Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish - Kimyo - Slaydlar

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish

Yuklangan vaqt:

30.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3439.287109375 KB

Ko'chirib olish

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish

ASOSIY ADABIYOTLAR • 1. Christopher S. Brazel, Stephen L. Rosen. Fundamental principles of polymeric materials // Published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey. Published simultaneously in Canada, 2012. -427 r • 2. Babaev T.M. Yuqori molekulyar birikmalar. –T.: “Fan va texnologiya”, 2015, 528 bet. • 3. Musayev U.N., Babayev T.M., Kurbanov Sh.A., Haqimjonov B.Sh., Muhamediyev M.G. Polimerlar kimyosidan praktikum. T.: Universitet, 2001 160- 170 bet. • 4. Babaev T.M. Yuqori molekulyar birikmalar. –T.: “Fan va texnologiya”, 2015, 528 bet. 25-33 bet • 5. Mirkomilov Sh.M., Bozorov N.I., Ismoilov I.I. Polimerlar kimyosi (o`quv qo`llanma). Toshkent: “Navro`z”. 2013 y. • 6. Асқаров М. А., Исмоилов И.И. Полимерлар кимёси ва физикаси (darslik). Тошкент:“Ўзбекистон”. 2004 й. • 7. Мусаев Ў.Н., Бобоев Т., Қурбонов Ш., Хакимжонов Б., Мухаммадиева М. Полимерлар кимёсидан практикум.Тошкент: Миллий Университет. 2001 й.

Reja:  Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish vа rivоjlаnish tarixi.  O‘zbekistоndа pоlimerlаr kimyosi fаnining rivojlanishi.  Pоlimеrlаr kimyosi fаni. Uning predmeti, fanining maqsadi, vazifasi va ahamiyati hamda rivоjlаnish etаplаri,  O‘zbеkistоndа pоlimеrlаr fаni аsоschilаri.  Pоlimеr mоddаlаrning o‘zigа хоsligi, mоnоmеr vа pоlimеr.  Pоlimеr mоddаlаrning mаkrоmоlеkulаlаrdаn ibоrаtligi.  Sintеtik pоlimеrlаr kimyosining vujudgа kеlishi vа rivоjlаnish etаplаri.  Pоlimеrlаr kimyosining sаnоаt, хаlq хo‘jаligi va tibbiyotdаgi аhаmiyati.

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish vа rivоjlаnish tarixi. • Polimerlar - yuqori molekulyar birikmalardir. Har qanday fan kabi polimerlar kimyosining ham o‘z tili, atamalari bor. • Poli - ko‘p, meros - o‘lcham (qism) demakdir. polimerlarning molekulyar massasi juda katta, ulkan bo‘ladi. Ularning aniq ilmiy nomi - yuqorimolekulali birikmalar. Uning qisqaroq "polimer" deb ataluvchi sinonimik fan, texnika va hayotda ko‘p ishlatiladi. • Polimerlar molekulasi juda katta molekulyar massaga ega bo‘lgani uchun makromolekula deb ataladi. Odatda, molekulyar massasi 500 dan bir necha milliongacha bo‘lgan moddalar yuqori molekulyar birikmalar hisoblanadi. Molekulyar massasi 500 dan 5000 gacha bo‘lgan moddalar xossalari jihatidan quyi molekulyar birikmalarga ham, yuqori molekulyar birikinalarga ham o‘xshamaganligi uchun rasman oligomerlar deb ataladi.

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish vа rivоjlаnish tarixi. • Nisbiy molekulyar massalarining kattaligiga ko‘ra kimyoviy moddalar 3 guruhga bo‘linadi: • Quyi molekulyar birikmalar M < 10 3 ; • Smolalar 10 3 < M < 10 4 ; • Polimerlar 10 4 < M < 10 6 • Kimyoviy bog‘lar vositasida uzun, chiziqsimon, tarmoqlangan yoki to‘rsimon zanjirlarga tartibli yoki tartibsiz ketma-ket birikkan bir xil yoki har xil atomlar guruhlaridan tashkil topgan birikmalar polimerlar deb ataladi.

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish vа rivоjlаnish tarixi. • Polimerlarga oid kimyo, asrimizning 30-yillaridan boshlab mustaqil fan sifatida jadal sur'atlar bilan rivojlana boshlab, bu sohadagi turli fanlaming yetakchi tarmoqlaridan biriga aylandi. Hozirgi kunda iqtisodiyotning turli sohalarida polimerlar keng qo‘llanib kelinmoqda: rezina, plastmassa, kimyoviy tola, lok-bo‘yoqlar, yelim, polimer pardalar va boshqa tur buyumlar dunyo miqyosida keng ko‘lamda ishlab chiqarilmoqda. Insonlar qadim zamonlardan beri polimerlardan foydalanib kelishgan, xoh ular o‘simliklardan olingan bo‘lsin, xoh ular hayvonlardan olingan bo‘lsin.

