Нитратларнинг ўзлаштирилиши ва аминокислоталар синтези - Kimyo - Slaydlar

Нитратларнинг ўзлаштирилиши ва аминокислоталар синтези

Yuklangan vaqt:

19.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1610 KB

Ko'chirib olish

11Нитратларнинг Нитратларнинг ўзлаштирилиши ва ўзлаштирилиши ва аминокислоталараминокислоталар синтези

22Режа:Режа: 1. Атмосферадаги молекуляр азотни ўсимликлар томонидан ўзлаштирилиши йўллари 2. Нитратларни аммиаккача қайтарилиш реакциялари. Ўсимликларда аммиакни зарарсизлантириш йўллари. Кетокислоталарнинг бевосита аминланиши

33 Ўсимликлар учун ҳаётий энг муҳим бирикмалар Ўсимликлар учун ҳаётий энг муҳим бирикмалар ҳисобланган оқсиллар, ферментлар, нуклеин кислоталар ҳисобланган оқсиллар, ферментлар, нуклеин кислоталар ва бошқа бир қатор бирикмалар азот тутувчи моддалар ва бошқа бир қатор бирикмалар азот тутувчи моддалар эканлиги бошқа химиявий элементларга қараганда эканлиги бошқа химиявий элементларга қараганда азотнинг аҳамияти ўсимликлар ўсиши ва азотнинг аҳамияти ўсимликлар ўсиши ва ривожланишида катта эканлигини кўрсатади. Маълумки, ривожланишида катта эканлигини кўрсатади. Маълумки, яшил ўсимликларнинг азотга бўлган талабини қондириш яшил ўсимликларнинг азотга бўлган талабини қондириш анча қийин масала ҳисобланади. Барча ўсимликлар анча қийин масала ҳисобланади. Барча ўсимликлар молекуляр азотни бевосита ўзлаштира олмайди. Чунки молекуляр азотни бевосита ўзлаштира олмайди. Чунки молекуляр азот ўта турғун бўлиб, уни фаол ҳолга молекуляр азот ўта турғун бўлиб, уни фаол ҳолга келтириш учун катта энергия сарфланиши керак. келтириш учун катта энергия сарфланиши керак.

44 Табиатда молекуляр азотни аммиаккача қайтарувчи Табиатда молекуляр азотни аммиаккача қайтарувчи кўпгина микроорганизмлар ва айрим ўсимликлар кўпгина микроорганизмлар ва айрим ўсимликлар мавжуд. Улар мавжуд. Улар азот ўзлаштирувчиазот ўзлаштирувчи организмларорганизмлар ёки ёки азотфиксаторларазотфиксаторлар деб аталади. Бундай организмларга деб аталади. Бундай организмларга гетеротроф бактерияларгетеротроф бактериялар -- дан азотобактер, клостридиум, дан азотобактер, клостридиум, фотосинфотосин -- тетик бактериялардан родоспириллиум, айрим тетик бактериялардан родоспириллиум, айрим сув ўтлар ва ризобиум авлодига кирадиган бактериялар сув ўтлар ва ризобиум авлодига кирадиган бактериялар билан дуккакдош ўсимликлар симбиозидан иборат билан дуккакдош ўсимликлар симбиозидан иборат тизимлар киради. Азотфиксаторлар планетамизда тизимлар киради. Азотфиксаторлар планетамизда йилига бир неча миллион тонна эркин азотни қайтариб, йилига бир неча миллион тонна эркин азотни қайтариб, аммиакка айлантиради.аммиакка айлантиради.

