Moliya tizimi va moliyaviy siyosat - Iqtisodiyot - Slaydlar

Moliya tizimi va moliyaviy siyosat

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

342.7841796875 KB

Ko'chirib olish

I. Kirish. II. Asosiy qism. 1. Moliyaning mohiyati va vazifalari. Moliya tizimi. 2. Byudjet taqchilligi va davlat qarzlari 3. Soliq tizimi va uning vazifalari III. Xulosa. MOLIYA TIZIMI VA MOLIYAVIY SIYOSAT REJA:

Ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonlarining samarali amalga oshirilishi ko‘p jihatdan moliyaviy resurslarga bog‘liq bo‘ladi. Pul vositasida takror ishlab chiqarishning bir bosqichidan boshqasiga o‘tiladi hamda muayyan maqsadga yo‘naltirilgan ijtimoiy fondlar vujudga keltiriladi. 0‘z navbatida bu fondlar takror ishlab chiqarishning uzluksizligini va kengaytirilishini ta’minlaydi. Yalpi milliy mahsulotni yaratish, taqsimlash va undan foydalanish jarayonida pul mustaqil harakat qilib, turli xo‘jalik yurituvchi bo‘g‘inlar, uy, dehqon, fermer, jamoa, kasanachilik xo‘jaliklari, davlat korxonalari va tashkilotlari, davlatning o'zining pul mablag‘lari fondini tashkil etadi. Pul fondlari hosil bo‘lish manbalari va amal qilish tavsifi, maqsadlari va foydalanish usullariga qarab moliya va kredit shakllari tusini oladi. Kirish

1. Moliyaning mohiyati va vazifalari. Moliya tizimi Moliya - iqtisodiy kategoriya sifatida pul mablag‘!aridan foydalanish va uning harakatini tartibga solish bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlar tizimidir. Uning vositasida turli darajada pul mablagiari fondlari vujudga keltiriladi va ular takror ishlab chiqarish ehtiyojlari va boshqa ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish maqsadida taqsimlanadi.

Moliyaviy munosabatlar - davlat, mintaqalar, tarmoqlar, korxona va tashkilotlar hamda alohida fuqarolar o‘rtasida pul mablag‘lari fondlarining harakati bilan bog‘liq holda vujudga keluvchi iqtisodiy munosabatlar majmui. Moliyaviy munosabatlarning obyektlari bo‘lib iqtisodiyotning turli darajalarida tarkib topuvchi va harakat qiluvchi pul mablag‘lari fondlari hisoblanadi Moliyaviy munosabatlar subyektlari tarkiban murakkab bo‘lib, ularga barcha tashkilotlar, korxonalar, yuridik va jismoniy shaxslar, fuqarolar kiradi.

-davlatlararo moliyaviy munosabatlar; - davlat va turli xalqaro tashkilotlar, xorijiy firma va korxonalar o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlar; - boshqaruvning turli darajalaridagi davlat organlari o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlar; - davlat va korxonalar o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlar; - davlat va jamoat tashkilotlari o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlar; - davlat va aholi o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlar; ~ korxonalararo moliyaviy munosabatlar korxonalar va banklar о‘rtasidagi moliyaviy munosabatlar - korxona ichidagi xo‘jalik aloqalariga xizmat qiluvchi moliyaviy munosabatlar va boshqalar. Moliyaviy munosabatlaming asosiylari sifatida quyidagi munosabatlarni ko‘rsatish mumkin :

Moliya iqtisodiyot doirasida o‘zaro bog‘liq bo‘lgan quyidagi vazifalarni bajaradi: iqtisodiy jarayonlarni, loyihalar va tadbirlami pul resurslari bilan ta’minlash va unga xizmat ko‘rsatish vazifasi; rag‘batlantirish vazifasi ; taqsimlash vazifasi; nazorat qilish vazifasi .1 3 2 4

Moliyaviy munosabatlar va ularga xizmat qiluvchi maxsus muassasalar jamiyatning moliya tizimini tashkil qiladi. Bu tizim davlat va boshqa turli darajadagi byudjetlami, ijtimoiy, mol-mulk va shaxsiy sug‘urta fondlarini, davlatning valyuta zaxiralarini, banklar, pul muomalasi, kredit va soliq tizimi, korxona va firmalar, tijorat va notijorat tuzilmalarining pul fondlarini, boshqa maxsus pul fondlarining harakatini o‘z ichiga oladi.

