Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishida tashqi savdo siyosati va uning ahamiyati - Iqtisodiyot - Slaydlar

Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishida tashqi savdo siyosati va uning ahamiyati

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7111.62890625 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “ Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan ORALIQ NAZORAT ISHI IQTISODIY XAVFSIZLIK-75IQTISODIYOT FAKULTETI Mavzu: Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishida tashqi savdo siyosati va uning ahamiyati

 Kirish.  Asosiy qsim. 1. O’zbekiston iqtisodiyoti rivojlantirishda tashqi savdoni mohiyati va o’rni. 2. Tashqi savdoning rivojlanish bosqichlari va rivojlanishga ta’siri. 3. Jahon savdo tashkilotining mamlakatlar iqtisodiyotidagi ahamiyati. 4. Xalqaro savdoda davlatning siyosati. 5. O’zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasini oshirishni takomillashtirish yo’llari. 6. Mamlakatimizni rivojlantirishda Harakatlar strategiyasining roli.  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Xulosa.

Kirish. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING FARMONI INVESTITSIYA VA TASHQI SAVDO SOHASIDA BOSHQARUV TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH CHORA- TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA Mamlakatimizda investitsiya iqlimini yaxshilash, eksport salohiyatini oshirish, biznesni jadal rivojlantirish uchun asos sifatida investitsiya va tashqi savdo faoliyatini samarali tartibga solish bo‘yicha salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, investitsiya jarayonining mahsulotni tashqi bozorlarda ilgari surish yakuniy ko‘rsatkichlari bilan sust bog‘langanligi saqlanib qolmoqda. Davlat boshqaruvining amaldagi tizimi investitsiya va savdo masalalarini alohida tartibga solishga asoslangan, bu esa mazkur sohalarda tashkiliy-huquqiy mexanizmlarni qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda. Respublikaning investitsiya salohiyatini oshirish, iqtisodiyotning ustuvor soha va tarmoqlariga investitsiyalarni jalb qilish, investitsiya kiritish jarayonining raqobatbardosh eksportga mo‘ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan o‘zaro bog‘liqligini ta’minlash hamda 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturi belgilangan vazifalarni amalga oshirilmoqda.

“ Tashqi savdo” deganda bir mamlakatning boshqa mamlakat bilan haq to‘lanadigan olib kirish, ya’ni, import va haq to‘lanadigan olib chiqish, ya’ni, eksportdan iborat savdosi nazarda tutiladi. Tashqi savdo faoliyati tovar ixtisoslashuviga ko‘ra tayyor mahsulotlar savdosi, mashina va uskunalar savdosi, xom-ashyo savdosi va xizmatlar savdosiga bo‘linadi. Dunyodagi barcha mamlakatlarning haq to‘lanadigan tovar aylanmasining yig‘indisi xalqaro savdo deb ataladi. Tashqi savdo tushunchasining tor doiradagi ma’nosi ham mavjud bo’lib,masalan, sanoati rivojlangan mamlakatlarning tovar aylanmasi yig’indisi, rivojlanayotgan va qoloq mamlakatlar tovar aylanmasi yig’indisi va x.k.1. O’zbekiston iqtisodiyoti rivojlantirishda tashqi savdoni mohiyati va o’rni.

Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning an’anaviy va eng rivojlangan ko‘rinishi tashqi savdo hisoblanadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar umumiy hajmining 80% i tashqi savdoga to‘g‘ri keladi. Har qanday mamlakat uchun tashqi savdoning roli nihoyatda muhimdir. J. Saksning fikricha, “Dunyodagi har qanday davlatning iqtisodiy muvaffaqiyati tashqi savdoda ko’rinadi. Hozirgi davrgacha hech bir mamlakat jahon iqtisodiy tizimidan ajragan holda, sog‘lom iqtisodiyot hosil qila olgani yo‘q” Tashqi savdo aylanmasini taxlil qilish shuni ko‘rsatadiki, jahonda ishlab chiqarish 10 %ga ko‘payganda jahon savdosi 25-30 %ga o‘sib borayotganini kuzatish mumkin.

