Tadbirkorlik faoliyati, uning rivojlanish shart-sharoitlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Tadbirkorlik faoliyati, uning rivojlanish shart-sharoitlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1104 KB

Ko'chirib olish

1T adbirkorlik faoliyati , u ning rivojlanish shart- sharoitlari Режа: 1. Тадбиркорликнинг моҳияти ва хусусиятлари. 2. Тадбиркорликнинг турлари. 3. Тадбиркорлик ва хусусий мулк. 4. Мулкнинг шакллари ва улар ўртасидаги нисбат.Bank ing and Finance AcademyB F A Uzbekistan Banking Association

2Тадбиркорлик – бу товарлар ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатишга йўналтирилган манфаатли ишлаб чиқариш фаолиятини ташкил этишдир. Тадбиркорлик фаолиятининг асосини мулкчиликнинг хусусий, акционер, давлат, кооператив шакллари ташкил этади. Тадбиркорлик фаолиятининг субъектлари сифатида жисмоний шахслар (мулкдорлар ва ёлланма ишчилар), фирмалар, давлат институтлари намоён бўлишади. 1. Тадбиркорликнинг моҳияти ва хусусиятлари.Bank ing and Finance AcademyB F A Uzbekistan Banking Association

3Тадбиркор (мулкдор) ер, меҳнат ва капитал ресурсларини товарлар ва хизматлар ишлаб чиқариш жараёнига бирлаштиради. Ёлланма ишчилар ўз манфаатларини (даромад олишни) тадбиркорлик корхонасида шартнома асосида мажбуриятларини бажариш орқали амалга оширадилар. Давлат институтлари бевосита бозорга манфаатли таклифлар билан чиқишса тадбиркорлик фаолиятининг тенг ҳуқуқли ҳамкори ҳисобланадилар: корхоналарга давлат буюртмаларини бериш, нархларни ўрнатиш, махсус ишларни бажаришда бериладиган имтиёзлар таркиби ва ҳажмини белгилаш. 1. Тадбиркорликнинг моҳияти ва хусусиятлари. Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

4Якка тадбиркорлик шахсий даромад ёки фойда олишга йўналтирилган бўлади. П.Самульсоннинг таъкидлашича, ягона мулкдор бўлиш учун ҳеч кимдан рухсат сўрамаслик лозим. Якка тадбиркор ўз номидан иш кўради ва таваккал қилади. Жамоа тадбиркорлигида хўжалик операциялари жамоа субъектлари томонидан амалга оширилади. Бунинг учун корхона ташкил этилади. Якка ва жамоа тадбиркорлиги .Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

5Якка тадбиркорлик (ташкилий шакл сифатида) Фаолиятидаги афзалликлари  қарорлар қабул қилишдаги мустақиллик  фойда олишда ягона хўжайин бўлиш  бухгалтерия ҳисобини юритишнинг соддалиги  корхонани очиш ва бекор қилиш жараёнининг оддийлиги Фаолиятидаги камчиликлар  чекланган масъулият Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

6Замонавий тадбиркорликнинг амал қилиши қулай ижтимоий-иқтисодий муҳит билан боғлиқ. Мазкур муҳит давлат томонидан яратилади ва у қуйидагиларда намоён бўлади:  давлат томонидан тадбиркорликни қўллаб- қувватлашга қаратилган ижтимоий-иқтисодий сиёсатнинг барқарорлиги;  тадбиркорлик соҳасига молиявий ресурсларни оқиб келишига кўмаклашувчи имтиёзли солиқ режими;  тадбиркорлик инфратузилмасининг ривожланиши: инновация марказлари; янги иш бошлаётган тадбиркорларга ёрдам кўрсатувчи махсус фирмалар; бошқарув, маркетинг, реклама масалалари бўйича маслаҳат марказлари; тадбиркорларни тайёрловчи курслар ва мактаблар;  интеллектуал мулк ҳуқуқини самарали ҳимоя қилувчи тизимларни ишлаб чиқиш, жамоатчиликнинг тадбиркорлик фаолиятига ижобий муносабатини шакллантириш.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

72. Тадбиркорликнинг турлари. Корхонанинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари 1. Якка корхона Кичик ва ўрта корхоналар 2. Ўртоқлик жамияти Кичик ва ўрта корхоналар 3. Акционер жамият Йирик корхоналарBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

