Jismoniy tarbiyaning turli tizimlar faoliyatiga ta'siri - Kimyo - Slaydlar

Jismoniy tarbiyaning turli tizimlar faoliyatiga ta'siri

Yuklangan vaqt:

28.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

543.4443359375 KB

Ko'chirib olish

Jismoniy tarbiyaning turli tizimlar faoliyatiga ta'siri REJA: I.KIRISH 1.Organizmning o'sishi va rivojlanishida jismoniy tarbiyaning ta'siri 2.Jismoniy tarbiyaning sog'likga foydalari II.ASOSIY QISM 1.Jismoniy mashg'ulotlarning yurak faoliyatiga va nafas olish tizimiga ta'siri 2.Jismoniy mashqlarning asab tizimiga ta'siri 3.Jismoniy tarbiyaning tayangch harakat tizim bilan bog'liqligi III.XULOSA IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI

 I.1 Organizmni o’sishi va &#55357;&#56524; rivojlanishida jismoniy tarbiya va sportning ta’siri  Yosh organizm normal o’sishi va rivojlanishida qad-qomatning shakllanishida gimnastik mashqlar, jismoniy ishlar, muhim rol o’ynaydi. Mehnat va gimnastik mashqlar bilan muntazam shug’ullanganda ishlab turgan muskul va suyaklarga qon oqib kelishi kuchayadi. Natijada o’sha muskul va suyaklar pishiq va yiriqroq bo’lib qoladi, suyaklarning muskullar birikadigan joylari esa ancha sezilarli bo’lib qoladi. Muskullarning ko’ndalang qismi va hajmi kattalashadi, nafas organlarning rivojlanishi hamda yurak-qon tomirlari faoliyati ritmi roslanadi.

 Gimnastik mashqlar bilan shug’ullanish bolalarda yangi harakatlar kabi jismoniy rivojlanish bilan birga aqliy rivojlanishiga ham yordam beradi. Aqliy va jismoniy ish qobiliyati ko’tariladi. Nerv-psixik sohasining oliy darajada aktivlanishini talab etadigan ishni bajarishda odamning potensial qobiliyatini, aqliy ish qobiliyatini nerv muskul tizimini esa jismoniy ish qobiliyatini tashkil etadi. Yosh organizmda barcha fiziologik jarayonlar yagona sutkalik – kecha – kunduzlik ritmiga bo’ysinadi. Sutka mobaynida organizm bir xil holatda bo’lmaydi. Sutkaning ayrim davrlarida uning aktivligi va ish qobiliyati yuqori, boshqa darvlarda past bo’ladi.

 Bunga ta’sir qiladigan asosiy omillar kun bilan tunning almashinuvi harorat, havo namligi, atmosfera bosimining sutka davomida o’zgarish, shuningdek kundalik rejim, ishning turi, vaqti va boshqalar kiradi. Ko’pgina fiziologik jarayoning yuqori aktivlik fazalari yig’indisi organizm harakatini uning ish qobiliyatini ifodalaydi. Ko’p jarayonlar kunduz kuni aktiv kechgani tufayli butun organizm ham kunduzi aktiv bo’ladi.  Dars jarayonida harakatsiz o’tirish natijasida aqliy ishdan keyin tolqish boshlanadi, shuning uchun qisqa vaqt ichida ayrim gimnastik harakatlar qilish kerak.

 Jismoniy tarbiya va sportni, aqliy mehnat deb taqsimlashning o’zi ma’lum darajada shartlidir, chunki aqliy charchash ayni vaqtda ish qobiliyatining pasayishi bilan o’tadi. Harakat aktivligi yetarli bo’lmagan holda uzoq vaqtgacha aqliy mehnat bilan shug’ullanish natijasida organizmning yurak-qon tomir va nafas olish tizimlari funksional holatning sustlashuvi, garmonal faoliyatning zaflashishi kuzatiladi. Jismoniy ish aqliy mehnat bilan unumli shug’ullanishga imkon beradi. Jismoniy tarbiya odam organizmning normal o’sishi rivojlanishida, qad-qomadning shakllanishida muhim rol o’ynaydi.

