Raqamli valyutalar va ularning rivojlanish istiqbollari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Raqamli valyutalar va ularning rivojlanish istiqbollari

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

706.591796875 KB

Ko'chirib olish

«Статистика, эконометрика ва ракамли иктисод» кафедраси профессори, т.ф.д. 1Raqamli valyutalar va ularning rivojlanish istiqbollari

«Хеч нимани билмаган инсон фаро ғ атда бўлади, чунки у бош қ аларга тушунарсиз бўлиб қ олишдан қ ўр қ майди». Конф уций АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 2

Respublikamizda raqamli iqtisodiyotni jadal rivojlantirish bo’yicha sharoitlar yaratish maqsad va vazifalarini belgilab beradigan chora va tadbirlar jumlasiga quyidagilani kiritishmiz mumkin:  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF- 5349 sonli “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni  “ O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni joriy qilish va yanada rivojlantirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” Vazirlar Maxkamasining 31 avgust 2018 yidagi Qarori  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 7 iyuldagi PQ-3832 “O’zbekiston Resbublikasida raqamli iqtisodni rivojlantirish chora- tadbirlari to’g’risida”gi qarori АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 3

 Investitsiya va tadbirkorlikni diversifikatsiya qilish uchun kriptoaktivlar aylanmasi sohasidagi faoliyatni, jumladan, mayining, smart kontrakt, konsalting, emissiya, ayriboshlash, saqlash, taqsimlash, boshqarish, sug’urtalash, kraud-funding (jamoaviy moliyalashtirish), shuningdek, blokcheyn texnologiyalarni joriy etish va rivojlantirish.  Blokcheyn texnologiyalarni ishlab chiqarish va ulardan foydalanish sohasida amaliy ish ko’nikmalariga ega bo’lgan malakali kadrlarni tayyorlash.  Raqamli iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun innovatsion g’oyalar, texnologiyalar va ishlanmalarni joriy etish sohasida davlat organlari va tadbirkorlik sub’ektlarining yaqin hamkorligini ta’minlash.  Kriptoaktivlar bo’yicha faoliyat va blokcheyn texnologiyalari sohasida halqaro va horijiy tashkilotlar bilan hamkorlikni har tomonlama rivojlantirish va ishlab chiqarish sohasida faoliyat ko’rsatadigan yuqori malakali horijlik mutahassislarni jalb qilish.  Horij tajribasini hisobga olgan holda blokchetn texnologiyalarini joriy etish uchun huquqiy baza yaratish. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 4Ushbu qarorlar bo’yicha quyidagilar raqamli iqtisodiyotni yanada rivojlantirish bo’yicha eng muhim vazifalar deb ko’rsatilgan:

 raqamli iqtisodiyot – bu jamiyat ne’matlarini ishlab chiqarish, taqsim l ash va iste’mol hamda qil i sh axbo r ot-jarayon l arida elekt r on kommunikatsion texnologiyalarini keng joriy etishni ko‘zd a tut a digan insonning xo‘jal i k faoliyatini tadqiq etuvchi fandir.Raqamli iqtisod nima? АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 5

 Axborot texnologiyalari va elektron savdo rivojlangani sari ko’pchilik odamlar pul o’tkazmalari bilan bog’liq harajatlarni kamaytirish borasida o’ylanib qolishdi, ya’ni, qanday qilib ushbu xarajatlarni kamaytirish va pul o’tkazmalari foydali ish koeffitsientini iloji boricha yuz foizga oshirgan xolda elektron biznesni yuritish mumkin?  Bu muammoning yechimi 2009-yillarda Satoshi Nikamoto deb nomlangan shaxs yoki shahslar guruhi tomonidan murakkab kriptografik matematik xisob- kitoblar natijasida ishlaydigan yangi elektron to’lov tizimini ommaga taqdim etgandan so’ng topildi.  Bunday to’lovlarni amalga oshirishda ishlatiladigan pul birligining nomi esa bitkoin deb ataldi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 6Bitkoinning kashf qilinishi

 Bitkoin kriptografik elektron pul birliklari maxsus elektron hamyonlarda saqlanib, bunday hamyonlarga pul tushirish va ularni turli xil maqsadlarda ishlatish mumkin. Biror-bir bitcoin-hamyon hisobidan qancha elektron pul ketgani yoki unga kelganini aniqlash uchun, mutaxassislar bir hamyondan yoki boshqa manzildan ushbu elektron hamyonga qancha bitkoinlar kelganini barchaga ochiq xolda ko’rsatishni taklif etdilar. Ya’ni, siz kriptovalyuta tarmog’iga ulanganingizda, barcha bitcoinlar oldi-sotdisini aniq va ravshan ko’rishingiz va kuzatishingiz mumkin bo’ladi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 7Bitkoinning ishlashi

 barcha bitkoin hamyonlar anonimdirlar ( ya’ni, hamyonning egasi kim ekanligi aytilmaydi ), shuning uchun ham Sizning tanishingiz qaysi hamyon uniki ekanini aytmagan bo’lsa, Siz hech qachon bu haqida bila olmaysiz. Tizimdagi hisob- kitoblarni muntazam ravishda amalga oshirib borish bitcoinlarning kerakligi m a ’ l u m o tl a r t e z k o r i s h l a s h i u c h u n k a tt a t u f ay l i , b a z a s i q u v v a tl i zamonaviy kompyuterlar kerak bo’ladi.Bitkoin hamyonlari АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 8

