Klassik maktabga muqobil (alternativ) ta\\'limotlar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Klassik maktabga muqobil (alternativ) ta\\'limotlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

164 KB

Ko'chirib olish

Klassik maktabga muqobil (alternativ) ta'limotlar

Reja:  1. Sismondinig iqtisodiy qarashlari.  2. Prudonning iqtisodiy konsepsiyasi.  3. Rodbertusning iqtisodiy g`oyalari.

S.Sismondining iqtisodiy qarashlari  Jan Sharl Leonardi Simond Leonard de Sismondi (1773-1842) Shveysariyada tug ' ilgan , fransuz klassik siyosiy iqtisodini nihoyasiga etkazuvchi va ayni vaqtda mayda siyosiy iqtisodning asoschilaridan biridir . U mu ' tabar protestant pastor oilasida tug ' ilib voyaga etdi . protestantlar kollegiyasini bitirib chiqdi , Jeneva universitetida o ' qidi .

 S . Sismondi iqtisod va tarix fanlari sohasida katta ishlarni amalga oshirib , boy ilmiy - adabiy meros qoldirdi . « Toskani qishloq xo ' jaligining ko ' rinishi » (1801 y .), « Savdo boyligi yoki siyosiy iqtisod prinsiplari va ularning savdo qonunchiligida qo ' llanilishi to ' g ' risida » (1803 y .), « Italiya respublikalarining tarixi » (1807 y .), 1818 yilda esa « Edinburg ensiklopediyasi » uchun « Siyosiy iqtisod » maqolasini tayyorladi , lekin « Siyosiy iqtisodning yangi ibtidolari yoki boylikning aholi nufusiga munosabatlari to ' g ' risida » (1819 y .) kitobining nashr qilinishi uning shuhratini yanada oshirdi .

 Sh . Sismondi g ' oyalarining shakllanishi , sanoat to ' ntarishi davri bilan , shuningdek mayda ishlab chiqaruvchilarning iqtisodiy kuchsizlanishi bilan bog ' liq bo ' lib , bu esa o ' z navbatida kapitalizmning feodalizm ustidan , yirik mashinalashgan ishlab chiqarishning mayda ishlab chiqarish ustidan g ' alabasini anglatar edi .

 S . Sismondi ijodini o ' rganish metodini ayrim xususiyatlarini klassik iqtisodiy maktab vakillari bilan tenglishtirishimiz mumkin . Aynan o ' ziga xos uslubiyot iqtisodiyot faniga quyidagi yangiliklarni olib kirdi .

 Birinchidan , Klassiklardan farq qilib , xukumatlar boylikni taqsimlash va tartibga solishni boshqarishni o ' z qo ' llariga olishlariga xayrihohlik bildiradi . Unda aynan xukumat ishlab chiqarishni kengaytirmasdan « uchinchi shaxslar » manfaatlariga mos yo ' l ochib beradi .  Ikkinchidan , siyosiy iqtisodda ilmiy abstraksiya usulini qabul qilmaslik . S . Sismondi , A . Smit izdoshlarini abstraksiyaga berilib insonlarni umuman unutganliklarini , natijada fan ularni izlanishlarida turli amaliyotlardan ajralib qoldi deb qisqacha xulosalar qiladi .

 Uchinchidan , A.Smitning «iqtisodiy inson» doktrinasini inkor etish. S.Sismondi klasiklarning har bir alohida olingan inson manfaatlari umumiy manfaatlarini shakllanishiga sababchi degan fikrga umuman qo'shilmaydi. Uning fikricha har qaysi inson o'zining shaxsiy manfaatlarini o'zgalar hisobiga amalga oshirish bilan mavjud turli imkoniyatlarni ishga solar ekan, bu erda har sanoatchining erishgan yutug'i o'z navbatida o'zga sanoatchini xonavayron bo'lishiga olib keladi.  To'rtinchidan , ilmiy texnika progresini jadallashuvi jamiyat ravnaqidagi ob'ektiv zaruriyatligini tan olmaslik. Quyidagi uslubiy holatni izohlab S.Sismondi shunday deydi: «garchan mashinalar ixtirosi insonlar uchun katta qulaylik bo'lsada, ammo ular (mashinalar) yaratgan foydani adolatsiz taqsimlanishi, kambag'allar uchun ofat keltiradi».