Davlat byudjeti - bu davlat daromadlari va xarajatlar hamda ularni moliyaviy qoplash manbalarining yillik rejasidir. Davlat byudjetining ikki tomoni bo‘lib, bir tomonida byudjetga kelib tushadigan daromadlar tarkibi va ulaming manbalari, ikkinchi tomonida esa asosiy xarajatlarning tarkibi va miqdori o‘z ifodasini topadi

. Bu holning sabablari ko‘p bo‘lib, ulaming ichida davlatning jamiyat hayotining barcha sohalaridagi rolining uzluksiz o‘sib borishi, uning iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarining kengayishi alohida o‘rin tutadi. Byudjet taqchilligining o‘sishi yoki kamayishi mutlaq miqdorda va uning yalpi ichki mahsulot (YaIM)ga nisbatida aniq namoyon bo‘ladi. 2.Byudjet taqchilligi va davlat qarzlariDavlat byudjetining daromadlari va xarajatlari muvozanatda bo ‘lishini taqozo qiladi. Lekin ko‘pchilik hollarda davlat byudjeti xarajatlarining daromadlardan ortiqchaligi kuzatiladi, buning oqibatida byudjet taqchilligi ro‘y beradi.

Byudjet taqchilligining o‘zgarishi xo‘jalik kon’yunkturasidagi joriy tebranishlar, ishlab chiqarishdagi davriy inqiroz va yuksalishlami ham aks ettiradi, inqirozlar davrida davlat byudjet mablag’ lari hisobidan iqtisodiyotning ma’lum sektorlarini moliyaviy ta’minlab turishga, umumdavlat ahamiyatiga ega bo’lgan tarmoqlarda investitsiyalar hajmini saqlab turishga majbur bo‘ladi. 0’rnatilgan xalqaro standartlarga ko‘ra byudjet taqchilligi YalMning 5% darajasidan oshmasligi lozim. Byudjet taqchilligi, asosan, davlat qarzi hisobiga qoplanadi.

Davla t qarzla ri Tash qi Ichki Davlat ichki qarzi - bu davlatning mamlakat ichida zayomlar va boshqa qim matli qog‘ozlarini chiqarish, turli nobyudjet fondlari (sug‘urta fondi, ishsizlik bo‘yicha sug‘urtalash fondi, pensiya fondi)dan qarz olish ko‘rinishidagi qarzlari. Davlat tashqi qarzi - xorijiy davlatlardan, ulardagi jismoniy va yuridik shaxslardan, shuningdek, xalqaro moliyaviy tashkilotlardan olingan qarz.

Davlat krediti - davlat qarz oluvchi yoki kreditor sifatida maydonga tushadigan barcha moliyaviy-iqtisodiy munosabatlar yig‘indisi. Moliyaviy resurslarni davlat tomonidan qarzga olishning asosiy shakli - bu davlat qarz majburiyatlari (zayomlari)ni chiqarish hisoblanadi. Ulami joylashtirish jarayonida davlat aholi, banklar, savdo va sanoat kompaniyalarining vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini jalb qiladi.

Xo‘jalik hayoti baynalminallashuv jarayonlarining tez o‘sishi, xalqaro kreditning jadal rivojlanishi natijasida davlat o‘ziga zarur bo‘lgan moliyaviy resurslami jalb qilish uchun bo‘sh pul mablag‘larining milliy chegaradan tashqaridagi manbalaridan faol foydalanadi. Buning natijasida tashqi qarz vujudga keladi Tashqi qarzning me’yoridan oshib ketishi milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Agar tashqi qarz bo‘yicha to‘lovlar mamlakat tovar va xizmatlari eksportidan tushumning ahamiyatli qismi, masalan, 20-25 foizdan oshib ketsa, bu holat mamlakatning kredit bo‘yicha reytingini pasaytirib yuboradi. Natijada, chetdan yangi qarz mablag‘larini jalb etish mushkullashadi.