• Chegaralangan . Kriptovalyuta yaratilgan algoritmga asosan, ja’mi 21 000 000 gacha bitcoin topish mumkin, bundan so’ng esa bitkoin yetishtirish to’xtatiladi. Buning oqibatida nima bo’lishini hech kim bilmaydi, agarda moliyaviy portlash bo’lmasa, kriptovalyuta muomalada qoladi va vaqti- vaqti bilan o’z kursini o’zgaritirib turaveradi. • To’liq mahfiylik (anonimlilik) . Bitcoin-hamyonning raqamlari orqali uning egasi kim ekanligini bilib bo’lmaydi, buning oqibatida noqonuniy pul aylantirish va firibgarlikka yo’l ochiladi. • Mayning qilish imkoniyati . Har qanday inson uy sharoitida uni qo’lga kiritishi mumkin – uy biznesini amalga oshirish imkoniyati mavjud. • To’lovlarda ishlatilish mumkinligi . Rivojlangan mamlakatlarda kriptovalyutalarning ko’pgina turlarini bemalol ishlatish mumkin. • Ta’minlanmaganlik . Kriptovalyuta, real pullarga o’xshab, doimiy rezerv bilan ta’minlanmagani va bu bilan bog’liq boshqa sabablarga ko’ra, bitcoin kursi kutilmaganda to’liq nolga tushib ketishi ham hech gap emas.  Rasmiy ravishda ishlamaydi . Bitcoin moliya tizimiga yomon ta’sir ko’rsatishi mumkin, shu sababli ko’p davlatlar ( shu jumladan, bizning mamlakat ham) kriptovalyutaga ishonchsizlik bilan qaraydi.АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 9Kriptovalyutaning afzallik va kamchiliklari

Hozirgi davrdagi eng mashhur kriptovalyutalarning emblemalari АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 10

f o y d a l a n u v c h i , o ’ z Agarda k o m p y u te r i v i d e o k a r t a s i q u v v a ti n i tegishli dasturlardan foydalangan xo l d a b itc o i n yo k i b o s h q a b i r kriptovalyuta t i z i m i n i (masalan, laytkoin, ethirium, bitcoin-cash) qo ’ll a b - qu vva tl a s h u chu n t a q d i m etsa, uning bu yordami uchun unga o’sha bitcoin valyutasining o’zida mukofot beriladi. Bunday pul topish usuli esa “ mayning ” deb nom olganKriptovalyutalarni mayning qilish АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 11

 CGMiner – Ushbu dastur virtual pullarni topish bo’yicha ishlaydigan professionallar uchun mo’ljallangan. Ammo uning to’liq quvvat bilan ishlashi uchun faqatgina katta quvvatli komp’yuterlar talab qilinadi. Foydalanuvchiga esa MS DOS buyruqlarini yaxshilab o’zlashtirib olish zarur bo’ladi. Dasturning ijobiy tomonlariga videokarta ishini tezlashtirish funktsiyasi mavjudligi va buning natijasida xeshlashtirish jarayoni tezlashtirilishini kiritish mumkin. Bundan tashqari, dasturning optimal ishlash rejimini tanlash imkoniyati ham uni boshqa dasturlardan farq qiladi.  Diablo Miner – Hozirgi vaqtda mavjud bo’lgan barcha operatsion tizimlarda bir xilda ishlay oladigan va kriptovalyutalarni mayning qilishga mo’ljallangan saytdir.  Ufasoft Miner – Ushbu dastur ishchi ko’rsatgichlarini sozlash mumkinligi tufayli mutaxassislar orasida ancha ommabop hisoblanadi. Har bir foydalanuvchi, o’z istak-xoxishiga ko’ra, video karta bo’yicha, yadrolar soni bo’yicha, oqimlar bo’yicha va pu’llar manzillari bo’yicha o’zgartirishlar kiritishi mumkin.  BFG Miner – Bu dasturda esa foydalanuvchilar qo’l rejimida pullarni sozlashi va ventilyatornong tezligini boshqarishi mumkin.  Phoenix – Ushbu dastur juda samarador ishlaydiganlar qatoriga kiradi va ish unumdorligini 20% ga ko’tarish imkonini beradi. Dasturni yuklash uchun kriptovalyuta mayningiga mutaxassislashgan saytlarining biriga kirish yoki shunday tematik forumlarga kirish talab etiladi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 12Kriptovalyutalarni mayning qilish dasturlari

 Solo-mayning jarayoni virtual pullarni mustaqil ravishda topishini anglatadi. Ammo, yuqorida ko’rsatib o’tilganidek, bu ish xozirgi d av r d a a n c h a m u r a kk a b b o ’ li b q o l d i yo’lga qo’yish uchun professionalizm va uni hamda A l b att a yaxshigina investitsiya talab etiladi. ko’pchilik insonlar bunday u c hu nm i qd o r d a pul h a m g u ruh l a r g amablag’lariga ega emas, shuning maynerlar “pul” deb atalmish birlashib ish yuritadilar. Solo-mayning nima? АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 13

Bunda bir qancha kichik maynerlar o’zlarining resurslarini bir joyga yiqqan xolda kriptovalyuta mayningi bilan shug’ullanadilar. Bu yakka xolda ishlagandan ko’ra ancha havfsizroq faoliyat turi hisoblanadi. Pu’l ni tanlash uchun tematik forumlarga o’tish va u yerdan xamkorlarni topish mumkin. Pu’lni tanlashda quyidagilarga ahamiyat berish kerak bo’ladi: • Foydalanuvchilarning ko’proq bo’lishi; • Umumiy hisoblash quvvati yetarli bo’lishi; • On-line resursning komission to’lovi kattaligi qandayligi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 14Pu’l-mayning nima?