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish vа rivоjlаnish tarixi. • XIX asr oxirida polimer moddalar boshqa kimyoviy moddalardan alohida qilib ajratib olindi. Chunki XIX asrga kelib, polimerlami sintez qilish usullari paydo bo‘la boshladi, lekin sun’iy polimerlami ishlab chiqarish qadimda Xitoyda mavjud bo‘lgan. Ipak qurti so‘lak bezlaridan ajralib chiqqan suyuqlikdan tola olishga muvaffaq bo‘lishgan.. • 1835 yilda Renye* vinil xloridning yorug’lik ta’sirida oddiy quyi molekulyar birikmalardan keskin farqlanuvchi moddaga aylanishini kashf qildi. Keyinchalik bu natija polimer moddalar sintezining birinchilardan ekanligi tan olindi. • Polimer atamasi birinchi marta 1833 yilda Berselius tomonidan kiritilib, u birxil tarkibli, ammo har xil molekulyar massali moddalarga xos ekanligi ko’rsatildi. Keyinchalik bunday polimerlar polimergomologlar deb atalaboshladi. • Asr so’nggida polimerlanish reaksiyasini organik birikmalar sintezi sohasidagi alohida hodisa emas, balki alohida o’ziga xos reaksiyalardan biri deb qarala boshlandi. • 1870 yilda A.M.Butlerov* dimetilvinil efirining polimerlanish reaksiyasini ko’rsatib berdi. • 1880 yilda Kalbaum, so’ngra 1883 yilda Veger akril kislotasining metil, etil, propil va allil efirlari polimerlanishini e’lon qildilar. • Xuddi shu davrda Vislisenus ** viniletil efiri, A.P.Eltekov *** va A.Ye Favorskiy **** qator oddiy efirlar polimerlanishini amalga oshirdilar.

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish vа rivоjlаnish tarixi. • Organik polimer birikmalar sintezi nafaqat polimerlanish, balki funksional guruhlarning reaksiyaga kirishishi tufayli ham amalga oshirilishi mumkinligi ko’rsatildi. Bunday reaksiyalarni birinchilardan bo’lib amalga oshirgan • Vyurs (1863 y.) bo’lib, u glikolni polikondensatlab poliglikolni hosil qildi. • 1872 yilda Bayer fenol bilan formaldegidning o’zaro ta’siridan polimer oldi va uni novolak deb atadi, chunki uning eritmasi tabiiy qatronlardan olinadigan lok xossalarini eslatardi. • XVII asrda Guk, XVIII asrda Byuf Fon va Remyur kimyo fanining rivojlanishini kuzatib, shunday “yelimli suyuqlik” olinsa, undan o‘rgimchak iplariga o‘xshagan ip olish mumkinligini aytib o‘tishgan. • Faqatgina XIX asrga kelib, tola olish mumkin bo‘lgan suyuqlikni nitrosellyulozadan Bersellius olishga muvaffaq bo‘ldi. • Shardonne hozirgi tola oluvchi uskunalarga o‘xshagan sun’iy tola oluvchi moslamani yaratdi. • Djoul Janubiy Amerikadan Yevropaga keltirilgan tabiiy kauchukka qiziqib uning xossalarini o‘rgandi.U kauchuk ustida fundamental izlanishlar olib borib, kauchuk cho‘zilganda qizishini aniqlab, ya’ni siqilgan gazlarga o‘xshab xossasi o‘zgarishini aniqladi

Pоlimerlаr kimyosi fаniga kirish vа rivоjlаnish tarixi. • Rezina kabi juda elastik materiallarni tabiiy kauchuk asosida olish shunga o’xshash materiallarni sintez qilish usullarini tadqiq qilishga turtki bo’ldi. • 1908 yilda S.V.Lebedev * bu maqsadda tutash qo’shbog’li diolefinlardan foydalanishni taklif qildi. Butadiyen, izopren, dimetilbutadiyen, keyinchalik esa xloropren kabi diyenlarni polimerlab vulkanlanadigan chiziqsimon tuzilishli yuqori molekulyar to’yinmagan polimerlar olish mumkin bo’ldi. • 30-yillar boshiga kelib butadiyen va uning hosilalarini polimerlab sintetik kauchuk ishlab chiqarish rivojlana boshladi. Rezinaga bo’lgan talabning ortishi yangidan-yangi monomerlarni sintez qilish va ularni polimerlash usullarini takomillashtirish yo’llarini qidirishga olib keldi. • 1918 yilda Klatte asetilen va sirka kislotasidan vinilasetat sintez qilib, uni termik polimerlab yuqori molekulyar birikma olish yo’lini ko’rsatdi. Bunda birinchilardan bo’lib peroksidlar inisirlash qobiliyatining to’yinmagan birikmalarni radikal polimerlashga ta’siri aniqlandi. • 1927 y. German va Genel polivinilasetatdan polivinil spirti olish mumkinligini ko’rsatdilar. Bu esa polivinil spirtga aldegidlar ta’sir ettirib polivinilformal, polivinilbutiral kabi polimer asetallar olish imkoniyatini yaratdi. Polivinilasetat va polivinilasetallar sinmaydigan shisha ishlab chiqarish va yelim tarkibiga qo’shimcha, polivinil spirt esa parda va tola ishlab chiqarishda amaliyotga tatbiq etildi.