55 Молекуляр азотнинг аммиаккача қайтарилиш Молекуляр азотнинг аммиаккача қайтарилиш жараёнининг механизми тўлиқ аниқланган жараёнининг механизми тўлиқ аниқланган эмас. А.Н.Бах ва Д.Н.Прянишниковларнинг эмас. А.Н.Бах ва Д.Н.Прянишниковларнинг таъкидлашича, молекуляр азот таъкидлашича, молекуляр азот гидроксиламин орқали қайтарилади. гидроксиламин орқали қайтарилади. В.Л.Кретович молекуляр азот В.Л.Кретович молекуляр азот ўзлаштирилишида ва унинг қайтарилишида ўзлаштирилишида ва унинг қайтарилишида бевосита гидроксиламин иштирок этишини бевосита гидроксиламин иштирок этишини ўрганган ва исботлаб берган. У ўрганган ва исботлаб берган. У гидроксиламин қайтарилишида алоҳида гидроксиламин қайтарилишида алоҳида фермент, яъни гидроксиламин-редуктаза ҳам фермент, яъни гидроксиламин-редуктаза ҳам иштирок этишини кўрсатган.иштирок этишини кўрсатган.

66 Молекуляр азотни Молекуляр азотни ўзлаштирилишида пируват ўзлаштирилишида пируват кислота иштирок этиши зарур. кислота иштирок этиши зарур. У энергияга бой бўлган АТФ У энергияга бой бўлган АТФ синтезланиши учун материал синтезланиши учун материал ҳисобланади. Бу энергия ҳисобланади. Бу энергия азотнинг ўзлаштирилишида азотнинг ўзлаштирилишида сарфланади. Шунингдек, сарфланади. Шунингдек, пируват кислота қайтарилиш пируват кислота қайтарилиш реакциялариреакциялари учун зарур учун зарур бўлган ҳамда фаоллашган бўлган ҳамда фаоллашган молекуляр азотнинг молекуляр азотнинг аммиаккача қайтарилишида аммиаккача қайтарилишида иштирок этадиган электронлар иштирок этадиган электронлар манбаи ҳамдир.манбаи ҳамдир.

77 Молекуляр азотнинг ўзлаштирилиши механизмини Молекуляр азотнинг ўзлаштирилиши механизмини ўрганиш электрон ташувчи ферментлардан ўрганиш электрон ташувчи ферментлардан ферредоксиннинг кашф этилишига сабаб бўлган. ферредоксиннинг кашф этилишига сабаб бўлган. Азотнинг ўзлаштирилишида ферредоксин Азотнинг ўзлаштирилишида ферредоксин иштирок этиши муҳим бўлиб, у оксидланган иштирок этиши муҳим бўлиб, у оксидланган пируват кислотадан электронларни қабул қилиб пируват кислотадан электронларни қабул қилиб олади ва уларни фаоллашган азотга узатади, яъни олади ва уларни фаоллашган азотга узатади, яъни бу жараёнда ферредоксин воситачи модда бу жараёнда ферредоксин воситачи модда сифатида иштирок этадисифатида иштирок этади ..

88 Кейинги йилларда олиб борилган тадқиқотларда Кейинги йилларда олиб борилган тадқиқотларда дуккакдош ўсимликлар таркибида гемоглобинга дуккакдош ўсимликлар таркибида гемоглобинга ўхшаш қизил пигмент борлиги аниқланган. ўхшаш қизил пигмент борлиги аниқланган. ЛегоглобинЛегоглобин деб аталадиган бу модда ҳам гемоглобинга деб аталадиган бу модда ҳам гемоглобинга ўхшаб, кислородни осонлик билан бириктириб олади. ўхшаб, кислородни осонлик билан бириктириб олади. Легоглобин молекуляр азотнинг ўзлаштирилишида Легоглобин молекуляр азотнинг ўзлаштирилишида иштирок этса керак, деб тахмин қилинади. иштирок этса керак, деб тахмин қилинади.