 RDP-mayning – Bulutli deb nomlangan texnologiyalarning keng miqyosda ishlatilishi kriptovalyutalar topishning RDP-mayning kabi kolletivizmga asoslangan turlari paydo bo’lishiga olib keldi. Uning quyidagi ijobiy tomonlari mavjud:  Juda qimmat turadigan mayner qurilmalarini sotib olishning shart emasligi;  Hi sob l as h q u vv a tl ar in i arz o n g a ij arag a o li s h y o k i u l a r n i d o imi y i s h l a ti s h u ch u n qo’lga kiritish;  Mayninglik faoliyatini kam mablag’ sarf qilgan xolda amalga oshirish;  Kriptovalyutalarning RDP-mayning usuli kapital qo’yilmalarni asta-sekin ko’paytirishni ko’zda tutadi. Pullarni bosqichma-bosqich ko’paytirish yoki olingan dividentlarni reinvestitsiya qilish ham mumkin. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 15Kollektiv yoki bulutli mayning usullari

 katta mablag’ sarf qilmasdan turib, kriptovalyutalar generatsiya qilish uchun eng ma’qul variant bulutli texnologiyaga asoslangan mayning hisoblanadi. Internetda ajratilgan bonus tufayli kriptovalyutalar mayningini boshlang’ich pul mablag’lari sarf qilmasdan turib boshlashga imkon beradigan bir qancha imkoniyatlar mavjud, ular jumlasiga XMine, Multi-Coin, AroMine, BiteMiner va Bit-Litelarni kiritish mumkin. Bularda ham foydalanuvchu daromadi miqdorini ko’paytirish uchun o’z shaxsiy pullariga hisoblash quvvatlari sotib olishi ham mumkin. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 16Boshqacha mayning usullari

 Satoshi Nakamotoning 2008 yil 31 oktyabrida « Birkoin – electron to’lovlarga mos raqamli tizim » («Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System» ) deb nomlangan maqolasida bitkoin to’lov tizimi ommaviy e’lon qilingan. Ushbu bitkoin valyutasi ishonchga emas, balki kriptografik kodlash tizimiga asoslangan va o’zaro hech qanday vositachilarsiz ( bank yoki boshqa moliyaviy instrumentlarsiz ) to’lovlarni bevosita ishtirokchilar orasida amalga oshirilishini ta’minlovchi to’lov tizimi valyutasidir. Bunda nazorat qiluvchi organlarsiz, tangalarning haqiqiyligini murakkab matematik algoritmlar asosida tasdiqlanadigan tizim amal qilgan xolda ishtirokchilarning har biri ushbu bitkoin tangalarini emissiya qilishi ham mumkin. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 17Bitkoin to’lov tizimi

 Markazlashmagan tizim – bunda har bir ishtirokchi teng huquq va imkoniyatlarga ega;  Hisob-kitoblarning to’liq saffofligi – har bir ishtirokchi barcha tranzaktsiyalarni ko’rishi mumkin;  Nazoratning yo’qligi – hech bir davlat yoki tashkilot tizim ichidagi operatsiyalarni nazorat qila olmaydi;  Sirlilik – tizim ishtirokchilar haqidagi ma’lumotlarni tasdiqlanishini so’ramaydi;  Kriptotangalarni emissiya qilish cheklangan – jami 21 million BTC (bitkoin tangasi) chiqariladi;  Balans ikki yoqlama yozuv asosida bo’lmaydi , balki barcha tranzaktsiyalar xronologik tartibda barcha ishtirokchilarda ko’rinadi;  Kr i p t o v a l y u t a l a r i nf l y a t s i y ag a u c h r a m a y d i . Q i y ma t i es a bo z o r d ag i t a l a b v a t a k lif g a qa r a b o’zgaradi;  Yuridik (huquqiy) jihatdan kriptovalyutalarning ishlatilishi uchun hech qanday asos mavjud emas;  Bitkoin va u bilan bog’liq operatsiyalarning amalga oshirilishi uchun faqatgina internet tarmog’iga ulangan ishtirokchilarning mavjud bo’lishi kifoya. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 18Bitkoin va ushbu to’lov tizimning ko’rsatgichlar i :