Davlatlar muntazam ravishda tashqi qarzni tartibga solish chora-tadbirlarini amalga oshirib boradilar -mamlakat oltin-valyuta zaxirasi hisobidan qarzlarni to‘lab borish; kreditorlar- ning qarz to‘lov muddatlarini o‘zgartirishlari, ayrim hollarda ularning ma’lum qismidan voz kechishlariga erishish; . qarzlarni mamlakatdagi ko‘chmas mulklar, qimmatli qog‘ozlar, kapitalda ishtirok etish va boshqa huquqlami sotish hisobiga to‘lash; . xalqaro banklar va boshqa moliyaviy tashkilotlardan yordam olish va h.k.

3. Soliq tizimi va uning vazifalari Davlat byudjeti daromadlar qismining asosiy manbai soliqlar hisoblanadi. Soliq iqtisodiy kategoriya sifatida, sof daromadning bir qismini byudjetga jalb qilish shakli bo‘lib, moliyaviy munosabatlaming tarkibiy qismini tashkil qiladi Soliq - bu davlatning o‘z vazifalarini amalga oshirishi uchun zarur bo‘lgan moliyaviy mablag‘larni shakllantirish maqsadida jismoniy va huquqiy shaxslardan byudjetga majburiy to‘lovlarni undirish shakli. Soliq yordamida milliy daromadning tegishli qismi taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi. Davlat tomonidan olinadigan soliqlar hamda ulaming tashkil qilinish shakl va usullari birgalikda soliq tizimini tashkil qiladi

Milliy iqtisodiyotda soliqlar quyidagi uchta muhim vazifani bajaradi: - davlat xarajatlarini moliyalashtirish (fiskal vazifasi); - ijtimoiy tanglikni yumshatish (ijtimoiy vazifasi); - iqtisodiyotni tartibga solish (tartibga solish vazifasi).

Hozirgi davrda umumiy tendensiya bo‘lgan davlat sarflarining va shunga mos ravishda soliq hajmining o‘sib borishini quyidagi omillar taqozo qiladi. 1. Aholi sonining o‘sishi. 2. Ijtimoiy soha xizmatlari sifatiga talabning ortishi va urbanizatsiya 3. Atrof- muhitning ifloslanishi. 4. Daromadlar tengsizligini qisqartirish dasturlarini amalga oshirish. 5. Milliy mudofaa, davlat xavfsizligini ta’minlash xarajatlari hajmining o‘sishi.

Korxonalar faoliyatini soliq yordamida tartibga solish quyidagi umumiy tamoyillar asosida amalga oshiriladi: - barcha daromadlardan, ulaming manbalariga bog‘liq bo‘lmagan holda soliq undirishning majburiyligi; - soliq undirishda barcha uchun yagona umumdavlat siyosati; - samarali ishlovchi korxonalarda hamda xo‘jalik yuritishning ilg‘or shakllari uchun soliq me’yorlarining rag‘batlantiruvchi rolini ta’minlash; - soliq to‘lovi bo‘yicha barcha subyektlar majburiyati ustidan moliyaviy nazorat.

Soliq stavkasini belgilash bir qator tamoyillarga asoslanadi. 1. Naflilik tamoyili - turli shaxslardan, ularning soliqlar hisobiga moliyalashtiriladigan dasturlardan foydalanishi darajasiga qarab turlicha soliq undirilishi kerakligini bildiradi. 2. To‘lovga layoqatlilik tamoyili - soliq miqdori soliq toiovchining boyligi va daromadlari darajasiga mos kelishi zarur. Boshqacha aytganda, soliq solish daromadlaming adolatli taqsimlanishini taqozo qilishi zarur. 3. Adolatlilik tamoyili - daromadlari va hukumat dasturlari- dan foydalanish darajasi bo‘yicha teng bo‘lgan kishilar teng miqdorda soliq to‘lashi zarur. 2B 12 1B 37 08 23 0E 3E 1B 0A