 Beshinchidan , iqtisodiy tahlilda funksional usulni qo ' llash maqsadga muvofiqligini e ' tirof etish . Bu holat siyosiy iqtisodda tobora yangi tus olayotgan sabab va oqibatni tan olish demakdir.  Oltinchidan, iqtisodiy tahlilda iqtisodiy faktorlar bilan birga noiqtisodiy faktorlarning ham o'rin olishi. Din, tarbiya, vijdoniylik va boshqalar insonlarning bir maqsadga yaqinlashtiriuvchi faktorlar deb belgilanadi.

 Uning qarashlari rivojida ikki bosqich ko'zga tashlanadi. Avval boshda S.Sismondi A.Smit ta'limotining, klassik siyosiy iqtisodning tarafdori bo'lib chiqdi. U o'zining dastlabki asarlaridan biri - « Savdo boyligi to'g'risida.. .» kitobida (1803 y.) sanoat to'ntarilishining ijtimoiy- iqtisodiy mazmuni va imkoniyatlarini yuksak baholadi. S.Sismondi Angliyaga ikkinchi marta borib kelganidan keyin endi kapitalizmni, shuningdek klassik maktabni qattiq tanqid qila boshladi

 «Siyosiy iqtisodning yangi ibtidolari yoki boylikning aholi nufusiga munosabatlari» (1819 y.) kitobi uning shuhratini yanada oshirdi. S.Sismondi odamlar baxt va tenglikni ta'minlash uchun birlashdilar, degan fikrga asoslanadi. U mayda ishlab chiqarishni ko'klarga ko'tarib maqtaydi, mehnatkashlarning manfaatlarini himoya qilishga intiladi, hammaga hamdardlik bildiradi, fabrikaga oid qonunlarni tabriklaydi, bolalar mehnatining ekspluatasiya qilinishini qoralaydi.

 Kapitalizmni ijtimoiy adolatdan mahrum bo'lgan jamiyat deb ma'lum qiladi. S.Sismondi iqtisodiy qarashlarining sistemasida daromad to'g'risidagi ta'limot alohida o'rin olishini kitob nomining o'ziyoq ko'rsatib turibdi. U taqsimotning ko'pdan-ko'p muammolari to'g'risida fikr bildiradi. Kapitalni, krizislarni, mahsulotni realizasiya qilish masalalarini tadqiq etadi, jamiyatni o'zgartirishning mayda burjuacha dasturi (programmasi) ni ilgari suradi.

P.J.Prudonning iqtisodiy konsepsiyasi.  Prudonizm Per Jozef Prudon (1809- 1865) - fransuz publisti, mayda ishlab chiqarish nazariyotchisi, kambag'al kosib oilasida tug'ilgan. Moddiy jihatdan nochorligi sababli kolejdagi o ' qishni tugatmagan , sherik hamkorining mablag ' i hisobiga kichik bir bosmaxonani ishlatib , zo ' r berib o ' z ma ' lumotini oshirish bilan shug ' ullangan . Ilmu - fanni o ' rganishni avvalo muhtojlikdan qutulish usuli deb bilgan .

 1838 yilda P . Prudon Bezanson akademiyasi tomonidan kam ta ' minlangan yosh olimlarga ajratilgan uch yillik stipendiyani olib Parijga ko ' chib o ' tdi . Parijda u J . B . Sey , S . Sismondi , T . Maltus , K . Sen - Simon , Sh . Fure va boshqa iqtisodchi olimlar asarlari bilan yaqindan tanishdi .

 1840 yilda P.Prudonning «Mulkchilik nima?» nomli mashhur asari e'lon qilindi. Ushbu asarda kapitalizmni tanqid bosh mavzu bo'lsada, hali olimning amaliy dasturi bayon qilinmagan edi. 1846 yilda P.Prudonning «Iqtisodiy ziddiyatlar tizimi yoki qoshshoqlik falsafasi» nomli yana bir asari e'lon qilindi. Asarda olim kapitalizmni isloh qilishning amaliy dasturini ishlab chiqishga, siyosiy kurashning behudaligini asoslashga urindi.

 1848 yilda nashrdan chiqqan «Ijtimoiy masalalarning Xal etilini» nomli yangi asarida olim har qanday inqilobiy chiqishlarni keskin qoralaydi. Xalq banklari konsepsiyasini e'lon qilib xalqni ijtimoiy islohotlarga chorlaydi. P.Prudon siyosiy iqtisodni «aql-zakovatning abadiy qonunlari» to'g'risidagi fan deb biladi. P.Prudon va S.Sismondi nazariy qarashlarida biz juda yaqinlik va o'xshashlik hollarini uchratishimiz mumkin.

