Минерал ўғитлар. Азотли ва фосфорли минерал ўғитлар ишлаб чиқариш (dars ishlanma) - Kimyo - Slaydlar

Минерал ўғитлар. Азотли ва фосфорли минерал ўғитлар ишлаб чиқариш (dars ishlanma)

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

747 KB

Ko'chirib olish

Минерал ўғитлар. Азотли ва Минерал ўғитлар. Азотли ва фосфорли минерал ўғитлар ишлаб фосфорли минерал ўғитлар ишлаб чиқаришчиқариш Режа: Режа: 1.1. Минерал ўғитларга Минерал ўғитларга умумий тавсиф.умумий тавсиф. 2.2. Минерал ўғитларнинг Минерал ўғитларнинг таркибий қисмлари.таркибий қисмлари. 3.3. Қишлоқ хўжалигида Қишлоқ хўжалигида минерал ўғитлардан минерал ўғитлардан самарали фойдаланиш.самарали фойдаланиш.

Дарснинг маДарснинг ма ққ садисади :: 1.1. а) таълимий – ўқувчиларга минерал ўғитлар а) таълимий – ўқувчиларга минерал ўғитлар ва уларни ишлаб чиқарилиши ҳақида тушунча ва уларни ишлаб чиқарилиши ҳақида тушунча бериш.бериш. 2.2. б) тарбиявий – ўз халқининг тарихан б) тарбиявий – ўз халқининг тарихан шаклланган анъаналарига содиқ бўлиш, шаклланган анъаналарига содиқ бўлиш, инсонлар қадрига етиш, ватанпарвар бўлиб инсонлар қадрига етиш, ватанпарвар бўлиб етиштириш.етиштириш. 3.3. в) ривожлантирувчи – ўқувчиларда мустақил в) ривожлантирувчи – ўқувчиларда мустақил фикрлашни шакллантириш, мавзуни фикрлашни шакллантириш, мавзуни фалсафий билимлар билан тушунтириб, фалсафий билимлар билан тушунтириб, дунёқарашини ривожлантириш.дунёқарашини ривожлантириш.

ДТС талаби:ДТС талаби: Минерал ўғитларнинг қишлоқ Минерал ўғитларнинг қишлоқ хўжалигидаги аҳамияти. Минерал хўжалигидаги аҳамияти. Минерал ўғитлар ҳақида тушунча. Энг ўғитлар ҳақида тушунча. Энг муҳим минерал ўғитлар. Азотли ва муҳим минерал ўғитлар. Азотли ва фосфорли ўғитларни Ўзбекистонда фосфорли ўғитларни Ўзбекистонда ишлаб чиқариш ва улардан ишлаб чиқариш ва улардан окилона фойдаланиш. Минерал окилона фойдаланиш. Минерал ўғитлар ва уларнинг қишлоқ ўғитлар ва уларнинг қишлоқ хўжалигида ишлатилиши. хўжалигида ишлатилиши.

Дарс усули: Замонавий педагогик технология усул и . Дарснинг жиҳози: Компьютер, проектор, экран.

Дарснинг бориши: ТТ ашкилий қисм:ашкилий қисм: 1. Саломлашиш.1. Саломлашиш. 2. Давоматни аниқлаш.2. Давоматни аниқлаш. 3. Дарсга тайёргарликни 3. Дарсга тайёргарликни текшириш.текшириш.

Ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш Ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш учун саволлар.учун саволлар. 1. V-гуруҳчаси элементлари 1. V-гуруҳчаси элементлари хоссаларидаги ўхшашлик ва фарқни хоссаларидаги ўхшашлик ва фарқни айтинг. айтинг. 2. Фосфорни тирик организмалар ҳаёт 2. Фосфорни тирик организмалар ҳаёт фаолиятидаги аҳамиятини айтинг.фаолиятидаги аҳамиятини айтинг. 3. Ортофосфат кислота тузларига 3. Ортофосфат кислота тузларига мисоллар келтиринг.мисоллар келтиринг.

в) Янги мавзу баёни. Кимё саноатининг муҳим ва энг асосий вазифаси халқнинг турмуш фаровонлигини ошириш - га қаратилган. Бу эса бевосита қишлоқ хўжалиги учун зарур бўлган минерал ўғитлар ишлаб чиқаришдан иборатдир.

Таркибида ўсимликлар учун зарур бўлган озуқа элементлари сақлайдиган моддалар ўғитлар деб аталади. Улар таркибига кўра бир неча хил бўлади: минерал, органик ва бактериал ўғитлар. Минерал ўғитлар кимёвий табиати жиҳатидан сувда яхши эрийдиган тузлар ҳисобланади. Таркибида азот, фосфор ва калий сақловчи ўғитлар макроўғитлар деб аталади. Уларнинг ҳар бир гектар ерга солинадиган миқдори центнерларда ҳисобланади.

