Меҳнат унумдорлигини ошириш омиллари ва манбаларини таҳлили - Iqtisodiyot - Slaydlar

Меҳнат унумдорлигини ошириш омиллари ва манбаларини таҳлили

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

499.5 KB

Ko'chirib olish

99 -МАВЗУ. МЕҲНАТ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШ -МАВЗУ. МЕҲНАТ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОО МИЛЛАРИ ВА МИЛЛАРИ ВА МАНБАЛАРИНИ ТАҲЛИЛИМАНБАЛАРИНИ ТАҲЛИЛИ Режа: 1. Меҳнат унумдорлигининг ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар классификацияси. 2. Меҳнат унумдорлигини ошириш омиллари ва заҳираларини таҳлил қилиш йўналишлари. 3. Техника-технологик омиллар ҳисобига меҳнат унумдорлиги ошишини таҳлили. 4. Ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилишни бошқариш омиллари ҳисобига меҳнат унумдорлигни ошишини таҳлили. 5. Иш вақти йўқотишларини қисқартириш натижасида меҳнат унумдорлгини ошиши. 6. Меҳнат омилларини маҳсулот ҳажми динамикасига таъсирини таҳлили.

1.Меҳнат унумдорлигининг ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар классификацияси Меҳнат унумдорлиги омиллари - маҳсулот, иш ёки хизматлар ишлаб чиқаришда ёлланма меҳнат сарфи миқдорининг ўзгаришига таъсир этувчи сабаблар, ҳаракатлантирувчи кучлардир.

Иш вақти тежалиши ва маҳсулот бирлиги қийматининг ўзгаришига таъсир қилувчи меҳнат унумдорлигининг ўсиши омиллари Ижтимоий ва ташкилий омиллар Ишлаб чиқаришдаги тузилмавий силжишлар Меҳнат кооперацияси ва тақсимоти Илғор хорижий тажрибаларни жорий қилиш Иш билан бандлик соҳасидаги демографик ва тузилмавий ўзгаришлар Маъмурият ва касаба уюшмалари ишловчиларининг ҳамкорлигиБошқарув меҳнатини автоматлаштириш Малака ва умумтаълим даражалар Ижоди ёт ва қайта ориентацияга қобилият Ақлий ва аҳлоқий даражаларидан фойдаланиш имконияти Меҳнат мотивациясини рағбатлантиришИшлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилишни бошқариш омиллари Фанни и шлаб чиқариш билан интеграциялаш Ишлаб чиқариш ни ташкил қилиш, эгилувчан техноло- гияларни қўллаш Шахсий омиллар Меҳнатни ташкил қилиш, эгилувчан шаклларни қўллашТехника- технологик омиллар Ишлаб чиқаришнинг техник даражасини ошириш Ишлаб чиқаришнинг технологик таъминланагнлигин и ошириш Ишлаб чиқариш механизацияси ва автоматизацияси Янги ускуналарни ишга тушириш

2. 2. Меҳнат унумдорлигини ошириш омиллари ва заҳираларини таҳлил қилиш йўналишлари Масалан. Агар битта ишчининг руда қазиб чиқариши 8% га ошса, руда таркибидаги метал ўртача 5% га камайса табиий омиллар таъсирида якуний маҳсулот бўйича меҳнат унумдорлиги кўрсаткичи фақат 2,6% га кўпаяди (1,08 · 0,95 · 100 - 100). Меҳнат унумдорлигига табиий ва ижтимоий меҳнат шароитларига ҳам боғлиқ бўлади

Ишлаб чиқаришнинг техник даражасини ошиши натижасида меҳнат унумдорлигини ўсишини таҳлили янги ускуналарни жорий қилиш, ишлаб чиқаришни механизациялаш ва автоматлаштириш, қўл меҳнатини камайтириш, мавжуд ускуналардан самарали фойдаланиш натижасида ишчилар сонини камайтиришни аниқлаш имконини беради.

Меҳнат унумдорлигини оширишнинг имкониятлари (резервлари) – ишлаб чиқариш корхоналарида самарадорликни янада ошириш учун мавжуд бўлган лекин турли сабабларга кўра фойдаланилмаётган салоҳиятли имкониятлар тушунилади. Меҳнат унумдорлигини оширишнинг имкониятлари (резервлари) – ишлаб чиқариш корхоналарида самарадорликни янада ошириш учун мавжуд бўлган лекин турли сабабларга кўра фойдаланилмаётган салоҳиятли имкониятлар тушунилади.

