Mendeleyevning elementlar davriy qonuni

Mendeleyevning elementlar davriy qonuni

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1783 KB

Ko'chirib olish

Mendeleyevning elementlar davriy Mendeleyevning elementlar davriy qq onunionuni www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

XVIII asr oxirXVIII asr oxir ii  XVIII asr oxirida 25 ta element ma'lum XVIII asr oxirida 25 ta element ma'lum bo'lib, XIX asrning birinchi choragida yana bo'lib, XIX asrning birinchi choragida yana 19 element kashf kilindi. Elementlar kashf 19 element kashf kilindi. Elementlar kashf kilinishi bilan ularning atom og'irliklari, kilinishi bilan ularning atom og'irliklari, fizikaviy va kimyoviy xossalari urganib fizikaviy va kimyoviy xossalari urganib borildi. Bu tekshirishlar natijasida ba'zi borildi. Bu tekshirishlar natijasida ba'zi elementlarning avvaldan ma'lum bo'lgan elementlarning avvaldan ma'lum bo'lgan tabiiy gruppalari (masalan, ishkoriy tabiiy gruppalari (masalan, ishkoriy metallar, ishkoriy yer metallar, galogenlar) metallar, ishkoriy yer metallar, galogenlar) ga o'xshash elementlar gruppalari aniqlana ga o'xshash elementlar gruppalari aniqlana bordi. Elementlar va ularning birikmalari bordi. Elementlar va ularning birikmalari xaqidagi ma'lumotlar kimyogarlar oldiga xaqidagi ma'lumotlar kimyogarlar oldiga barcha elementlarni gruppalarga ajratish barcha elementlarni gruppalarga ajratish vazifasini kuydi. 1789 yilda A.Lavuazye vazifasini kuydi. 1789 yilda A.Lavuazye kimyoviy elementlarning birinchi kimyoviy elementlarning birinchi klassifikasiyasini yaratdi. U barcha oddiy klassifikasiyasini yaratdi. U barcha oddiy moddalarni 4 gruppaga (metallmaslar, moddalarni 4 gruppaga (metallmaslar, metallar, kislota radikallari va "yerlar", ya'ni metallar, kislota radikallari va "yerlar", ya'ni "oksidlar") ajratdi."oksidlar") ajratdi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

MM etallar va metallmaslaretallar va metallmaslar  1812 yilda Berselius barcha elementlarni metallar va 1812 yilda Berselius barcha elementlarni metallar va metallmaslarga ajratdi. Bu klassifikasiya dagal va noaniq metallmaslarga ajratdi. Bu klassifikasiya dagal va noaniq edi, lekin shunga karamasdan xaligacha uz kuchini edi, lekin shunga karamasdan xaligacha uz kuchini yukotmay kelmokda.yukotmay kelmokda. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

TT riadalarriadalar  1829 yilda Debereyner 1829 yilda Debereyner uchta-uchta elementdan uchta-uchta elementdan iborat o'xshash iborat o'xshash elementlarning gruppalarini elementlarning gruppalarini tuzdi va ularni "triadalar" tuzdi va ularni "triadalar" deb atadi. Xar qaysi deb atadi. Xar qaysi triadada urtadagi triadada urtadagi elementning atom og'irligi elementning atom og'irligi ikki chetdagi elementlarning ikki chetdagi elementlarning atom og'irliklari yigindisining atom og'irliklari yigindisining 2 ga bulinganiga teng. Usha 2 ga bulinganiga teng. Usha vaqtda ma'lum bo'lgan vaqtda ma'lum bo'lgan elementlardan faqat yettita elementlardan faqat yettita triada tuzish mumkin bo'ldi.triada tuzish mumkin bo'ldi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1863 yilda elementlar sistemasi1863 yilda elementlar sistemasi  Fransuz olimi de Shankurtua Fransuz olimi de Shankurtua 1863 yilda elementlar 1863 yilda elementlar sistemasini tuzish uchun sistemasini tuzish uchun silindr ukiga nisbatan 45° silindr ukiga nisbatan 45° buylab silindr sirtiga spiral buylab silindr sirtiga spiral chiziklar chizdi. Xar ikki spiral chiziklar chizdi. Xar ikki spiral orasini 16 bulakka bo'ldi. orasini 16 bulakka bo'ldi. Spiral chiziklarga barcha Spiral chiziklarga barcha elementlarni ularning atom elementlarni ularning atom og'irliklari ortib borish og'irliklari ortib borish tartibida joylashtirganida, tartibida joylashtirganida, o'zaro o'xshash o'zaro o'xshash elementlarning atom elementlarning atom og'irliklari orasidagi ayirma og'irliklari orasidagi ayirma 16, 32, 48.. ga teng bo'lishi 16, 32, 48.. ga teng bo'lishi aniqlandi.aniqlandi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