Минерал ўғитлар таркибида фақат Минерал ўғитлар таркибида фақат битта озуқа элементи сақласа, оддий битта озуқа элементи сақласа, оддий ўғитлар, икки ва ундан ортиқ озуқа ўғитлар, икки ва ундан ортиқ озуқа элементи сақласа мураккаб ўғитлар элементи сақласа мураккаб ўғитлар деб аталади. Энг кўп қўлланиладеб аталади. Энг кўп қўлланила -- диган оддий ўғитлар селитралардан: диган оддий ўғитлар селитралардан: аммоний нитрат, натрий нитрат, аммоний нитрат, натрий нитрат, қўш суперфосфат, калий хлорид ва қўш суперфосфат, калий хлорид ва бошқалар ҳисобланади. Мураккаб бошқалар ҳисобланади. Мураккаб ўғитларга калий нитрат (K, N), ўғитларга калий нитрат (K, N), аммофослар (N, P), нитрофоска аммофослар (N, P), нитрофоска (N, P, K) ва бошқалар киради.(N, P, K) ва бошқалар киради.

МикроўғитларМикроўғитлар таркибидаги озуқа таркибидаги озуқа элементи миқдорига қараб баҳоланади. элементи миқдорига қараб баҳоланади. Яқин вақтгача таркибида 50 фоиз Яқин вақтгача таркибида 50 фоиз атрофида Ратрофида Р 22 ОО 55 бўлган кўш суперфосфат бўлган кўш суперфосфат энг аҳамиятли фосфорли ўғит ҳисобланар энг аҳамиятли фосфорли ўғит ҳисобланар эди. Лекин ҳозирги пайтда 78-83 фоиз эди. Лекин ҳозирги пайтда 78-83 фоиз РР 22 ОО 55 бўлган аралаш полифосфат кислота бўлган аралаш полифосфат кислота тузлари олиниб, фосфорли ўғитлар тузлари олиниб, фосфорли ўғитлар сифатида ишлатилсифатида ишлатил -- моқда. Баъзан моқда. Баъзан минерал ўғитлар қаттиқ (донадор ва минерал ўғитлар қаттиқ (донадор ва кукун ҳолидаги) ва суюқ ўғитларга кукун ҳолидаги) ва суюқ ўғитларга ажратилади. ажратилади.

Суюқ ўғитлар ҳам аслида ўша қаттиқ Суюқ ўғитлар ҳам аслида ўша қаттиқ ўғитларнинг ёки аммиакнинг сувдаги ўғитларнинг ёки аммиакнинг сувдаги эритмасидир. Суюқ ўғитлар кўпинча эритмасидир. Суюқ ўғитлар кўпинча мураккаб таркибли бўлади. Масалан: N, мураккаб таркибли бўлади. Масалан: N, P, K (нисбати 1:2:1) таркибли мураккаб P, K (нисбати 1:2:1) таркибли мураккаб суюқ ўғит аммиак, ортофосфат кислота, суюқ ўғит аммиак, ортофосфат кислота, мочевина ва калий хлориддан тайёрмочевина ва калий хлориддан тайёр -- ланади.ланади.

Суюқ ўғитларнинг афзал томони шундаки, биринчидан уларни ўсимликлар жуда тез ўзлаштиради. И ккинчидан,уларда ўсимликлар - нинг баргидан озиқлантиришда фойдаланиш мумкин. Ўғитлар ўсимликларнинг биологик хусусият - ларига – вегетация фазасига ва тупроқ шароитига қараб ишлати - лиши керак.

Акс ҳолда ўсимликлардан кутилган ҳосил олинмайди. Шу билан бирга, оқава сувларда ўғитларнинг кўпайиб кетиши натижасида сув ҳавзалари ифлосланади. Бу эса ҳайвонлар ўлимига сабаб бўлиши мумкин. Қишлоқ хўжалиг и экинлари ҳосилдорлигини оширишда тупроққа азотли ўғитлар солиш катта аҳамиятга. Энг муҳим азотли минерал ўғитларга KNO 3 , NaNO 3 , NH 4 NO 3 , Ca(NO 3 ) 2 , (NH 4 ) 2 SO 4 , (NH4)2HPO 4 , CO(NH 2 ) 2 ва “аммиакли сув” (суюқ азотли ўғит)лар киради.

