Жаҳон мамлакатлари пойтахтлари - иқтисодий – ижтимоий географик хусусиятлари (Lotin Amerikasi) - Iqtisodiyot - Slaydlar

Жаҳон мамлакатлари пойтахтлари - иқтисодий – ижтимоий географик хусусиятлари (Lotin Amerikasi)

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

873 KB

Ko'chirib olish

Жаҳон мамлакатлари пойтахтлари: иқтисодий – ижтимоий географик хусусиятлари (Лотин Америкаси мамлакатлари мисолида)

 КИРИШ ...............................................................................................................3  I Боб. Лотин Америкаси географияси : умумий тавсиф...................................6  1.1.Географик ўрни, майдони, чегаралари ва табиати......................................6  1.2.Лотин Америкаси аҳолиси ва хўжалигига тавсиф ...................................15  II. Боб Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтлари: иқтисодий – ижтимоий географик хусусиятлари.....................................................................................20.  II.1. Лотин Америкасининг етакчи мамлакатларига тавсиф ..........................20  II.2. Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтларининг умумий тавсифи....28  ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР ...........................................................................52  Фойдаланилган адабиётлар рўйхати .............................................................53

 Мавзунинг долзарблиги. Лотин Америкаси ер шаридаги йирик регионлардан бири. Бугунги кунда жаҳон сиёсий, иқтисодий-ижтимоий ҳаётида унинг ўрни салмоқлидир. Айниқса, Бразилия, Аргентина, Венесуэла каби мамлакатлар нафақат регионда балки жаҳондаги энг йирик иқтисодий марказлардан ҳисобланади. Демак, Лотин Америкаси мамлакатлари тўғрисидаги билимларни биринчи навбатда ўқувчиларга етказиш зарур жиҳатлардан саналади. Ушбу регион тўғрисидаги дастлабки назарий билимлар география таълим тизимидаги Материклар ва океанлар табиий географияси курсида Жанубий ва Шимолий Америка материклари, Жаҳон иқтисодий ва ижтимоий географияси фанида эса Лотин Америкаси мамлакатлари мавзуси тарзида ўтилади. Шунингдек, Ўзбекистон географиясини ўқитишда мамлакатимизнинг ташқи иқтисодий алоқалари мавзуларини баён этишда ҳам Лотин Америкасига оид билимлар керак бўлади. Мамлакатларнинг “ҳайбати”ни албатта шаҳарлар белгилайди.  Шаҳарларни ўрганиш катта илмий, маданий ва маърифий аҳамиятга эга. Чунки мамлакат ва юртларнинг ҳозирги куни ва ўтмиши, тарихи, таснифи ва тақдирини, уларнинг жаҳон ҳамжамиятидаги ўрнини, геосиёсий мавқеини кўп ҳолларда шаҳарлар, биринчи навбатда пойтахт шаҳарлар орқали англаш мумкин.  Пойтахт – давлатнинг бош шаҳри, мамлакатнинг маъмурий-сиёсий маркази. Пойтахт одатда, марказий (умуммиллий) ҳукумат, парламент ва суд муассасалари қароргоҳи ҳисобланади. Одатда, пойтахт алоҳида бошқариш тартиби бўлган мустақил маъмурий бирликка ажратилади. Кўпчилик федератив давлатларда пойтахт федерациянинг бирон-бир субъекти таркибига кирмайдиган ва федерациянинг мустақил субъекти ҳисобланмайдиган махсус федерал округ ҳудудида жойлашган бўлади. Кўпчилик мамлакатларда Пойтахт қаерда бўлиши конституция матнида тўғридан-тўғри кўрсатилади.  Пойтахт шаҳарлар тўғрисидаги маълумотлар доимо ўқувчиларни қизиқтириб келади. Уларни ўрганиш ҳамма вақт жонли ва қизиқарли бўлади. Демак, мактабда география таълими жараёнида пойтахт шаҳарлар тўғрисидаги маълумотлардан фойдаланиш дарс самарадорлигини оширади. 

 Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтлари ўзига хос сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий хусусиятларга эга. Мен битирув малакавий ишимда уларнинг ушбу жиҳатларини очиб беришга ҳаракат қилдим.  Ушбу сайдҳаракатларимда Жаҳон иқтисодий ва ижтимоий географияси фанидан олган сабоқларим қўл келади деб ўйлайман.  Ишнинг мақсади: Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтлари ўзига хос сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий географик хусусиятларини очиб бериш ва улардан ўқувчиларнинг билим, кўникма ва мустақил фикрлаш даражасини ошириш мақсадида замонавий педагогик ва ахборот технологияларини қўллаган ҳолда фойдаланиш. Юқоридагиларни бажариш мақсадида қуйидаги вазифалар белгилаб олинди:  Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтлари тўғрисидаги манбаларни тўплаш ва ўрганиш;  Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтлари тавсифининг матн қисмини тайёрлаш;  Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтларини табақалаш мезонларини танлаш;  Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтларини қурилган вақти (ёши), пойтахтлик мақомини олган санаси, жойлашган ўрни, аҳоли сони, иқтисодий мавқеи каби мезонларга кўра табақалаш.  Ишнинг амалий аҳамияти: Мактаб таълимида география фанини ўқитиш давомида ушбу материаллардан “Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтларини биласизми?”, “Биз Лотин Америкаси мамлакатлари пойтахтларини ўрганамиз”, “Ким топқир”, “Ўйла, изла, топ” каби мавзуларида ўқувчилар билан қувноқлар ва зукколар, мушоиралар, конференциялар ва география ҳафталиги каби синфдан, дарсдан ташқари тадбирларда фойдаланиш мумкин.

Маразий Америка (материк қисм) Вест Индия (Орол қисми)Ўрта Америка (Мезоамерика)1-чизма Лотин Америкаси майдони 21млн кв.км. Аҳолиси – 577 млн киши. Бу регионда 33 та мустақил давлат бор. Лотин Америкасида 2 та йирик субрегион – Ўрта Америка (мезаамерика) ва Жанубий Америкага ажратилади.

1-расм. Лотин Америкаси давлатлари сиёсий картаси

2-расм. Жанубий Америка субрегионлари Жанубий Америка Анд мамлакатлари Атлантика бўйи мамлакатлари

Бу жараёнлар 4 босқичга бўлиб ўрганилади. 1.Европалик мустамлакачилар келгунга қадар давр. 2.Мустамлакачилик даври 3.Мустамлакачилик даври – давридан сўнгги давр. 4. II Жаҳон урушидан кейинги давр. Биринчи босқич 3 та индеец цивилизацияси, давлатчилигини ўз ичига олади 1)Юкатан ярим ороли ва ҳозирги Мексика ҳудуди ва унга ёндош ҳудудларда яшаган майя халқлари цивилизацияси яъни улар кўплаб шаҳар-давлатлар барпо қилган. 2)Ҳозирги мексикаликларнинг марказий қисмларида дастлаб тольтеклар, кейинчалик ацтеклар цивилизацияси 3)Жанубий Америкада инклар цивилизацияси. Улар XV асрда майдони 900 минг км2 ли Тауантинсуйу давлатини барпо этган. II босқич. Испан ва партугаллар Лотин Америкасида 2 та йирик мустамлакачилик империяси барпо этишди. Испан мустамлакачилари майя, ацтек ва инк цивилиазияларини вайрон этиб, ўрнида дастлаб 2 та вице – қироллик – Янги Испания ва Перуни барпо этди. Партугаллар эса Бразилияни эгаллашди. III босқични том маънода миллий озодлик ҳаракатлари даври дейиш ўринли. XV асрнинг бошларидан бошлаб мустамлакаларда миллий озодлик ҳаракатлари кучайди ва ғалаба қозонди. 1810-1825 йилларда Лотин Америкаси сиёсий харитаси тубдан зўгарди. Испания мустамлакалари ўрнида (Куба ва Пуэрто – Рикодан ташқари) 17 та мустақил давлат пайдо бўлди. Бразилия ҳам испан мустамлакачилари устидан ғалаба қилди. XIX аср охирига келиб Куба ҳам норасмий мустақиллик эришди. IV босқич. II жаҳон урушидан сўнг Лотин Америкаси сиёсий харитасида сезиларли ўзгаришлар содир бўлди. Биринчидан, мустамлакачиликни тугатиш давом этди. 1960-1980 йилларда Буюк Британия, Франция, Нидерландияликларнинг 13 т собиқ мустамлакаси (асосан Вест - Индиядаги) ўз мустақиллигини эълон қилди. Иккинчидан, Лотин Америкасининг кўп мамлакатларида сиёсий вазиятлар таҳликали бўлди. 1959 йил Кубада, 1979 йил Никарагуада, 1973 йил Чилида турли революциялар бўлди.