 Muntazam ravishda mehnat, jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanish natijasida muskul to’qimasida moddalar almashinuvi kuchayadi, muskullarga qon kelishi ko’payadi bu esa ularning oziq moddalar bilan ta’minlanishini yaxshilaydi. Tekshiruvlardan ma’lum bo’lishcha jismoniy mashq bilan shug’ullanuvchi kishilarning har 100 ta muskul tolasiga mayda qon tomirlari (kapillyarlar)ning soni boshqalarning muskulidagiga nisbatan ikki marta ko’p bo’ladi. Bunday odamlar muskullarining qon, kislorod, oziq moddalar bilan ta’minlanishi yaxshi bo’lganligi uchun muskul hujayralari sitoplazmasida oqsil, ATF, KF, gemoglobin miqdori ko’payadi. Bu esa muskul tolalarining yo’g’onlashuviga va ular mustahkam bo’lishiga, qisqarish kuchining ortishiga olib keladi.

 I.2 Jismoniy tarbiyaning sog‘liqqa foydalari:&#55357;&#56524;  sport bilan muntazam shug‘ullanish uzoq umr ko‘rishning eng oddiy yo‘lidir.  kishi sport bilan shug‘ullanganida organizmi yaxshi chiniqadi, muskullari tez charchamaydi. Chiniqqan odamning nerv- endokrin, yurak-qon tomir, nafas olish va boshqa hayotiy muhim a’zolari hamda to‘qimalarining ish faoliyati ortadi.  sport mashg‘ulotlari odam tanasidagi to‘qimalarning tez yangilanishi, uning yosh, sog‘lom va tetik saqlanishiga sabab bo‘ladi. taloqda limfotsitlar hosil bo‘lishi ko‘payib, organizmning yuqumli kasalliklardan himoyalanish qobiliyati (immunitet) kuchayadi.kam harakatlilik (gipodinamiya) yurak faoliyatini kuchsizlantiradi. Natijada yurak-qon tomir va boshqa kasalliklar yuzaga keladi. mashqlar orqali qon aylanishi tezlashadi, miyamizga kislorod boradi, mushaklar kuchayib, bo‘g‘imlarning harakatini ta’minlaydi, ruhiy taranglik yo‘qolib, energiya ortadi.

 sport bilan shug‘ullanuvchilarda yurak klapanlari va muskullari yaxshi rivojlanib, uning hajmi boshqalarnikiga qaraganda kattaroq bo‘ladi.  o‘pkaning tiriklik sig‘imi ortadi (4500-6500 ml.ga etadi), nafas olish va qon aylanish a’zolari yaxshi rivojlanadi.  odatda zaiflashgan, chiniqmagan tanada mikroblar yashashi va ko‘payishi uchun qulay sharoit topadi. Natijada bunday odam kasallanadi.  jismoniy mashqlar tufayli yurak, buyrak, o‘pka va tomirlar kuchga to‘ladi, tomirlar kengayadi va elastik holatga keladi. Shunday qilib tomirlardagi yog‘ nisbati, xolesterin, shakar va insulin pasayadi. Tananing yog‘ nisbati kamaysa, o‘zimizni kuchli his etamiz, asab tizimi sog‘lom bo‘ladi.  xotirani kuchaytirishning eng muhim sharti asablarning sog‘lom bo‘lishidir. Buning uchun esa badantarbiya bilan shug‘ullanish lozim.