Азотли ўғитларнинг кимёвий Азотли ўғитларнинг кимёвий таркибига эътибор берилса, таркибига эътибор берилса, уларда азотдан ташқари уларда азотдан ташқари ўсимликларнинг ўсиши ва ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланиши учун зарур ривожланиши учун зарур бўлган элементлардан калий, бўлган элементлардан калий, фосфор ва олтингугурт фосфор ва олтингугурт борлиги маълум бўлади. борлиги маълум бўлади.

Азотли ўғитларга булган талаб Азотли ўғитларга булган талаб кисман силитралар кони, кўмирни кисман силитралар кони, кўмирни қуруқ ҳайдаш маҳсулотларидан қуруқ ҳайдаш маҳсулотларидан олинадиган амммоний сульфат олинадиган амммоний сульфат ҳисобига таъминҳисобига таъмин -- ланади. Азотли ланади. Азотли ўғитларнинг ҳаммаси (“аммиакли ўғитларнинг ҳаммаси (“аммиакли сув”дан ашқари) сувда яхши сув”дан ашқари) сувда яхши эрийдиган қаттиқ кристалл эрийдиган қаттиқ кристалл моддалар. Шунинг учун уларни моддалар. Шунинг учун уларни ўсимликлар жуда осон ўсимликлар жуда осон ўзлаштиради. ўзлаштиради.

Азот етишмаган ердаги экинлар барги оч-яшил ранг, баъзи экин - ларда (турп, карам, м аккажўхори) сариқ, қизил доғлар, барглари жуда кичик, юпқа, гуллари нимжон, шохлари майда, меваси муддатдан аввал пишиб, кичик- кичик бўлиб, барглари тушиб кетади.

Азотли ўғитлар билан Азотли ўғитлар билан озиқлантириш натижасида озиқлантириш натижасида юқоридаги камчиликлар юқоридаги камчиликлар йўқолади. йўқолади.

Азотли ўғитлардан саноат Азотли ўғитлардан саноат миқёсида энг кўп ишлаб миқёсида энг кўп ишлаб чиқариладиганлари аммиакли чиқариладиганлари аммиакли селитра (NHселитра (NH 44 NONO 33 ), ва мочевина ), ва мочевина (карбамид) ҳисобланади. Аммоний (карбамид) ҳисобланади. Аммоний нитратнинг завод миқёсидаги нитратнинг завод миқёсидаги синтези газ ҳолидаги аммиакнинг синтези газ ҳолидаги аммиакнинг суюлтирилган нитрат кислотага суюлтирилган нитрат кислотага юттиришга асосланган.юттиришга асосланган.

Бу реакция экзотермик бўлгани учун Бу реакция экзотермик бўлгани учун эритма таркибидаги сув синтез эритма таркибидаги сув синтез аппаратида баппаратида б оо ғғ -- ланиб, системадан ланиб, системадан чиқиб кетади. Ҳосил бўлган аммоний чиқиб кетади. Ҳосил бўлган аммоний нитратнинг концентрланган эритмаси нитратнинг концентрланган эритмаси ўғитни донадор ҳолатга келтирадиган ўғитни донадор ҳолатга келтирадиган минорага узатилади. У ерда махсус минорага узатилади. У ерда махсус қурилма ёрдамида сачратиб турилиб, қурилма ёрдамида сачратиб турилиб, унга қарама-қарши йўналишда ҳаво унга қарама-қарши йўналишда ҳаво ёрдамида совутилади. Натижада ёрдамида совутилади. Натижада донадор аммонийли селитра ҳосил донадор аммонийли селитра ҳосил бўлади. Сўнг у гигроскопик бўлгани бўлади. Сўнг у гигроскопик бўлгани учун махсус нам ўтказмайдиган учун махсус нам ўтказмайдиган қопларга жойланиб, омборхоналарга қопларга жойланиб, омборхоналарга юбориладиюборилади 11 (расм).(расм).

Карбамид юқори босимда аммиакни Карбамид юқори босимда аммиакни карбонат ангидгид билан реакцияга карбонат ангидгид билан реакцияга киритиш йўли билан олинади: киритиш йўли билан олинади: COCO 22 + NH + NH 33 = CO(NH = CO(NH 22 )) 22 + H + H 22 OO Карбамид тупроққа солинганда Карбамид тупроққа солинганда гидролизга учраб, ўсимлик ўзлаштира гидролизга учраб, ўсимлик ўзлаштира оладиган шаклга айланади.оладиган шаклга айланади. CO(NHCO(NH 22 )) 22 + H + H 22 O =(NHO =(NH 44 )) 22 COCO 33 Карбамид қишлоқ хўжалик Карбамид қишлоқ хўжалик ҳайвонлари озуқасига ҳам қўшиб ҳайвонлари озуқасига ҳам қўшиб берилади. Демак, барча азотли берилади. Демак, барча азотли ўғитлар ишлаб чиқариш синтетик ўғитлар ишлаб чиқариш синтетик аммиак олишга асосланган. аммиак олишга асосланган.