8Кичик корхона (умумий тушунча сифатида) Фаолиятидаги афзалликлари  мослашувчанлик ва тез ривожланиш  кичик ҳажмдаги капитал қўйилмалар  қисқа муддатда техник қайта қуролланиш  инновацияларни тезда жорий этиш  ишчан муҳит Фаолиятидаги камчиликлар  фаолиятининг бошланғич босқичларидаги ёпилиш хавфиBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

9 тўлиқ ўртоқлик жамияти;  масъулияти чекланган жамият;  коомандит (аралаш) ўртоқлиги;  акционер жамият. Жаҳон амалиётида тадбиркорлик фаолиятининг ташкилий-ҳуқуқий шакллари: 2. Тадбиркорликнинг турлари.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

10Тўлиқ ўртоқлик жамияти. Тўлиқ ўртоқлик жамияти мулкдорларнинг бошқарувдаги тўғридан-тўғри қатнашувига асосланган корхонани ташкил этиш шакли ҳисобланади. Тўлиқ ўртоқлик учун хос хусусиятлар:  ўртоқлик мажбуриятлари бўйича барча аъзоларнинг чекланмаган масъулияти;  аъзоларнинг биргаликдаги мулки;  ташкилий структуранинг барқарор эмаслиги.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

11Масъулияти чекланган жамият – бу корхонани ташкил этишнинг шундай шаклики, унда ҳар бир қатнашчи корхонанинг устав капиталига муайян пай бадали киритади ва ўз ҳиссаси доирасида чекланган масъулиятга эга бўлади. Масъулияти чекланган жамиятга хос хусусиятлар:  ўз мажбуриятлари бўйича мулки доирасида жавобгарлик, чунки аъзолар фақат бадаллари доирасида жавобгарликка масъулдирлар;  юридик шахс мақомига эга эканлиги;  фаолиятининг давлат томонидан акционер қонунчилик меъёрларига мувофиқ тартибга солиниши.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

12Коомандит (аралаш) ўртоқлиги . Коммандит ўртоқлиги корхонани ташкил этишнинг шундай шаклики, унга мувофиқ чекланган ва чекланмаган маъсулият биргаликда қўлланилади. Коммандит ўртоқлигида икки турдаги қатнашчи мавжуд – коммандитлар (мажбуриятлар бўйича ўз бадаллари доирасида жавоб беришади) ва тўлиқ ўртоқлар (барча мулк бўйича жавоб беришади).Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

13Ўртоқлик жамиятлари (ташкилий шакл ва унинг турлари сифатида) Тўлиқ ўртоқлик жамияти  қатнашчиларнинг тўлиқ ҳамкорликдаги жавобгарлиги Масуълияти чекланган жамият  корхона капитали билан чекланган жавобгарлик Коммандит (аралаш) ўртоқлиги Тўлиқ қатнашчилар  тўлиқ жавобгарлик Коммандитлар  бадаллари доирасида жавобгарлик Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

14Акционер жамият тадбиркорликнинг ташкилий- ҳуқуқий шакли сифатида жаҳон амалиётида XVII асрнинг охирларида пайдо бўлган ва ривожланган бозор иқтисодиётида жуда кенг тарқалган. Акционер жамият – бу маблағлари акцияларни чиқариш ва сотиш орқали жамғармаларни бирлаштириш йўли билан ташкил этиладиган корхона шаклидир. Акционер жамият аъзолари (акционерлар) улушлари доирасида масъулиятга эгадирлар. Акционер жамиятга хос хусусиятлар:  юридик шахс мақоми;  мажбуриятлар бўйича барча мулк билан жавобгарлик;  акционер жамият мулкининг алоҳида акционерлар мулкидан алоҳидалашуви;  муайян акциялар сонига бўлинган устав капиталининг мавжудлиги .Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

15Акционер жамият (ташкилий шакл сифатида) Фаолиятидаги афзалликлари  йирик молиявий ресурсларни жалб этиш имконияти  акционерларнинг қўйилган маблағлар бўйича рискларининг чекланганлиги  бошқарувда профессионал менежментдан фойдаланиш Фаолиятидаги камчиликлар  бюрократлашиш  акционерларнинг акционер жамият фаолиятини назорат қилишдаги камчиликлари  менежерларнинг акционер жамият ва акционерларга зарар келтиришлари  акционер жамият фойдасидан икки марта солиқ олиниши  корхонани ташкил этиш ва бекор қилишдаги юқори харажатларBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