 Birinchidan , iqtisodiyotda cheksiz erkin raqobatni inkor etib , boshqarish mumkin bo ' lgan raqobatni topib tashkil etish .  Ikkinchidan , xo ' jalik hayotini tahlil qilish jaranida iqtisodiy ko ' rsatkich va manbalarni asosiy deb hisoblamasdan , balki mehribonlik , ahloq , ijtimoiy adolat , etika va boshqa kategoriyalarni , shuningdek inson hayotining eng oliy ne ' mati tenglik va tinchlikni asosiy deb hisoblash .  Uchinchidan , ko ' p yillar davomida yaratilgan ilmiy asarlarda iqtisodiy hodisalarga nemis faylasufi Gegel dialektikasi asosiy uslub qilib olinib , unga alohida e ' tibor berildi .

 P . Prudon o ' zining mayda ishlab chiqarish manfaatlaridan kelib chiqqan islohotchilik konsepsiyasini maydonga tashlar ekan , juda ko ' p masalalar xususidagi fikrlarni bayon etadi . mehnat taqsimoti , tovarning xususiyati , ish haqi , mulkchilik , daromad va takror ishlab chiqarish kabilarni ilmiy izohlashga harakat qiladi . P.Prudon o'zining eng muhim asarlaridan biri - «Iqtisodiy ziddiyatlar tizimi....» da avvalgi mehnat taqsimotini tahlil qiladi. Mehnat taqsimoti bir tomondan boylikning ko'payishiga imkon bersa, ikkinchi tomondan qashshoqlikka, kambag'allikka olib boradi.

 P.Prudonning mulohazalariga qaraganda, mehnat taqsimotining naf keltiradigan xususiyatlarini saqlab qolish va zararli xususiyatlarini tugatish kerak. Metodologiya jihatidan bu o'rinda ijtimoiy jarayonlar dialektikasining ilmiy tahlilida tarixdan tashqari yondashuv sezilib turadi. Prudon tovarning xususiyatini ham mana shunday pozisiyalardan turib «tadqiq» qiladi.

 Uning fikricha, qiymatning abadiy g'oyasi mavjud, bu g'oya iste'mol qiymati talab va kamchilik bilan, ayirboshlash qiymati esa taklif va mo'l-ko'lchilik bilan belgilanadi. Talab bilan taklif o'rtasidagi kurashda tovarning qiymati yoki narxi belgilanadi. Nazariy jihatdan olganda bu haddan tashqari vulgar konstruksiyadir: qiymat ayirboshlashda vujudga keladi, u ob'ektiv asosdan mahrum.

 U ish haqining harakati qonuniyatlarini ham oddiy va g ' ayriilmiy pozisiyalardan turib bayon etadi . Prudon ishchilarning ish haqini oshirish uchun kurashiga qarshi chiqadi , chunki bu narsa narx - navoning yoppasiga ko ' tarilishiga yoki muhtojlikning kuchayishiga olib borar emish .

K.Rodbertusning iqtisodiy g'oyalari  Karl Iogann Rodbertus - Yagesov (1805- 1875) Germaniyada , Shimoliy Greyfsvoldda 1805 yilda tug ' ildi . Gettingem va Berlin universitetlarida huquqdan tahsil olib, shu mutaxassislik bo'yicha ma'lum vaqt ishladi. Burjua demokratik revolyusiyasi yillarida parlament a'zosi, keyinchalik vazir (ministr) lavozimlarida faoliyat ko'rsatdi. K.Rodbertus Germaniya mayda burjua iqtisodiy ta'limoti vakili bo'lib, Sen-Simon va sosialist- rikardochilar g'oyalari ta'sirida edi.

 1842 yilda K.Rodbertus « Davlat-xo'jalik tizimimizni bilish yo'lida » deb nomlangan kitobini nashrdan chiqardi. Uning asarlari «sosial xatlar» shaklida yozilgan. U aynan shu kitobida qo'shimcha qiymat nazariyasini ko'rsatib o'tdi. U o'z fikrlarini yakunlab, shunday deb yozadi: « Agar ishlab chiqarish qanchalik yuqori bo'lsa, ishchining yashashi uchun zarur vositalardan tashqari ko'pgina iste'mol buyumlarini yaratishi mumkindir.