 Uy sharoitida jismoniy mashqlar bajarish yoki biron sport turi bilan shug‘ullanish hozirda keng tarqalgan semirishning oddiy davosidir. Zero, semirish ish faoliyatini pasaytiradi, sog‘liqni zaiflashtiradi.  jismoniy tarbiya mashqlari kishiga ko‘tarinkilik va ruhiy dalda bag‘ishlaydi. Bunday holda ishlar unumli va sog‘liq joyida bo‘ladi.  agar kishi bir kunda 10 daqiqa jismoniy mashqlar bajarsa, u daqiqasiga yuragining 10 marta urishini “tejab” qolar ekan. Bu bir yilda 500.000 martani tashkil qiladi. Mana shu yo‘l bilan yurak-qon tomir kasalliklaridan forig‘ bo‘lish, yurakni sog‘lom qilish, infarktdan qutulish mumkin.

 Aqliy mehnat jismoniy mehnat bilan almashtirib turilsa, odam uzoq vaqt charchamaydi, ishi unumli bo‘ladi. Chunki aqliy mehnat davrida miyadagi qo‘zg‘algan markazlar jismoniy mehnat vaqtida dam oladi. Chunonchi, ilm olishda har 40-60 daqiqada 5-6 daqiqa badantarbiya mashqlari bajarilsa, miyaning zo‘riqishidan paydo bo‘ladigan nevroz kasalligining oldi olinadi.  Jismoniy harakatsizlik saraton xavfini oshiradi. Haddan tashqari jismoniy mashqlar va ortiqcha mashg'ulotlar davolanish natijalariga va hayot sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lsa -da, muntazam ravishda o'rtacha jismoniy mashqlar bajarish fiziologik funktsiyani yaxshilash, saraton kasalligi va qaytalanish xavfini kamaytirish va hayot sifatini yaxshilash kabi tizimli foydali ta'sirlarni ta'minlashi mumkin. Turli tadqiqotlar ko'krak bezi saratoni, endometriyal saraton va yo'g'on ichak/yo'g'on ichak saratoni kabi muntazam o'rtacha jismoniy faollik/mashqlarning foydali ta'sirini aniqladi. Genetika parametrlariga asoslanib, maksimal foyda olish uchun mashqlar turini optimallashtirishga to'g'ri keladi.  Jismoniy faollikning etishmasligi yurak -qon tomir kasalliklari va saraton kabi hayot uchun xavfli bo'lgan turli kasalliklarning asosiy xavf omili sifatida ko'rsatildi. So'nggi yillarda odamlar saraton kasalligi va saraton kasalligiga chalinganlarda jismoniy faollik muhimligini anglay boshladilar.

 II.1 Jismoniy mashg’ulotlarning yurak faoliyatiga faoliyatiga ta’siri&#55357;&#56524;  Odam organizmidagi barcha vegetativ organlar jismoniy mashg’ulotlar natijasida o’z faoliyatini o’zgartiradi. Bulardan qon aylanish va nafas sistemalarida katta o’zgarishlar yuzaga keladi.  Qon aylanishi organizm hayotida muhim rol o’ynaydi. Ayrim a’zolarning qon bilan yetarlicha ta’min qilinmasligi, hatto qisqa vaqt ichida yetishmasligi ularning faoliyatini jiddiy buzilishlarga olib keladi.  Yurak va qon tomirlar tizimida umumiiy qon aylanishning buzilishi deb, shu tizimning ko’pgina bo’limlarini o’z ichiga olib, unga qonning normal aylanishiga to’siklik qiladigan uzilishlariga aytiladi.  Yurak va qon tomirlar tizimining biror bo’limida ro’y bergan ayrim buzilishlar qon aylanishining umumiy buzilishlariga olib kelishi mumkin. Shuning uchun qon aylanishidagi yetishmovchilik bir necha xil ko’rinishda bo’lishiga qaramasdan turli kasalliklar (yurak parokida, miokardit, perikardit, kardioskleroz, o’pkaning surunkali kasalliklari va h.k.) asosiy alomatlari bir xil bo’ladi. Shuning uchun yurak – qon tomir kasalliklarining oldini olishda yuqorida ko’rsatilgan sabablarni bartaraf etish organizmni chiniqtirish, jismoniy mehnat, sport bilan muvofiqdir.

