Milliy hisob tizimi – iqtisodiy statistikaning markaziy bo`g’ini - Iqtisodiyot - Slaydlar

Milliy hisob tizimi – iqtisodiy statistikaning markaziy bo`g’ini

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103.1494140625 KB

Ko'chirib olish

Milliy hisob tizimi – iqtisodiy statistikaning markaziy bo`g’ini

 1. Milliy hisoblar tizimi haqida tushuncha.  2. Asosiy hisoblamalar tizimi.  3. Milliy hisoblar tizimidan makroiqtisodiy tahlil va bashoratlash maqsadida foydalanish . Reja:01 01 0E 01 16 01 18 100C190D 0B 1B

1. Milliy hisoblar tizimi haqida tushuncha. • MHT – jahonning barcha mamlakatlarida qo`llanilayotgan makrodarajadagi bozor iqtisodiyotining holati va uning rivojlanishini o`rganishga foydalaniladigan zamonaviy axborotlar tizimi bo`lib hisoblanadi. • «Milliy hisoblar» tushunchasi bundan 50 yilga avval gollandiyalik iqtisodchi V.Kliff tomonidan tavsiya etilgan. V.Kliff «Milliy hisoblar» deyilganda buxgalteriya hisobi va balanslardan iborat jadvallar tizimini tushungan va ularda makrodarajadagi iqtisodiyotni tartibga soluvchi yozuvlar o`z aksini topgan.

• MHT da iqtisodiy ishlab chiqarish chegarasi kengaytirilgan va bunda quyidagi tovar va xizmatlar unga kiritilgan:  tovarlar ishlab chiqarish, shu jumladan, o`zi uchun ishlab chiqarish ham (masalan, fermerlar tomonidan o`zi uchun ishlab chiqargan qishloq xo`jaligi mahsulotlari);  sotish uchun ko`rsatilgan xizmatlar;  moliyaviy vositalar faoliyati (banklar, investitsiya fondlari, sug’urta kompaniyalari va h.k.);  davlatni boshqaruv organlari tomonidan ko`rsatilgan nobozor xizmatlar (boshqaruv sohasidagi jamoa xizmatlari, mudofaa, sog’liqni saqlash, ta`lim sohasidagi yakka holdagi xizmatlar va h.k.);  yollanma xizmati (oshpaz, bog’bon, haydovchi)lar tomonidan ko`rsatilgan xizmatlar;  uy-joy egalari tomonidan o`zlariga ko`rsatilgan xizmatlar.

SHunday qilib, MHTda behisob miqdordagi xo`jalik yurituvchi sub`ektlarning barchasi beshta nisbatan bir xil guruhlarga – sektorlarga birlashtirilgan. MHTda har bir sektor uchun andozaviy hisoblamalar yig’indisidan foydalaniladi va quyidagi operatsiyalar: ishlab chiqarish, daromadlarni hosil bo`lishi, daromadlarni taqsimlash va qayta taqsimlash, ularni saqlash va jamg’arish, moliyaviy aktivlarni sotib olish va moliyaviy majburiyatlar olish kabilar hisobga olinadi. • 1993 yilda qabul qilingan MHTning yana bir muhim xususiyati shundan iboratki, unda xo`jalik yurituvchi sub`ektlar quyidagi 5ta institutsional sektorlar bo`yicha gu ruhlarga ajratilgan: 1. nomoliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar; 2. moliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar; 3. davlatni boshqarish; 4. uy xo`jaligi; 5. uy xo`jaliklari xizmatidagi notijorat tashkilotlar.

2. Asosiy hisoblamalar tizimi • Hisoblamalar MHTning eng muhim qismi hisoblanadi. Ularda institutsional birliklar yoki korxonalar, muassasalar va tashkilotlar, uy xo`jaliklari va h.k.lar amalga oshirgan iqtisodiy operatsiyalar qayd etiladi. • Tuzilishi bo`yicha MHT hisoblamalari buxgalteriya hisobi hisoblamalariga o`xshaydi. Ular T-formasiga ega bo`lib, ularni balanslashtirishning ikki xil usuli mavjud. Ularning ba`zilari balans usulida yoki balanslashtiruvchi modda so`ngra, keyingi hisoblama uchun boshlovchi modda bo`lib hisoblanadi. • Boshqa hisoblamalar «aniqlash bo`yicha» balanslashtiriladi. Buning mohiyati shundaki, unda hisoblamaning resurs qismi bilan, ulardan foydalanish qismi orasidagi farq aniqlanadi. SHunday hisoblamalardan biri «tovar va xizmatlar» hisoblamasidir.