Garchi so‘nggi yillarda xalqaro iqtisodiy aloqalarda tovar eksportiga nisbatan investisiyalarni bevosita xorijga chiqarish yuqori sur’atlarda o‘sayotgan bo‘lsa-da, jami jahon xo‘jalik aloqalarining 4/5 qismi xalqaro savdo hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu, eng avvalo, xalqaro savdoning milliy iqtisodiyotdagi ahamiyati va xalqaro iqtisodiy aloqalardagi o‘rni bilan izohlanadi.

Tashqi savdo milliy iqtisodiyot rivojlanishiga quyidagi yo‘nalishlarda ta’sir ko‘rsatadi: - milliy iqtisodiyotning resurslar bazasi kengayadi va ichki bozor torligigabarham beriladi; - milliy xo‘jaliklarda takror ishlab chiqarish jarayonlari intensivlashadi: ommaviy ishlab chiqarishni tashkil etish uchun imkoniyat yuzaga keladi, uskunalarning yuklanganlik darajasi oshadi, yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish samaradorligi o‘sadi; - jamg‘arish va sanoatlashuv imkoniyatlari kengayadi, iqtisodiy o‘sish sur’atlari jadallashadi, tabiiy va mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi oshadi, pirovard natijada mehnat unumdorligining o‘sishi yuz berib, kishilar daromadlari ko‘payadi; - eksport hajmining o‘sishi yangi ish o‘rinlarining barpo etilishiga olib keladi; - mamlakatning xalqaro ixtisoslashuv darajasi ortadi va h.k

To‘rtinchidan, xalqaro savdoning jadal rivojlanishi xorijiy investisiyalar va xalqaro hisob-kitoblarni rag‘batlantiradi. Uchinchidan, xalqaro savdoning rivojlanishi mintaqaviy integratsiya jarayonlari jadallashuvining muhim sharti hisoblanadi va xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuviga olib keladi.Ikkinchidan, tovarlar xalqaro savdosining rivojlanishi pirovard natijada xalqaro xizmatlar almashinuvi darajasini belgilab beradi.Birinchidan, jahon xo‘jalik aloqalarining barcha shakllari – chetga kapital chiqarish, ishlab chiqarish kooperatsiyasi, ilmiy-texnika hamkorligi xalqaro savdo orqali amalga oshadi. Xalqaro savdoning xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida tutgan o‘rni esa quyidagilar bilan belgilanadi:3B15 23 16 191A1B 1F 222B21 291F

O’zbekistonda tashqi savdoni rivojlantirish quyidagilarni qamrab oladi: Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik Axborot olish erkinligi Chet el investitsiyalarini jalb qilishO‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati

2. Tashqi savdoning rivojlanish bosqichlari va rivojlanishga ta’siri. Xeksher-Olin modeli va kompaniyalarning tashqi savdo faoliyati nazariyalarini AQSh lik mashhur tadqiqotchi M. Porter birlashtirishga harakat qildi. Uning fikricha, zamonaviy tashqi savdoning rivojlanishi ishlab chiqarish omillari, xizmat ko‘rsatuvchi tarmoqlar talabi, firma strategiyasi va raqobat muhitiga bog‘liq. Bularning barchasi bir-biriga o‘zaro ta’sir ko‘rsatib, hukumat siyosati va kutilmagan hodisalarni hisobga olgan holda tizimning unsurlari sifatida yaqqol ko‘rinadi.

XX asrning 60-yillarida amerikalik iqtisodchi R. Vernon mahsulotning hayot sikli nazariyasini ilgari surdi. Bu nazariyada R. Vernon tayyor mahsulotlar xalqaro savdosini ularning hayot bosqichlari orqali tushuntirib berishga harakat qildi. Mazkur nazariyaga ko‘ra, mahsulotning hayot sikli to‘rtta bosqichni o‘z ichiga oladi: O‘sish Pishib- etilishPasayish Joriy etish