Ўсимликлардан юқори ҳосил Ўсимликлардан юқори ҳосил олишнинг энг муҳим омилларидан олишнинг энг муҳим омилларидан бири фосфорли ўғитлардан унумли бири фосфорли ўғитлардан унумли фойдаланишдир. Агар фосфор фойдаланишдир. Агар фосфор етишмаса экинларнинг хлороетишмаса экинларнинг хлоро -- филл филл ҳосил қилиши ва карбонат ангидридҳосил қилиши ва карбонат ангидрид -- ни ўзлаштириши қийинлашади. ни ўзлаштириши қийинлашади. Фосфор етишмаслиги сабабли Фосфор етишмаслиги сабабли экинларда тўқ-яшил ранг кўкимтир экинларда тўқ-яшил ранг кўкимтир рангга ўтиб, хиралашиб, қовжиратувчи рангга ўтиб, хиралашиб, қовжиратувчи қора доғлар пайдо бўлади, гуллаш ва қора доғлар пайдо бўлади, гуллаш ва етилиш жараёни кечикади, ўсиши етилиш жараёни кечикади, ўсиши секинлашиб, тана ингичкалашади. секинлашиб, тана ингичкалашади. Инсон танасида ўртача 1600 г фосфор Инсон танасида ўртача 1600 г фосфор бўлиб, ундан 1400 г суякларда, 130 г бўлиб, ундан 1400 г суякларда, 130 г мускул тўқималарида, 12 г мияда, 10 г мускул тўқималарида, 12 г мияда, 10 г жигарда 6 г ўпкада, 44 г қон таркибида жигарда 6 г ўпкада, 44 г қон таркибида фаолият кўрсатади. фаолият кўрсатади.

Фосфорнинг тупроқдаги барча бирикма - ларидан ўсимликлар фойдалана олмайди. Улар сувда эрийдиган бўлиши керак. Фосфорли ўғитлардан энг кенг тарқалгани оддий суперфосфат ҳисобланади. У кальций фосфат ва сульфат кислотани 1:2 нисбатда аралаштириш йўли билан тайёрланади : Ca3(PO4)2 + 2H2SO4 = CaSO4 + Ca(H2PO4)2 оддий суперфосфат

Аслида кальций сульфат агрокимё Аслида кальций сульфат агрокимё нуқтаи назаридан ортиқча аралашма. У нуқтаи назаридан ортиқча аралашма. У сувда ёмон эрийди, тупроқ сифатини сувда ёмон эрийди, тупроқ сифатини бузиши мумкин. Лекин уни ажратиш бузиши мумкин. Лекин уни ажратиш ўғит тайёрлаш харажатларини ўғит тайёрлаш харажатларини кўпайтириб юборади. Шунинг учун у кўпайтириб юборади. Шунинг учун у кальций дигидрофосфат билан кальций дигидрофосфат билан бирагликда экинбирагликда экин -- ларга солинади. Оддий ларга солинади. Оддий суперфосфатларда 14-20% Pсуперфосфатларда 14-20% P 22 OO 55 бўлади. бўлади. Ўғит таркибида фосфор (V)- оксиди Ўғит таркибида фосфор (V)- оксиди миқдорини ошириш учун дастлаб фосфат миқдорини ошириш учун дастлаб фосфат кислота ҳосил қилиниб, сўнг у кальций кислота ҳосил қилиниб, сўнг у кальций фосфат билан реакцияга киритилади. фосфат билан реакцияга киритилади. Бунда PБунда P 22 OO 55 нинг миқдори 40-50%га етади нинг миқдори 40-50%га етади ва қўш суперфосфат ҳосил бўлади: ва қўш суперфосфат ҳосил бўлади: CaCa 33 (PO(PO 44 )) 22 + 3H + 3H 22 SOSO 44 = 2H = 2H 33 POPO 4 4 + 3CaSO+ 3CaSO 44 CaCa 33 (PO(PO 44 )) 2 2 + H+ H 33 POPO 44 = 3Ca(H = 3Ca(H 22 POPO 44 )) 22 (( қўш қўш суперфосфатсуперфосфат ))