16Акционер жамиятни бошқариш икки ва уч босқичли таркибга эга. Икки босқичли таркиб акционерларнинг умумий йиғилиши ва бошқарувдан (ижроия дирекцияси) иборат. Уч босқичли таркибда унга яна кузатиш кенгаши ҳам қўшилади.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

17Акционер жамиятнинг устав капитали икки йўл билан шакллантирилади: акцияларни очиқ сотиш ва акцияларни таъсисчилар ўртасида тақсимлаш. Биринчи ҳолатда очиқ турдаги акционер жамиятлар, иккинчи ҳолатда эса ёпиқ турдаги акционер жамиятлар юзага келади. Акция – бу акционер жамиятда қатнашишни таъминловчи ва унинг фойдасидан улуш олиш имконини берувчи қимматбаҳо қоғоздир. Акциядан келадиган даромад дивиденд деб аталади.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

18Акциялар сотиладиган ва сотиб олинадиган нарх акция курси деб юритилади. Акция курси билан акционер жамиятнинг таъсисчилари оладиган таъсис фойдаси ҳам ўзаро боғлиқ. Таъсис фойдаси акциянинг курс қиймати билан акционер корхонага ҳақиқатда сарфланган капитал ҳажми ўртасидаги фарққа тенг. 100х фоизи Банк Дивиденд курси Акция Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

19Акцияларнинг турлари кўп. Улардан энг асосийлари эгалик ва тақдим этувчига, оддий ва имтиёзли. Эгалик (именная) акция акционер жамият китобига ёзиб қўйиш орқали муайян шахсга бириктириб қўйилади. Одатда эгалик акциялар корхона ишчилари учун чиқарилади. Тақдим этувчига акцияси унинг ҳақиқий эгасига тегишли бўлади ва аниқ бирон шахсга бириктириб қўйилмайди. Акцияларнинг бошқа шахсга берилиши автоматик тарзда эгасининг ўзгаришини билдиради. Унга мазкур корхонада ишламаётган шахс ҳам эгалик қилиши мумкин.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

20Дивидендлар ҳажмини аниқлаш ва тўлаш тартиби бўйича оддий ва имтиёзли акциялар фарқланади. Оддий акциялар ўз эгаларига акциоенр жамият фаолиятининг натижаларига боғлиқ ҳолда дивиденд олиш ва акционерларнинг умумий йиғилишида овоз бериш ҳуқуқини беради. Имтиёзли акцияларда дивиденд олдиндан белгилаб қўйилган тартиб бўйича берилади. Уларнинг имтиёзли деб аталишга сабаб акционер жамият бекор қилинган ҳолларда муайян сумма биринчи навбатда мазкур акциялар бўйича бўлинади. Аммо имтиёзли акция эгалари акционерларнинг умумий йиғилишида овога эга эмаслар.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

21Акционер жамиятни бошқариш имконини берувчи акциялар сони акцияларнинг назорат пакети деб аталади. Назарий жиҳатдан назорат пакети чиқарилган акцияларнинг 50 фоизи ва плюс битта акцияга тенг. Амалиётда эса 5-10 фоиз (баъзан ундан кам) акцияларга эгалик қилиш акционер жамият ишларини бошқариш учун етарли ҳисобланади. Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

22Акциялар тўлиқ тўланган ҳолларда акционерга унга тегишли барча акциялар учун сертификат берилади. Акциялар сертификати унда кўрсатилган шахсга жамиятнинг муайян акциялари тегишли эканлигини билдирувчи қимматбаҳо қоғоздир. Облигация – эгасига қайд этилган фоизни (бунда улар имтиёзли акцияларга ўхшаш бўлади) олиш ҳуқуқини берувчи қимматбаҳо қоғоздир. Охирги вақтларда жаҳон амалиётида конвертациялашадиган облигациялар, яъни акцияларга алмаштирилиши мумкин бўлган облигациялар кенг тарқалди.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