Birinchi bosqichda ya’ni joriy etishda mamlakatda (ko‘p hollarda rivojlangan mamlakat) paydo bo‘lgan ehtiyojga javob sifatida yangi mahsulot yaratiladi. O‘sish bosqichida mahsulotga bo‘lgan talab oshadi, uni ishlab chiqarish kengayadi va asta-sekin boshqa mamlakatlarga ham tarqala boshlaydi. Mahsulot standartlashadi, ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida raqobat kurashi kuchayadi va uning eksporti hajmi oshib boradi. Pishib-etilish bosqichida yirik seriyali ishlab chiqarish ustuvor o‘ringa ega bo‘ladi, raqobat kurashida narx omili birinchi o‘ringa chiqadi va bozorlarning kengayishi hamda texnologiyalarning tarqalishiga qarab mahsulotni yaratgan mamlakat raqobat afzalliklariga ega bo‘lmay qoladi. Pasayish bosqichiga o‘tish darajasiga qarab mahsulotga bo‘lgan talab, ayniqsa, rivojlangan mamlakatlarda, pasaya boshlaydi, ishlab chiqarish hajmi qisqaradi, mahsulot ishlab chiqarish rivojlanayotgan mamlakatda to‘planadi va mahsulotni yaratgan mamlakat sof importerga aylanadi04 0B 20 0D212429 0B 29270217151C1A 181F1D2E15211A 222717151C1A 0D16241627212429 0B 15211D1A22201525 281A1E272A17

Klassik siyosiy iqtisodning asoschilaridan biri shodland professori A.Smit o‘zining “Xalq boyligining tabiyati va sabablari to‘g‘risida tadqiqotlar” deb nomlangan mashhur kitobida mamlakatlar o‘rtasidagi savdoning nazariy modelini yaratishga katta e’tibor qaratadi, mamlakatlar geografik joylashuvining har xilligi natijasida u yoki bu tovarlarni ishlab chiqarish xarajatlari bir xil bo‘lmasligi tufayli yuzaga keladigan xalqaro mehnat taqsimoti bu modelning asosini tashkil etadi.Buyuk iqtisodchi ilgari surgan tamoyilda ratsional fikrga tayanuvchi xo‘jalik sub’ektining maqsadga muvofiq muomala prinsiplari tashqi savdo sohasiga ko‘chiriladi.

Tadbirkor o‘z mamlakatidagi nisbatan, xorijdan past narxda tovar sotib olar ekan, o‘z mamlakatida ma’lum ustunliklar natijasida ishlab chiqarish arzon tushadigan tovar tayyorlashni maqsad qiladi. bunday vaziyatda davlatning xalqaro savdodagi roli eng kam darajaga pasaydi, tovarlar oqimini esa, bozordagi “ko‘rinmas qo‘l”, ya’ni raqobat belgilaydi. demak, mamlakatlarni kamroq xarajatlar bilan biror bir mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashuvi shu mamlakat uchun qo‘shimcha foyda keltiradi.

Bundan tashqari mumtoz siyosiy iqtisod asoschilaridan biri shotland professori A. Smit o‘zining “Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to‘g‘risida tadqiqotlar” deb nomlangan mashhur kitobida mamlakatlar o‘rtasidagi savdoning nazariy modelini yaratishga katta e’tibor beradi. Mamlakatlar geografik joylashishining har xilligi natijasida u yoki bu tovarlarni ishlab chiqarish xarajatlari bir xil bo‘lmasligi tufayli yuzaga keladigan xalqaro mehnat taqsimoti bu modelning asosini tashkil etadi. Buyuk iqtisodchi ilgari surgan konsepsiyada “sog‘lom fikr”ga tayanuvchi xo‘jalik sub’ektining maqsadga muvofiq muomala tamoyillari tashqi savdo sohasiga ko‘chiriladi.

Ingliz iqtisodchisi D. Rikardo “Siyosiy iqtisod va soliqqa tortishning boshlanishi”29 asarida A. Smit konsepsiyasini rivojlantirar ekan, mutlaq ustunlik yanada umumiyroq modelning xususiy holi ekanligini ko‘rsatib berdi. Bu model “nisbiy ustunlik” nazariyasi nomini oldi. A. Smit mumtoz yo‘lining davomchisining g‘oyalariga ko‘ra, alohida olingan mamlakatda hamisha shunday bir tovar topiladiki, uni ishlab chiqarish, jahondagi o‘rtacha xarajatlar darajasida boshqa barcha tovarlarni ishlab chiqarishga nisbatan samaraliroqdir, ya’ni nisbiy ustunlik ana shu tovarni ishlab chiqarishda eng kam xarajatlarga ega bo‘linganda yuzaga chiqadi.