99 Кўпчилик ўсимликлар нитратларни яхши Кўпчилик ўсимликлар нитратларни яхши ўзлаштиради ва бу жараёнлар икки босқичдан ўзлаштиради ва бу жараёнлар икки босқичдан иборат. Дастлаб нитратредуктаза ферменти иборат. Дастлаб нитратредуктаза ферменти нитратларнинг нитритларга айланиш нитратларнинг нитритларга айланиш реакциясини катализлайди, сўнгра нитритлар реакциясини катализлайди, сўнгра нитритлар нитритредуктаза ферменти иштирокида нитритредуктаза ферменти иштирокида аммиаккача қайтарилади. аммиаккача қайтарилади. Нитритредуктаза ферменти кўпчилик юксак Нитритредуктаза ферменти кўпчилик юксак ўсимликлар, замбуруғлар ва микроорга-низмлар ўсимликлар, замбуруғлар ва микроорга-низмлар таркибида учрайди. Бу фермент ФАД ва таркибида учрайди. Бу фермент ФАД ва молибден тутувчи металлофлавопротеиддан молибден тутувчи металлофлавопротеиддан иборат. Нитритредуктаза ферменти ўсимликлар иборат. Нитритредуктаза ферменти ўсимликлар нитрат ҳолдаги азотни ўзлаштиришида муҳим нитрат ҳолдаги азотни ўзлаштиришида муҳим аҳамиятга эга.аҳамиятга эга.

1010 Молекуляр азот, нитрат ва Молекуляр азот, нитрат ва нитритларнинг нитритларнинг қайтарилиши натижасида қайтарилиши натижасида ҳосил бўладиган аммиак ҳосил бўладиган аммиак ўсимликларда тўпланмай, ўсимликларда тўпланмай, амино-кислоталар ҳосил амино-кислоталар ҳосил бўлишида бевосита бўлишида бевосита иштирок этади. Ундан иштирок этади. Ундан ташқари, аммиак амидлар ташқари, аммиак амидлар (аспарагин, глутамин) (аспарагин, глутамин) синтезланишида орнитни синтезланишида орнитни ҳалқасидаги карбамоил ҳалқасидаги карбамоил фосфат ҳосил бўлишида, фосфат ҳосил бўлишида, шунингдек, пиримидинлар шунингдек, пиримидинлар синтезида ҳам иштирок синтезида ҳам иштирок этади.этади.

1111 Ўсимликлар ва ҳайвонлар организмида Ўсимликлар ва ҳайвонлар организмида аминокислоталар ҳосил бўлишининг асосий аминокислоталар ҳосил бўлишининг асосий йўлларидан бири катокислоталарнинг бевосита йўлларидан бири катокислоталарнинг бевосита аминланиш реакциясидир. Бу реакция аминланиш реакциясидир. Бу реакция глутаматдегидрогеназа ферменти иштирокида глутаматдегидрогеназа ферменти иштирокида катализланади. катализланади. Бу реакция икки босқичдан иборат. Бу реакция икки босқичдан иборат. Реакциянинг биринчи босқичида иминокислота Реакциянинг биринчи босқичида иминокислота ва сув ҳосил бўлади.ва сув ҳосил бўлади. Кейин иминокислота НАДФ.НКейин иминокислота НАДФ.Н 22 ёрдамида ёрдамида қайтарилади, натижада аминокислота ҳосил қайтарилади, натижада аминокислота ҳосил бўлади.бўлади.

1212 Шундай қилиб, табиатда амалий жиҳатдан бевосита Шундай қилиб, табиатда амалий жиҳатдан бевосита аминланиш йўли билан фақат учта аминокислота – аминланиш йўли билан фақат учта аминокислота – аланин, аспартат ва глутамат кислоталар ҳосил аланин, аспартат ва глутамат кислоталар ҳосил бўлади, холос. Қолган аминокислоталар шу учта бўлади, холос. Қолган аминокислоталар шу учта аминокислотадан трансаминланиш реакцияси аминокислотадан трансаминланиш реакцияси ёрдамида ёки бошқа йўл билан ҳосил қилинади. ёрдамида ёки бошқа йўл билан ҳосил қилинади. Шунинг учун аланин, аспартат, глутамат кислоталар Шунинг учун аланин, аспартат, глутамат кислоталар бирламчи аминокислоталар, қолган-лари иккиламчи бирламчи аминокислоталар, қолган-лари иккиламчи аминокислоталар деб аталади.аминокислоталар деб аталади.