23Бирлашган корхоналар Умумий тавсиф Стихияли тартиб ва иерархия элементларининг аралашмаси Ташкилий шакли Картеллар, синдикатлар, концернлар, молия- саноат гуруҳлари Фаолиятидаги афзалликлари  йирик молиявий ресурсларни аккумляция қилиш имконияти  инвестицион фаолият учун қулай шарт-шароитлар  рақобатбардошликнинг ортиши ва экспансия имкониятлари  ресурсларни тармоқлараро қайта тақсимлаш имконияти  илмий тадқиқот тажриба-конструкторлик ишларини (НИОКР) қўллаб-қувватлаш Фаолиятидаги камчиликлар  монополияга интилиш  жамиятда ҳокимият функциясини олиш имконияти ва унга интилишBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

24Давлат - тадбиркор Фаолият соҳалари  мамлакатнинг иқтисодий ва ҳарбий ҳавфсизлиги учун муҳим тармоқлар  табиий монополиялар  зарар кўриб ишлайдиган тармоқларBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

253. Тадбиркорлик ва хусусий мулк. Мулк – у ёки бу буюмнинг кимга тегишлилигини белгиловчи кишилар ўртасидаги муносабатлардир. Тадбиркорлик фаолияти учун ишлаб чиқариш воситаларига (ерга, ишлаб чиқаришда иштирок этувчи биноаларга, иншоатларга, асбоб-ускуналарга) нисбатан бўлган мулкчилик муносабатлари муҳим аҳамият касб этади. Бу муносабатлар жуда муракаб ва кўп қирралидир, аммо уларда учта ўзаро боғлиқлик қирраларини ажратиб кўрсатиш мумкин.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

26Ишлаб чиқариш воситаларига нисбатан мулкчилик муносабатлари ишлаб чиқариш воситала рини ўзлаштир иш Эгалик қилиш Фойдалани ш Ишлаб чиқариш ишлаб чиқариш воситала ридан фойдалан иш ишлаб чиқариш воситала рини иқтисоди й реализац ия қилишBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

27Мулк турларини икки хил кўрсаткич бўйича таснифлаш мумкин: а) субъекти бўйича (ким эгалик қилади) ва б) объектига кўра (нимага эгалик қилади). Иқтисодиёт учун биринчи турдаги таснифланиш муҳим. Бу кўрсаткич бўйича иқтисодиётда хилма-хил мулк турларини учратиш мумкин. Аммо уларнинг ҳаммаси мулкнинг асосий икки туридан келиб чиққан: хусусий ва жамоат мулки. Хусусий мулк асосан икки шаклга эга: фуқаролар мулки ва фуқаролар томонидан ташкил этилган юридик шахслар (корхона, фирма) мулки. Жамоа мулкининг икки асосий тури бор. Мисол учун Россияда уни (1) давлат мулки ва (2) маҳаллий мулк - шаҳар ва қишлоқ ўз-ўзини бошқариш жамоаси мулки.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

28МУЛК хусусий жамоа Фуқаролар мулки юридик шахслар мулки давлат мулки муниципалитет мулкиBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

29Жаҳонда мукаммал мулк шакли йўқ. Тарихан тадбиркорликда ҳам ҳаётда ҳам хусусий мулк ўзининг афзаллик жиҳатлари билан ажралиб туради. Биринчидан, у аниқ эгасига эга бўлиб одамларни мехнат қилишга рағбатлантиради. Иккинчидан, у ҳар бир инсон ҳаётининг асосини ва моддий бойлигини ташкил қилади.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

30Хусусий мулк Салбий хусусиятл ариИжобий хусусиятл ари  меҳнат қилишга ундайди;  моддий бойлик асоси;  шахснинг эркинлиги ва мустақиллиги кафолати;  мулк эгасининг маънавий қониқиши  одамларда индивидуализмни, шахсий эгоизмни ривожлантиради;  жамиятда ижтимоий зиддиятларни келтириб чиқарадиBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

31Мулк объекти бўйича моддий, интеллектуал ва бошқариладиган мулк турларига бўлинади. Моддий мулк – бу нисбатан анъанавий ва таниш бўлган моддий объектларга (ер, корхона, асбоб-ускуна, пул ресурслари, уйлар ва х.к.ларга) эгаликдир. Мулкдорлар ер, фабрика эгалари, савдогарлар ва бошқа тадбиркорлар кўринишида бўлади.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

