Ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар - Iqtisodiyot - Slaydlar

Ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1683 KB

Ko'chirib olish

Асосий тушунчалар . Ишлаб чи қ ариш ва технологик жараё н лар.

• Режа: 1) Ишлаб чиқариш жараёни • 2) Машинасозлик заводларининг турлари • 3) Яккалаб ва серияли ишлаб чиқариш • 4) Буюм, махсулот ва уларни ишлаб чиқаришда қўйиладиган талаблар • Атамалар, асосий тушунчалар, калит сўзлар: • Технологик жихоз; ишлаб чиқариш ускунаси; махсулотларни унификациялаш; серияли, ялпи ишлаб чиқариш;

• Ишлаб чикариш жараёни. Жамиятга керакли бўлган махсулот турли хил хом ашёлардан ишлаб чиқариш жараёни натижасида тайёрланади. • Ишлаб чиқариш жараёни махсулот (машина) тайёрлаш учун мазкур корхонадаги барча кишилар ва меҳнат қуролларининг биргаликдаги таёр маҳсулотга айланишдаги барча босқичларни ўз ичига олади. Ишчи меҳнат қуроли (жиҳоз, ускуна, мослама) ёрдамида меҳнат предметига (дастлабки хом ашё, материалга) таъсир қилиб, уни тайёр махсулотга айлантиради. • Заводнинг ишлаб чиқариш жараёни машина деталларининг заготовкасини тайёрлаш, уларга турли ишловлар бериш (механик, термик, кимёвий ва бошқалар) сифатини назорат қилиш, йиғиш, синаш, омборларда сақлаш, транспортировка қилиш каби жараёнларни ўз ичига олади.

• Меҳнат жараёни натижасида меҳнат предмети, яъни хом ашё ёки маҳсулот ишчи иштирокида ўз қиёфасини ўзгартиради. • Табиий жараён — бу инсон иштирокисиз содир бўладиган жараёнлардир, қуйманинг қотиши, автомобилнинг бўягандан сўнг қуритиш ва бошқалар. Табиий жараён ишлаб чиқариш жараёни салмогида жуда кам салмоққа эга. • Ҳар бир маҳсулот ишлаб чиқаришнинг натижаси билан боғлиқ бўлгани учун ишлаб чиқариш жараёни асосий, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи бўлиши мумкин. Асосий ишлаб чиқариш жараёни натижасида хом ашё ёки дастлабки материал тайёр маҳсулотга айланади, унинг ҳажми корхонанинг ишлаб чиқариш режаси билан белгиланади. Масалан, деталлар тайёрлаш, йиғиш бирликларини ва машина тайёрлаш ва ҳоказо.

• Ёрдамчи ишлаб чиқариш жараёнида ишлаб чиқарилган маҳсулот заводнинг ўзида ишлатилади. Масалан, Асакадаги УзДЭУ қўшма корхонасидаги асбобсозлик цехи кузов цехи учун штамплар ва турли ускуналар тайёрлаб беради, ишдан чиққан жиҳозларни таъмирлайди. Яъни бу цехнинг ишлаб чиқарган маҳсулоти аҳолига реализация қилинмайди, аммо у асосий ишлаб чиқаришнинг узлуксизлигини таъминлайди. Ҳар қандай маҳсулот жумладан, автомобиллар ҳам хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқаришга боғлиқ бўлиб, уларнинг асосий вазифаси асосий ишлаб чиқаришни таъминлашдир.

Ишлаб чиқариш жараёнини умумий ҳолда қуйидагича кўринишда ифодалаш мумкин:

• Технологик жараён д еб хом ашёнинг аста— секин ўзгариб боришида ишчининг ва меҳнат қуролининг ҳамма ҳаракатларини қамраб олган ишлаб чиқариш жараёнининг бир бўлагига айтилади. • Технологик жараён ишлаб чиқариш объектининг шакли, ўлчамлари механик хусусиятлари (материалнинг, заготовканинг, яримфабрикатнинг, деталнинг) ёки алоҳида олинган деталларнинг ўзаро алоқалари ўзгаради (йиғиш). Одатда технологик жараён деталга ёки буюмга нисбатан қаралади, ишлаб чиқариш жараёни эса — цехга ёки участкага нисбатан қаралади.