1313 Ҳозиргача ўсимликлар таркибидан 150 Ҳозиргача ўсимликлар таркибидан 150 дан ортиқ аминокислота топилган.дан ортиқ аминокислота топилган. Баъзи оқсиллар, масалан, буғдой, нўхат, Баъзи оқсиллар, масалан, буғдой, нўхат, соя, кунгабоқар дони ва пахта чиғити соя, кунгабоқар дони ва пахта чиғити таркибидаги альбумин ва глобулин таркибидаги альбумин ва глобулин оқсиллари таркибида деярли барча оқсиллари таркибида деярли барча зарурий аминокислоталарни учратиш зарурий аминокислоталарни учратиш мумкин. Таркибида барча зарурий мумкин. Таркибида барча зарурий аминокислоталар бўлган бундай оқсиллар аминокислоталар бўлган бундай оқсиллар тўла қимматли оқсиллартўла қимматли оқсиллар деб аталади. деб аталади.

1414 Бошқа оқсиллар, масалан, желатин, маккажўхори Бошқа оқсиллар, масалан, желатин, маккажўхори донида кўп бўладиган проламинлар таркибида донида кўп бўладиган проламинлар таркибида кўпгина зарурий аминокислоталар, хусусан, лизин кўпгина зарурий аминокислоталар, хусусан, лизин ва триптофан кам учрайди. Таркибида зарурий ва триптофан кам учрайди. Таркибида зарурий аминокислоталар учрамайдиган оқсиллар аминокислоталар учрамайдиган оқсиллар қимматсиз оқсилларқимматсиз оқсиллар деб аталади. деб аталади.

1515 Аминокислоталарнинг кўпчилиги Аминокислоталарнинг кўпчилиги трансаминланиш реакцияси туфайли ҳосил трансаминланиш реакцияси туфайли ҳосил бўлади. Барча ўсимликлар, ҳайвонлар ва бўлади. Барча ўсимликлар, ҳайвонлар ва микроорганизмларда аминокислоталар микроорганизмларда аминокислоталар ҳосил бўлишининг универсал механизми ҳосил бўлишининг универсал механизми ҳисобланган бу реакция А.Е.Браунштейн ва ҳисобланган бу реакция А.Е.Браунштейн ва М.Г.Крицманлар томонидан кашф этилган. М.Г.Крицманлар томонидан кашф этилган. Трансаминланиш реакциясида Трансаминланиш реакциясида аминокислотанинг амин группаси бирор аминокислотанинг амин группаси бирор кетокислотага тўлиқ равишда кўчади, кетокислотага тўлиқ равишда кўчади, реакциянинг трансаминланиш ёки қайта реакциянинг трансаминланиш ёки қайта аминланиш реакциясиаминланиш реакцияси деб аталишининг деб аталишининг боиси ҳам шу.боиси ҳам шу.

1616 Ўсимликлардаги кўпчилик Ўсимликлардаги кўпчилик аминокис-лоталар, жумладан, аминокис-лоталар, жумладан, оқсил таркибида учрамайдиган оқсил таркибида учрамайдиган аминокислоталар ҳам аминокислоталар ҳам трансаминланиши аниқланган.трансаминланиши аниқланган. Ўсимликларда 30 га яқин Ўсимликларда 30 га яқин аминокислота трансаминланиш аминокислота трансаминланиш реакцияси туфайли ҳосил реакцияси туфайли ҳосил бўлиши маълум.бўлиши маълум. Трансаминланиш реакциясининг Трансаминланиш реакциясининг механизми жуда мураккаб. Бу механизми жуда мураккаб. Бу реакция махсус ферментлар реакция махсус ферментлар иштирокида боради.иштирокида боради.