Jismoniy mashg’ulotlarning yurak faoliyatiga faoliyatiga ta’siri

 Yurak-qon tomir tizimini chiniqtirishda eng oddiy harakat mashg’ulotlari bo’lgan yurish va yugurish, nafas olish gimnastika mashg’ulotlarini bajarish muhim ahamiyatga ega. Har bir yosh kishi har kuni o’rtacha 20-25 ming qadam (12-15 km) katta odamlar esa kamida 10-12 ming qadam (8-10 km) yurish yoki yugurishi kerak. Jismoniy chiniqqan odamning yuragi morfo-fiziologik jihatdan bir qator ijobiy xususiyatlarga ega bo’ladi. Masalan, miokarda qon aylanishining kuchayishi, uning oziq moddalar va kislorod bilan ta’minlashining yaxshilanishi natijasida mushak tolalari yug’onlashadi, yurak devori qalinlashadi, uning plankalari mustahkamlanadi va hajmi kattalashadi. Bu o’zgarishlar natijasida yurakning qisqarish kuchi ortadi. Yurak mushagi qanchalik kuchli bo’lsa, vaqt birligida ichida u tomirlar tizimiga shunchalik ko’p qon chiqarib beradi.

 Jismoniy mashq bilan shug’ullanish yurakning tuzilishiga qanday ta’sir ko’rsatishini tushunib olish uchun yurakning rasmini ko’zdan kechirish kerak. Bunday odamlar jismoniy mashq bajarganda yurakning sistolik hajmi 120-140 m gacha ko’payadi. (tinch holatda 65-70 ml bo’ladi). Yurakning daqiqalik hajmi 25-30 litrgacha ko’payadi (tinch holatda 5 l). Yurakning qisqarish tezligi (puls soni) 150-200 martagacha ortadi (tinch holatda 70 marta). Yurak faoliyatining kuchayishi, undan arteriya tomirlariga chiqariladigan qon miqdorining ortishi, organizmda qon aylanishining tezlashuvi barcha to’qimalar hamda yurak mushaklari oziq moddalar, gormonlar, vitaminlar, kislorod bilan ta’minlanishini yaxshilaydi.

 Organizmni va uning tuqimalarining kislorod va oziq moddalar bilan ta’minlanish darajasining ortishi hujayra va tuqimalardagi plastik jarayonlarning ma’lumbir tartibda o’tishini ta’minlaydi.  Shuni ta’kidlash kerakki, yurak-qon tomir tizimini jismoniy mashqlar bilan shug’ullanib chiniqtirish asta-sekin olib borilishi zarur. Chiniqishning boshlanishida jismoniy mashqlar hajmi kam bo’lib, asta-sekin ko’paytirilishi kerak. Har bir odam bajaradigan mashqining hajmi, ya’ni har kuni yuradigan va chopadigan masofasi, harakat tezligi uning yoshini, jismoniy rivojlanish darajasini, sog’ligini e’tiborga olgan holda belgilanish kerak.  Aks holda yurak zo’riqishi natijasida har xil kasalliklar yuzaga kelishi mumkin. Shuning uchun jismoniy mashqlar bilan chiniqishga ahd qilgan odam shifokor bilan ish ko’rishi lozim.