• MHTda hisoblamalarning aniq tasnifi mavjud. Quyidagi hisoblamalar guruhini bir- biridan ajratish lozim:  iqtisodiyot sektorlari uchun hisoblamalar;  iqtisodiyot tarmoqlari uchun hisoblamalar;  ayrim iqtisodiy operatsiyalar uchun hisoblamalar;  butun iqtisodiyot uchun hisoblamalar (yig’ma hisoblamalar). • Iqtisodiyot sektorlari uchun hisoblamalar, o`z navbatida quyidagi guruhlarga ajratiladi:  joriy hisoblamalar;  jamg’arish hisoblamalar;  aktivlar va passivlar balanslari. • Joriy hisoblamalar quyidagilarni o ` z ichiga oladi :  ishlab chiqarish hisoblamasi;  daromadlarni hosil bo`lishi;  daromadlarni birlamchi taqsimlash;  daromadlarni pul formada qayta taqsimlash;  ixtiyordagi daromadlardan pul formada foydalanish;  daromadlarni natural formada qayta taqsimlash;  tuzatish kiritilgan ixtiyordagi daromadlardan foydalanish hisoblamalari. • Jamg’arish hisoblamalari quyidagilarni o`z ichiga oladi:  kapital bilan operatsiyalar hisoblamalari;  moliyaviy hisoblama;  aktiv va passivlardagi boshqa o ` zgarishlar hisoblamalari ; • a ) aktiv va passivlardagi boshqa o ` zgarishlar hisoblamalari ; • b ) aktiv va passivlarni qayta baholash hisoblamalari . • Aktiv va passivlar balanslari o`z ichiga quyidagilarni oladi:  davr boshidagi aktiv va passivlar balansi;  davr oxiridagi aktiv va passivlar balansi.

Foydalanish Resurslar 2. Oraliq iste`mol 3. YAlpi qo`shilgan qiymat (1-2) 1. Ishlab chiqarish Jami foydalanilgan Resurslar jamiIshlab chiqarish hisoblamasi Daromadlarni hosil bo`lisbi Foydalanish Resurslar 2. Ish haqqi 3. Ishlab chiqarishga boshqa soliqlar 4. A sosiy kapital iste`moli 5. Foyda (arala sh daromad) 1-2-3-4 1. Yalpi qo`shilgan qiymat Jami foydalanilgan Resurslar jami

Foydalanish Resurslar 5. Mulkdan olingan daromad-lar (to`langan). 6. Birlamchi daromadlar qoldig’i (1+2+3+4-5) 1. Foyda (aralash daromad) 2. Mulkdan olingan daromad 3. Ishlab chiqarish va import soliqlari 4. Ish haqqi Jami foydalanilgan Resurslar jamiDaromadlarni birlamchi taqsimlash Daromadlarni pul formada qayta taqsimlash hisoblamasi Foydalanish Resurslar 3. Joriy transfertlar (to`langan) 4. Ixtiyordagi daromad (1+2-3) 1. Birlamchi daromadlar qoldig’i 2. Joriy transfertlar (olingan) Jami foydalanilgan Resurslar jami

Foydalanish Resurslar 3. Joriy transfertlar (to`langan) 4. Ixtiyordagi daromad (1+2-3) 1. Birlamchi daromadlar qoldig’i 2. Joriy transfertlar (olingan) Jami foydalanilgan Resurslar jamiIxtiyordagi daromaddan pul formada foydalanish hisoblamasi Daromadlarni natural formada qayta taqsimlash hisoblamasi Foydalanish Resurslar 3. Natural formadagi ijtimoiy transfertlar (to`langan) 4. Tuzatish kiritilgan ixtiyordagi daromad (1+2- 3) 1. Ixtiyordagi daromad 2. Natural formadagi ijtimoiy transfertlar (olingan) Jami foydalanilgan Resurslar jami

Foydalanish Resurslar 2. Amaldagi oxirgi foydalanish 3. Saqlash (1-2) 1. Tuzatish kiritilgan ixtiyordagi daromad Jami foydalanilgan Resurslar jamiTuzatish kiritilgan ixtiyordagi daromaddan foydalanish hisoblamasi Foydalanish Resurslar 4. Asosiy kapitalni yalpi jamg’arish 5. Material aylanma mablag’lar zahirasining o`sishi 6. Boyliklarni sof sotib olish 7. Er va boshqa ishlab chiqarilmagan aktivlarni sotib olish 8. Sof kreditlash (sof qarz berish) (1+2-3-4-5-6-7) 1. Saqlash 2. Kapital transfertlar (olingan+) 3. Kapital transfertlar (to`langan-) Jami foydalanilgan Resurslar jamiKapital bilan operatsiya hisoblamasi