324. Мулкнинг шакллари ва улар ўртасидаги нисбат. Мулк турлари  Моддий мулк  Интеллектуа л мулк  Бошқарилади ган мулк Мазмуни Моддий объектларга (ишлаб чиқариш воситалари ва истеъмол маҳсулотларига) эгалик қилиш Ақлий объектларга (билим, ғоя, ахборот ва х.к.) эгалик қилиш Жамоа ҳаётини бошқариш ҳуқуқиBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

33Корхоналарнинг асосий турлари ва уларни қисқача таърифи Корхона турлари Корхона мулки Иқтисодий жавобгарлиги Хусусий корхона Якка шахсга тегишли бўлади Чекланмаган Ўртоқлик Иштирокчилар ўртасида бўлинган Чекланмаган ёки чекланган Акционерлик жамияти Акционерлар харид қиладиган қисмларга бўлинган Чекланган Унитар корхона Бўлинмас: давлат ёки маҳаллий ҳокимиятга тегишли, тадбиркорга фойдаланиш учун берилади ЧекланганBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

34Хўжалик юритиш шаклини танлашнинг асосий мезони трансакцион харажатлар ҳажми ҳисобланади. Трансакцион харажатлар – бу бевосита ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган харажатлар бўлиб улар сотиш ва ҳарид қилиш, ишлаб чиқаришни ташкил этиш билан боғлиқ бўлади.Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

35Трансакцион харажатлар  ҳамкорлар тўғрисида маълумот тўплаш;  шартномалар тузиш;  мулкчилик ҳуқуқига аниқликлар киритиш ва уни ҳимоя қилиш;  маркетинг ва реклама харажатлари Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

36Фирмаларни самарали фаолият кўрсатиш сабаблари Ресурсларни ҳарид қилишни самарали амалга ошириш орқали маблағларни тежаш; Ҳамкорларни ўйин қоидаларига риоя қилмаслиги (“оппортунистик ҳаракат”) хатарини пасайтириш бўйича чора– тадбирлар; Фирманинг мослашувчанлик қобилияти (кутилмаган вазиятларга юқори даражада мослашувчанлиги)Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

37Фирмани самарасиз фаолияти сабаблари (хажми ўсган ҳолатларда)  бошқариш назоратини йўқолиши;  иерархия даражаси ошганда ахборот мазмунининг бузилиши;  йирик фирмада мотивациянинг пасайиши;  қўшимча ҳисобга олишни жорий этиш заруратиBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

38Ўзбекистонда ялпи ички маҳсулотнинг мулкий таркиби, 2006 й. (% ҳисобида) Жами 100 Давлат 22.2 Нодавлат 77.8 Шу жумладан: Фуқаролар 33.1 Хўжалик бирлашмалари 24.6 Қўшма корхоналар 8.6 Фермер ва деҳқон хўжаликлари 7.3 Нодавлат мулкининг бошқа турлари 4.2Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

39Рўйхатга олинган хўжалик субъектларини мулк шакллари бўйича тақсимланиши, 2007 йил 1 июль, % ҳисобидаBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

40Давлат ва нодавлат секторларининг улуши январ ь - июн ь 2007 й ., % ҳисобида Давлат сектор и Нодавлат сектор ЯИМ 24,7 75,3 Саноат маҳсулоти 19,8 80,2 Чакана товар айланмаси 0,2 99.8 Ташқи савдо айланмаси 15 85 Аҳолига пуллик хизматлар 24,9 75,1 Иқтисодиётда банд бўлганлар сони 22,3 77,7 Қурилиш ишлари 11,6 88,4 Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари 0,1 99,9 Алоқа 3,4 96,6 Транспорт 55,9 44,1 Манба : ЎзР Давлат статистика қўмитаси Жадвал Bank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

41Иқтисодиёт тармоқлари бўйича маҳсулот (иш, хизматлар) ҳажмида кичик тадбиркорликнинг улуши январь – июнь 2007 йил, % ҳисобидаBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

42Хусусий секторнинг кичик тадбиркорлик маҳсулотлари (иш, хизматлар) ҳажмидаги улуши январь – июнь 2007 йил, % ҳисобидаBank ing and Finance Academy B F A Uzbekistan Banking Association

O'xshashlar

Tadbirkorlik faoliyati va uning shakllari

Tadbirkorlik faoliyati tushunchasi va uning vazifalari

Tadbirkorlik shakllari va tadbirkorlik faoliyati

Tadbirkorlik faoliyati va menejment

Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik sarf-xarajatlari va foyda