 Har bir ishtirokchi o’zi amalga oshiradigan tranzaktsiyani ommaviy kalit va mahfiy kaliti orqali amalga oshirilishi ko’zda tutiladi. Ommaviy kalit orqali bo’ladigan harakatlar va tranzaktsiyalar umumiy tizimda barcha ishtirokchilar tomonidan qayd etilib boriladi. Mahfiy ( yopiq ) kalit orqali kelib tushgan pul mablag’lari tasdiqlanadi. Bu tranzaktsiyalarni amalga oshirish va umuman boshqa har bir tranzaktsiyani ishlov bergan xolda saqlab olish uchun zamonaviy yuqori ko’rsatgichli parametrlarga ega bo’lgan ( video karta ishlov berish tezligi va protsessor takt chastotasi o’ta yuqori bo’lgan ) komp’yuterlar va tezkor internet aloqasi bo’lishi talab etiladi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 19Tranzaktsiyalarni amalga oshirish

 Blokcheyn — bu bir-biri bilan internet orqali bog‘langan ko‘plab kompyuterlarda bir vaqtning o‘zida saqlanuvchi taqsimlangan ma’lumotlar bazasidir. Uning nega kerakligini misol yordamida tushuntirish osonroq. AQSh dagi akangizga bank jo‘natmalari orqali 100 dollar yubordingiz deb tasavvur qiling. Jo‘natma shaklini to‘ldirganingizdan so‘ng, bank xodimi shahsiy hisobingizdan pulni yechib olib, uni halqaro o‘tkazmalar uchun bankning yagona hisobiga o‘tkazadi. Shundan so‘ng, boshqa xodim bu pullarni agent bankning hisobiga o‘tkazadi, u esa, o‘z navbatida, pullarni AQSh ga o‘tkazadi. U yerda o‘tkazmangiz aynan shu tahlit akangizning shaxsiy hisobiga tushadi. Jo‘natma davomida hech kim xatoga yo‘l qo‘ymagan bo‘lsa, uch kun o‘tib akangiz 97 dollarni oladi ( barcha banklarning komissionlari olinganidan so‘ng, albatta ). Biroq eng qo‘rqinchlisi, shu uch kun ichida na siz, va na sizning akangiz, qolaversa, bankirlardan hech biri ayni vaqtda pullaringiz qayerda ekanligini va ularning hisobini kim yuritayotganligini bilmaydi. . АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 20Blokcheyn nima?

 Serverning kutilmaganda buzilib qolishi, bank xodimining insofsizligi yoki xakerlik hujumi uzoq surishtiruvlarning boshlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ahir bu kabi hodisalar hisobingizdagi pullar bilan ham sodir bo‘lishi mumkin- ku. Demak, siz har kuni tizimga umid qilasiz va bankingizga ishonasiz, bu esa katta muammo. Hozirda blokcheynlar asosan kriptovalyuta jo‘natmalari uchun foydalanilmoqda. Biroq shu bilan bir vaqtda u turli tashkilotlarning turli-tuman maqsadlarini amalga oshirish uchun ham faol joriy etilmoqda. Blokcheynning afzalligi uning shaffof, tezkor, soddaligi va qiymatida. Siz АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 21k r i p t o v a l yuta bo‘lsangiz, yoki b u n d ay b i r o r -b i r m a’lum o tni b l o k cheyn orqali j o ‘ n a t g an j o ‘ n at m a haq i da m a ’ l u motni o ‘ z gart i rish yoki qalbakilashtirishning umuman imkoni yo‘q. Chunki bu jarayon butun dunyo bo‘yicha yuz minglab kompyuterlar tomonidan tasdiqlanadiBlokcheyn nima?

 Aynan ushbu kompyuterlarda ushbu ma’lumotning ko‘plab nusxalari saqlanadi — ular bilan istalgan foydalanuvchi istalgan vaqtda tanishishi mumkin. Jo‘natma jarayoni markazlashmagan holda bor-yo‘g‘i bir necha daqiqa vaqt oladi va bank jo‘natmasidan bir necha o‘n marta arzondir. Agar siz pullarni yoki qandaydir ma’lumotni blokcheynda saqlasangiz, ushbu qaydlar hech qachon yo‘qolib ketmaydi yoki soxtalashtirilmaydi. Bozorning istalgan ishtirokchisi istalgan daqiqada moliyaviy ahvolingizga ishonch hosil qilishi mumkin. Blokchenda hech qanday uchinchi tomon yoki vositachi ishtirokisiz, to‘liq shaffoflik va hisoblar aniqligining matematik kafolati ta’minlab beriladi АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 22Blokcheyn nima?

 O’zbekiston Respublikasida blokcheyn bilan ishlashga Toshkent shahrida joylashgan « Mirzo Ulugbek Innovation Center » innovatsiya markazi qoshidagi taqsimlangan reestr texnologiyalari (blokcheyn) bo’yicha vakolatlar markazi mas’ul tashkilot bo’lib hisoblanadi. Ushbu taqsimlangan reestr texnologiyalari (blokcheyn) bo’yicha vakolatlar markazi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PQ-3549-sonli “O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini Faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi Qarorini ijrosini ta’minlash maqsadida tuzilgan. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 23Blokcheyn bilan ishlash vakolat markazi