OO ktavalar qonuniktavalar qonuni  Ingliz olimi Nyulends 1863 Ingliz olimi Nyulends 1863 yilda o'zining oktavalar yilda o'zining oktavalar qonunini kashf etdi. U qonunini kashf etdi. U elementlarni ularning atom elementlarni ularning atom og'irliklari ortib borish og'irliklari ortib borish tartibida bir qatorga tartibida bir qatorga joylashtirganda, xar qaysi joylashtirganda, xar qaysi sakkizinchi element uz sakkizinchi element uz xossalari bilan birinchi xossalari bilan birinchi elementga o'xshash elementga o'xshash bo'lishini kurdi. Bu tartib bo'lishini kurdi. Bu tartib muzika notasidagi muzika notasidagi gammalar kabi takrorlandi.gammalar kabi takrorlandi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Nemis olimi Lotar Meyer 1864 Nemis olimi Lotar Meyer 1864 yildayilda gigi sistemasi sistemasi  Nemis olimi Lotar Meyer 1864 yilda Nemis olimi Lotar Meyer 1864 yilda uz sistemasini ishlab chikdi. U 27 ta uz sistemasini ishlab chikdi. U 27 ta elementni valentliklariga qarab olti elementni valentliklariga qarab olti gruppaga bo'ldi. U uz asarini "atom gruppaga bo'ldi. U uz asarini "atom og'irliklarning son bilan og'irliklarning son bilan ifodalanadigan kiymatlarida biror ifodalanadigan kiymatlarida biror qonuniyat borligiga shubxa bo'lishi qonuniyat borligiga shubxa bo'lishi mumkin emas" degan ibora bilan mumkin emas" degan ibora bilan tugatdi. Meyer o'zining ikkinchi tugatdi. Meyer o'zining ikkinchi makolasida (uning makolasi makolasida (uning makolasi Mendeleyev makolasidan keyin nashr Mendeleyev makolasidan keyin nashr kilingan edi) elementlarning kilingan edi) elementlarning solishtirma xajmlari davriy ravishda solishtirma xajmlari davriy ravishda uzgarishini (ya'ni bir necha uzgarishini (ya'ni bir necha elementdan keyin kaytarilishini) kashf elementdan keyin kaytarilishini) kashf etdi. Bu kashfiyot katta axamiyatga etdi. Bu kashfiyot katta axamiyatga ega bo'ldi,lekin davriy qonunni ega bo'ldi,lekin davriy qonunni ta'riflash uchun yetarli emas edi.ta'riflash uchun yetarli emas edi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

D.I.Mendeleyevdan oldin olib D.I.Mendeleyevdan oldin olib borilgan ishlarnborilgan ishlarn i mazmunii mazmuni  D.I.Mendeleyevdan oldin olib D.I.Mendeleyevdan oldin olib borilgan ishlarning xech birida borilgan ishlarning xech birida kimyoviy elementlar orasida o'zaro kimyoviy elementlar orasida o'zaro uzviy bog'lanish borligi topilmadi. uzviy bog'lanish borligi topilmadi. Xech kim elementlar orasidagi Xech kim elementlar orasidagi o'xshashlik va ayirmalar asosida o'xshashlik va ayirmalar asosida kimyoning muxim qonunlaridan biri kimyoning muxim qonunlaridan biri turganligini D.I.Mendeleyevgacha turganligini D.I.Mendeleyevgacha kashf etolmadi. Chukur ilmiy kashf etolmadi. Chukur ilmiy bashorat va ilmiy izlanishlar bashorat va ilmiy izlanishlar natijasida D.I.Mendeleyev 1869 natijasida D.I.Mendeleyev 1869 yilda tabiatning muxim qonuni-yilda tabiatning muxim qonuni- kimyoviy elementlarning davriy kimyoviy elementlarning davriy qonunini ta'rifladi. U ta'riflagan qonunini ta'rifladi. U ta'riflagan davriy qonun va uning grafik davriy qonun va uning grafik ifodasi - davriy jadval xozirgi ifodasi - davriy jadval xozirgi zamon kimyo fanining fundamenti zamon kimyo fanining fundamenti bo'lib koldi.bo'lib koldi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