 II.1 QON AYLANISH DAVOMI.Jismoniy ishga tayyorgarlik vaqtida &#55357;&#56524; simpatik asabning markazlari qo’zg’aladi, buyrak usti bezining faoliyati oshib, yurak faoliyatini kuchaytiradi, qonni qayta taqsimlash jarayoninin o’zgartiradi va arterial qon bosimi oshadi. Organizmning bu reaksiyalari jismoniy ish uchun tayyorgarlik davri bo’lib, skelet mushaklari yurak va o’pka qon aylanishini kuchaytiradi.  Ishning boshida qon aylanishi boshqariluvchida qo’shimcha reflektor, gumoral va jismoniy omillar ishga solinadi. Bosh miya po’stlog’i tomonidan harakat apparatiga asab impulslari yuboriladi, shu bilan birga vegetativ asab tizimi o’z ta’sirini o’tkazadi. Buning natijasida, simpatik asab markazlari qo’zg’aluvchanligi yanada ham oshadi, parasimpatik asab markazlar qo’zg’aluvchanligi esa keskin susayadi. Shu vaqtning o’zida ishlovchi mushaklar arteriyalari va kapillyarlani kengayadi, hozirgacha mehnat jarayoniga jalb bo’lmagan katta va kichik qon tomirlari ishga solinadi, ya’ni mahalliy qon aylanish jarayoni to’liq ishga solinadi. Biroq, ishlovchi mushaklar qon tomirlarining kengayishi bilan bir qatorda qorin bo’shlig’ida joylashgan va mehnat jarayonida passiv ishtirok etadigan a’zolar qon tomirlari torayadi.

 Jismoniy mehnat vaqtida yurak mushagi qisqarib yurak-qon tomir faoliyatining mehnati vaqtidagi o’zgarishi reflektor yo’l bilan amalga oshiriladi, asab impulslari harakat apparatining proprioreseptorlari va xemoreseptorlaridan kelib, qon va boshqa to’qimalarda hosil bo’lgan turish moddalar borligidan xabar beradi.  Jismoniy mehnat vaqtida yurak mushagi qisqarish qobiliyati oshgani sababli yurakning sistolik qon hajmi ortadi. Shiddatli jismoniy mehnat natijasida sistolik qon hajmi bir daqiqada 120-140 ml, yurak qisqarish tezligi 200 gacha va undan ham ko’proqqa yetadi. Daqiqalik qonning mushaklarga quyilishi 25 gacha oshadi.

 II.1 Jismоniy mashqlar tashqi nafas оlish &#55357;&#56524; apparati funktsiyasiga ham fоydali ta’sir ko’rsatadi. O’pka hajmi kattalashadi, nafas оlish va nafas chiqarish quvvati оrtadi, qоn оqimi bilan o’pka vеntilyatsiyasi o’rtasidagi mutanоsiblik yaхshilanadi, kislоrоdning alvеоlyar havоdan qоn tarkibiga o’tishi tеzlashadi. Butun tashqi nafas оlish jarayoni ancha effеktiv va tеjamli bo’lib qоladi. Bu esa kislоrоddan fоydalanish kоeffitsiеnti оshirilganligida, artеrial qоnning kislоrоdga to’ydirilishida, o’pka оrqali aylanib o’tadigan vеna qоni miqdоrining kamayishida nоmоyon bo’ladi.

 O’pka vеntilyatsiyasining yaхshilanishi brоnхlarning evakuatоrik tоzalash funktsiyasini yaхshilaydi hamda bu bilan brоnхit va piеvmоniya kasalliklarining оldini оlishga yordam bеradi. Nafas оlish mushaklari, shu jumladan, diafragma ham mustahkamlanadi, bu esa qоrni bo’shlig’i оrganlari funktsiyasiga ham fоydali ta’sir ko’rsatadi. Diafragma «mushak nasоsi» ancha jadal harakat qilishi tufayli qоrni bo’shlig’i оrganlaridan vеna qоni va limfalarning оqib chiqishi yaхshilanadi; jigarning zardоb ajratish funktsiyasi оrtadi, butun оshqоzоn—ichak traktining mоtоr-evakuatоrlik fuktsiyasi nоrmallashadi.  Sport bilan shug'ullanuvchi kishi pulmoner shamollatilishini yaxshilaydi, shuningdek, tashqi nafas olishni tejash mumkin. Diafragma harakatchanligini oshiradi. Jismoniy mashqlar nafas olish mushaklarining kuchayishiga va nafas olish imkoniyatini oshirishga yordam beradi. O'pkada gaz almashinuvi yaxshilanadi