Мазкур имкониятлар қўйидагича турларда бўлади миллий иқтисодиёт имкониятлари тармоқ имкониятлари ички (тармоқ) ишлаб чиқариш имкониятлари тармоқлараро имкониятлар

Фойдаланиш муддати бўйича резервлар жорий резервлар истиқболли резервлар

Жорий резервлардан ой, чорак, йил давомида Корхоналарнинг ҳақиқий имкониятларига қараб фойдаланиш назарда тутилади истиқболдаги резервлар корхонанинг уларни яқин вақт ичида ишга солиш учун етарлича ресурслари йўқ ва улардан келажакда бир йил ёки узоқ вақтдан сўнг фойдаланиш мўлжалланади

Ички имкониятлар қуйидаги турга ажратилади маҳсулот меҳнат сиғимини камайтириш иш вақтини тежаш

Таҳлил қилинаётган даврда персонал сонини қисқариши ҳисобига Таҳлил қилинаётган даврда персонал сонини қисқариши ҳисобига меҳнат унумдорлигини ўсишини қуйидаги формула ёрдамида меҳнат унумдорлигини ўсишини қуйидаги формула ёрдамида топилади:топилади:ч ур ч ч Э Ч Э В     100 (9.1) Бу ерда: ΔВч – персонал сонини тежалиши ҳисобига ҳисобот даврида меҳнат унумдорлигининг ўсиши имконияти, %; Эч - ташкилий техник чора-тадбирларни бажарилиши асосида персонал сонининг нисбий камайиши., киши.; Чўр – ҳақиқатдаги ишлаб чиқариш бўйича хақиқатдаги ишлар ҳажмига корхонанинг ҳақиқатда ўртача рўйҳатдаги ишловчилари сони, киши.3. Техника-технологик омиллар ҳисобига меҳнат унумдорлиги ошишини таҳлили

Ишлаб чиқаришнинг техник даражасини ошириш ҳисобига маҳсулот меҳнат сарфини камайтириш натижасида персонал сонининг тежалиши (Этрч) қуйидагича ҳисобланади:К Ф V Тр Тр Э ф т хак т хак режа баз тр ч       ) ( ) ( ) ( К Ф В Б Тр Тр Э ф т хак режа баз тр ч       ) ( ) ( ) ( (киши) (9.2.) (киши) (9.3.) Бу ерда: Трбаз(режа), Тр(ҳақ-т) – базис ва ҳисобот даврида битта маҳсулотга меҳнат сарфлари, киши-соат, норма-соат; Вҳақ-т – ушбу чора тадбирларнинг жорий қилиниши меҳнат сарфида акс этган маҳсулот ҳажми, бирлик; Фҳақ-т – битта ишчининг ҳақиқатдаги соатлик вақт фонди, соат; К – ишбай ишчилар томонидан нормаларнинг бажарилиш коэффициенти; Б – ушбу ускунада ишлов берилиши керак бўлган маҳсулотлар сони, дона; В – янги (ёки модернизациялашган) ускунанинг ишлаш давомийлиги, соат.

Янги ускунани жорий қилиш ва амалдагисини модернизациялаш натижасида персонал сонининг тежалиши қуйидагича ҳисобланади:У Чр В П М В П М М М Э но ч                       ) 100 1( ) 100 1( 1 3 3 3 2 2 2 1 (9.4.) Бу ерда: М – ҳисобот йилида ускуналар сони, дона; М 1 – ҳисобот даврида ўзгартирилмаган ускуналар сони, дона; М 2 , М 3 – ўрганилаётган даврда янгиланган ва моденизациялашган усуналар сони, дона; П 2 , П 3 – янги ва модернизациялашган ускуналарнинг меҳнат унумдорлигини ўсиши кўрсаткичлари, %; В 2 , В 3 – янги ва ва модернизациялашган ускуналарнинг календар ишлаш муддати .

.ê ä Ê Ê B  (9.4а) Бу ерда: Кд – янги ёки модернизациялашган ускуналарнинг ишлаш ойлари сони; Кк – ойларнинг календар сони; Чр – СИП сони, киши; У – СИП умуий сонида ускуналарга хизмат кўратиш билан банд ишчилар салмоғи, %. янги ва ва модернизациялашган ускуналарнинг ишлаш муддати (В) қуйидагича аниқланади:

4. Ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил қилишни бошқариш омиллари ҳисобига меҳнат унумдорлигни ошишини таҳлили.К Ф Тр Э хак хак о ч   Бу ерда: Ф ҳақ-т – 1 ишчининг ҳақиқатдаги иш вақти жамғармаси; Тр ҳақиқат – турли чора-тадбирларнинг жорий қилиниши натижасида ҳақиқатдаги меҳнат сарфини камайиши, норма-соат; К- ишбай ишчилар томонидан нормаларнинг бажарилиш коэффициенти. (киши) (9.5.)