 2018-2019 yillarda O’zR da axborot-kommunikatsiya texnologiyalari АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 24t i z imi n i t u b d an t a k omi l l a s h tiri s h v a bl o k c heyn tex n o l ogiy a si imkoniyatlaridan f o y d alanish sh a rt-sh a r oi t l arni y a ratish, kadrlar ma h a l l iy d a s t u r chil a rni t o mo n id a ns a l o hiyatini o s hirish h a m d a ushbu texnologiyani o ’ z l a s h tiri s hn i q o ’l l a b -q u v v a t l a s h k o ’ z da tu t il g a n . Ushbu lo y ih a ni a m al g a oshirish uchun mas' u l ij r ochilar b o ’l i b O ‘ z b e kist o n R esp u bl i k a s i Ax b o r ot tex n o l o g iyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vaziriligi, Mirzo Ulu g 'b e k innovatsion markazi hisoblanadi va boshqa manfaatdor davlat id o rala r iO’zR da blokcheynning kelajagi

 Litecoin (Laytkoyn) deb nomlangan kriptovalyuta dunyodagi eng ommalashgan kriptovalyutalar turlaridan biri hisoblanadi. Litecoinning maxsus yaratilgan saytida uni ko’pincha « raqamli valyuta » deb ham ataylaydilar. Litecoin uni yaratuvchilar tomonidan asosiy raqamli valyuta bo’lgan Bitcoinning evolyutsiyasi hisoblansada, undan ancha- muncha farq ham qiladi. 2013 yilning 11 dekabri xolatiga ko’ra BTC-E birjasida 1 LTC taxminan 33 AQSh dollariga teng hisoblangan. Laytkoinlar pul almashtirish shaxobchalarida bitkoinga yoki oddiy pullarga almashtirilishi mumkin. Undan tashqari, kriptovalyutalar turli xil tovar va xizmatlarni sotib olish uchun ham ishlatilishlari mumkin ( agarda sotuvchilar bunga rozi bo’lsalar, albatta ). АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 25Turli ko’rinishdagi kriptovalyutalarning tavsifi

 Litecoin hisoblash amallari uchun markaziy protsessorni Bitcoinga nisbatan samaradorroq ishlatadi, mayningning afzalliklari esa unda biroz pastroq darajada bo’ladi.  Pul o’tkazmalarini tasdiqlash uchun to’rt marta kamroq vaqt sarfi kerak bo’lishi;  Pul mablag’larining maksimal katta miqdoridan foydalana olish mumkinligi – ya’ni 84 million dollar;  Har 3,5 kunda kriptografik hisoblarning murakkablik darajasi qayta hisoblanilib turiladi;  Tarmoqda jami bo’lib 84 million LTC dan foydalanish mumkin, bu esa BTC ga nisbatan to’rt marta ko’p deganidir;  Yangi bloklar generatsiya qilingani uchun mukofotlanuv ham 840 000 blokdan so’ng ikki baravarga kamaytiriladi;  Laytkoinning loyihachilari o’zlarining asosiy maqsadlari sifatida bitkoin tizimidagi xatolar va kamchiliklarni tuzatishni qabul qilganlar. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 26LITECOIN (LTC) ning BITCOIN (BTC) dan asosiy farqlari:

 Namecoin kriptografik jihatdan himoyalangan va .bit deb nomlangan domen zonasida ishlash uchun yaratilgan. Ushbu «valyuta» Bitcoin kontseptsiyasiga asoslangan bo’lib, u bilan bir xilda hisoblanilishi mumkin. Pullarning o’zi .bit zonasidagi domenlarni qayd qilishga asoslangan. Bitcoin kriptografik tizimchasi tufayli bunday domenlar ularning egalaridan boshqalar tomonidan o’zgartirishga qarshi himoyalangan. Ammo DNS-serverni o’z shaxsiy kompyuterida ko’rib chiqish imkoniyati har bir ishtirokchi uchun mavjud. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 27NMC ( http://namecoin.info ) - Namecoin

 POW (proof of work) & POS (proof of stake) ning gibrid dizayni xuddi shu valyutada amalga oshirilgan. Bu tizimda tranzaktsiya 520 marta tasdiqlashni so’raydi, ammo pullar hamyonda darhol paydo bo’ladi. Tizim xakerlar xujumiga anchagina chidamli hisoblanadi . АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 28PPC (http://ppcoin.org) - PPcoin

 Novakoin tizimini yaratishdan asosiy maqsad PPCoin larning afzalliklarini yana bir marta qaytarish bo’lgan. Ammo bunda uning juda ham katta emissiya xajmi kabi kamchiliklaridan qutulishga harakat qilingan. NVC o’zida xeshlashtirish algoritmi sifatida Scrypt funktsiyasidan foydalanadi. Emissiyaning chegaraviy tezligi 100 martagacha kamaytirilgan, murakkablik oshishi bilan mukofotlanishning kamayish tezligi esa qiyaligi biroz kamroq bo’lgan chiziq bilan amalga oshirilgan. PPCoin loyihasiga o’xshash, murakkablik tarmoqning har bir blokida qaytadan hisoblanadi. Har bir hisob-kitobda murakkablikning oshishining maksimal kattaligi 1% ni tashqil qiladi. Tarmoqlardagi bloklarni generatsiya qilishning maqsadli tezligi soatiga 6 blokni tashqil qiladi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 29NVC (http://novacoin.org) - Novacoin

