Ацетилен ва ацетилен углеводородларининг ўзига хос кимёвий хоссалари - Kimyo - Slaydlar

Ацетилен ва ацетилен углеводородларининг ўзига хос кимёвий хоссалари

Yuklangan vaqt:

16.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

862.55859375 KB

Ko'chirib olish

Ацетилен ва ацетилен углеводородларини нг ўзига хос кимёвий хоссалари

R E J A : 1. Atsetilen uglevodorodlarining o’ziga xos xossalarini tushuntirish; 2. Atsetilen uglevodorodlarining o’ziga xos kimyoviy xossalari; 0102

Alkinlarning kimyoviy xossalarini uch bog‘ va uning o‘ziga xos tuzilishi belgilaydi. Ular birikish, almashinish, polimerlanish va oksidlanish reaksiyalariga kirishadi. Uch bog‘da katta hajmdagi elektron bulutlarning bir joyga to‘plamshi pi- bog’ning mustahkamligini kamaytirib, reaksion qobihyatning oshishiga olib kelishi kerak edi. Lekin, C-C bog‘ energiyasi 339kJ/mol, CΞC bog‘niki 833kJ/mol, bundan pi-bog‘ning energiyasini hisobash mumkin: (833-339)/2=247kJ/mol. Shunga qaramasdan atsetilen uglevodorodlari birikish reaksiyalariga etilen uglevodorodlariga nisbatan qiym kirishadi. Bunga sabab sp-gibrid orbital elektronlarining yadroga yaqin joylashishidir. Alkenlarga xos barcha birikish reaksiyalari alkinlarda ham kuzatiladi. Alkinlardagi sp gibridlangan uglerod atomlari alkenlardagi sp 2 uglerod atomlariga nisbatan o'zaro yaqin joylashgan va ularning elektromanfiyligi yuqori. Uglerod atomi yadrolariga yaqin masofadagi pi-bog‘ elektronlari elektrofil birikish reaksiyalarida kamroq faollik namoyon qiladi.

Shuningdek, ularga yaqin joylashgan C atomi yadrolari yaqinlashayotgan elektrofil reagentlarga (kationlarga) qisman to‘sqinlik qiladi. Alkinlar nukleofil reagentlar (spirtlar, ammiak va b.) bilan ham birikish reaksiyalariga kirishadi. Alkinlammg ionlanish potensiallari qiymati alkenlamíkidan katta bu esa atsetilenning YuBMOdagi elektroni etilenning shunday elektroniga nisbatan mustahkam bog’langanligini ko‘rsatadi. Natijada alkenlarning nukleofilligi alkinlarnikidan yuqori bo’ladi. Masalan, qo‘sh va uch bog’lari o‘zaro tutashmagan birikmaga birikish reaksiyasi qo‘ sh bog‘ bo‘yicha selektiv sodir bo’ladi. Turli nukleofil reagentlarning birikishi. Yuqorida kuzatganimizdek, asetilen va uning hosilalari suv, spirt, karbon va boshqa kislota anionlari kabi nukleofil reagentlarni biriktirib olish mumkin. Bunday reaksiyalar asosan katalizatorlar - mis (I) va yoki simob (II) tuzlari ishtirokida amalga oshiriladi. Faqatgina ayrim hollarda yuqori haroratlarda (masalan, alkoksidlarning birikishi) nukleofil reagentning katalizatorlarsiz birikishini kuzatish mumkin.

Alkinlarning kislotaligi. O’ta kuchsiz kislotalar. Kislotalik odatda, birikmaning vodorod ionini uzata olishga intilishi bilan belgilanadi (Brensted-Louri). YUqori kislotalik odatda vodorod elektromanfiy atom (masalan N, O, C, S) bilan bog’langan birikmalar uchun xosdir. Vodorodni ushlab turuvchi bog’ qutblangan va nisbatan musbat zaryadlangan vodorod ion xolida ajralishi mumkin; boshqacha aytganda, elektromanfiy element umumlashtiruvchi elektron juftini o’zida saqlab qoladi. Elektromanfiylikni nisbiy o’lchashlar natijasida quyidagi F > O > N > C qatorni kuzatish mumkin. Bundan HF kuchli kislota, CH 4 esa shunchalik kuchsiz kislota ekanligi va odatda uni kislota qatoriga qo’shilmaslik ham mumkin degan xulosa chiqadi. Organik kimyoda, lakmusni qizil rangga aylantira olmaydigan, juda kuchsiz kislotalik xususiyatiga ega birikmalar bilan ko’plab to’qnash kelinadi.