Tovar ayirboshlashning konkret hollarini nazariy ifodalashda aniqlikka erishish uchun D. Rikardo bir qator shartlarga rioya qilish kerak deb hisoblaydi. Bu shartlarning eng muhimlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatadi: ishchi kuchining xalqaro harakatchan emasligi, qo‘shimcha chiqimlar (transport va boshqalar) va texnik yangiliklar kiritish natijasida xarajatlarning o‘zgarishini e’tiborga olmaslik.

3. Jahon savdo tashkilotining mamlakatlar iqtisodiyotidagi ahamiyati. Umumjahon savdo tashkiloti (UST) 1995-yilning 1-yanvarida tashkil topdi. UST ko’p tomonlama savdo tizimlarining huquqiy va institutsional asosidir. U muhim shartnoma majburiyatlarni ta’minlaydi. Bu shartnoma majburiyatlari hukumatlarga ichki qonunchilikni shakllantirish va amalga oshirishda, shuningdеk tashqi savdoni boshqarishni aniqlab bеradi. UST 1947 yilda tashkil topgan va 1948 yilning 1-yanvaridan kuchga kirgan Tariflar va savdo bo’yicha bosh kеlishuv (GATT ing. General Agreement on Tariffs and Trade )ning davomchisi hisoblanadi.

BMT tizimiga kiradi. Idorasi Shveysariya (Jeneva)da. JST jahon savdosi qoidalarini ishlab chiqish yoʻli bilan davlatlar savdo siyosatiga taʼsir koʻrsatish, savdo munosabatlarini erkinlashtiradigan va qatiy tartib-qoidaga soladigan muzokaralar uchun yigʻilishlar oʻtkazish, davlatlararo savdoda yuzaga keladigan nizolarni hal qilish va b. vazifalarni bajaradi. JSTning oliy organi — barcha aʼzo mamlakatlar Vazirlar Konferensiyasi boʻlib, kamida 2 yilda bir marta oʻtkaziladi. Joriy ishlarga Bosh kengash (tovarlar savdosi boʻyicha kengash, xizmatlar savdosi boʻyicha kengash, intellektual mulk masalalari boʻyicha kengash), sekretariat, doimiy qoʻmitalar rahbarlik qiladi.

JST faoliyati aʼzo mamlakatlarning oʻzaro manfaatlarini turli tadbirlar (asosan boj imtiyozlari, toʻsiqlari va b.)ni qoʻllash bilan himoya qilishga qaratilgan. Aʼzo mamlakatlar JST talablarini bajarish bilan birga tashkilotning boshqa aʼzolariga savdoda mumkin qadar qulaylik berish rejimini (birinchi navbatda boj tariflarini pasaytirish) qoʻllaydi, oʻz ichki bozorini chet el korporatsiyalari uchun ochiq qilish majburiyatini oladi. 164 mamlakat toʻla huquqli aʼzo, 30 mamlakat, shu jumladan Rossiya, Oʻzbekiston, Qozogʻiston JST da kuzatuvchi maqomiga ega va 1992— 93 yillarda tashkilotga aʼzo boʻlish uchun ariza bergan

Tashkilotga a’zo bo‘lgach, ko‘pgina rivojlanayotgan va kam rivojlangan mamlakatlarda taraqqiy topgan davlatlar bilan teng huquqda savdo muzokaralarida ishtirok etish va muammolar yuzasidan murojaat qilish imkoniyati paydo bo‘lgan. Albatta, bu jarayon mazkur mamlakatlarda iqtisodiy o‘sish va aholi farovonligini oshirishga yordam bergan. Umuman, JSTning asosiy vazifalari manfaatdor a’zo davlatlar o‘rtasida ko‘p tomonlama savdo muzokaralarini o‘tkazish, savdodagi nizolarni bartaraf etish, a’zo mamlakatlar milliy savdo siyosatini monitoring qilish, boshqa ixtisoslashgan xalqaro muassasalar bilan hamkorlik olib borishdan iborat.

Iqtisodiyotni taraqqiy toptirish uchun bozor mexanizmlarini rivojlantirish, xususiy sektorga imkoniyat yaratish, qo‘shilgan qiymatli mahsulotlarni eksport qilish va ish o‘rni barpo etish kerak bo‘ladi. Bunday maqsadga erishishda esa mamlakatda tizimli islohotlarni o‘tkazish katta rol o‘ynaydi. Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish ham bu borada muhim ahamiyat kasb etib, ishlab chiqarishni rivojlantirishda, eksportni o‘stirish va kengaytirishda, bozor islohotlarini davom ettirish barqarorligini ta’minlashda yordam berishi mumkin.