• Asosiy kapitalni yalpi jamg’arish – bino va inshootlarni qurish qiymati, shuningdek , mashina, uskuna, transport vositalarini va asosiy fondlari boshqa turlarini sotib olish. • Material aylanma mablag’lar zahirasini ortishi – xomashyo, materiallar, yoqilg’i, asboblar, tugallanmagan ishlab chiqarish tayyor, lekin sotilmay qolgan mahsulotlar va h.k. qiymatining ortishi. • Boyliklarni sof sotib olish (sotishdan tashqari) – zargarlik buyumlari, san`at asarlari, antikvariat, oltin va boshqa qimmatbaho materiallarni sotib olish, ular o`z qiymatlarini uzoq vaqt asrash imkoniyatiga ega bo`ladilar. Boyliklar yuridik , shuningdek , jismoniy shaxslar tomonidan ishlab chiqarish va iste`mol uchun emas, balki aktivlarni inflatsiyalardan asrash uchun sotib olinadi.

• MHT asosida amalga oshiriladigan tahlilning asosiy yo ` nalishlaridan biri iqtisodiy o ` sish darajasi va iqtisodiy kon ` yunkturaning tebranishi hisoblanadi .3. Milliy hisoblar tizimidan makroiqtisodiy tahlil va bashoratlash maqsadida foydalanish 2000 2001 2002 2003 2004 2005 O`zbekiston 98,6 102,7 107,0 111,4 120,0 127,7 Ozarbayjon 53,3 59,3 65,1 72,0 80,1 88,3 Armaniston 76,8 84,2 95,0 108,2 119,1 124,6 Belorussiya 89,7 94,0 98,7 105,4 107,0 109,3 Gurjiston 47,6 49,8 52,5 57,1 63,3 65,6 Qozog’iston 76,0 88,5 97,2 106,1 116,2 126,6 Qirg’iziston 72,2 76,1 76,1 81,2 87,0 91,4 Moldova 42,0 45,0 48,5 51,6 54,7 57,0 Rossiya 70,8 74,3 77,8 83,3 89,5 95,9 Tojikiston 41,0 45,0 49,3 54,3 59,7 63,4 Ukraina 47,4 51,7 54,2 58,8 66,6 72,6 Iqtisodiy o`sish darajasi ko`rsatkichlaridan mamlakatning u yoki bu davrdagi o`sish tendentsiyalarini o`rganish, olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning samaradorligini o`rganish uchun foydalaniladi. Masalan, MDH mamlakatlarida YAIM (o`zgarmas baholarda, 1991-yilga nisbatan foiz hisobida) dinamikasi

 Ma`lumotlar asosida MDH mamlakatlarini YAIM hajmini o`sish sur`atlari bo`yicha ikki guruhga ajratish mumkin: 1) 1991 yil darajasiga etib, o`tib ketgan mamlakatlar: O`zbekiston, Qozog’iston, Armaniston va Belorussiya; 2) 1991 yil darajasiga etmagan mamlakatlar: Ozarbayjon, Gurjiston, Qirg’iziston, Moldova, Rossiya, Tojikiston va Ukraina.  MDH davlatlari ichida YAIM ko`rsatkichi bo`yicha eng yuqori darajaga erishgan mamlakat O`zbekiston bo`lib, uning YAIM (o`zgarmas baholarda) 1991 yilga nisbatan 127,7%ni tashkil etdi. Moldova esa YAIM endi 57,0%ni tashkil etdi, xolos.05 2D 05 26 41 20 41 05 2D 06 25 2D

• O`zbekiston YAIMning mintaqaviy tuzilishida eng katta ulush Toshkent shahrida ishlab chiqarilgan yalpi mahsulotga tegishli bo`lib, respublika YAIM umumiy hajmiga nisbatan 17,0 foizni (2000 yilda – 11,6 foiz) tashkil qildi, uning ko`payishi qurilish va sanoat tarmoqlarining yuqori o`sish sur`atlari (tegishli ravishda 7,3 foiz va 7,0 foiz) bilan izohlanadi. Respublika YAIMni yaratishda ikkinchi o`rinni Toshkent viloyati egallab, uning respublika YAIM umumiy hajmidagi ulushi 10,4 foizni tashkil etadi.

E’tiboringiz uchun rahmat3B 0D0C0810

O'xshashlar

Markaziy Osiyo mutafakkirlarining asarlarida iqtisodiy tarbiya

Iqtisodiy o'sish va milliy boylik

Iqtisodiy o'sish va milliy boylik 2

Milliy iqtisodiy rivojlanishining makroiqtisodiy dasturlarini tuzish

Markaziy banklarning Davlat bilan munosabatlarining xususiy va iqtisodiy asoslari