1. Gidrogenlanishi 2. Galogenlanishi Alkinlar bromli suvni rangsizlantiradi. 3. Vodorod galogenidning birikishi Kimyoviy xossalari

4. Gidratlanishi ( Kucherov reaksiyasi 1881 - yil ) Vinil spirti Sirka aldegid Atseton Eltekov qoidasi: 1887 yil qo`shbog` tutgan C atomi gidroksil guruh tutmaydi. 1 ta C atomi 2 ta gidroksil guruh saqlamaydi. Bunday birikmalar beqaror birikmalar bo`lib, molekulada qayta gruppalanish sodir bo`ladi va boshqa kislorodli organik birikmalar hosil bo`ladi.

5. Sianid kislotaning birikishi:

Spirtlarning birikishi: Nesmeyanov reaksiyasi.

Uchbog` tutgan joydan parchalanib, kislotalar hosil qiladi: R  C  C  R’ + 3[O]  R  COOH + R’  COOH. 5CH 3 –С ≡ С–CН 2 –CН 3 + 6KMnO 4 + 9H 2 SO 4 → → 5CH 3 COOH + 5CH 3 CН 2 COOH + 6MnSO 4 + 3K 2 SO 4 + 4H 2 O. Lekin atsetilen oksidlanganda uchbog’ uzilmaydi: 5НС≡СН + 8KMnO 4 + 12H 2 SO 4 → 5HOOC–COOH + 8MnSO 4 + 4K 2 SO 4 + 12H 2 O Yumshoq sharoitda, neytral muhitda oksidlanganda ham uchbog’ uzilmaydi hamda turli kislorodli orgnik moddalar hosil bo’ladi: 3CH 3 –С ≡ С–CН 3 + 4KMnO 4 + 2H 2 O →

C n H 2n-2 + 1,5 n-0,5 O 2 → nCO 2 + n-1H 2 Atsetilen yonganda juda katta issiqlik ajralib chiqadi: 2HC  CH + 5О2  4СО2 + 2Н2О + Q . C 2 H 2 – yumshoq sharoitda oksidlanganda dialdegid so`ng dikarbon kislotasini hosil qiladi.

1. Dimerlanishi ( katalizator CuCl ): CH ≡CH + HC≡CH → CH 2 =CH–C≡CH. vinilatsetilen 2. polimerlanishi n СН 2 =СН–С≡СН n СН 2 =СН–СН=СН 2 butadiyen – 1,3 (–СН 2 –СН=СН–СН 2 –) n . sintetik kauchuk    2 H       ish polimerlan 

3. Trimerlanishi (Zelinskiy reaksiyasi 1927-yil): 3С 2 Н 2 С 6 Н 6 , 3СН 3 –С≡СН . 1,3,5 - trimetilbenzol СН3 СН3 СН3     .) акт( C ,t      .) акт( C ,t

3 bog` chekkada bo`lgan alkinlar, 3 bog` tutgan C atomiga birikkan H atomi harakatchan bo`lib metallarga almashinish xossasiga ega shu sababdan alkinlar qisman kislotalik xossasini namoyon qiladi. RC ≡C–H + NaNH 2 → RC≡C–Na + NH 3 ↑  HC ≡ CH + CuCl → HCl + Cu – C ≡ C – Cu ↓ qizg`ish qo`ng`ir  H 3 C – C ≡ CH + Ag 2 O → CH – C ≡ C – Ag ↓ + H 2 O  HC ≡ CH + Ag 2 O → H 2 O + Ag – C ≡ C – Ag ↓ och sariq  H 3 C – C ≡ CH + Na → C – C ≡ C – Na + H 2  H 3 C – C ≡ C – CH 3 + Ag 2 O → x

Hosil bo'lgan asetilenidlarga kislotalar ta'sir ettirilsa, qaytadan alkinlar hosil bo'ladi. Hosil bo`lgan birikmalar asetilinidlar yoki karbidlar deyilib, og`ir metallarning asetilinidlari quruq holda zarba ta`sirida portlaydi, shu sababdan ular nam holda saqlanadi. Masalan: Cu va Mg asetilinidlar nam holda saqlanadi.