JSTga a’zo bo‘lish alohida korxonalarga berilgan hammaga bir xil bo‘lmagan imtiyoz va tartiblarni bekor qilishni, korrupsiya darajasini kamaytirishni anglatadi. Xususiy sektor haqqoniy qoidalar bo‘yicha rivojlanadi. Masalan, paxta monopoliyasini bartaraf etish, fermer xo‘jaligiga nimani ekishni va bozor narxida sotishni erkin tanlash imkoniyatini beradi. Natijada yangi tarmoqlar vujudga keladi va, tabiiyki, qo‘shimcha ish o‘rinlari yaratiladi. Tashkilotga a’zolik yangi mahsulot va xizmatlar bo‘yicha yangi standart va qoidalarni shakllantiradigan turli xalqaro tashkilot va bitimlarda ishtirok etishga yo‘l ochadi. Yurtimizda dunyo mamlakatlariga eksport qilinadigan mahsulotlar ishlab chiqarish sharoitini tug‘diradi.

Tashkilotning 164 a’zo mamlakati uchun yangi bozorlar ochiq bo‘ladi. Investitsiyaning barqarorligi ta’minlanadi. Yangi sarmoyalar asosida qo‘shimcha ish o‘rinlari yaratiladi. Raqobat muhiti ham yaxshilanadi, bu boradagi global sharoitlar mahalliy ishlab chiqaruvchilar hamda xizmatlarni yetkazib beruvchilarga mahsulot sifatini ko‘tarish hamda dunyo bozorida raqobatlashishni o‘rganishga yordam beradi. Iste’molchilar arzon va sifatli tovarlar hamda xizmatlarni tanlash imkoniga ega bo‘ladi. Mahalliy ishlab chiqaruvchilarning huquqiy himoyalanadi. Savdo hamkorlari qabul qilingan xalqaro standartlar qoidalariga muvofiq milliy standartlarni ishlab chiqish eksportyorlarga chet el bozori talablariga moslashishda yordam beradi.

4. Xalqaro savdoda davlatning siyosati. Har qanday davlatning tashqi savdo siyosati hukumatning umumiqtisodiy yo’nalishining muhim tarkibiy qismi sanaladi, yanada torroq ma’noda esa eksport-import tovar oqimlari hajmi, tovar tarkibi va jug’rofiy yo’nalishini tartibga solish bilan bog’liq budjеt-soliq faoliyati sohalaridan biridir. Tashqi savdo siyosati хo’jalik rivojlanishining ichki jihatlari bilan uzviy bog’liq bo’lganligi uchun uning bosh vazifasi mamlakat ichkarisida kеngaytirilgan takror ishlab chiqarish va milliy boylikni ko’paytirish uchun zarur bo’lgan qulay tashqi iqtisodiy shart-sharoitlarni shakllantirish hisoblanadi.

Barcha davlatlar oldida tashqi savdo bo’yicha o’z milliy siyosatini tanlash muammosi yuzaga keladi va bu mavzudagi tortishuvlar ikki asr mobaynida davom etib kelmoqda. Jahon xo‘jalik tizimida globallashuv jarayonlarining chuqurlashuvi natijasida milliy iqtisodiyotlarning bir-biriga bog‘liqligi ortib, tashqi iqtisodiy faoliyat barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashning muhim omiliga aylanib bormoqda. Bunday sharoitda alohida olingan mamlakat faqat o‘z ichki imkoniyatlariga tayanib ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyotda biror bir jiddiy natijalarga erishishi mushkul hisoblanadi. Shu sababli har bir mamlakat bir biri bilan hamkorlikda ish olib borib ,tashqi savdoga jiddiy etibor berishi kerak.

Xalqaro savdo — bu turli davlat-milliy xoʻjaliklari oʻrtasidagi tovar va xizmatlarning ayirboshlash jarayonidi. Xalqaro savdo qadimdan mavjud boʻlsada, faqat XIX asrga kelib, yaʼni deyarli barcha rivojlangan mamlakatlar xalqaro savdo aloqalarida ishtirok eta boshlashi bilan jahon bozori shakliga kirdi. Xalqaro savdo tashqi savdo aylanmasi, eksport va import, savdo balansi kabi koʻrsatkichlar bilan tavsiflanadi.