К Ф У Ч Ф Ф Э т хак р т хак режа б в ч        ) ( ) ((киши) (9.6.) Бу ерда: Ф(б, режа) – битта ишчи томонидан базис, режа ва ҳақиқатда ишлаган соат(кун)лари сони, соат (кун); Чр – СИПнинг сони, киши; У – СИПнинг умумий сонида ишсилар салмоғи,%. Иш вақти бюджети кўрсаткичининг ўзгаришини персоналнинг ҳақиқатдаги бўшаш кўрсаткичига таъсири

Смена ичидаги туриб қолишлар ҳисобига иш вақти йўқотишларини қисқартириш натижасида ишчилар сонининг тежалиши қуйидагича ҳисобланади К Ф У Ч Т Т Э р т хак пр режа б пр в ч       ) ( ) ( (киши) (9.7.) Бу ерда: Т пр(б, режа) –базис, режа ва ҳисобот даврида смена ичидаги туриб қолишлар натижасида иш вақти йўқотишлари, соат.

100 ) ( У Ч Б Б Э р т хак б б ч     (киши) (9.8.) Бу ерда: Б (б,ҳақ-т) – базис, ҳисобот даврида маҳсулот таннарҳида бракдан йўқотишлар улуши, %. 100 ) ( ум т хак б у ч Ч Д Д Э     (киши) (9.9.) Бу ерда: Д б, Д ҳақ-т – базис ва ҳисобот даврида ИҲЖнинг умумий ҳажмида ишбай ишчиларга тўланадиган устамалар улуши, %. Ч ум – базис даврида асосий ишчилар сони, киши. Брак махсулотларни ишлаб чиқаришни камайиши ҳисобига ишчилар сонини тежалиши Нормал меҳнат шароитлари билан боғлиқ меҳнат сарфларини камайтириш ҳисобига ишчилар сонини тежалиши

100 íâ íâ ê ÷ Ð × Ý   1 1 2 íâ íâ íâ íâ Ð Ð Ð Ð  (9.10) (9.11.) Бу ерда: Р нв1 , Р нв2 – малакани оширгунча ва ундан кейин нормаларни бажарилиши даражаси, %; Ч нв – малака ошириш натижасида меҳнат нормалари даражасини яхшилашга эришган ишчилар сони, киши; Р нв – меҳнат нормалари бажарилиши фоизининг ўсиши, %. ð ï ô ïï ÷ × Ó Ó Ý            100 100 1 (киши) (9.12.) Бу ерда: У ф , У п – базис, режа ва ҳисобот даврида маҳсулот таннарҳида ярим маҳсулотлар улуши, %. Ч ум – СИПнинг ўртача йиллик сони, киши. Ҳодимлар малакасини ошириш ҳисобига ишчилар сонини нисбий камайиши Маҳсулот таннархида ярим маҳсулотлар салмоғини ошиши ҳисобига ишчилар сонининг камайиши

1 )1 ( × Ô Ô Ý á ï ðâ ÷   ёки 1 1 2 1 100 × Á Á Á Ý ðâ ÷     (9.13.) Бу ерда: Ф п – тадбир жорий қилинганидан сўнг битта ишловчининг иш вақти жамғармаси; Б 1 , Б 2 - мос холда тадбир жорий қилинганидан олдин ва кейинги иш вақти йўқотишлари, %.5.Иш вақти йўқотишларини қисқартириш натижасида меҳнат унумдорлигини ошиши Иш вақти йўқотишларини қисқартириш натижасида ишчиларнинг тежалиши

Агар корхонада 330 та станок бўлса жадвал маълумотлари бўйича ҳисобот даврида базис даврга нисбатан меҳнат унумдорлиги қандай омиллар ҳисобига ва неча фоизга ўзгарган. Ҳисобот даврида 1 августгача 50 та станокни янгиси билан алмаштириш (меҳнат унумдорлиги 40 фоиз ошади), йил давомида 40 та станокни модернизациялаш (меҳнат унумдорлиги 20фоизга ошади) кўзда тутилган. Кўрсаткичлар Базис йил Ҳисобот йил Ишлаб чиқарилаётган маҳсулот бирлигининг меҳнат сарфи, норма-с 2300 2265 Натурал кўринишдаги ишлаб чиқарилаётган маҳсулот, дона 240 270 СИП сони, киши 1235 1237 СИП сонида ишчилар салмоғи, % 74 77 СИП сонида асосий ишчилар салмоғи, % 51 49 Битта ўртача рўйҳатдаги ишчининг самарали вақт фонди, соат 1655 1660 Брак маҳсулотдан йўқотишлар, % 0,5 0,3 Кооперациялашган етқазиб беришлар салмоғи 13,5 15,1 Ишлаб чиқариш нормаларини бажарилиш коэффициенти 1,1 1,07

