Cho’ktirishgа аsоslаngаn titrlаsh mеtоdi - Kimyo - Slaydlar

Cho’ktirishgа аsоslаngаn titrlаsh mеtоdi

Yuklangan vaqt:

23.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

310.5 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Cho ’ ktirishgа аsоslаngаn titrlаsh mеtоdi

Reja:  Cho’ktirish metodining mohiyati va nazariy asoslari  Cho`ktirish mеtоdlаrining sinflаnishi  Cho’ktirish metodlarida qo’llaniladigan indikatorlar

 C ho’ ktirish metodlarining mo h iyati shundan iboratki, ani q lanuvchi modda (ion) mi q doran ch o’ kmaga o’ tkaziladi. Modda (ion) ning mi q dori h a q ida sarflangan ishchi eritmaning h ajmi asosida xulosa chi q ariladi. Bu metodda q andaydir q iyin eriydigan birikmalar h osil b o ’lishi bilan boradigan kimyoviy reaksiyalardan foydalaniladi.

Cho’ktirish usulida kimyoviy reaksiyalar quyidagi talablarga javob berishi zarur:  a) cho’kma amalda erimaydigan bo’lishi zarur.  b) cho’kma yetarli darajada tez hosil bo’lishi kerak  v) indikatorlar yordamida ekvivalent nuqtani aniqlash uchun imkoniyat bo ’ lishi kerak ;  G) begona moddalarning adsorbsiyasi hodisasi analiz natijasiga ta ’ sir qilmasligi kerak .

 Ushbu talablar hajmiy analizda qo’llanishi mumkin bo’lgan reaksiyalar sonini juda kamaytirib yuboradi. Kumushning qiyin eriydigan tuzlarini quyidagi tenglama bo’yicha cho’ktirish reaksiyalariga asoslangan metodlar ayniqsa muhim ahamiyatga ega. А g + +An - = Ag An  Bu yerda An bilan С l - ,B - , I - , CNS - va boshqa anionlar ko’rsatilgan.  Bu reaksiyaga asoslangan metodlar hajmiy analizning argentometriya bo’limini tashkil etadi.  Shu bilan bir qatorda, galogenlar qiyin eruvchan simob (I) yodid Hg 2 J 2 holida cho’ktirish orqali ham aniqlanadi. Bu metod merkurometriya deb nomlanadi.

A r g e n t o m e t r i ya  1. Argentometriya - ishchi eritma sifatida kumush nitratning eritmasi ishlatiladi. Argentometriyada ekvivalent nuqtani belgilashda indikatorsiz va indikatorlar qo’llaniladigan usullardan foydalaniladi.  Gey-Lyussak usuli. Gey-Lyussak birinchi bulib, hajmiy- analitik aniqlashlarda cho’ktirish reaksiyalarini qo’lladi:  AgN0 3 + NaCl = AgCl ↓ + NaN0 3  Bu reaksiyada ekvivalent nuqta reagentning yangi ulushi qo’shilganda cho’kma tushishi to’xtashi asosida belgilanadi. Reagentning yangi ulushi, avvalgi ulushi qo’shilishi natijasida hosil bo’lgan cho’kmaning hammasi idish tagiga tushgandan keyingina tomiziladi. Bunday usul ko’p vaqt talab qiladi.

Gey-Lyussak usuli.  Bu usuldan kuchli kislotali muhitda ham, rangli eritmalardan cho’ktirishda ham qo’llanilsa bo’ladi. Gey- Lyussak usuli kumush ionlari bilan galogenid ionlari orasida boradigan reaksiyalarga asoslangan bo’lib, indikatorsiz bajariladi. Bu usul to’g’i bajarilganda aniq natijalar berishi mumkin. Ilgari, indikatorlar ishtirokida bajariladigan usullar yaratilganga qadar, Gey-Lyussak usuli, katta ahamiyatga ega bo’lgan: hozirgi vaqtda bu usul amaliyotda qo’llanilmaydi.