Bozor qonunlari asosida rivojlangan va davlat aralashuvi yuqori bo’lgan maml;aktlarning barchasida davlat erkin xalqaro ayriboshlash yo’liga ma’lum to’siqlar qo’yadi va bunday xolat nilliy manfaatlarni ximoya qilish bilan tushuntiriladi. Bularga mamlakat iste’mol bozorlarini ximoyalash ichki bandliklni oshirish, yangi tarmoqlarni rivojlantirish va hakozolar kiradi. Iqtisodiy raqobatga bardoshli bo’lgan davlatlar ham bunday raqobatga chidamsiz davlatlar ham litsenziyalash va kvotalarni o’rnatish bojxona bojlari va tariflarni kiritish mahsulot sifati va uning xavfsizligini ta’minlovchi standartlarni o’rnatish hamda tashqi iqtisodiy faoliyatga ta’sir etuvchi boshqa bir qator vositalardan keng foydalanadilar, shu orqali o’z tashqi iqtisdiy siyosatlarni yurguzadilar.

Davlat tomonidan amalga oshiriladigan mamlakatning tashqi iqtisodiy faoliyati kundalik va strategik maqsadlarga muvofiq uning tashqi iqtisodiy siyosatiga asoslangan. Mamlakatning tashqi iqtisodiy siyosati deganda boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va tartibga solishga qaratilgan faoliyat tushuniladi. Hozirda tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish siyosatida ikki yo’nalish o’zaro bog’langan: 1 Erkinlashtirish; 2 Proteksionizm. Ichki bozorni horijiy raqobtda himoyalashga qaratilgan iqtisodiy siyosat Proteksionizm deyiladi.

Xitoy Vazirligi bayonotiga ko‘ra, AQSH JST normalarini buzdi va iqtisodiyot tarixida hajmi bo‘yicha eng yirik savdo urushini boshlab berdi. Unda aytilishicha, bojlarni kiritish savdo bo‘yicha qo‘rqitishga misol bo‘ladi, bu global ishlab chiqarish zanjirlari xavfsizligiga jiddiy zarar yetkazib, jahon iqtisodiyoti tiklanishiga xalaqit beradi. “Xitoy birinchi bo‘lib o‘q uzmoqchi emas, lekin davlatning tub manfaatlarini muhofaza etish va xitoy xalqi foydasini o‘ylab zarur bo‘ladigan javob zarbasini berishga majbur. Biz, qolaversa, yuzaga kelgan vaziyat haqida JSTni o‘z vaqtida xabardor etamiz, dunyo bilan bir yo‘ldan boramiz va erkin savdo hamda ko‘p tomonlama tizimni birgalikda qo‘llab-quvvatlaymiz”, deyiladi bayonotda AQSH va Xitoy savdo urushi

“ Oqibatda bundan nafaqat oddiy korxonalar va iste’molchilar aziyat chekadi, balki kelajakda Amerika korxonalari va aholisi manfaatlariga ham zarar yetkaziladi”, deyiladi bayonotda. Ma’lumot uchun, AQSH prezidenti Donald Trampning Xitoydan import qilinadigan tovarlarga nisbatan 25 foizlik bojlarni joriy etish to‘g‘risidagi qarori kuchga kiradi. Uning umumiy bahosi 34 milliard dollar ekanligi aytilyapti. AQSH rahbari bundan oldin aytib o‘tganidek, ushbu qaror, Vashington nuqtai nazaricha, Xitoy korxonalari tomonidan Amerika intellektual mulki va texnologiyalari noqonuniy o‘zlashtirib olingani va Pekinning g‘irrom savdo amaliyoti tufayli qabul qilindi.

5. O’zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasini oshirishni takomillashtirish yo’llari. O`ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TASHQI SAVDO AYLANMASI (2019-yil yanvar-mart*) 2019-yil yanvar-mart oyi yakunlariga ko`ra, respublikada tashqi savdo aylanmasi 9 406,2 mln. AQSH dollarini tashkil etib, o`tgan yilning shu davriga nisbatan 27,2 % ga o`sdi. Shu jumladan, eksport hajmi 4 132,7 mln. AQSH dollarga (o`sish sur`ati 20,6 %) va import hajmi 5 273,5 mln. AQSH dollariga (o`sish sur`ati 32,9 %) yetdi. Tashqi savdo saldosi minus 1 140,8 mln. AQSH dollarini tashkil qildi. So`nggi yillarda hukumatimiz tomonidan sanoat tuzilmasini diversifikatsiya qilishni, eksportni qo`llab- quvvatlash, import o`rnini bosuvchi tovar va mahsulotlarni ishlab chiqarishni yanada oshirilishi natijasida eksport tarkibida sezilarli o`zgarishga erishildi.

