Yonuvchi foydali qazilmalar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Yonuvchi foydali qazilmalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

725.5 KB

Ko'chirib olish

Y ONUVCHI FOYDALI QAZILMALAR • • Yonuvchi foydali qizilmalar «kaustobiolitlar» deb ataladi. Grek • tilidan «kaustos» – yonuvchi, «bios» – organik hayot, «litos» – • «tosh», ya’ni «kelib chiqishi organik bo‘lgan yonuvchi toshlar» degan • ma’noni bildiradi. Ular qattiq (torf, ko‘mir, yonuvchi slanetslar), • suyuq (neft) va gaz (tabiy yozuvchi gazlar) holida bo‘lishi mumkin. • Yonuvchi foydali qazilmalar yoqilg‘i energetika bazasining asosini • tashkil etadi va muhim xalq xo‘jaligi ahamiyatiga ega. Hech qaysi • soha yonuvchi foydali qazilmalarsiz faoliyat ko‘rsata olmaydi. Ular • kimyo, metallurgiya, energetika sohalari uchun asosiy xomashyo • hisoblanadi. Butun dunyoda qazib olinadigan foydali qazilmalarning • 85 % yonuvchi foydali qazilmalarga to‘g‘ri keladi. • Yonuvchi foydali qazilmalarning asosiy elementlari, ya’ni • yonuvchi moddalari uglerod (C) va vodoroddir (H). Ularning miqdori • qattiq foydali qazilmalarda 95 %, neft va gazlarda 80–85 % atrofida • bo‘ladi. • Yonuvchi foydali qazilmalar tirik organizmlar va qsimliklarning • hayot faoliyati va qisman chirishi natijasida hosil bo‘ladi.

Torf va ko‘mir konlari • Bu jinslar o‘z to‘qimalarida quyosh energiyasi ta’siri ostida • karbon to‘plagan organizmlardan hosil bo‘lgan. • Botqoqliklarni, botqoq vodiylar va suv havzalarini yo‘sin, archa- • gul, qiyoq, qamish, qo‘g‘a, qirq bo‘g‘im, ajriq, buta va daraxtlar (qara- • g‘ay, qayin, qora olxa va oq qarag‘ay daraxtlari) bosib ketishi natija- • sida torf hosil bo‘ladi. Bu o‘simliklarning halok bo‘lgan qoldiqlari • suv havzasi tagiga cho‘kib, uni to‘ldirib boradi. Bu qoldiqlar kislorod • yetishmaganligidan to‘la parchalana olmaydi, ular ko‘mirlanadi. Nati- • jada tarkibida 50–60 %gacha karbon bo‘lgan har xil sifatli torf konlari • hosil bo‘ladi.

Qo‘ng‘ir ko‘mir • O‘simliklar turiga va ularning parchalanishi sharoitiga qarab, har • xil ko‘mirlar: qo‘ng‘ir ko‘mir, toshko‘mir, antratsitlar hosil bo‘lgan. • Bular gilli slanetslar va qumtoshlar orasida joylashgan. Gilli slanetslar • va qumtoshlar tarkibida karbonli moddalar bo‘lganligi uchun ularning • rangi, odatda, qoramtir bo‘ladi. • Qo‘ng‘ir ko‘mir – zich qavat-qavat yoki tuproqsimon yumshoq • massa bo‘lib, rangi qo‘ng‘ir, jigarrang, to‘q-kulrang, ba’zan esa, qora • bo‘ladi. Qo‘ng‘ir ko‘mir bilan chinni plastinkaga chizilganda, qo‘ng‘ir • iz qoladi. Bunday ko‘mirda ba’zan, daraxtlarning ko‘mirlangan shox- • lari va hatto tanalari bo‘ladi; qo‘ng‘ir ko‘mirning bunday xili lignit • deb ataladi. Qo‘ng‘ir ko‘mir xira, kamdan kam hollarda yog‘langan- • dek yaltirab turadi, qattiqligi 1 dan 2,5gacha; sinish yuzasi tuproqqa • o‘xshaydi, qing‘ir-qiyshiq yoki g‘ovak bo‘lib sinadi. Qo‘ng‘ir ko‘mir • tarkibida 61 %gacha karbon bo‘ladi; qo‘ng‘ir ko‘mir osonlik bilan o‘t • oladi va qattiq tutab yonadi, yonganda nihoyatda qo‘lansa hid • tarqatadi.

QO‘NG‘IR KO‘MIR. • Qo‘ng‘ir ko‘mir yoqilg‘i sifatida ishlatiladi, uni quruq haydash yo‘li bilan parafin olinadi. • Qo‘ng‘ir ko‘mirning paydo bo‘lishi 60– • 70 °Сda kislorodsiz muhitda, uncha chuqur bo‘lmagan joylarda • yashaydigan anaerob bakteriyalar ishtirokida ro‘y beradi. Qo‘ng‘ir • ko‘mir torfdan katta zichligi, namligining ancha kamligi va o‘sim- • liklarning chirimay qolgan qoldiqlarining yo‘qligi bilan farq qiladi. • Qo‘ng‘ir ko‘mirda uglerod miqdori ko‘payib, kislorod kamayadi.

Yonuvchi slanetslar • «Yonuvchi slanetslar» deb gili yoki mergeli bitumlashgan, • yengil o‘t oluvchi va tutab yonuvchi jinslarga aytiladi. Ular yonganda • ko‘p (40–70%) kul hosil bo‘ladi. Yonuvchi slanetslar tabiatda qatlam • shaklida boshqa cho‘kindi jinslar bilan qatlamlanib yotadi. Tarkibi- • dagi organik uglerod modda organik erituvchilarda erimaydi; faqat • 360 °С haroratda qizdirilganda eriydi. • Sanoat ahamiyati va paydo bo‘lishi bo‘yicha yonuvchi slanetslar ikki turga bo‘linadi: laguna – dengiz va ko‘l – chuchuk suv genezisli • slanetslar. Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgani – laguna va dengizda pay- • do bo‘lgan yonuvchi slanetslar konlaridir. Ular juda katta maydonlarni • (100–100000 km2 • ) egallab yotadi. Bu turdagi yonuvchi slanetslar • asosan dengizda yashovchi sodda mikroorganizmlar va turli suv • o‘tlaridan paydo bo‘ladi.

KO‘MIR TURLARI

O'xshashlar

Qozog`iston Respublikasi

Yer qaridan foydalanganlik uchun soliq va maxsus to’lovlar

O`zbekiston Respuliksining tashqi savdosi va uni boshqaruv mexanizmi

Bozor iqtisodiyoti

Ishlab chiqarish va mahsulot sifati