A r g e n t o m e t r i ya Hajmiy aniqlashlarning argenometriya usuli xlorid va bromid ionlarini kumush ionlari bilan cho’ktirish reaksiyalariga asoslangan. Bunda qiyin eriydigan kumush galogenidlar hosil bo’ladi. Cl - + Ag + =AgCl Ag + +Br – = AgBr Bu usulda ishchi eritma sifatida AgNO 3 eritmasi ishlatiladi. Agar biror modda tarkibidagi kumush ioni miqdori aniqlanayotgan bo’lsa, ishchi eritma sifatida N а Cl (yoki К Cl) ning titrlangan eritmasi ishlatiladi.

Mor usuli  Mor usuli kumush ionlari bilan xlorid ionlari orasida boradigan va indikator reagent- kaliy xromat eritmasi ishtirokida bajariladigan reaksiyaga asoslangan. Titrlashning tamom bo’lishi - ekvivalent nuqta eritmadagi Cl - ionlarining hammasi cho’kmaga o’tib bo’lgach hosil bo’ladigan qizil-qo’ng’ir kumush xromat Ag 2 Cr0 4 cho’kmasi paydo bo’lishiga qarab belgilanadi:  Ag + + Cl - = AgCl↓  2Ag + + CrO 4 2- = Ag 2 CrO 4

Mor usuli  Mor usuli, asosan xloridlarni, shuningdek, bromidlarni aniqash uchun qo’llaniladi. Bu usulni Ag+ kationlari bilan qiyin eriydigan cho’kmalar beruvchi ionlar, masalan PO 4 3- , As0 4 3- , C 2 O 4 2- , S 2- , SO 3 2- , shuningdek CrO 4 2- ionlari bilan qiyin eruvchan cho’kmalar hosil qiluvchi kationlar, chunonchi Ba 2+ , Pb 2+ , Bi 3+ va boshqa ionlar ishtirokida qo’llanilib bo‘lmaydi. Titrlash vaqtida tekshiriladigan eritmaning muhiti neytral yoki kuchsiz ishqoriy (pH=7- 10) bo’lishi kerak. Ishqoriy muhitda qo’shiladigan kumush nitrat ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib ketadi. Kislotali muhitda ekvivalent nuqtada hosil bo’ladigan Ag 2 CrO 4 cho’kmasi eriydi. Titrlash xona haroratida olib boriladi, aks holda Ag 2 CrO 4 ning eruvchanligi oshishi sababli, indikatorning sezgirligi kamayadi.

 Argentometriya usulini to’liq tushunish uchun uning titrlash egri chizig’ini o’rganish muhim ahamiyatga ega. Faraz qilaylik, masalan N а Cl ning 100ml 0,1n. eritmasi AgNO 3 eritmasi bilan titrlansin.  Dastlabki, paytda (eritmaga AgNO 3 qo’shmasdan avval) Cl - ionlarini eritmadagi konsentratsiyasi N а Cl ning umumiy konsentratsiyasiga (10 -1 m) teng bo’ladi. Cl - ionlari konsentratsiyasining manfiy logarifmini р Cl bilan belgilab quyidagicha yozish mumkin.  р Cl= - ℓg[Cl - ] =- ℓg 10 -1 = 1  hisoblashlarni osonlashtirish uchun ЭК AgCl ning yaxlitlangan qiymati (1•10 -10 ) dan foydalanamiz, N а Cl eritmasiga AgNO 3 eritmasidan 90 ml qo’shilgandan so’ng, ya‘ni barcha Cl - ionlarining 90% AgCl holida cho’kmaga tushgandan keyin uning eritmadagi konsentratsiyasi 10 marta kamayadi, ya‘ni 1•10 -2 g-ion /l ga teng bo’lib qoladi. Shunga muvofiq pCl=2 bo’ladi.