Respublikamizda tashqi savdoni qo`llab-quvvatlash hamda MDH davlatlari bilan ushbu sohadagi hamkorlikni yanada mustahkamlash bo`yicha olib borilayotgan chora- tadbirlar natijasida 2019-yil yanvar-mart oyida tashqi savdo aylanmasida MDH davlatlarining ulushi 33,9 % ni tashkil etib, hamda tashqi savdo aylanmasi o`tgan yilning shu davriga nisbatan 117,4 % tashkil etdi.

Boshqa xorijiy davlatlarning respublika tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 2018-yilning yanvar-mart oyida 63,3 % ni tashkil qilgan bo`lsa, joriy yilning ushbu davrida esa tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 66,1 % ga yetdi. O`tgan yilning mos davriga nisbatan 2,8 % ga o’sdi.

EKSPORT 2019-yil yanvar-mart oyida eksport hajmi 4 132,7 mln. AQSH dollarga (o`sish sur`ati 20,6 %) teng bo`ldi. Eksport tarkibida tovarlar 83,9 % ulushga ega bo`lib, bular asosan energiya manbalari va neft mahsulotlari (18,2 %), to’qimachilik va to’qimachilik buyumlari (8,9 %), oziq-ovqat mahsulotlari (6,0 %), shuningdek, qora metallar va undan tayyorlangan buyumlar (1,7 %), rangli metallar va undan tayyorlangan buyumlar (5,5 %) guruhlari hissasiga tog`ri kelmoqda. Oltin hajmini hisobga olmagan holda, jami tovar va xizmatlar eksporti 2 901,3 mln. AQSH dollarini tashkil etib, 35,2 % ga o’sdi.

2019-yilning yanvar-mart oyida eksport qilingan tovarlar va xizmatlar tarkibining tahlili shuni ko`rsatmoqdaki, tovarlar va xizmatlar tarkibida o`tgan yilning shu davriga nisbatan sezilarli o`zgarishlar qayd etilmadi, lekin 2019-yilning yanvar-mart oyida amalga oshirilgan eksportning umumiy hajmida ayrim turdagi tovar va izmatlarda o`sish sur`atlari qayd etildi.

Eksport qilinayotgan tovar va xizmatlarning asosiy qismi Xitoy Xalq Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi hissasiga to`g`ri kelmoqda. Bu esa umumiy eksport hajmining 33,6 % ini tashkil qiladi. Xitoy Xalq Respublikasi va Rossiya Federatsiyasiga eksport qilinayotgan tovarlar tarkibiga nazar tashlasak, asosan energiya manbalari va neft mahsulotlari, kimyo mahsulotlari va undan tayyorlangan buyumlar hamda oziq-ovqat mahsulotlari guruhlaridan iborat ekanligini ko`rishimiz mumkin.

Xizmatlar eksporti hajmi 666,4 mln. AQSH dollarini yoki jami eksport hajmining 16,1 % ini tashkil etib, o`tgan yilning shu davriga nisbatan 7,6 % ga o`sganligi kuzatildi. Xizmatlar eksporti tarkibining asosiy ulushi turizm xizmatlari transport xizmatlari, telekommunikatsiya, kompyuter va axborot xizmatlari hamda moliyaviy xizmatlar hissasiga to`g`ri keladi.

Mеva-sabzavot mahsulotlari eksporti 2019-yilning yanvar-mart oyida jami 308,8 ming tonnadan ziyod mеva-sabzavot mahsulotlari 178,5 mln. AQSH dollariga eksport qilindi (o`sish sur`ati - 68,5 %). Mеva-sabzavot mahsulotlarining eksport tarkibiga qaralsa, 2019-yilning yanvar-mart oyida 250,5 ming tonna sabzavotlar 100,0 mln. AQSH dollariga yoki o`tgan yilning mos davriga nisbatan 119,1 ming tonnaga ko`p miqdorda eksport qilingan. Shuningdek, 58,2 ming tonna mеva va rezavorlar 78,4 mln. AQSH dollariga eksport qilingan bo`lib, eksport hajmi o`tgan yilning mos davriga nisbatan 10,3 ming tonnaga ko`pdir.