• O‘zbekistonda polimerlar kimyosining keskin rivojlanishida katta burilish bo‘lgan davr 1959-yilda O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi tarkibida Polimerlar kimyosi instituti tashkil etilishidan boshlangan. • 1964-yilda esa mutaxassislashgan Paxta sellyulozasi kimyosi va texnologiyasi ilmiy tadqiqot institutiga aylantirilgan. • 1979-yilda esa O‘zbekiston FA Polimerlar kimyosi va fizikasi institutining respublikada polimerlar haqidagi fan sohasi bo‘yicha fundamental va amaaliy tadqiqotlami rivojlantirish va muvofiqlashtirish maqsadida tashkil etilgan (institut rahbari O'zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan fan arbobi, O‘zR FA akademigi, kimyo fanlari doktori. professor S.Sh.Rashidova). • O‘zR FAning Bioorganik kimyo va o‘simlik moddalar kimyosi institutlari, Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti. Toshkent kimyo-texnologiya instituti, Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat texnika universiteti. Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat institute, Samarqand Davlat universiteti va boshqa bir qancha tashkilotlarning olim va mutaxassislari O‘zbekistonda polimerlar kimyosi va texnologiyasi fanini rivojlantirish bo‘yicha innovatsion, fundamental va amaliy tadqiqotlar olib bormoqdalarz

• O‘zbekistonda kimyo fani va kimyo sanoati rivojlanishi uchun juda katta imkonivatlar ochildi va bugunga kelib, bu imkoniyatlar yanada kengaymoqda. Mingbuloq, Ko‘kdumaloq, Sho‘rtan va boshqa neft-gaz konlari ishga tushirildi, ishlab chiqarish korxonalari modernizatsiya qilindi va bir qator yirik korxonalar ishga tushirildi. Bular orasida ammiak, nitrat kislota, mineral o‘g‘itlar, sinteiik tola va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaruvchi “Navoiyazot” korxonasi, polietilen ishlab chiqaruvchi Sho‘rtan gaz kimyo majmuasi, polietilen va polipropilen ishlab chiqaruvchi “Surgil” kimyo majmuasi va boshqa bir qancha korxonalar bor.

Polimer (grek.) « poli » — «ko’p», «mer» — «qism» Polimerlar kimyosi - makromolekulalarning kimyoviy xossalari, tuzilishi, sintezi va tahlili, ularda kuzatiladigan turli qonuniyatlarni, makromolekulalarning o‘ziga xos xususiyatlarini va shunga o‘xshashlarnio‘rganadigan fandir.

• Polimerlar va quyi molekulyar birikmalar xossalaridagi asosiy farqlar: • Polimerlarning makromolekulalari uchuvchan emas; • Diffuziyatezligikichik; • Kolligativ xossalari kichik qiymatga ega; • Molekulyarmassalarikatta; • Polimerlar faqatgina kondensirlangan (suyuq va qattiq holatda ) bo‘ladi; • Polimerlarning eritmalari yuqori qovushqoqlikka ega; • Polimerlarning eruvchanligi sekin bo‘ladi, ko‘pchilik polimerlar umuman erimaydi, balki bo‘kadi; • Eritmadan erituvchichi qarib yuborilganda polimer kristall holida emas, plyonka holida ajralib chiqadi; • ko‘pgina polimerlar (elastomerlar) uchun qaytar deformatsiya xos; • Polimerlarning kimyoviy reaksiyalarida ko‘p hollarda qo‘shimcha reaksiyalar boradi. Pоlimеr mоddаlаrning o‘zigа хоsligi, mоnоmеr vа pоlimеr

Pоlimеr mоddаlаrning o‘zigа хоsligi, mоnоmеr vа pоlimеr • Polimerlar molekulalari makromolekulalar deyiladi. Odatda ularning molekulalari bir necha martalab takrorlanuvchi zveno - (bir xil atomlar guruhi) dan tashkil topgan bo‘ladi. Makromolekulalari bir xil turdagi takrorlanuvchi zvenolardan tuzilgan polimerlar , har xil turdagi takrorlanuvchi zvenolardan tarkib topganlari sopolimerlar deyiladi. Xuddi shunday smolalar ham oligopolimerlar va sooligopolimerlarga bo‘linadi. Polimer va sopolimerlar olish uchun ishlatiladigan boshlang‘ich moddalar monomerlar deyiladi:

• Polimerlar va quyi molekulyar birikmalar xossalaridagi asosiy farqlar: • Polimerlarning makromolekulalari uchuvchan emas; • Diffuziyatezligikichik; • Kolligativ xossalari kichik qiymatga ega; • Molekulyarmassalarikatta; • Polimerlar faqatgina kondensirlangan (suyuq va qattiq holatda ) bo‘ladi; • Polimerlarning eritmalari yuqori qovushqoqlikka ega; • Polimerlarning eruvchanligi sekin bo‘ladi, ko‘pchilik polimerlar umuman erimaydi, balki bo‘kadi; • Eritmadan erituvchichi qarib yuborilganda polimer kristall holida emas, plyonka holida ajralib chiqadi; • ko‘pgina polimerlar (elastomerlar) uchun qaytar deformatsiya xos; • Polimerlarning kimyoviy reaksiyalarida ko‘p hollarda qo‘shimcha reaksiyalar boradi. Pоlimеr mоddаlаrning o‘zigа хоsligi, mоnоmеr vа pоlimеr

• Polimerlarning tuzilishini ifodalash mumkin bo‘lgan atomlar guruhi tarkibiy zvenolar deyiladi. • Ko‘p marta takrorlanuvchi tarkibiy zveno takrorlanuvchi tarkibiy zveno deyiladi. Takrorlanuvchi zvenolar soni o‘ndan bir nechta minglargacha bo‘lishi mumkin. • Zanjir oxiridagi zveno esa oxirgi guruh deyiladi. Takrorlanuvchi tarkibiy zveno va oxirgi guruhlardan iborat polimer molekulasi makromolekula deyiladi. • Polimer hosil qiluvchi modda monomer deyiladi. Agar polimer olishda monomer polimerning tarkibiga to‘liq kirsa u holda takrorlanuvchi tarkibiy zveno monomerli zveno hisoblanadi. Agar polimer olishda quyi molekulyar mahsulotlar, masalan, suv, gazlara jralishi kuzatilsa, u holda tarkibiy zveno tuzilishi monomerning tuzilishidan farq qiladi va bunday zvenoni monomerli zveno deb atab bo‘lmaydi. • Bitta monomerdan olingan polimerlar gomopolimerlar , ikki yoki undan ortiq monomerlardan olingan polimerlar sopolimerlar deyiladi. Pоlimеr mоddаlаrning o‘zigа хоsligi, mоnоmеr vа pоlimеr

• Hozirgi vaqda trivial ratsional va sistematik nomenklaturalar mavjud. • Trivial nomenklatura savdodagi nomlashni o‘z ichiga oladi va mutaxassislar hamda iste’molchilar uchun qulaylik tug‘diradi. Masalan, politetraftoretilen xalq orasida teflan nomi bilan mashhurdir. • Ratsional nomenklatura zanjirli polimerlanish usulida olinadigan polimerlar uchun keng ishlatiladi. Polimerning nomi elementar zveno nomining oldiga “poli” old qo‘shimchasini qo‘shish bilan yasaladi. Masalan, etilendan olingan polimer polietilen deb nomlanadi. Polimerlarning nomlanishi Polietilenter eftalat Poli n- fenilentereftalamid polietilen 2,6-toluilenuretanCH 2 - CH CH 2 - C Cl n Cl Cl polivinilxlorid polivinilidenxlorid n CH 3 - CH 2 - CH CH 3 - CH 2 - C CH 3 CH = CH 2 CH - CH 2 n CH 3 3-metilpenten-1 poli (3-metilpenten-1)

Kelib chiqishiga ko’ra polimerlarning sinflanishi Tabiiy Sintetik  Kraxmal  Sellyuloza  Oqsil  Natural kauchuk  Polietilen  Fenolformaldegid smolalar  Sintetik tola  Sintetik kauchuk Sun’iy  Viskoza  Sellyuloid  Atsetat tola

Polimerlarning tasnifi Polimerlarning kelib chiqishigfa ko’ra Tabiiy Sun’iy (tabiiy polimerlarni kimyoviy modifikatsiya qilish) • Sintetik (quyi molekulyar birikmalardan sintez qilinadi) PVX poliamidlar

Oxirgi shakliga ko’ra: • Пластики • Elastomerlar • Tolalar • Suyuq smolalar

O'xshashlar

Nikelning analitik kimyosi

Kremniyning analitik kimyosi

Qo'rg'oshinning analitk kimyosi

Astatning analitik kimyosi

Selenning analitik kimyosi