1717 Кўпчилик аминокислоталар транса-минланиш Кўпчилик аминокислоталар транса-минланиш реакциясида иштирок этса-да, уларнинг реакцияга реакциясида иштирок этса-да, уларнинг реакцияга киришиш тезлиги ҳар хил бўлади. Одатда, киришиш тезлиги ҳар хил бўлади. Одатда, глутамат кислота, аланин, лейцин осонлик билан глутамат кислота, аланин, лейцин осонлик билан реакцияга киришади. Глицин, гистидин, реакцияга киришади. Глицин, гистидин, метеонин, лизин каби аминокислоталарда метеонин, лизин каби аминокислоталарда трансамин-ланиш реакцияси қийинроқ боради. трансамин-ланиш реакцияси қийинроқ боради. Трансаминланиш реакцияси қийин борадиган Трансаминланиш реакцияси қийин борадиган аминокислоталар алма-шинмайдиган аминокислоталар алма-шинмайдиган аминокислоталарга киради.аминокислоталарга киради.

1818 Аминокислота ёки бошқа кислоталарнинг Аминокислота ёки бошқа кислоталарнинг карбоксил группасидаги – ОН группа амин карбоксил группасидаги – ОН группа амин группа билан алмашиниши натижасида группа билан алмашиниши натижасида ҳосил бўладиган маҳсулотлар ҳосил бўладиган маҳсулотлар амидлар амидлар деб деб аталади. Ўсимликларда, айниқса, қоронғида аталади. Ўсимликларда, айниқса, қоронғида унаётган уруғларда кўп миқдорда аспарагин унаётган уруғларда кўп миқдорда аспарагин ва глутамин амидлари ҳосил бўлади. ва глутамин амидлари ҳосил бўлади. Булардан ташқари, ўсимликлар таркибидан Булардан ташқари, ўсимликлар таркибидан яна никотин кислотанинг амиди ҳам яна никотин кислотанинг амиди ҳам топилган. Аспарагин ва глутамин эса топилган. Аспарагин ва глутамин эса аспартат ва глутамат кислоталар ҳосиласи аспартат ва глутамат кислоталар ҳосиласи ҳисобланади.ҳисобланади.

1919 Ўсимликларда аспарагин ва глутамин кислоталар Ўсимликларда аспарагин ва глутамин кислоталар синтезланиши азот алмашинувининг энг муҳим ва синтезланиши азот алмашинувининг энг муҳим ва актив процессларидан бири ҳисобланади. актив процессларидан бири ҳисобланади. Ўсимликларда амидларнинг физиологик аҳамияти Ўсимликларда амидларнинг физиологик аҳамияти катта улар, катта улар, биринчидан,биринчидан, ўсимликлардаги ортиқча ўсимликлардаги ортиқча аммиакни бириктириб олиш йўли билан унинг аммиакни бириктириб олиш йўли билан унинг зарарли таъсирини йўқотади. зарарли таъсирини йўқотади. Иккинчидан,Иккинчидан, амидларнинг аминогруппаси қайта аминланиш амидларнинг аминогруппаси қайта аминланиш реакцияларида иштирок этадиреакцияларида иштирок этади . .

2020 Натижада ҳосил бўладиган Натижада ҳосил бўладиган кетоамидокислоталар гидролитик кетоамидокислоталар гидролитик дезаминланиш реакциясига киришиб, дезаминланиш реакциясига киришиб, кетоглутарат кислота ҳосил қилади; кетоглутарат кислота ҳосил қилади; учинчидан,учинчидан, аспарагин ва глутамин ҳосил аспарагин ва глутамин ҳосил бўлиши дикарбон аминокислоталарни бўлиши дикарбон аминокислоталарни оксидланиб кетишдан сақлайди; оксидланиб кетишдан сақлайди; тўртинчидан,тўртинчидан, аспарагин ва глутамин аспарагин ва глутамин ўсимликлар танасидаги азотнинг ўсимликлар танасидаги азотнинг ҳаракатчан шакли ҳисобланади. Демак, ҳаракатчан шакли ҳисобланади. Демак, амидлар ўсимликлар ҳаётида муҳим амидлар ўсимликлар ҳаётида муҳим аҳамиятга эга бўлган бирикмалар экан.аҳамиятга эга бўлган бирикмалар экан.