D.I.Mendeleyev kimyoviy elementlarning xossalariD.I.Mendeleyev kimyoviy elementlarning xossalari  D.I.Mendeleyev kimyoviy elementlarning kupchilik xossalari D.I.Mendeleyev kimyoviy elementlarning kupchilik xossalari shu elementlarning atom og'irligiga bog'liq ekanligini topdi. shu elementlarning atom og'irligiga bog'liq ekanligini topdi. D.I.Mendeleyev usha zamonda ma'lum bo'lgan barcha D.I.Mendeleyev usha zamonda ma'lum bo'lgan barcha elementlarni ularning atom og'irliklari ortib borishi tartibida bir elementlarni ularning atom og'irliklari ortib borishi tartibida bir qatorga kuyganida elementlarning xossalari 7 ta, 17 ta va 31 qatorga kuyganida elementlarning xossalari 7 ta, 17 ta va 31 ta elementdan keyin keladigan elementlarda kaytarilishini, ta elementdan keyin keladigan elementlarda kaytarilishini, ya'ni davriylik borligini kurdi. Masalan,litiydan ftorga utganda ya'ni davriylik borligini kurdi. Masalan,litiydan ftorga utganda atom og'irlik ortib borishi bilan elementlar va ular atom og'irlik ortib borishi bilan elementlar va ular birikmalarining kimyoviy xossalari ma'lum qonuniyat bilan birikmalarining kimyoviy xossalari ma'lum qonuniyat bilan uzgarib boradi. Litiy tipik metall; undan keyin keladigan uzgarib boradi. Litiy tipik metall; undan keyin keladigan berilliyda metallik xossalar ancha kuchsiz ifodalangan. berilliyda metallik xossalar ancha kuchsiz ifodalangan. Berilliydan keyingi element - bor metallmaslik xossalarini Berilliydan keyingi element - bor metallmaslik xossalarini namoyon qiladi. Ugleroddan ftorga utganda metallmaslik namoyon qiladi. Ugleroddan ftorga utganda metallmaslik xossalari kuchayadi, ftor eng tipik metallmas sifatida topilgan xossalari kuchayadi, ftor eng tipik metallmas sifatida topilgan elementdir, ftordan keyingi element - natriy (usha zamonda elementdir, ftordan keyingi element - natriy (usha zamonda neon xali ma'lum emas edi) – uz xossalari bilan litiyga neon xali ma'lum emas edi) – uz xossalari bilan litiyga o'xshaydi. Uning oksidi Na2O uz shakli bilan litiy oksid Li2O o'xshaydi. Uning oksidi Na2O uz shakli bilan litiy oksid Li2O ga o'xshashdir.ga o'xshashdir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Davriy sistema va uning tuzilishiDavriy sistema va uning tuzilishi  Davriy sistemaning birinchi variantini 1869 yilda Davriy sistemaning birinchi variantini 1869 yilda D.I.Mendeleyev tuzdi. D.I.Mendeleyev tuzgan bu D.I.Mendeleyev tuzdi. D.I.Mendeleyev tuzgan bu sistemada 63 ta element bo'lib, o'xshash sistemada 63 ta element bo'lib, o'xshash elementlar gorizontal qatorlarga joylashgan edi. elementlar gorizontal qatorlarga joylashgan edi. Davriy sistemaning ikkinchi varianti 1871 yilda e'lon Davriy sistemaning ikkinchi varianti 1871 yilda e'lon kilindi. Bu variantda o'zaro o'xshash elementlar kilindi. Bu variantda o'zaro o'xshash elementlar vertikal qatorlarga joylashgan. D.I.Mendeleyev bitta vertikal qatorlarga joylashgan. D.I.Mendeleyev bitta vertikal qatorga joylashgan o'xshash elementlarni vertikal qatorga joylashgan o'xshash elementlarni gruppa deb, xar qaysi ishkoriy metalldan gruppa deb, xar qaysi ishkoriy metalldan galogengacha bo'lgan elementlar qatorini davr deb galogengacha bo'lgan elementlar qatorini davr deb atadi.atadi.  D.I.Mendeleyev dastlab taklif kilgan davriy D.I.Mendeleyev dastlab taklif kilgan davriy sistemaga keyinchalik birmuncha uzgarishlar sistemaga keyinchalik birmuncha uzgarishlar kiritilib, davriy sistemaning xozirgi variantlari tuzildi. kiritilib, davriy sistemaning xozirgi variantlari tuzildi. U yettita davr va sakkizta gruppadan iborat.U yettita davr va sakkizta gruppadan iborat.  Xozir davriy sistemada 105 ta element bor. I, II va Xozir davriy sistemada 105 ta element bor. I, II va III davrlarning xar biri faqat birgina qatordan III davrlarning xar biri faqat birgina qatordan tuzilgan bo'lib, ularni kichik davrlar, IV, V, VI, va VII tuzilgan bo'lib, ularni kichik davrlar, IV, V, VI, va VII davrlar katta davrlar deyiladi. IV, V va VI davrlar katta davrlar deyiladi. IV, V va VI davrlarning xar qaysisi ikki qatordan tuzilgan, VII davrlarning xar qaysisi ikki qatordan tuzilgan, VII davr tugallanmagan davrdir. Birinchi davr tugallanmagan davrdir. Birinchi davrdan boshqa xamma davrlar ishkoriy metall davrdan boshqa xamma davrlar ishkoriy metall bilan boshlanib inert gaz bilan tugaydi.bilan boshlanib inert gaz bilan tugaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Bozor iqtisodiyotining davriy rivojlanishi

Pul aylanish qonuni va pul massasi

Talab tushunchasi uning egri chizig’i va talab qonuni talabning hajmiga va miqdoriga tasir etuvchi omillar

O’zbekiston Respublikasida amalda bo’lgan soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar

Kokslash