6. Меҳнат омилларини маҳсулот ҳажми динамикасига таъсирини таҳлили (9.14.)100 100       V C V m 100 100 100 1 1 1       V C V V m Бу ерда: Δ В м – меҳнат унумдорлигини ўсиши ҳисобига маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг кўпайиши улуши, %; Δ C – СИП сонининг кўпайиб бориш суръатлари, %; В1 – маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиш суръатлари, %; C 1 – СИП сонининг ўсиш суръатлари, %; Δ В – маҳсулот ҳажмининг кўпайиб бориш суръатлари, %.

Мисол. Корхонанинг маълумотлари асосида ишлаб чиқариш ва ишловчилар сонининг ўзгариши ҳисобига маҳсулот ҳажмининг кўпайиб бориш улушини аниқлаш. Кўрсаткичлар Базис йил Ҳисобот йил Ўзгаришлар режада ҳақиқат режада кўзда тутилган ҳақиқат Маҳсулот ҳажми, минг сўм. 5100 5300 5405 103,92 105,98 СИП нинг ўртача рўйҳатдаги сони, киши 1235 1232 1237 99,76 100,16 Битта ишловчига ўртача йиллик ишлаб чиқариш, сўм 4129,6 4301,9 4369,4 104,17 105,81 Меҳнат унумдорлигини ошириш ҳисобига маҳсулотни кўпайтириш улуши, % - 100 97,3 СИП сонинг ошиши ҳисобига маҳсулотни кўпайтириш улуши, % 2,7

Режа бўйича маҳсулот ишлаб чиқаришни 3.92 %га кўпайтириш тўлиқ меҳнат унумдорлигини ошириш ҳисобига таъминлаш кўзда тутилган, чунки СИП сонининг ошиш суръати 100 %дан паст. Ҳақиқатда эса маҳсулот ҳажми 5,98 %га кўпайди, бироқ шу билан бирга ишловчилар сони ҳам 100,16 %гача ошди, яъни 100 %дан кўп, лекин маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръатларидан кам. Шундай экан, бу холатда маҳсулот ҳажмининг ўсиши ишлаб чиқаришнинг ошиши ва ишловчилар сонининг кўпайиши ҳисобига юз берди.

Вазифа 9.2-жадвал маълумотлари ва 9.14 –формуладан фойдаланиб ишлаб чиқаришни ошириш ҳисобига маҳсулот ҳажмини кўпайганлик улушини аниқланг

rb b r h c M C C V     ) ( ) ((9.15.)Маҳсулот ишлаб чиқариш динамикасига ишловчилар сонининг ўзгаришини таъсири: Бу ерда: Δ В с – СИП сонининг ошиши ҳисобига маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгариши; С h,р,б – ҳақиқат, режа ва базис даврида СИП сони; М р,б – режа ва базис даврида СИП даги битта ишловчига тўғри келадиган маҳсулот ишлаб чиқариш. h br h m C M M V     ) ( , (9.16.)Бу ерда: Δ В м - ишлаб чиқаришнинг ошиши ҳисобига маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгариши, сўм; М h – ҳақиқатда СИП даги битта ишловчига тўғри келадиган маҳсулот ишлаб чиқариш. Сўнгра иккала омилнинг ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига таъсирлари йиғиндиси аниқланади: Ишловчиларнинг ишлаб чиқариш даражалари ўзгаришини маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига таъсири: ) ( ) ( m c V V V      (9.17.)

Мисол 2- жадвал маълумотлари ва 9.15, 9.16, 9.17- формулалардан фойдаланиб маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг режага нисбатан ўзгаришига меҳнат омилларининг таъсирини аниқланг

O'xshashlar

Меҳнат сарфларини нормалаш ва меҳнат натижаларини таҳлили

Маҳсулот меҳнат сиғимини таҳлили

Корхонада меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини таҳлили

Тармоқдаги вазиятни ва рақобатни таҳлили

Молиявий натижалар ва рентабеллик таҳлили