 Chainacoin ham fork Litecoin hisoblanadi va u scryptdan hamda POW sxemadan foydalanadi. Bloklar har bir daqiqada generatsiya qilinadi. Unda jami 2 628 000 bloklar bo’lib, u 462,5 million tangani tashqil qiladi. Murakkablik har АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 305040 blo k da q a yta h isoblan a d i , bl o k uc h un mukofot miqdori 88 CNC.CNC (http://chncoin.org) - Chinacoin

 Kriptovalyutalarning boshlang’ich narxi uning generatsiya qilish uchun kompyuterga sarf qilingan elektr energiyasining bahosiga teng deyish mumkin. Kriptovalyutaning ikkilamchi bozoriy narxini esa unga bo’lgan talab aniqlab beradi. Bunday talab uch xil turda bo’lishi mumkin:  1) spekulyativ — investorniki ( kriptovalyutani uni yanada qimmatroq sotish maqsadida sotib olish );  2) to’lov - kriptovalyuta to’lab, o’rniga qandaydir tovar yoki mahsulot olish;  3) transfer - kriptovalyutani boshqa hisob raqamiga komissiyasiz ( yoki 0,1% dan ham kamroq komissiya bilan ) o’tkazish АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 31Kriptovalyutalarning bozoriy bahosi

 BTC - e birjasi,  Exmo.com - birjasi,  LiveCoin.net - zamonaviy bijasi,  CEX.IO - birjasi,  eCoin.eu - birjasi,  GOC.io - kriptovalyutalar bilan avtomatik tarzda savdo qiluvchi platforma,  Cryptonit.net kriptovalyutalar sotuvchi va sotib oluvchi birjasi, Kraken kompaniyasining birjasi,  Bitfinex - AQSh dollari bilan savdo qiluvchi eng katta birjasi ,  BTC China - savdo xajmi bo’yicha dunyodagi eng katta Xitoy firmasi, BitYes.com - AQSh dollari bilan katta miqdordagi savdo xajmini amalga oshiruvchi Xitoy kriptovalyuta birjasi va boshqalar АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 32Kriptovalyuta birjalari

 Keyingi paytda rusiyzabon foydalanuvchilar uchun mo’ljallangan kriptovalyutalar bilan avtomatik tarzda savdo qiladigan tizimlar ham tobora mashxur bo’lib bormoqda. Ularga bir marta kirasiz va unga a`zo bo’lganingizdan so’ng, savdo jarayonini tizimning o’zi avtomatik tarzda amalga oshiradi. Siz ham o’z omadingizni ushbu kriptovalyuta savdo tizimlarida bemalol tekshirib ko’rishingiz mumkin. Ammo savdo jarayonini boshlashdan avval kriptovalyuta turlarini va savdo amaliyotini mavjud trenajerlarda yaxshilab o’rganib, o’zlashtirib olishingizni maslaxat qilar edik. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 33Rusiyzabon kriptovalyuta birjalari

Kriptovalyutalar olami tasviri АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 34

 Hozirgi kunga kelib, kriptovalyutalarga ma’lum bir usulda ( mayning, forjing ) emissiyasi qilganlargina ularga ega bo‘lishi mumkin. Qolganlar esa virtual pullarni faqatgina boshqalardan olishlari mumkin. Buning uchun ma’lum miqdorda pul to‘lashlari yoki tovar yoki xizmatga almashtirishlari mumkin. Almashinuv hech qanday vositachilarsiz amalga oshirilishi mumkin. Ammo amaliyotda bu ishni maxsus joylardagina amalga oshirish mumkin bo‘lib qolmoqda. Bu esa tabiiy ravishda kriptovalyutalar bozorini vujudga keltirdi. Natijada hozirgi vaqtda kriptovalyutalar egalari ularni nafaqat haqiqiy pullarga balki boshqa turdagi virtual pullarga ham almashtirish imkoniga ega bo‘lmoqdalar АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 35Kriptovalyutalarga ega bo’lish mexanizmi

 O’zbekistonda bitkoinlarga nimanidir rasman harid qila olmaysiz, ya’ni harid uchun hech kim sizga to’lov cheki bermaydi. Bitkoinlar bilan to‘lov qilish mumkinligini e’lon qilayotgan sanoqsiz qahvaxona va savdo markazlari shunchaki mijozlarni jalb qilishni ko‘zlashi ehtimoli yuqori — ya’ni ular bitkoinni barmen karmoniga o‘tkazishingiz hisobiga sizga qahva sovg‘a qilishi mumkin. Ammo, electron pullar, masalan, bitkoinlar qora bozorlarda tez-tez ishlatiladi. U to’lovlarning tez, anonim va nisbatan xavfsiz usuli hisoblanadi. Aynan shuning uchun ham ko‘pchilik insonlar bunday harid usulini va bitkoinlardan foydalanishni qonunga xilof deb o‘ylaydilar. Negaki ular joriy qonunchilikda to’liq aks ettirilmagan va xuddi shuning uchun ham ularning aylanmasi uchun javobgarlikni hech kim zimmasiga olishga tayyor emas. Biroq kriptovalyutalar bo‘yicha tegishli qonun loyihalari qabul qilinishi bilan vaziyat tubdan ijobiy tomonga o‘zgarishi mumkin. Shu tufayli quyidagi savol paydo bo’ladi: U holda nima uchun bitkoinlarni harid qilishadi? Birinchidan, ba’zi mamlakatlarda ( masalan, Yaponiya, AQSH va Yevropaning ba’zi mamlakatlarida ) bitkoinlar yordamida to‘lovlar qilish — masalan, qahva yoki ko’chmas mulkni osongina va qulay usulda harid qilish mumkin АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 36Kriptovalyutalardan foydalanish muammolari