 II.2 Jismoniy mashqlar tananing asab tizimiga ta'siri: Jismoniy &#55357;&#56524; mashqlar jarayonida asosiy asabiy jarayonlarning kuchi, tezligi va harakatchanligi oshadi. Buning yordamida ular tezroq va muvaffaqiyatli o'rnatiladi.Ko'p xollarda jismoniy mashqlar bilan shug'ulangan odamlarga kuchli va harakatchan asab tizimiga ega. Jismoniy mashqlar ta'siri ta'sirida asabiy jarayonlar yaxshilanadi. Barcha kuch va imkoniyatlarni safarbar qilish, ayniqsa, malakali sportchilar uchun muvaffaqiyatli bo'ladi.Jismoniy tarbiya bilan shug'ullanib, biz kundalik hayotda va ishda zarur vosita ko'nikmalariga ega bo'lamiz. Bizning tanamizning harakatchanligi, tezligi va harakatlari rivojlanadi. Markaziy asab tizimi tomonidan amalga oshiriladigan harakatlarni boshqarish takomillashtirilmoqda. Trening natijasida tanamizning barcha a'zolarining ishi va tuzilishi va birinchi navbatda markaziy asab tizimining yuqori qismlari yaxshilanadi. Miya yarim yarim sharlari korteksida va asab tizimining boshqa qismlarida qo'zg'alish va inhibisyon asabiy jarayonlarning harakatchanligi oshadi, ya'ni qo'zg'alish jarayoni inhibatsiya jarayoniga osonroq kiradi va aksincha.

 Shunday qilib, tana har qanday tashqi va ichki stimullarga, shu jumladan mushaklarning qisqarishidan miyaga keladigan impulslarga tezroq javob beradi, natijada tana harakatlari tezroq va chaqqonroq bo'ladi. Jismoniy chinqqan odamlarda asab tizimi yangi harakatlarga va motor apparatlarining yangi ish sharoitlariga osonroq moslashadi.Muntazam trening asosiy nerv impulslarining harakatlanishini oshiradi, bu tizimning ishlashiga katta ta'sir ko'rsatadi. Buning natijasida inson tez va yaqinlashib kelayotgan tadbirlarga moslashishi mumkin. Jismoniy mashqlar paytida qo'yib yuborilgan gormonlar, asab tizimining funksionalligini oshiradi va kuchaytiradi. Muntazam ravishda sport bilan shug'ullanadigan, stressli holatlarga chidashni, depressiyadan va yomon kayfiyatdan aziyat chekadigan odamlar..Neyro-reflektor-gumoral ta’sir – jismoniy mashqlar nerv retsep-torlarining nospetsifik qo‘zg‘atuvchilari bo‘lib hisoblanadilar. Ular nerv retseptorlariga ta’sir etib, markazga intiluvchi yo‘l orqali MNSga boradilar. U yerda gipofiz-gipotalyamus sistemasi orqali o‘tib, retikulyar formatsiya va po‘stloq ostida joylashgan har xil markazlarga ta’sir etib, impulslarni o‘zgartirilgan holda markazdan qochuvchi nerv yo‘llari orqali patologik o‘chog‘iga qaytib tushadi.

II.3 JISMONIY MASHQLARNING TAYANCH HARAKAT TIZIMI BILAN BOG'LIQLIGI. &#55357;&#56524; Jismoniy mashqlarning ta’siri mushaklaming fiziologik xususiyatlari bilan bogiiqdir. Har bir ko‘ndalang targ‘il mushaklar ko‘plab tolalardan iborat. Mushak toialari harakatlari asab tolalariga qo‘zg‘aluvchanlik bilan javob berish xususiyatiga ega. Mushaklar qo‘zg‘aluvchanlikda o‘z uzunliginä o‘zgartiradi. Bu uning qisqaruvchanligini belgilaydi. Mushak toialarining qisqaruvchanligi ikki bosqichda o‘tadi: qisqarishda energiya sarflanadi, bo‘shashishda energiya tiklanadi. Ish vaqtida mushak tolalarida murakkab biokimyoviy jarayonlar kislorod (aerob) yoki kislorodsiz(anaerob) sodir bo‘iadi. Aerob almashinuvi qisqa muddatli intensiv mushak ishida ustun boMadi. Anaerob almashinuvi bo‘lsa uzoq muddat mobaynida kuchsiz jismoniy yuklamalarni ta’minlaydi. Mushaklar ishni ta’minlovchi kislorod qon orqali keladi, almashinuv jarayonlari esa asab tizimi bilan boshqariladi. Mushaklar faoliyati harakat-vistseral reflekslar tamoyili orqali butun organ va tizimlar bilan bog‘lanadi. Markaziy asab tizimi mushaklar, paylar, boylamlar, bo‘g‘imlar kapsulalari, suyak usti pardasida joylashgan proprioretseptorlardan impulslami olib harakatni boshqaradi.