Баъзан фосфорли ўғит сифатида CaHPO4·2H2O таркибли преципитат тайёрланади. Бунинг учун кальций гидроксид ёки оҳактош фосфат кислота билан реакцияга киритилади: Ca(OH)2 + H3PO4 = CaHPO4·2H2OCa(OH)2 + H3PO4 = CaHPO4·2H2O (преципитат)(преципитат) ёкиёки 22 CaCO3 + 2H3PO4 = CaHPO4·2H2O + 2CO2CaCO3 + 2H3PO4 = CaHPO4·2H2O + 2CO2

Унда РУнда Р 22 ОО 5 5 нинг миқдори 30-35% нинг миқдори 30-35% бўлади. Кислотали хоссага эга бўлган бўлади. Кислотали хоссага эга бўлган тупроқларда энг арзон фосфорли ўғит тупроқларда энг арзон фосфорли ўғит – “фосфорит уни”дан фойдаланилади. – “фосфорит уни”дан фойдаланилади. Бу кальций фосфатни майдалаб, Бу кальций фосфатни майдалаб, кукун ҳолига келтириб тайёрланади.кукун ҳолига келтириб тайёрланади. Кейинга пайтда фосфорли ўғит Кейинга пайтда фосфорли ўғит янада мураккаб таркибда тайёрлана янада мураккаб таркибда тайёрлана бошланди. Улар бир вақтнинг ўзида бошланди. Улар бир вақтнинг ўзида икки ва ундан ортиқ ўсимлик учун икки ва ундан ортиқ ўсимлик учун зарур элемент сақлайди. Улардан энг зарур элемент сақлайди. Улардан энг кўп ишлаб чиқариладиганлари кўп ишлаб чиқариладиганлари моноаммофос – NHмоноаммофос – NH 44 HH 22 POPO 4 4 (44% P(44% P 22 OO 55 ва ва 11% N11% N 22 ) ва диаммофос – (NH) ва диаммофос – (NH 44 )) 22 (42% (42% PP 22 OO 5 5 ва 19% Nва 19% N 22 ). Булар фосфат ). Булар фосфат кислотага аммиак юттириб кислотага аммиак юттириб тайёланади. тайёланади.

Мураккаб таркибли энг муҳим Мураккаб таркибли энг муҳим ўғитлардан яна бири “нитрофоска”. ўғитлардан яна бири “нитрофоска”. У аммоний гидрофосфат, аммоний У аммоний гидрофосфат, аммоний нитрат ва калий хлорид (ёки калий нитрат ва калий хлорид (ёки калий сульфат ) аралашмасидан иборат. сульфат ) аралашмасидан иборат.

Дарсни Дарсни якунлаш:якунлаш: а) дарсга фаол қатнашган а) дарсга фаол қатнашган ўқувчиларни баҳолаш.ўқувчиларни баҳолаш. б) уйга вазифа бериш.б) уйга вазифа бериш.

Уйга вазифа:Уйга вазифа: Мавзуни қайта ўрганиб, дафтарга Мавзуни қайта ўрганиб, дафтарга қисқача баёнини ёзиш, мавзу оид қисқача баёнини ёзиш, мавзу оид қўшимча маълумотлар тўплаш.қўшимча маълумотлар тўплаш.

Мавзу: Микроўғитлар. Ўзбекистонда минерал ўғитлар ишлаб чиқариш. Режа:Режа: Микроўғитларнинг ўсимликлар учун Микроўғитларнинг ўсимликлар учун зарурий аҳамияти.зарурий аҳамияти. Ўзбекистонда минерал ўғитлар ишлаб Ўзбекистонда минерал ўғитлар ишлаб чиқариш нуқталари.чиқариш нуқталари. Ўзбек олимларининг минерал Ўзбек олимларининг минерал ўғитларнинг аҳамиятини ўрганишга ўғитларнинг аҳамиятини ўрганишга қўшган ҳиссалари.қўшган ҳиссалари.

Дарснинг мақсади: а) таълимий – ўқувчиларга Ўзбекистонда а) таълимий – ўқувчиларга Ўзбекистонда минерал ўғитлар ишлаб чиқариш нуқталари минерал ўғитлар ишлаб чиқариш нуқталари ҳақида тушунча бериш.ҳақида тушунча бериш. б) тарбиявий – ўз халқининг тарихан б) тарбиявий – ўз халқининг тарихан шаклланган анъаналарига содиқ бўлиш, шаклланган анъаналарига содиқ бўлиш, инсонлар қадрига етиш, ватанпарвар бўлиб инсонлар қадрига етиш, ватанпарвар бўлиб етиштириш.етиштириш. в) ривожлантирувчи – ўқувчиларда мустақил в) ривожлантирувчи – ўқувчиларда мустақил фикрлашни шакллантириш, мавзуни фикрлашни шакллантириш, мавзуни фалсафий билимлар билан тушунтириб, фалсафий билимлар билан тушунтириб, дунёқарашини ривожлантириш.дунёқарашини ривожлантириш.