 Mablag‘ingiz o‘sha zahoti eng minimal ustama-komissionlar bilan sotuvchiga yetib boradi va muhimi — bitimni amalga oshirish uchun sizga bank xodimlari yoki brokerlar kabi vositachilar talab qilinmaydi. Bu esa pul o‘tkazmasini yengillashtirib, uning anonimligini ta’minlab beradi (chunki АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 37ele c t r on kriptoval y u t aning bo‘lmaydi ). Ikkinchidan, hamyonl a ri u n ing ega s i ko‘pchilik insonlar ismi b i lan bog ‘ liq u s h b u u s u l ni o ‘ z jamg‘armasining diversifikatsiyasi deb tushunadi. Elektron valyutalarning qiymati ham ko‘pchilik holatlarda oshib boradi — har bir kishi valyuta kursi ko’tarilishi hisobidan mo’maygina daromad qilishga umid qiladi, albattaKriptovalyutalardagi to’lovlar

 Xozirgi kunlarga “Kivi” va “Yandeks” hamyonlaridan o‘tkazmalarni amalga oshirishda aksariyat kriptovalyuta birjalarining komission to‘lovlari besh foizgacha yetadi. Electron valyuta sotib olishning eng oddiy va arzon usuli — joriy davrdagi eng foydali kurs bo‘yicha harid uchun yirik kriptovalyuta birjasiga bank o‘tkazmasini amalga oshirishdir. Ammo amalda bu jarayon bir qancha ob’ektiv va sub’ektiv sabablarga ko’ra, ancha murakkab hisoblanadi. Ko’pchilik banklar bu kabi bitimlarga juda ham salbiy va ehtiyotkorona munosabatda bo‘ladlar. Juda konservativ xolatda bo’lgan banklar esa yuqori texnologiyalar olamiga qiziqishingizni bilib qolishsa, sizning tabiatingizni aniqlash uchun va extiotkorlik asnosida hatto hisob raqamingizni vaqtincha yopib qo‘yishlari ham mumkin. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 38Kriptovalyuta hamyonlari

 JPMorgan Chase amerika moliyaviy xoldingi bosh direktori Delivering Alpha ning fikricha, kelajakda kriptovalyutalar bozori bir ko’pik sifatida juda katta miqdorga yetganidan so’g yorilib ketadi, chunki unga bo’lgan talab ko’pchilik xollarda sun’iy talabdir – u an’anaviy pullar bozori bilan to’liq integratsiyalashmagan. Moliyaviy analitik Djeyms Daymonning aytishicha, “ Valyuta bu davlat tomonidan birinchi navbatda yaratiladigan narsadir. Davlat esa valyuta aylanishini markaziy bank yordamida nazorat qiladi. Undan tashqari, davlat kim valyutaga egalik qilayapti, u qaerda turibdi va nimalarga sarf qilinishini bilishni istaydi” . Xuddi shuning uchun ham davlat kriptvalyutalar bozorining rivojlanishidan manfaatdor emas.  Masalan, 2015 yilda Rossiya moliya vazirligi “ pul surrogati ” chiqarganlar va uni sotishga uringanlarni yetti yilgacha qamoq jazosi bilan jazolashni taklif qildi. Pul surrogati termini kriptovalyutalarga ham tegishlidir. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 39Kriptovalyutalarning kelajak istiqbollari

 2017 yil sentyabr oyida Rossiya moliya vaziri Anton Siluanov kriptovalyutalarni boshqarish bo’yicha qonum loyihasini shu yilning oxirigacha tayyorlashini bildirdi. Ministrning aytishicha, bu xujjatni tayyorlashdan asosiy maqsad – mamlakatda aldanib qoladigan investorlar bo’lmasligiga erishishdir  Belorussiya davlati “ Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish ” deb nomlangan dekret kuchga kirgandan so’ng, milliy darajada smart-kontraktkarni legallashtirgan dunyodagi birinchi mamlakat bo’ldi.  2017 yilning dekabr oyi boshida Venesuela prezidenti Nikolas Maduro ham mamlakatda 100 mln ElPetro kriptovalyutasini chiqarish haqida topshiriq bergan. Ushbu kriptovalyuta mamlakatda chiqarilayotgan neft bilan ta’minlanadi – ya’ni 1 ElPetro 1 barrel neft narxiga teng bo’ladi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 40Turli mamlakatlardagi kriptovalyuta bo’yicha siyosat

 Evropada ham bunday jarayonlar davom etmoqda, masalan, Buyuk Britaniya o’z kriptovalyutasini chiqarishni rejalashtirayapti. Bu kriptovalyuta Britaniya funt-sterlingi bilan bog’liq bo’lib, markaziy bankning fikricha, u banklar o’rnini bosishi mumkin  2017 yil dekabr oyi oxirida Izroil davlati ham “Elektron shakel” deb nomlanadigan o’z kriptovalyutasini chiqarishini bildirdi. Bu bilan Izroil iqtisodchilari ikki muammoni hal qilishmoqchi: iqtisodiyotdagi naqd pul miqdorini kamaytirish va qora bozorga qarshi samaradorroq kurashish АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 41Jahon mamlakatlaridagi kriptovalyuta siyosati