Jismoniy mashqlar organizmdagi fiziologik jarayonlarni asab va gumoral mexanizmlar orqali kuchaytiradi. Mushaklar faoliyati markaziy asab tizimi tonusini oshiradi, ichki a ’zolar funksiyasini harakat-vitseral reflekslar mexanizmi bo‘yicha o‘zgartiradi.Jismoniy mehnat qilish, doimiy ravishda jismoniy mashqlarni bajarib borish, ayniqsa sportning biror turi bilan astoydil shug‘ullanish natijalari suyaklarning mustahkam o‘sishi, faoliyat ko‘rsatishi, mushaklarning har qanday murakkab harakatlarni bajarishga moslashishi, to‘qima va hujayralarda qon aylanishi, moddalarning almashish xususiyatlari kuchli bo‘ladi. Bu esa mehnat (aqliy va jismoniy) qilish qobiliyatini o‘stirish, ta’minot bilan bir qatorda umrning uzayishi, doimo tetik va bardoshli bo‘lishiga olib keladi.

Turli harakatlarni amalga oshirishda bo‘g‘inlar bosh vazifani bajaradi. Ya’ni tayanch, egilish, sakrash va boshqa tabiiy hamda maxsus harakatlar (mashqlar, o‘yinlar) bajarishda bo‘g‘inlar (tirsak, tizza, barmoqlar, umurtqa pog‘onalari va h.k) xizmat qiladi. Masalan, shtanga ko‘tarishda yarim o‘tirish, kuch bilan tik turish, shtangani yuqoriga ko‘tarishda bo‘g‘inlar ustuvor turadi.

 Mashqlarning turlari va qo‘yilgan maqsadlar yo‘lida ularni bajarish jarayonlari tana a’zolarining ma’lum qismlarida kuchni tarbiyalaydi. Masalan, boksda, zarb bilan urish, futbolda darvozaga to‘pni tepish, turnikda osilib, tortilish va h.k. Mushak kuchlarini (barmoqlar, bel quvvati, qo‘l kuchi va h.k.) maxsus texnik asboblar bilan o‘lchash natijasida, a’zolardagi kuchlarni yanada sifatli qilib tarbiyalash imkoniyatlari mavjud.  Ma’lumotlarga qaraganda inson tanasidagi mushaklarda 300 mln. tolalar mavjud. Agar barcha mushaklar harakat kuchini bir yerga yig‘ib, aniq safarbar etilsa, ularning birdaniga tortish kuchi 25.000 kg kuchni yengishi mumkin ekan. Demak, inson tanasidagi suyak va mushaklar tizimida o‘ta murakkab harakat-mashqlarni bajarish mumkin. Buning uchun esa maxsus jismoniy tayyorgarlik hamda chiniqish mashqlarini muntazam bajarish zarur.