 Лотин Америкасидаги 38 та мустақил мамлакат ва ҳудудни 35 тасининг пойтахтлари ўргандим ва тавсифладим. Уларни ўрганиш натижасида қуйидаги хулосаларга келдим ва қуйидаги таклифларни зарур деб ҳисоблайман:  Аксарият шаҳарлар – пойтахтлар қулай географик ўринларда – иқлим шароити қулай, стратегик жиҳатдан хавфсиз жойларда, дарё ёки денгиз бўйларида қурилган;  Аксарият шаҳарлар – пойтахтларга европаликлар асос солган ва уларнинг тарихи мустамлакачилик сиёсати билан боғлиқ. Масалан, Жоржтаунга 1781 йилда голландияликлар асос солган;  Аксарият пойтахтлар кўп функцияли шаҳарларди;  Муаммолар: айрим пойтахтларнинг тавсифи Ўзбекистон миллий энциклопедиясида ҳам берилмаган. Масалан, Сент-Винсент ва Гренадинанинг пойтахти Кингстаун номини учратмадик. 2 пойтахтли мамлакатларда чалкашликлар бор. Масалан, айрим адабиётларда Боливия пойтахти Сукре деб кўрсатилган;  Белиз ва Бразилия давлатларининг пойтахтлари янги марказ сифатида қурилган, ёш пойтахтлардир;  Айрим пойтахтлар сейсмик фаол жойларда қурилгани учун вулканин отилганда ва зилзилада бутунлай вайрон бўлиб, кейинчалик қайта тикланган, масалан, Гватемала, Каракас, Манагуа шаҳарлари;   Таклифларим қуйидагилардан иборат:  1. География дарсларида пойтахт шаҳарлар тўғрисидаги маълумотлардан кенг фойдаланиш;  2. Лотин Америкаси мамлакатларининг пойтахтлари номли дарсдан ташқари тадбирларда фойдаланиш;  3. Лотин Америкаси мамлакатларининг пойтахтлари номли услубий қўлланма тайёрлаш зарур деб ҳисоблайман.

 1. Власова Т. В. Физическая география материков и океанов: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений/ Т. В. Власова , М.А. Аршинова, Т.А. Ковалева. – 3-е изд., стер. – М. : Издательский центр «Академия», 2008. – 640 с.  2. Все столицы мира: Популярный справочник / Авт. – сост. Л.М. Еремина; – М. : Дрофа, 2001. – 304 с. : ил., цв. вкл.  3. Максаковский В.П. Географическая культура: Учебник для вузов. – М.: ВЛАДОС, 1998. – 416 с.  4. Максаковский В.П. Географическая картина мира. В 2 кн. Кн. 1 ; Об щ ая характеристика мира. –4- е изд., испр. – М. : Дрофа, 2008. – 495 с. ил., карт.  5. Максаковский В.П. Географическая картина мира. В 2 кн. Кн. II ; Региональная характеристика мира. –3-е изд., испр. – М. : Дрофа, 2007. – 480 с. : ил., карт.  6. Малая энциклопедия стран /Сост. Н.Г.Сиротенко, В.А.Менделев – 2-е изд., перераб. – М.: ООО »Издательство АСТ»; Харьков: «Торсинг», 2004. – 709, (11) с.: ил.  7. Mirakmalov М . T. Geografiyada toponimika. Toshkent ., Universitet . 2008. – 80 b .  8. Радионова И. А. Экономическая география. Полный курс для поступающих в вузы. Учебно- справочное пособие./ Радионова И.А. – М. Издательство «Экзамен», 2003 – 672 с.   9. Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 1- 12 жилдлар Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2000 – 2006 й.й.  10. Атлас мира. Стран ы и континенты. – М. : ПКО «Картография» Федеральной службы геодезии и картографии России: Издательский дом “ОНИКС 21 век”, 2003. – 96 с.

O'xshashlar

Жаҳон хўжалиги ва халқаро иқтисодий муносабатлар - асосий кўринишлари ва хусусиятлари

Рекламанинг ижтимоий-иқтисодий аҳамияти

Ижтимоий-иқтисодий тизимлар ва мулкчилик муносабатлари

Мамлакатимизда олиб борилаётган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг аҳамияти

Ижтимоий-иқтисодий ривожланишда инсон омили, эркинлиги ва манфаатларнинг устуворлиги