 Bu chegirtma erga xususiy mulkchilik va kapital mavjud sharoitda renta holiga aylanadi va kishilar tomonidan mehnatsiz o'zlashtiriladi. Boshqacha qilib aytganda, renta olishning asosiy usuli erga xususiy mulkchilik va kapitaldir» (K.Rodbertus «K poznaniyu nashego gosudarstvenno- xozyaystvennogo stroya. Pyat teorem». M.,1935, str.115). K.Rodbertusning nazariyasi va qisqacha xulosalarlariga yuqori baho berish mumkin, chunki u A.Smit va D.Rikardo iqtisodiy ta'limotlar bilan yaqindan tanish va bu ta'limotlarni chuqur ilmiy tahlil qilgan edi.

 Shuningdek, olim o'z xatlarining birida qo'shimcha qiymat va uning vujudga kelishini Marksdan oldinroq ko'rsatganligini va aniq qilib tushuntirganligini yozadi. Bu bilan u o'zining qo'shimcha qiymat nazariyasidan Marks ijodiy foydalanganligini va hatto «o'g'irlab» o'ziniki qilganligini isbotlamoqchi bo'ladi. Shuni aytish zarurki, Marks ta'limotiga nisbatan aytilgan bu tanqidlar Marksning o'ziga ham ma'lum edi. Marksning vafotidan keyin nemis kateder- sosialistlari bu masalani yana qayta ko'tardilar.

 Ularning asosiy maqsadlari Marks ta'limotini kuchsizlantirish va uning ta'sir doirasini kamaytirish edi. O'z davrida F.Engels bu fikrlar uydirma ekanligini va Rikardoning qiymat nazariyasidan so'lrikardochilar sosialistik qisqacha xulosalarlar uchun K.Rodbertusdan oldinroq ko'rsatib foydalanganliklarini aytdi. Shuningdek u K.Rodbertus qo'shimcha qiymatning foyda va er rentasiga aylanish qonunini, kapitalistik sinflar o'rtasida qo'shimcha qiymatning taqsimlanishi, qonunni to'liq tushunmay, faqat renta nazariyasi bilan cheklanib qolganligini ham ko'rsatib o'tdi.

 Haqiqatdan ham foyda va er rentasini ishchilarga haq to'lamaslik samarasi deb hisoblash, bu hali qo'shimcha qiymatning ilmiy nazariyasini yaratish degan gap emas edi. Ingliz sosialist-rikardochilar bu masalada K.Rodbertusdan ancha ilgarilab ketdilar (biz bu haqda keyingi boblarda to'xtalib o'tamiz).

 K.Rodbertusning iqtisodiy g'oyalari yuqorida qayd etilgan asosiy asaridan tashqari, katta tomni tashkil etgan to'rtta «ijtimoiy xati»da bayon etilgandir. Unda u qiymatning mehnat nazariyasini sodda ko'rinishda tahlil qildi. Qiymat ijtimoiy zaruriy mehnat bilan aniqlanmasdan, balki barcha mehnat harajatlari bilan aniqlanib, bu o'rinda bir xil mehnat harajatlari har qanday ishlab chiqarishdan qat'i nazar bir xil qiymat hosil qiladi deb ko'rsatiladi.

 K.Rodbertusning fikricha, mehnat qiymat o'lchovi sifatida oltin va kumushdan yuqori turadi, chunki u ish kunini o'zgarmas o'lchov deb hisoblaydi. Bu o'rinda «mehnat kunlari» ham izohlanadi. Lekin olim xayoliy fikrlarga berilib, kapitalistik tovar xo'jaligi sharoitida pulning zaruriyatini to'g'ri tushuntirib bera olmadi. K.Rodbertus o'zining taqsimot nazariyasida klassik maktab vakillari Yo'l qo'ygan xatolarni takrorlaydi. Taqsimot nazariyasi quyidagi tartibda tahlil qilinadi va uch bosqichdan iborat bo'ladi.

O'xshashlar

Qadimgi dunyodagi iqtisodiy ta`limotlar

Qadimgi Rim va Yunonistondagi iqtisodiy ta`limotlar

«Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» fanining predmeti va uslubi

Yevropada merkantilizm va klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi

Dispersiya. Dispersiyalar turlari