ATSETILENga sifat reaksiyalar 1. Bromli suvni rangsizlantiradi: H  C  C  H H  CBr=CBr  H H  CBr2  CBr2  H. 2. KMnO4 ning suvli eritmasini rangsizlantiradi: H  C  C  H + 3[O] + H2O 2HCOOH. 3. Rangli atsetilenid cho’kmalar hosil qiladi ( uchbog’ zanjirning boshida bo’lgan alikinlarga sifat reaksiya) HC  CH + 2[Ag(NH3)2]OH AgC  CAg ↓ + 4NH3 ↑ + 2H2O     2 Br      ) (tezroq 2 Br

V A K I L L A R I C 2 H 2 – tozasi rangsiz, ozgina efir xidga ega, havodan yengil, H 2 O va organik erituvchilarda kam eriydigan gaz. C miqdori ko`pligi uchun tutab yonadi. Agar alangaga qo’shimcha havo berilsa (puflansa) u tutamasdan to’liq yonadi. C 2 H 2 havo bilan (3% dan 9% gacha ) havfli portlovchi aralashmalar hosil qiladi. Asetilen urilganda ham portlashi mumkin, shuning uchun uni aseton eritmasi holida g’ovak materiallarga shimdirilib, ballonlarda saqlanadi va tashiladi. C 2 H 2 yonganda 3000 0 C gacha t 0 hosil qilgani uchun aftogen payvandlash va metallarni qirqishda ishlatiladi. Toza asitilen va etilen aralashmasi – posilen nomi bilan tibbiyotda ba`zi operatsiyalarda narkoz sifatida ishlatiladi.1210 2C 0F 24 0F 08 1C 1D 1A 2C 08 16 08 01 2E 15 1D 1C 1D 08 17 2F 1E 06 0C 15 1D 1C 1D 08 11 37 2C 08 35 08 23 08 29 08 36 38 08 09 0A0C 08

I S H L A T I L I S H I 1) Tetraxloretan, trixloretilen, dixloretilen – atsetilenning xlorlanishidan olinadi, asosan erituvchi sifatida foydalaniladi. 2) Akrilonitril – atsetilenning HCN bilan birikishidan olinadi, poliakrilonitril olishda ishlatiladi. 3) Akrilamid – atsetilenning CO va NH 3 bilan kondensatlanish reaksiyasidan olinadi, poliakrilamid olishda ishlatiladi. 4) TGF ( tetragidrofuran ) – atsetilenning formaldegid bilan kondensatlanish mahsulotini gidrogenlash va degidratlash orqali olinadi, erituvchi sifatida hamda poliuretan birikmalar olishda ishlatiladi. 5) Vinilxlorid – atsetilenning HCl bilan birikishidan olinadi, polivinilxlorid ( PVX ) olishda ishlatiladi.4E

I S H L A T I L I S H I 6) Vinilatsetat – atsetilenning sirka kislota bilan kondensatlanishidan olinadi, polivinilatsetat olishda ishlatiladi. 7) Atsetaldegid – atsetilenning gidratlanish mahsuloti, sirka kislota, atseton va boshqa ko’plab organik birikmalarni sintez qilishda asosiy homashyo sifatida qo’llaniladi. 8) Butilenglikol – atsetilenning formaldegid bilan kondensatlanish mahsulotini gidrogenlash orqali olinadi, plastifikatorlar, poliefirlar hamda poliuretan mahsulotlar olishda ishlatiladi. 9) Vinilatsetilen – atsetilenning dimerlanish mahsuloti, polimer moddalar olish da ishlatiladi. 10) Xloropren – vinilatsetilenning HCl bilan birikish reaksiyasi orqali olinadi, xloropren kauchuk olish da ishlatiladi.4E

E’tiboringiz uchun rahmat!!!

O'xshashlar

Ацетилен бирикмаларнинг физик-кимёвий хоссалари ва реакцияларнинг умумий механизми

Ацетилен углеводородлари (Алкинлар)

Тиофеннинг кимёвий хоссалари

Фуранларнинг кимёвий хоссалари

Алкенларнинг кимёвий хоссалари