Soliq summasining (R) soliq olinadigan summaga (D) nisbatining foizdagi ifodasi soliq stavkasi (R') deyiladi: R’= x 100% - soliqli kredit (soliq olishni kechiktirish yoki soliq summasini ma’lum miqdorga kamaytirish).Soliq bo‘yicha imtiyozlar qonunchilik bitimlarida belgilangan tar- tib va sharoitlar asosida o‘matiladi. Amaliyotda soliq imtiyozlarinin g quyidagi turlari keng tarqalgan: - obyektlaming soliq olinmaydigan eng kam darajasini belgilash; - soliq to‘lashdan alohida shaxs yoki ma’lum guruhlami (masalan, urush faxriylarini) ozod qilish;- soliq darajasi (stavkasi)ni pasaytirish; soliq olinadigan summadan chegirish;

Soliq stavkasi va daromadlar o‘rtasidagi nisbatga asoslanib progressiv (o‘sib boruvchi) proporsiona l (mutanosib ) regressiv (kamayib boruvchi) soliqlarga bo‘linadi 1. Daromad hajmi o‘sib borishi bilan o‘rtacha stavkasi o‘sib boruvchi soliqlar progressiv soliqlar deyiladi. 2. Daromad hajmi o‘sib borishi bilan o‘rtacha stavkasi pasayib boruvchi soliqlar regressiv soliqlar deyiladi. 3. Daromad hajmi o‘sib borishi bilan o‘rtacha stavkasi o‘zgarishsiz qoluvchi soliqlar proporsional soliqlar deyiladi.

progressiv (o‘sib boruvchi) proporsional (mutanosib) regressiv (kamayib boruvchi) Daromad hajmiSoliq stavkasi Progressiv, proporsional va regressiv soliqlarning grafik ko’rinishi

Soliqlami pasaytirish iqtisodiy yuksalish va davlat daromadlarining o‘sishiga olib kelishini birinchi bo‘lib amerikalik iqtisodchi A. Laffer asosladi. A. Lafferning mulohazalariga ko‘ra, korporatsiyalar daromadiga soliqlar stavkasini haddan tashqari oshirish ulaming kapital qo‘yilmalariga bo‘lgan rag‘batini susaytiradi, fan-texnika taraqqiyotini to‘xtatadi, iqtisodiy o‘sishni sekinlashti- radi va oxir-oqibatda, davlat byudjeti tushumlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Davlat byudjetining daromadlari va soliq stavkasi o‘sishi o‘rtasidagi bog‘liqlikning grafikda tasvirlanishi «Laffer egri chizig‘i» nomini oldi

&#55349;&#56389; 1 R V &#55349;&#56393; 1 «Laffer egri chizig‘i» Grafik tik o‘qida soliq stavkasi (R), yotiq o‘qida - davlat byudjetiga tushumlar (V) aks etgan.

Soliq yuki darajasini soliqlaming yalpi ichki mahsulotdagi salmog‘i bo‘yicha ham aniqlash mumkin: . K-soliq yuki- YalM, bu yerda: N - soliqlar miqdori; YalM - yalpi ichki mahsulot hajmi Soliq yuki darajasini miqdoran aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi soliqlar miqdorini to‘lovga layoqatlilik ko‘rsatkichiga nisbati yoki soliq to‘langandan keyingi daromad miqdorini to‘lovga layoqatlilik ko‘rsatkichiga nisbati sifatida ifodalash mumkin: bu yerda: Nx - aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi soliqlaming o‘rtacha miqdori; DN - aholining soliqlar to‘langandan keyingi daromadi; PN - aholining to‘lovga layoqatliligi. YaIM N K soliqyuki    / P N K x soliqyuki /   PN DN K soliqyuki / 

Moliyaviy siyosat - davlatning o‘z vazifalarini amalga oshirish uchun moliyani tashkil etish va foydalanish bo‘yicha chora-tadbirlar majmui. Diskretsion siyosat o‘z-o‘zidan tartiblanuvchi siyosat Diskretsion moliyaviy siyosat iqtisodiyotga ta’sir o‘tkazish maqsadida soliq va davlat sarflarini o‘zgartirib turish bilan bog‘liq. 0 ‘z-o‘zidan tartiblanuvchi moliyaviy siyosat esa iqtisodiyotdagi holat o‘zgarishiga muvofiq tarzda tartiblovchi mexanizmlami o‘zining ishga tushishiga asoslanadi.