ДТС талаби:ДТС талаби: Микроэлементлар ҳақида тушунча, Микроэлементлар ҳақида тушунча, уларнинг одам ҳаётидаги аҳамияти. уларнинг одам ҳаётидаги аҳамияти. Дарс усули: Замонавий педагогик Дарс усули: Замонавий педагогик технология технология усулусул ии .. Дарс жиҳози: Компьютер, проектор, Дарс жиҳози: Компьютер, проектор, экран.экран.

Дарснинг бориши: а) ташкилий қисм: 1. Саломлашиш. 2. Давоматни аниқлаш. 3. Дарсга тайёргарликни текшириш.

б) Ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш учун б) Ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш учун саволлар.саволлар. 1. Ўғитларнинг турлари ҳақида 1. Ўғитларнинг турлари ҳақида гапиринг.гапиринг. 2. Минерал ўғитларнинг ўсимликлар 2. Минерал ўғитларнинг ўсимликлар ҳаёт фаолияти учун аҳамиятини очиб ҳаёт фаолияти учун аҳамиятини очиб беринг.беринг. 3. Ўғитлардан оқилона фойдалана 3. Ўғитлардан оқилона фойдалана олмаслик оқибатларини тушунтиринг.олмаслик оқибатларини тушунтиринг.

в) Янги мавзу баёни:в) Янги мавзу баёни: Таркибида бор, рух, марганец каби Таркибида бор, рух, марганец каби элементлар сақловчи ўғитлар элементлар сақловчи ўғитлар микроэлементлар деб аталади. Уларнинг микроэлементлар деб аталади. Уларнинг хар бир гектар ерга солинадиган хар бир гектар ерга солинадиган миқдори килограммларда белгиланади. миқдори килограммларда белгиланади. Ўсимликларнинг микроэлементларга Ўсимликларнинг микроэлементларга бўлган талаби миллиграммлардан бўлган талаби миллиграммлардан иборат. иборат.

Агар тупроқда зарурий элементлар Агар тупроқда зарурий элементлар миқдори оз бўлса, қанча кўп азотли ва миқдори оз бўлса, қанча кўп азотли ва фосфорли ўғит солинмасин кутилган фосфорли ўғит солинмасин кутилган натижа олинмайди. Чунки микронатижа олинмайди. Чунки микро -- элементлар ўсимликлар организмида элементлар ўсимликлар организмида кечадиган барча оксидланиш-кечадиган барча оксидланиш- қайтарилиш жараёнида иштирок этадиқайтарилиш жараёнида иштирок этади -- ган биокатализатор (фермент)лар ган биокатализатор (фермент)лар таркибига киради. таркибига киради.

Кўпчилик ферментларнинг фаоллиги айниқса Кўпчилик ферментларнинг фаоллиги айниқса мис, рух, марганец, бор каби микроэлементлар мис, рух, марганец, бор каби микроэлементлар концентрациясига боғлик. Шу билан бирга, улар концентрациясига боғлик. Шу билан бирга, улар фотосинтез, нафас олиш, азот, фосфор, калий фотосинтез, нафас олиш, азот, фосфор, калий алмашинувида, оқсил, нуклеин кислота, углевод алмашинувида, оқсил, нуклеин кислота, углевод ва бошқа моддалар синтезида иштирок этади. ва бошқа моддалар синтезида иштирок этади. Масалан, ўсимликларда марганец етишмаса, энг Масалан, ўсимликларда марганец етишмаса, энг аввало азот алмашинуви бузилади, натижада аввало азот алмашинуви бузилади, натижада оксидлданиш-қайтарилиш реакциялари издан оксидлданиш-қайтарилиш реакциялари издан чиқиб, ўсимлик баргларида доғлар ҳосил бўлади. чиқиб, ўсимлик баргларида доғлар ҳосил бўлади. Ҳудди шунингдек, рух етишмаса фотосинтез Ҳудди шунингдек, рух етишмаса фотосинтез жараёни сусаяди, гуллаш тўхтайди. Умуман жараёни сусаяди, гуллаш тўхтайди. Умуман ўсимлик қуриб қолиши мумкин. Молибден ўсимлик қуриб қолиши мумкин. Молибден етишмаса, ўсимликларда NOетишмаса, ўсимликларда NO 33 - иони NH- иони NH 44 + ионига + ионига қайтарилмайди. Шунингдек, у тугунак қайтарилмайди. Шунингдек, у тугунак бактерияларда эркин азотни ўзлаштиришда муҳим бактерияларда эркин азотни ўзлаштиришда муҳим рол ўйнайди. рол ўйнайди.