 Nihoyat, agar N а Cl ning 100 ml 0,1n eritmasiga ekvivalent miqdorda, ya‘ni AgNO 3 ning 0,1 ni eritmasidan 100 ml qo’shilsa AgCl ning to’yingan eritmasi hosil bo’ladi. Bu eritmada Cl – va Ag + ionlarining konsentratsiyalari o’zaro teng bo’ladi. [Cl - ]=[Ag + ]=10- 5 g -ion/l р Cl = р Ag=5  Eritmaga 100,1 ml AgNO 3 qo’shilgandan so’ng ( ya‘ni eritmada 0,1 % ortiqcha AgNO 3 bo’lganda) Ag + ionlarning ortiqcha miqdorda AgNO 3 ning 0,1 ml eritmasidagi Ag + ionlarining miqdoriga teng bo’ladi. Xlor ionlarining konsentratsiyasi N а Cl dan 0,1 ml ortiq qo’shilganda qanday bo’lgan bo’lsa Ag + ionlarining konsentratsiyasi ham xuddi shuncha, ya‘ni 10 -4 g –ion/l ga teng bo’ladi. [ Ag + ] =10 -3 ; Ag =3∙[Cl - ] =10 -7 pCl=7 va hokazo.

Folgard usuli (rodanometrik metod)  Folgard usuli (rodanometrik metod) kumush kationlari va rodanid anionlari o’rtasida boradigan va indikator- temir ammoniyli achchiqtosh NH 4 Fe(SO 4 ) 2 • 12H 2 O ishtirokida bajariladigan reaksiyaga asoslangan. Tekshirilayotgan eritmaning ma’lum miqdordagi qismiga aniq o’lchangan hajmdagi kumush nitratning titrlangan eritmasi quyiladi. Bunda qo’shiladigan kumush nitrat eritmasining miqdori, xlorid Cl- ionlarini to’liq cho’ktirishga zarur bo’lgan hajmdan bir muncha ko’p bo’lishi kerak. Reaksiyaga kirishmay qolgan kumush nitratning ortiqchasi ammoniy rodanid(yoki KSCN )ning aniq titrli eritmasi indikator (Fe 3+ ionlari) ishtirokida titrlanadi:  Ag + + SCN - —►AgSCN↓

 Cho’ktirish reaksiyasining nihoyasiga yetganligi indikatorlar yordamida aniqlanadi. Temir –ammoniyli achchiqtosh NH 4 Fe(SO 4 ) 2 •12H 2 O ning to’yingan eritmasi indikator sifatida ishlatiladi. (Fe 3 + ionlari eritmada gidrolizga uchrashga yo’l qo’ymaslik uchun eritmaga 2-3 tomchi HNO 3 qo’shish kerak). Eritmada kumush ionlari bo’lganda rodanid SCN - ionlari (NH 4 SCN xolida) qo’shilganda kumush rodanid AgSCN ning suvda eriydigan oq cho’kmasi hosil bo’ladi. Kumushning barcha ionlari rodanid ionlari bilan bog’lanib bo’lgan zahoti, ya‘ni ekvivalent nuqtasiga yetganda keyingi qo’shilgan SNC - rodanid ionlari Fe 3+ bilan ta‘sirlashib temir rodanid hosil qila boshlaydi. Titrlash ana shunda to’xtatiladi.

Fayans usuli  Fayans usuli (adsorbsion indikatorlar bilan titrlash) cho’kmalarni eritmadagi ionlarni tanlab adsorbsiyalashiga asoslangan. Tekshirilayotgan eritmadagi Cl- ionlarini kumush nitrat bilan indikator- flyuoressein ishtirokida titrlashda:  Ag+ + Cl- —► AgCl↓  Hosil bo’ladigan kumush xlorid cho’kmasi eritmadan shu cho’kma tarkibidagi va eritmada mo’l bo’lgan ionlarni adsorbilash xossasiga ega. Titrlash boshida eritmada Cl- ionlari ko’p bo’ladi, bu ionlar kumush xlorid cho’kmasiga adsorbsiyalanib uni manfiy zaryadlaydi.