 Shuni ham aytish kerakki, eng avvalo qandaydir xolat yuzaga keladi, shundan so’nggina uni tartibga soladigan qonunlar yaratiladi. Xuddi shunday holat radio sohasi bilan ham, internet tizimi bilan ham, avtomobil texnologiyasi bilan ham va shunga o’xshash boshqacha texnologiyalarda ham kuzatilgan. Endi esa xuddi shunday hodisa kriptovalyutalar bilan ham kuzatilmoqda. Umuman aytganda, kriptovalyutalar iqtisod, kriptografiya, komp’yuter texnologiyasi va siyosat masalalari kesishuvida paydo bo’lgan. Ilk kriptovalyuta – bitkoin esa pastdan ( halqdan ) chiqqan innovatsiya bo’lib, yuqoridagilarning ( davlat organlarining ) bunga hech qanday aloqasi yo’q. Ya’ni, kriptovalyutalar davlatning emas, balki halq tomonidan ulaning xohish-istaklarini hisobga olgan xolda yaratilgan yechim hisoblanadi. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 42Xulosalar

 O’zbek milliy valyutasi – so’mni ham qisman yoki qandaydir chegaralangan optimal nisbatlarda kri p to v aly u t a l i k o ’ r in i s hg a chi q ar i sh v a uni bu bi l an b og’ l iq bo ’ l g an bl o kch e ynga o ’ tka z i s h АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 43 q i l i s hm a m l ak a t i m i z d a gi b ir q ancha m ol i yav i y m uam m o l arni m u va ff a q i yat l i r a v i s hda hal imkonini berar edi. Shu jumladan:  Joriy bank operatsiyalarining shaffofligini va tezkorligini oshirish;  Davlat sektori samaradorligini va uning ishlash tezligini oshirish;  Ikkilamchi va yashirin bank sektorini yo’q qilish yoki uni nazorat ostiga olish;  Davlat apparatidagi byurokratiyani yengish va korruptsiyaga qarshi samarador kurashish;  Sol i qlar to’ l a s h j a r a yon i ni mu k a m m al l as h ti r i s h o r q al i , s ol i q to ’ l a m as l ik xo lat lar i ga q ars h i samarador kurashish; Takliflar

O’zbekiston АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 44 Kichik biznes va tadbirkorlikning rivojlanishiga yangi innovatsion imkoniyatlar yaratish;  K r iptova l y uta l ar va IC O mexani z mla r i y ordamida ha l qa r o va l y ut a -k r edit r esursla r ini iqtisodiyotiga keng miqyosda jalb qilish;  Iqtisodiyotga bo’lgan dollar va boshqa valyutalar bosimini kamaytirish va shu asosda so’mning raqobatbardoshligini oshirish;  ICO vositasida korxona, tashkilot, xususiy tadbirkorlar hamda jismoniy shaxslar uchun yangi, qulay va samarador kredit mexanizmlarini ishga tushirib yuborish;  Moliya-kredit muassasalarining ishini yanada takomillashtirish;  Kriptovalyuta, ICO va blokcheyn infratuzilmalarini yaratish orqali yangi ish o’rinlarini hosil qilish va zamonaviy information texnologiyalarni respublikamizga jalb qilish;  Innovatsion jarayonlarni jadallashtirish;  Ichki moliyaviy resurslarni ishlatishda mobillilikni ta’minlash va boshqalar.Takliflar

 Yana bir imkoniyat sifatida World Wi-Fi platformasi yordamida aholi uchun internetdan tekin foydalanish imkonyatini yaratishni ko’rsatishimiz ham mumkin. Bu platforma “ Efir” (Ethereum ) kriptovalyutasi blokcheyniga asoslangan (Kanada). World Wi-Fi platformasida uch tomon bo’ladi: internet foydalanuvchisi, router egasi va reklama beruvchi. Ularning har qaysisi ham tizimdan o’z foydasi ulushini oladi. Uyida router bor bo’lgan va internetga ulangan oddiy insonlarni tekin Wi-Fi o’ziga jalb qila oladi, chunki ular internetga qo’shimcha ulanish nuqtasini hosil qilib, unga boshqalarni jalb qiladilar va shu orqali pul ishlay oladilar. Ularga ish haqqi WeToken kriptotokenlarida keladi va ular bu tokenlarni real pullarga yoki kriptovalyutalarga almashtirib oladilar. АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 45T aklifla r

 E’TIBORIG I Z UCHUN RAHMAT! АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 46«Энг доно ва энг тентак инсонларнигина ў қ итиб бўлмайди» Конфуций

O'xshashlar

Raqamli marketingni rivojlanishi va kelajagi

Ish yuritishda raqamli kompetentlik

Raqamli iqtisodiyotda yangi tendensiyalar

Logistikaning kelajak istiqbollari

Raqamli iqtisodiyotda sun’iy intellektni o’rni