Микроэлементлар ўсимликларни паст Микроэлементлар ўсимликларни паст температурада касалликларга температурада касалликларга чидамлилигини оширишда ҳам муҳим чидамлилигини оширишда ҳам муҳим аҳамиятга эга. аҳамиятга эга.

Ҳозирги кунда ўғит саноати янада мураккаб, Ҳозирги кунда ўғит саноати янада мураккаб, комбинацияланган ўғитлар ишлаб чиқаришни комбинацияланган ўғитлар ишлаб чиқаришни йўлга қўймоқда. Уларнинг таркибида азот, йўлга қўймоқда. Уларнинг таркибида азот, фосфор, калийдан ташқари микроэлементфосфор, калийдан ташқари микроэлемент -- лардан бор, молибден, темир, мис, рух, лардан бор, молибден, темир, мис, рух, марганец ва бошқаларнинг сувда эрийдиган марганец ва бошқаларнинг сувда эрийдиган тузлари бўлади. Бор тутган ўғитлар дотолит тузлари бўлади. Бор тутган ўғитлар дотолит минералига (таркибида анчагина бор тутган минералига (таркибида анчагина бор тутган силикатга) сульфат кислота билан ишлов силикатга) сульфат кислота билан ишлов бериш йўли орқали олинади. Борат кислота бериш йўли орқали олинади. Борат кислота HH 33 BOBO 33 ишлаб чиқаришда ҳосил бўладиган ишлаб чиқаришда ҳосил бўладиган қўшимча маҳсулот магний борат ҳам қўшимча маҳсулот магний борат ҳам микроўғит сифатида ишлатилади.микроўғит сифатида ишлатилади.

Молибденли ўғитлардан аммоний Молибденли ўғитлардан аммоний молибдат (NHмолибдат (NH 44 )) 22 MoOMoO 44 шунингдек, шунингдек, металлургия ва электр лампалари металлургия ва электр лампалари ишлаб чиқариш корхоналарининг ишлаб чиқариш корхоналарининг чиқиндилари ҳам ишлатилади. чиқиндилари ҳам ишлатилади. Сульфат кислота саноатининг Сульфат кислота саноатининг чиқиндилари – пирит куюндиси ва мис чиқиндилари – пирит куюндиси ва мис купороси тутган ўғитлар сифатида купороси тутган ўғитлар сифатида ишлатилади. ишлатилади.

Марганец ҳар хил саноат чиқиндилари Марганец ҳар хил саноат чиқиндилари таркибида бўлади. Ўғит сифатида таркибида бўлади. Ўғит сифатида марганец шлами, шунингдек марганец марганец шлами, шунингдек марганец сульфат ҳам ишлаб чиқарилади. Рух сульфат ҳам ишлаб чиқарилади. Рух тутган ўғит сифатида рух сульфат ва тутган ўғит сифатида рух сульфат ва таркибида рух бўлган саноат таркибида рух бўлган саноат чиқиндилари ишлатилади.чиқиндилари ишлатилади. Ўзбекистонда микроўғитлар ишлаб Ўзбекистонда микроўғитлар ишлаб чиқариш учун етарли хомашё мавжуд чиқариш учун етарли хомашё мавжуд бўлиб, бу соҳа жадал бўлиб, бу соҳа жадал ривожлантирилмоқда.ривожлантирилмоқда.

Минерал ўғитлардан самарали фойдаланиш қишлоқ хўжалигида ҳосилдорликни оширишнинг муҳим омилларидир. Ўғит ишлатиш, агротехника ва бошқа тадбирларни кучайтириш натижасида пахта, зиғир, сабзавот, кунгабоқар картошка ва бошқа экинлар ҳосилдорлигини ошириш мумкин. Ҳозирги вақтда Ўзбекистон минерал ўғитлар ишлаб чиқариш бўйича Марказий Осиё минтақасидаги давлатлар орасида етакчи ўринда бормоқда. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган минерал ўғитлар хорижий давлатларга ҳам экспорт қилинмоқда.

Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари олишнинг потенциал имконияти олишнинг потенциал имконияти жуда юқори. Мутахассисларнинг жуда юқори. Мутахассисларнинг ҳисоблашларича, буғдой, маккаҳисоблашларича, буғдой, макка -- жўхори ва шакарқамишдан жўхори ва шакарқамишдан олиниши мумкин бўлган ҳосилнинг олиниши мумкин бўлган ҳосилнинг фақат 17%и олиняпти, холос. Агар фақат 17%и олиняпти, холос. Агар агротехникани замонавийлаштириб, агротехникани замонавийлаштириб, қишлоқ хўжалигини имкони борича қишлоқ хўжалигини имкони борича кимёлаштирадиган бўлсак, кимёлаштирадиган бўлсак, ҳосилдорликни бир неча марта ҳосилдорликни бир неча марта ошириш мумкин бўлар эди.ошириш мумкин бўлар эди.

Ҳозирги кунда ер куррасининг 1/3 аҳолиси Ҳозирги кунда ер куррасининг 1/3 аҳолиси кимёвий ўғитлардан фойдаланиб олинган кимёвий ўғитлардан фойдаланиб олинган маҳсулотларни истеъмол қилмоқдалар. маҳсулотларни истеъмол қилмоқдалар. Жаҳон бўйича йилига 150 млн тонна минерал Жаҳон бўйича йилига 150 млн тонна минерал ўғитлар ишлаб чиқарилмоқда. Лекин турли ўғитлар ишлаб чиқарилмоқда. Лекин турли мамлакатларда минерал ўғитлардан турлича мамлакатларда минерал ўғитлардан турлича фойдаланилмоқда. Айтиш мумкинки, тупроқ фойдаланилмоқда. Айтиш мумкинки, тупроқ унумдорлиги ошириш ва структурасини унумдорлиги ошириш ва структурасини яхшилаш ҳамда тупроқдаги намликни яхшилаш ҳамда тупроқдаги намликни сақлашнинг асрлар давомида синовдан ўтган сақлашнинг асрлар давомида синовдан ўтган безарар усули табиий ўғитдан (гўнгдан) безарар усули табиий ўғитдан (гўнгдан) фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.

Республикамизда ўғитлар ва уларни ишлаб Республикамизда ўғитлар ва уларни ишлаб чиқариш муаммолари билан Ўзбекистон ФА чиқариш муаммолари билан Ўзбекистон ФА Умумий ва анорганик кимё институтида академик Умумий ва анорганик кимё институтида академик М.Н.Набиев (1913-1992йй) бошчилигида асос М.Н.Набиев (1913-1992йй) бошчилигида асос солинган йирик бўлим шуғулланади. Бу илм солинган йирик бўлим шуғулланади. Бу илм даргоҳида академиклар С.А.Тўхтаев, Б.М.Беглов, даргоҳида академиклар С.А.Тўхтаев, Б.М.Беглов, профессор Ш.С.Намозов, кимё фанлари доктори профессор Ш.С.Намозов, кимё фанлари доктори А.Эркаев каби таниқли олимлар ва уларнинг А.Эркаев каби таниқли олимлар ва уларнинг шогирдлари фаол изланишлар олиб боришяпти. шогирдлари фаол изланишлар олиб боришяпти. Уларнинг изланишлари самаралари Чирчиқ, Уларнинг изланишлари самаралари Чирчиқ, Самарқанд, Навоий, Қўқон минерал ўғитлар Самарқанд, Навоий, Қўқон минерал ўғитлар заводларида қўлланилиши туфайли кўп тоннали заводларида қўлланилиши туфайли кўп тоннали маҳсулотлар ишлаб чиқариляпти ва маҳсулотлар ишлаб чиқариляпти ва Республикамиз иқтисодига салмоқли ҳисса Республикамиз иқтисодига салмоқли ҳисса қўшиляпти.қўшиляпти.

Дарсни якунлаш:Дарсни якунлаш: а) дарсга фаол қатнашган ўқувчиларни а) дарсга фаол қатнашган ўқувчиларни баҳолаш.баҳолаш. б) уйга вазифа бериш.б) уйга вазифа бериш. Уйга вазифа:Уйга вазифа: Мавзуни қайта ўрганиб, дафтарга Мавзуни қайта ўрганиб, дафтарга қисқача баёнини ёзиш, мавзуқисқача баёнини ёзиш, мавзу гага оид оид қўшимча маълумотлар тўплаш. қўшимча маълумотлар тўплаш.

O'xshashlar

Саноатда нитрат кислота ишлаб чиқариш (dars ishlanma)

Karbon kislotalar (dars ishlanma)

Asoslarning olinishi va xossalari dars ishlanma

Kimyoviy bog’lanish va molekulalarning tuzilishi dars ishlanma

Аммоний тузлари ва уларнинг хоссалари. Аммоний ионини билиб олиш