 III. XULOSALAR&#55357;&#56524;  1. Jismoniy mashqlar bilan muntazam shug’ullanish organizmdagi barcha vegetativ organlar faoliyatini o’zgarishiga olib keladi.  2. Muntazam ravishda jismoniy mashg’ulotlar shug’ullanish yurak-qon tomir sistemasi hamda nafas sistemasi ish faoliyatini unumli qiladi va yurak hamda nafas mushaklarning gipetrofiyalanishini amalga oshiradi.  3. Jismoniy mashg’ulotlar va jismoniy tarbiya bilan shug’ullanish vegetativ organlarning o’sishi va rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiladi.  4. Yurak qon tomir sistemasi faoliyatining yaxshilanishi organizmidagi boshqa funsional sistemalar faoliyatini ham yaxshilaydi va organizmdagi moddalar almashinuvi jarayoni ham faollashtiradi.  5. Organizmni jismoniy mashg’ulotlar bilan muntazam shug’ullanishi natijasida tana muskullarining kuchi ko’payib foydali ishi ortadi. Bir tomondan muskullar ishini ortishi, ikkinchi tomondan yurak qon tomirlar sistemasida yuzaga keladigan fiziologik o’zgarishlar organizmni ish faoliyati o’zgarishini yuzaga keltiradi.  6. Vegetativ organlarning biron-bir bo’limida yuzaga keladigan patologik o’zgarishlar organizmni hayot faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.  7. Yurak qon tomir tizimini chiniqtirishda eng oddiy harakat mashg’ulotlari bo’lgan yurish va yugurish, nafas olish gimnastika mashg’ulotlarini bajarish muhim ahamiyatga ega.  8. Tanani sovuq va issiq harorat ta’sirida chiniqtirish yurak qon tomir sistemasi faoliyatining yaxshilanishiga olib keladi.  9. Yurak qon tomir tizimini jismoniy mashqlarda chiniqtirishni asta-sekinlik bilan olib borish kerak. Bunda organizmning individual xususiyatlarini yoshini tashqi iqlim sharoitini ham hisobga olish zarur.  10. Nafas, yurak qon tomir, ovqat hazm qilish organlari faoliyatida yuzaga keladigan ijobiy o’zgarishlar muntazam ravishda jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishga bog’liq.

 IV. Adabiyotlar ro’yxati&#55357;&#56524;  1.N.G.Azimov.Sh.Sobitov. Fiziologiya. Jismoniy tarbiya instituti uchun o’quv. qo’llanma. T., O’z DJTI nashriyot bo’limi. 1996 y  2. U.Z.Qodirov. Odam fiziologiyasi. T., Ibn Sino. 1996.  3. Sh.Qurbonov. A.Qurbonov. Jismoniy mashqlarning fiziologik asoslari. T., 2003.  4. E.N.Nuritdinov. Odam fiziologiyasi. T., Aloqachi. 2005  5. Sh.Aminjanov. Jismoniy madaniyatning fiziologik asoslari fanidan ma’ruzalar matni. S., 2003.  5. G’.Azimov., Sh.Sobitov. Fiziologiya. Jismoniy tarbiya institutlari uchun o’quv qo’llanma. T., O’zDJTI nashriyoti., 1996.  6. Fiziologiya cheloveka. Shmidta I G.Tebsa. M, Mir, 1996.  7. O.G.Alyaviya, A.N.Qodirov, Sh.Hamroqulov., E.Xalilov. Normal fiziologiya. Toshkent, Yangi asr avlodi. 2007  8. Fiziologiya serdechno-sosudistoy sistemы. D.Morman, L.Xeller. SPb, izd. «Piter» 2000 g. 250 s. per.s. ang.  9. Stuart J, Foks. Human physiology. WKB Oxford-England. 1993.  10. www.Ziyonet.uz.  11. www.bestreferat.ru.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT !

O'xshashlar

Полимерлар ёрдамида доривор моддаларни янги кўринишларини олиш

Ideal va yopishqoq suyuqlik. Siqilmaydigan suyuqlik gidrostatikasi

Oltin va kumushning fizik kimyoviy xossalari

Tibbiyotda qo’llanadigan polimerlar

Geterohalqali polimetakrilatlar sintezi va ularning termooksidlanishini o’rganish