2121 Ўсимликларда аммиакни Ўсимликларда аммиакни йўқотиш йўлларидан яна бири йўқотиш йўлларидан яна бири карбамид ҳосил бўлишидир. карбамид ҳосил бўлишидир. Карбамид ўсимликлар ҳаётида Карбамид ўсимликлар ҳаётида аспарагин ва глутаминга аспарагин ва глутаминга ўхшаш аҳамиятга эга. У ўхшаш аҳамиятга эга. У ўсимликлар учун заҳарли ўсимликлар учун заҳарли эмас, улар илдизи орқали эмас, улар илдизи орқали яхши ўзлаштирилади. яхши ўзлаштирилади. Карбамид таркибидаги Карбамид таркибидаги азотдан ўсимликлар турли хил азотдан ўсимликлар турли хил синтетик процесслар учун синтетик процесслар учун фойдаланади. Чунки улар фойдаланади. Чунки улар таркибида уреаза ферменти таркибида уреаза ферменти бўлиб, у карбамиднинг бўлиб, у карбамиднинг парчаланишини катализлайдипарчаланишини катализлайди ..

2222 Карбамид ҳосил Карбамид ҳосил бўлишининг биринчи бўлишининг биринчи босқичида аммиак ва босқичида аммиак ва карбонат ангидрид АТФ карбонат ангидрид АТФ билан реакцияга билан реакцияга киришиб, киришиб, карбамилфосфат ҳосил карбамилфосфат ҳосил қилади.қилади. Карбамилфосфат орнитин Карбамилфосфат орнитин аминокислотаси билан аминокислотаси билан реакцияга киришиши реакцияга киришиши натижасида цитруллин натижасида цитруллин аминокислотаси ҳосил аминокислотаси ҳосил бўлади.бўлади.

2323 Реакциянинг иккинчи босқичида Реакциянинг иккинчи босқичида цитруллин аспартат кислота билан цитруллин аспартат кислота билан конденсирланиши натижасида конденсирланиши натижасида аргининсукцинат кислота ҳосил бўлади. аргининсукцинат кислота ҳосил бўлади. Бу реакция энергия сарфланишини талаб Бу реакция энергия сарфланишини талаб қилади ва АТФ иштирокида боради.қилади ва АТФ иштирокида боради. Аргининсукцинат кислота аргинин-лиаза Аргининсукцинат кислота аргинин-лиаза ферменти иштирокида аргинин ва ферменти иштирокида аргинин ва фумарат кислотагача парчаланади.фумарат кислотагача парчаланади.

2424 Юқоридаги реакциялардан кўриниб Юқоридаги реакциялардан кўриниб турибдики, карбамид ҳосил бўлишида турибдики, карбамид ҳосил бўлишида орнитин аминокислотаси яна ўзининг орнитин аминокислотаси яна ўзининг аввалги ҳолатига қайтади. Бироқ орнитин аввалги ҳолатига қайтади. Бироқ орнитин ҳалқасида ҳар доим карбамид ҳосил ҳалқасида ҳар доим карбамид ҳосил бўлавермайди. Баъзи ўсимликларда бўлавермайди. Баъзи ўсимликларда аргинин кўп миқдорда тўпланишини аргинин кўп миқдорда тўпланишини кузатиш мумкин. Бошқа ўсимликларда кузатиш мумкин. Бошқа ўсимликларда эса кўпинча цитруллин тўпланади.эса кўпинча цитруллин тўпланади.

2525Эътиборингиз учунЭътиборингиз учун раҳмат!раҳмат!

O'xshashlar

Аминокислоталар ва оқсиллар

Фенол ҳосилалари винил эфирлари синтези ва уларни аналитик кимёда қўлланилиши

Аралаш функцияли бирикмалар

Оксикислоталар

Карбонат ангидриднинг ўзлаштирилиш эволюцияси