Risk nazariyasi va uning sug’urtadagi roli - Iqtisodiyot - Slaydlar

Risk nazariyasi va uning sug’urtadagi roli

Yuklangan vaqt:

05.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

170.3779296875 KB

Ko'chirib olish

Risk nazariyasi va uning sug’urtadagi roli

REJA:  1. Risk tushunchasi va uni boshqarish  2.Sug‘urta risklarini klassifikatsiyalash  3.Riskni boshqarish jarayonida anderrayter siyosati

 Mavzuning dolzarbligi  Risk-sug‘urta munosabatlari paydo bo‘lishining asosiy shartidir. Risk bo‘lmas ekan, sug‘urtaning bo‘lishi mumkin emas. Riskning hajmi, miqdori ehtimollar nazariyasi va matematik statistika usullari yordamida aniqlanadi. Sug‘urta risklarini tahlil qilish ularni 2 ta yirik guruhga bo‘lishni taqozo etadi. Ya’ni, risk sug‘urtaviy va sug‘urtasiz bo‘ladi. Sug‘urta shartnomalarida o‘z aksini topgan risklar sug‘urtaviy risklar deyiladi. Risk bahosini pulda ifodalanishi sug‘urta stavkasini tashkil etadi. Risk doimiy ko‘rsatkich emas, balki u doimo o‘zgarib turadi. Bu o‘zgarishlar iqtisoddagi va boshqa sohadagi o‘zgarishlar bilan chambarchas bog‘liqdir.

 Risk menejment (riskni boshqarish) - riskni chegaralash yoki kamaytirish bilan bog‘liq tadbirlar yig‘indisi. Riskni boshqarish uchun riskni aniqlash, baholash, nazorat qilish va moliyalashtirish zarur.Risk menejmentida tabiiyki tadbirkorlikda bir qancha yo‘qotishlar yuzaga kelishi mumkin. Biznesning eng yaxshi himoyasi bo‘lib risk menejmenti hisoblanadi va yo‘qotishlarni oldindan aniqlash uchun tahlil qilish uchun zarurdir. Riskni aniqlash, masalan ssuda oluvchilarning ssudani o‘z vaqtida qaytarib bera olmaslik riski sug‘urtalanadi, risk darajasi aniqlanadi. Kredit oluvchi shaxsning moliyaviy holati qanday aktivlarga ega ekanligi, loyihada hisob-kitob qanchalik asoslanganligi va xakozo.Riskni baholash - riskni holatlari aniqlanadi, riskni sodir bo‘lish ehtimoliyligi, aktuar hisob-kitoblar, statistik kuzatuvlar, ehtimollar nazariyasi asosida baholanadi va sug‘urtalanayotgan ob’ektga nisbatan risk darajasi aniqlanib sug‘urta tarifi hisoblanadi. Sug‘urta tarifining stavkasi - bu risk bahosidir.

 Riskni samarali boshqarish ko‘p jihatdan uni to‘g‘ri tasniflashga bog‘liq. Riskni ilmiy asoslangan holda tasniflash umumiy risk tizimida har bir riskning o‘rnini aniqlash imkoniyatini beradi. Bu o‘z navbatida har bir riskga mos keluvchi boshqaruv uslubini qo‘llashga shart- sharoit yaratadi.  SHu o‘rinda tadbirkorlikni boshqarayotganimizda quyidagi 2 ta jarayonga duch kelamiz:  1.Boshqaruvning yo‘qotilishi, kam yo‘qotish yoki oldini olish uchun nima qilish kerak  2.Fondlarning yaroqlilik kafolati

 Fondlarda yo‘qotishlarni oldini olish va kafolatlash uchun qanaqa usullardan foydalaniladi.Riskni o‘tkazish. Riskni o‘tkazish yo‘qotishlarni boshqarishning bir uslubidir.Ko‘pchilik tadbirkorlar o‘z risklarini sug‘urtaga o‘tkazishiga qaramay, aniq tanlov hisoblanmaydi. Ushbu misolda, korxona o‘z avtotransportini sotish va mahalliy etkazish xizmatini ijaraga olish orqali yo‘qotishlarga to‘qnashishini oldini olish mumkin. Bu echim nafaqat yo‘qotishlarga duch kelishni oldini olish, balki bu transportni boshqarishingiz mumkin. Natijada siz risklarni o‘zingizdan mahalliy etkazib berish xizmatiga o‘tkazyapsiz.Mol-mulk zararini kamaytirish uchun savdogar omborxonadagi mol-mulklar ro‘yxati kamaytirish va faqatgina litsenziyaga ega aniq tovarlarni saqlashga qaror qilishi kerak. Tadbirkor o‘z faoliyatida mol-mulkdan foydalanishda ta’minotchilardan foydalansa, u o‘zining aniq risklarini ta’minotchiga o‘tkazib riskdan xoli bo‘ladi.