Fayans usuli  Ekvivalent nuqtaga yetganda Ag + ionlari konsentratsiyasi Cl - ionlarga konsentratsiyalari bilan tenglashadi. Bu daqiqada ikkala ion bir xil kuchda adsorbsilanadi va kumush xloridning kolloid zarrachalari neytral bo’lib qoladi va koagullanadi. Eritma tiniq bo’lib qoladi. Kumush nitratning ortiqcha qo’shilgan tomchisidan hosil bo’lgan Ag + ionlarini cho’kma o’ziga adsorbilaydi va musbat zaryadlanadi. Indikator flyuoressein - kislotali organik bo’yoq va uning anioni tiniq rangli bo’lib, bu anion, kumush xlorid cho’kmasiga adsorbsiyalanadi. Ekvivalent nuqtada cho’kma qizil tusga kiradi, shunda titrlash to’xtatiladi. Fayans usuli ko’pincha turli tabiiy va texnik mahsulotlar tarkibidagi xloridlar miqdorini aniqlashda qo’llaniladi.

Merkurometriya  Merkurometriya - ishchi eritma sifatida simob(1) ning tuzlari ishlatiladi. Bu metod simob (I) ning suvda erimaydigan birikmalarining hosil bo’lishiga asoslangan:  [Hg 2 ] 2+ + 2Cl - — ►Hg 2 Cl 2  Merkurometriyada indikator tarikasida temir (III) rodanidning qizil - qon rangidagi eritmasi ishlatiladi, bu indikator ortiqcha qo‘shilgan (Hg 2 ) 2+ ionlari ta’sirida rangsizlanadi.  3[Hg 2 ] 2+ +2Fe(SCN) 3 =+Fe 3+ + 3Hg 2 (SCN) 2

Merkurimetriya  Merkurimetriya-ishchi eritma simob (II) tuzlari hisoblanadi. Bu metod titrlashda kam dissotsilanuvchi simob(II) birikmalari HgCl 2 , Hg(CN) 2 , Hg(SCN) 2 va boshqalar hosil bo’lishiga asoslangan:  Hg 2+ + 2SCN - >Hg(SCN) 2  Merkurimetriyada indikator sifatida natriy nitroprussid Na 2 [Fe(CN) 5 N0]-2H 2 0 qo’llaniladi, bu modda Hg 2+ ionlari bilan oq cho’kma Hg[Fe(CN) 5 N0]-2H 2 0 hosil qiladi.

Usullarning afzallik va kamchiliklari  Merkurometrik va merkurimetrik metodlar argentometriyaga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega, chunonchi:  - bu metodlar kislotali eritmalardan to’g’ri titrlash bilan anionlarni aniqlashga imkon beradi.  - Mor va Folgard usuli bilan aniqlashga xalaqit beruvchi ko’pgina ionlar bu metodlarda natijalarining aniqligiga ta’sir kilmaydi.  - merkurometriya va merkurimetriyada kumush nitrat kabi qimmatbaho reagentlar o’rniga noyob bo’lmagan reagentlar qo’llaniladi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, merkurometriya va merkurimetriyaning asosiy kamchiligi simob tuzlarining zararli bulishidir. Sh u s abab li , b u tuzl a r b il a n i sh l aga n da ju da eh ti yo t b o’ li sh t a l ab q ilin ad i .

Mustahkamlash uchun savollar  Cho’ktirish metodi qanday usullarga bo’linadi?  Gey- Lyussak usulining mohiyati nimadan iborat?  Argentometriyada qanday indikatorlar ishlatiladi?  Argentometriyada sodir bo’ladigan kimyoviy reaksiyalarni tushuntiring  Merkurometriya va merkurimetriya metodlarining afzalliklari hamda kamchiliklarini ayting

O'xshashlar

Tolasimon ion almashuvchi polimerlar

Sifat analizi analitik kimyo

Molekulyar orbitallar metodi mavzusini o’qitish metodikasi (kislorod, uglerod (II) oksid, azot (II) oksid misolida)

Alyuminiy olish texnologiyasi

Sterillash usullari. Sovuq va issiq sterillash. Avtoklavda ishlash