Davlat tomonidan iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatish maqsadida soliqqa tortish va davlat sarfi tarkibini o‘zgartirish bo‘yicha qo‘IIaniIuvchi chora-tadbirlar fiskal yoki soliq-byudjet siyosati deb ataladi. Fiskal siyosat, bir tomondan, iqtisodiyotning tanazzul davrida davlat sarflarini oshirish yoki soliqlami pasaytirish orqali xo‘jalik hayotini rag'batlantirishni, boshqa tomondan esa, iqtisodiy rivojlanishning yuqori darjasida davlat sarflarini qisqartirish yoki soliqlami ko‘paytirish orqali yuz berishi mumkin bo‘lgan inflyatsiya va ishsizlikning oldini olishni ko‘zda tutadi.

Mavzu bo’yicha statistika : O’zbekistonda 2020 yilda qaysi davlat idorasi byudjetdan qancha mablag’ oladi? (Joriy xarajatlar, obyektlarni loyihalashtirish, qurish(rekonstruksiya qilish) va jihozlash uchun qo’yilmalar). Prezident Shavkat Mirziyoyev «2020 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjeti to‘g‘risida»gi Qonunni imzoladi va hujjat 2019 yil 10 dekabrdan kuchga kirdi. 1. Xalq ta’limi vazirligi - 18,6 trln so’m; 2. Maktabgacha ta’lim vazirligi – 5,1 trln so’m; 3. Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi – 3,3 trln so’m; 4. Sog’liqni saqlash vazirligi - - 3 trln so’m; 5. Madaniyat vazirligi – 746 mlrd so’m; 6. Jismoniy tarbiya va sport vazirligi – 893,5 mlrd so’m; 7. Innovatsion rivojlanish vazirligi vazirligi – 604,5 mlrd so’m; 8. Uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish vazirligi – 1,5 trln so’m; 9. Qishloq xo’jaligi vazirligi – 535,7 mlrd so’m; 10. Suv xo’jaligi vazirligi – 2,7 trln so’m; 11. Energetika vazirligi – 41 mlrd so’m; 12. Transport vazirligi – 2,7 trln so’m; 13. Ekologiya va atrof-muhitni himoya qilish davlat qo’mitasi – 19,9 mlrd so’m; 14. Geologiya va mineral resurslar davlat qo’mitasi – 2,3 trln so’m; 15. Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri bo’yicha davlat qo’mitasi – 98,1 mlrd so’m; 16. Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi 235,1 mlrd so’m 17. Sanoat xavfsizligi qo’mitasi – 14,4 mlrd so’m; 18. O’rmon xo’jaligi davlat qo’mitasi – 42,2 mlrd so’m; 19. Veterenariya va chorvachilikni rivojlantirish qo’mitasi – 188,2 mlrd so’m; 20. Monopoliyaga qarshi kurash qo’mitasi – 9,4 mlrd so’m;