 Risklarni ehtimol tutilgan natijasiga ko‘ra ikkita katta guruhga ajratish mumkin(sof risklar,sun’iy risklar).Sof risklarga tabiiy, siyosiy, transport va tijorat risklarining bir qismi (mulkiy, ishlab chiqarish va savdo) kiradi.Sun’iy risklar tijorat riskining bir qismi bo‘lgan moliyaviy risklar kiradi. Risklar paydo bo‘lish sabablariga ko‘ra tabiiy, ekologik, siyosiy, transport va tijorat risklariga bo‘linadi. Tabiiy risklar tarkibiga zilzila, suv toshqini, bo‘ron, chaqmoq urishi, yong‘in va har xil yuqumli kasalliklarni kiritish mumkin. Atrof-muhitni ifloslanishi bilan bog‘liq risklar ekologiya risklarini tashkil etadi. Siyosiy risklar bevosita hukumat tomonidan urush holatlarini e’lon qilinishi, harbiy harakatlar, fuqarolar g‘alayonlari, ish tashlashlar, davlat tuzumining o‘zgarishi, qonunchilik hujjatlarining o‘zgarishi natijasida zarar ko‘rishni anglatadi. Siyosiy risklardan farqli ravishda tijorat risklari moliyaviy-xo‘jalik faoliyatni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ziyon ko‘rish xavfini bildiradi.

 Tijorat risklari mulkiy, ishlab chiqarish, savdo va moliviy risklarni o‘z ichiga oladi. Mulkiy risklar deganda o‘g‘irlik, diversiya, sovuqqonlik va texnologik tizimlarning ishdan chiqishi natijasida vujudga keladigan risklar tushuniladi. Risklarni ro‘y berishi natijasida asosiy va aylanma fondlarni nobud bo‘lishi va zararlanishi mumkin. Bunday risklar ishlab chiqarish risklari deyiladi. Moliyaviy risklar moliyaviy resurslarni yo‘qotish ehtimoli bilan bog‘liq risklarni o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, boy berilgan foyda bilan bog‘liq risklar ham mavjud.

Riskni baholash uchun uni quyidagi turlarga bo‘lish mumkin:  -sug‘urtalanishi mumkin bo‘lgan risklar;  -sug‘urtalanishi mumkin bo‘lmagan risklar.

 Riskning eng katta guruhini sug‘urtalanishi mumkin bo‘lgan risklar tashkil etadi. Sug‘urta riskini sug‘urta qilinmaydigan risklardan tasodifiy xarakterga egaligi va sug‘urta hodisalarini ro‘y berish faktining vaqti va makonining noma’lum bo‘lishi bilan farqlanadi. Xavf solish manbaasiga ko‘ra risklar tabiatning stixik kuchlaribilan bog‘liq risklari va moddiy boylikni o‘zlashtirish oqibatida insoniyatni tabiatga ta’siri bilan bog‘lik risklarga bo‘lishimiz mumkin. Risklarni turkumlashda katta halokatli risklar alohida o‘rin tutadi. CHunki bunday risklar ro‘y berishi natijasida ko‘plab ob’ektlar yirik miqdorda zarar ko‘rishi mumkin. Katta xalokatli risklarga zilzila, sunami, kuchli shamol misol bo‘lishi mumkin. YUqorida aytilgan risklardan tashqari ekologik, siyosiy va maxsus risklar bo‘lishi mumkin.

 Risklar paydo bo‘lish sabablariga ko‘ra tabiiy, ekologik, siyosiy, transport va tijorat risklariga bo‘linadi. Zilzila, suv toshqini, bo‘ron, chaqmoq urishi, yong‘in va har xil yuqumli kasalliklar tabiiy risklar hisoblanadi. Atrof-muhitni ifloslanishi bilan bog‘liq risklar ekologiya risklari hisoblanadi. Siyosiy risklar bevosita hukumat tomonidan urush holatlarini e’lon qilinishi, harbiy harakatlar, fuqarolar g‘alayonlari, ish tashlashlar, davlat tuzumining o‘zgarishi, qonunchilik hujjatlarining o‘zgarishi ehtimollarini o‘z ichiga oladi. Tijorat risklari xo‘jalik yurituvchi sub’etlarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelishi bilan faraqlanadi. Investitsion loyihalarni amalga oshirishda kredit riski, operatsiya riski, huquqiy risk, mamlakat riski, transfert riski, bozor riski, foiz riski, likvidlilik riski, reputatsiya riski, siyosiy risklar, tadbirkorlik risklari yuzaga keladi.