To`qimachilik mahsulotlari eksporti dinamikasi

Shu bilan birga ta`kidlab o`tish kerakki, 2019-yilning yanvar- mart oyi mobaynida respublikaga import qilinayotgan tovar va xizmatlar yanvar-mart oyida, yanvar oyiga nisbatan 1 304,4 mln. AQSH dollarga ko`p import qilindi va 5 273,5 mln. AQSH dollarini tashkil etdi.

Yuqorida qayd etib o`tilganidek, import tarkibida asosiy ulushni tashkil qilayotgan mashina va asbob-uskunalar hamda kimyo mahsulotlari va undan tayyorlangan buyumlar asosan qaysi davlatlardan respublikamizga olib kirilayotganligi quyidagi jadvallardan ko`rish mumkin.

Yurtimizda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar va dunyo mamlakatlari bilan olib borilayotgan mustahkam aloqalar natijasida mamlakatimizning eksport salohiyati oshib bormoqda. Shuningdek, hukumatimiz tomonidan bir qator soliq, bojxona imtiyozlarining yaratilishi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarilishi milliy mahsulotlarimizni tashqi bozorlarda mustahkam o`rin egallashlari uchun zamin yaratmoqda.

6. Mamlakatimizni rivojlantirishda Harakatlar strategiyasining roli. III. Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga yo‘naltirilgan makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini saqlab qolish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish bo‘yicha institutsional va tarkibiy islohotlarni davom ettirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish va uning ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag‘batlantirish, hududlar, tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiy ettirish, investitsiyaviy muhitni yaxshilash orqali mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etish

“ Faol tadbirkorlik, innovatsion gʻoyalar va texnologiyalarni qoʻllab-quvvatlash yili” deb eʼlon qilingan 2018 yilda mamlakatimizda iqtisodiyot, ijtimoiy soha va davlat boshqaruviga zamonaviy ilm-fan yutuqlari, innovatsion gʻoyalar va texnologiyalarni joriy etish boʻyicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirildi. Qabul qilingan 2018 yilgi Davlat dasturini roʻyobga chiqarish doirasida 21 trillion soʻm va 1 milliard AQSH dollariga teng 76 mingta loyiha amalga oshirildi. “ Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlariga muvofiq 400 dan ortiq qishloq va mahallalarda munosib turmush sharoitlarini yaratishga qaratilgan qurilish va obodonlashtirish ishlariga 3 trillion soʻm mablagʻ yoʻnaltirildi.

“ Har bir oila – tadbirkor” va “Yoshlar – kelajagimiz” dasturlari doirasida 2 trillion soʻmga yaqin mablagʻ ajratilib, joylarda 2 600 dan ortiq biznes loyihalar amalga oshirildi. Ijtimoiy sohani rivojlantirish, aholining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish va mehnatga haq toʻlash tizimini yanada takomillashtirishga alohida eʼtibor qaratildi hamda bu aholining real daromadlarini 2017 yilga nisbatan 12 foizga oshirish imkonini berdi. Yangi oʻquv yoʻnalishlarini ochish va qabul kvotalarini oshirish hisobiga oliy taʼlim olish imkoniyatlari salmoqli darajada kengaytirildi. Soliq maʼmuriyatchiligining mohiyatan yangi tartibi joriy etilgani sababli soliqlarning prognozdan oshirib bajarilgan qismi hisobidan mahalliy byudjetlar ixtiyorida 5,5 trillion soʻm mablagʻ qoldirildi. Bu 2017 yilgi koʻrsatkichlarga nisbatan 6 barobar, 2016 yilga nisbatan 32 barobar koʻpdir.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Tashqi savdo siyosati

O’zbekiston tashqi savdo aloqasi

Tashqi savdo faoliyatini bojxona orqali tartibga solish

O`zbekistonda tashqi iqtisodiy aloqalar

Tashqi savdo faoliyatini bojxona orqali tartibga solish 2