21.O’zstandart – 16,4 mlrd so’m; 22.Kapital bozorini rivojlantirish agentligi – 3,5 mlrd so’m; 23.Davlat aktivlarini boshqarish agentligi – 8,4 mlrd so’m; 24.Bandlik va mehnat munosabatlari agentligi – 408,1 mlrd so’m; 25.Davlat statistika qo’mitasi – 151,2 mlrd so’m; 26.Qurilish vazirligi – 98,5 mlrd so’m; 27.Tashqi ishlar vazirligi – 421,4 mlrd so’m; 28.Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi – 65,6 mlrd so’m; 29.Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi – 95 mlrd so’m; 30.Adliya vazirligi – 130,3 mlrd so’m; 31.Iqtisodiyot va sanoat vazirligi – 224,6 mlrd so’m; 32.Moliya vazirligi – 27,6 trln so’m; 33.Davlat soliq qo’mitasi – 1 trln so’m; 34.Hukumat – 1,48 trln so’m; 35.Prezident adminstratsiyasi – 742,6 mlrd so’m; 36.Senat – 20,9 mlrd so’m; 37.Oliy Majlis Qonunchilik palatasi – 115,2 mlrd so’m; 38.Ombudsman – 3,9 mlrd so’m; 39.Bosh prokuratura – 734,2 mlrd so’m; 40.Oliy sud – 448,9 mlrd so’m; 41.Konstitutsiyaviy sud – 3,8 mlrd so’m; 42.Sudyalar oliy kengashi – 18,7 mlrd so’m; 43.Markaziy saylov komissiya – 4,3 mlrd so’m;

44. “O’zarxiv” - 8,6 mlrd so’m; 45. Innovatsion sog’liqni saqlash palatasi – 2,4 mlrd so’m; 46. Ma’naviyat va ma’rifat markazi – 9,7 mlrd so’m; 47. O’zgidromet – 73,9 mlrd so’m; 48. Inson huquqlari bo’yicha milliy markaz – 7,5 mlrd so’m; 49. Kasaba uyushmalari federatsiyasi – 120 mlrd so’m; 50. O’zFA – 218,4 mlrd so’m; 51. Boshqa tashkilotlar – 22,9 trln so’m. Izoh: Moliya vazirligi xarajatlari kesimida juda ko’plab ijtimoiy to’lovlar, tashqi qarzlarga xizmat ko’rsatish va boshqa xarajatlar o’rin olgan.

1. Moliya milliy iqtisodiyot va aholi farovonligining o‘sishini aks ettirib, korxonalar ishlab chiqarish xarajatlarining pasayishi va ulaming jahon bozoridagi raqobatbardoshligining oshishini rag‘batlantiradi, ishlab chiqarish tuzilmasini, tarmoqlararo va hududiy nisbatlami shakllantiradi. 2. Moliyaviy munosabatlar va ularga xizmat qiluvchi maxsus muassasalar jamiyatning moliya tizimini tashkil qiladi. Moliya tizimi turli darajadagi byudjetlami, ijtimoiy, mol- mulk va shaxsiy sug‘urta fondlarini, davlatning valyuta zaxiralarini, korxona va firmalar, tijorat va notijorat tuzilmalarining pul fondlarini, boshqa maxsus pul fondlarini o‘z ichiga oladi. 3. Byudjet taqchilligi asosan davlat qimmatli qog‘ozlarini sotish, nobyudjet fondlari (sug‘urta fondi, ishsizlik bo‘yicha sug‘urtalash fondi, pensiya fondi)dan qarz olish ko‘rinishidagi davlatning ichki va tashki qarzlari hisobiga qoplanadi. 4. Davlat byudjeti daromadlar qismining asosiy manbai bo’lib soliqlar hisoblanadi. Soliq iqtisodiy kategoriya sifatida, sof daromad ning bir qismini byudjetga jalb qilish shakli bo‘lib, moliyaviy munosabatlaming tarkibiy qismini tashkil qiladi. 5 . Soliq stavkasi va daromadlar о‘rtasidagi nisbatga asoslanib, soliqlar odatda progressiv (o‘sib boruvchi), proporsional (mutanosib) va regressiv (kamayib boruvchi) soliqlarga bo‘linadi. Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Iqtisodiyot nazariyasi B.Y.Xodiyev, Sh.Sh. Shodmonov, 2. «2020 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjeti to‘g‘risida»gi Qonun

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Moliya tizimi va moliyaviy siyosat

Moliya tizimi va moliyaviy siyosat 2

Moliya tizimi va moliyaviy siyosat . Pul – kredit tizimi

Moliya va moliyaviy risk

Koreya moliya tizimi