Moliyaviy risklarni uch toifaga bo‘lishimiz mumkin:  yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan risklar. Bunday risklar olinuvchi foydaning to‘liq yoki qisman yo‘qotilishiga xavf solishi mumkin;  kritik risklar. Bunday risklar u yoki bu moliyaviy loyihani oshirish bilan bog‘liq ishlab chiqarish xarajatlari meyorida zarar yuz berishiga olib kelishi mumkin;  katostrofik risklar. Katostrofik risklar tadbirkorlik faoliyatiga taaluqli bo‘lgan barcha yoki qisman mulkni yo‘qotilishiga xavf solishi mumkin. Katostrofik risklarning ro‘y berishi u yoki bu korxonani bankrot holatiga olib kelishi mumkin. Risklarning ro‘y berishi natijasida korxona nafaqat qo‘yilgan moliyaviy resurslarni yo‘qotishi balkim korxonaga tegishli mulk ham yo‘qotilishi mumkin. 

 Anderrayter – turli risklarni sug‘urtalash vakolatiga ega, sug‘urta kompaniyasi tomonidan tayinlanadigan shaxs. Sug‘urta kompaniyasini sug‘urta portfeli shakllanishi uchun javob beradi. U sug‘urta shartnomalarini tuzish, risklarni baholash va sug‘urta tarifi stavkasini belgilash yuzasidan tegishli malakaga ega bo‘lishi zarur; potensial mijozlarga sug‘urta polisini sotish bilan shug‘ullanadigan yoki manfaatdor tomonlarga sug‘urta sohasi bo‘yicha yuqori darajada maslahat xizmatlarni ko‘rsatadigan jismoniy yoki yuridik shaxs.

 Anderrayter siyosati- sug‘urtalash bilan bog‘liq yangi takliflarni ko‘rib chiqish va mazkur taklifni qabul qilish yoki rad etish to‘g‘risida xulosalar chiqarishga qaratilgan siyosat.Sug‘urta haqidagi ariza shakli sug‘urtalanuvchini sug‘urta qoplamalari taqdim etilishi shartlari haqida qaror qabul qilishi uchun zarur axborotlar bilan ta’minlanishida muhim rol o‘ynaydi. Agar sug‘urtaga hamma risklarni qabul qilish jarayoni oddiy va to‘siqlarsiz bo‘lganda edi, ariza shakllarini to‘ldirish uchun, ehtimol ehtiyoj ham qolmas edi. Binobarin, ariza va polis orasidagi oraliq bo‘g‘in ham mavjud va biz uni “anderrayting”- sug‘urtaga qabul qilish deb ataymiz.

Anderraytingning vazifalari quyidagilar hisoblanadi:  -sug‘urtaga ilova qilinadigan hamma risklarni baholash;  -ushbu riskni sug‘urta qilish maqbulmi yo‘qligini hal qilish;  -qoplashning muddatlari, shartlari va miqdorini belgilash;  -mukofot miqdorini hisoblab chiqish.

Sug’urtalovchilar uchun ustav kapitalining MINIMAL MIQDORLARI Т/р Суғурта фаолиятининг турлари 2020 йил 1 июлдан 2022 йил 1 июлдан 1. Умумий суғурта ёки ҳаётни суғурта қилиш тармоғида ихтиёрий суғурта 15000 20000 2. Умумий суғурта ёки ҳаётни суғурта қилиш тармоғида мажбурий суғурта 25000 35000 3. Фақат қайта суғурта 35000 45000

Tavsiya etiladigan adabiyotlarT a v s iy a e tila d ig a n a d a b iy o tla r Абдурахмонов И., Абдураимова М., Абдуллаева Н. Суғурта назарияси ва амалиёти. Дарслик. –Т.: Иқтисод-молия, 2019. – 420 б. Анисимов А. Ю. Страховое дело: учебник и практикум для СПО. – М.: Издательство Юрайт, 2018. – 186 с Юлдашев О., Закирходжаева Ш. Ҳаёт суғуртаси. Ўқув қўлланма. –Т.: Иқтисод-молия, 2019. –384 б. 4. Шеннаев Х.М., Очилов И.К., Ширинов С.Е., Кенжаев И.Ғ. Суғурта иши. Ўқув қўлланма.Т.: Иқтисод-молия, 2014. 247 б. Абдурахмонов И. Суғурта назарияси ва амалиёти. Ўқув қўлланма. –Т.: Иқтисод-молия, 2018. – 380 б. Андреева Е. В. Страхование: курс лекций. – Иркутск: Изд-во БГУ, 2015. – 263 с. Кенжаев И., Матиязова С., Адилова Г. Суғурта маҳсулотларини сотишни ташкил этиш. Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод-молия, 2018. 132 б. Разумовская Е.А., Фоменко В.В. Страховое дело: учебное пособие. – Екатеринбург: Гуманитарный университет, 2016. – 249 с. Тарасова, Ю.А. Страхование: учебник и практикум для прикладного бакалавриата. – М.: Издательство Юрайт, 2018. – 236 с.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Forsayt va uning roli

Moliya va moliyaviy risk

Auditorlik tekshiruvida muhimlilik va risk

Bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit va uning roli

Talab va taklif nazariyasi