• Кўп миқдордаги бир хил деталларни ёки бир турдаги йиғиш бирликларини тайёрлаш технологиясини бўлакларга бўлганда шундай бўлиш керакки, уларни бир хил вақт бирлиги ичида бир иш жойида бажариш мумкин бўлсин. Шундай қилиб технологик жараён ўз навбатида технологик амаллардан ташкил топади. • Технологик амал деб бир иш жойида бажариладиган ва тех нологик жараённинг тугалланган бир қисмига айтилади. Масалан, цилиндрлар блоки гилзасини йўниш, хонинглаш ёки сийқалаш. Булар алоҳида олинганда ҳар бири бир амал бўлиб, комплекс ҳолда эса цилиндрлар блоки гилзасига механик ишлов бериш технологик жараёнини ҳосил қилади. • Технологик амал ўз навбатида технологик ўтишлардан ташкил топади.

• Умуман олганда технологик жараённи бажарувчи восита бу технологик жиҳоз, ускуна ва асбоблардир. • Технологик жиҳоз деб технологик жараённинг маълум қисмини бажариш учун материал ёки заготовкани жойлаштириладиган, уларга таъсир қилувчи воситаларга ва зарур бўлганда энергия манбаи билан жиҳозланган ишлаб чиқариш қуролига айтилади. Технологик жиҳозларга дасггоҳлар, синаш қурилмалари, конвейерлар киради. • Технологик ускуна бу технологик жараённи бажариш учун технологик жиҳозга қўшимча ишлаб чиқариш қуролидир. Масалан турли хил мосламалар, асбоблар, штамплар, пресс формалар. • Ростлаш (настройка) бу технологик жихоз ва ускунани маълум технологик жараённи бажаришга тайёрлашдир. Мослама ва асбобни дастгоҳга ўрнатиш, маълум бир сурилиш ва тезлигини танлаб олиб қўйиш ҳам ростлаш ҳисобланади.

• Заготовкага кесиб ишлов беришда бир қанча қўшимча ҳаракатлар амалга оширилади, масалан, заготовкани дастгоҳга ўрнатиш ва қотириш, ишлов бериб бўлгандан сўнг уни дастгоҳдан олиш, дастгоҳни юргазиш ва ишловдан сунг тўхтатиш ва бошқалар. Қўшимча ҳаракатлар детал сифатини ўзгартирмайди, аммо бу ҳаракатлар асосий ишлов бериш ҳаракатларининг бажарил и шини таъминлайди.

Машинасозлик заводларинннг турлари. • Буюмларни ишлаб чиқариш усулини қўллаш белгилари бўйича ишлаб чиқариш категориясининг таснифланиши ишлаб чиқариш турлари дейилади . Ишлаб чиқаришнинг уч тури мавжуд бўлиб, улар: яккалаб, сериялаб ва ялпи ишлаб чиқаришдир. • Яккалаб ишлаб чиқаришда машинасозлик заводларидаги янги автомобилларни яратишдаги экспериментал цехларида яратилган автомобилларнинг намуна — нусхаси, баъзи машинасозлик фирмаларининг якка тартибдаги буюртма асосида тайёрланган автомобиллари мисол бўла олади.

Яккалаб ишлаб чиқаришга қуйидаги хусусиятлар мо с : • 1. Жиҳозларнинг универсаллиги (экспериментал цех амалда маълум турдаги автомобилларнинг ҳамма деталларини тайёрлай оладиган жиҳозларга эга); • 2. Ишловчиларнинг нисбатан малакаси юқорилиги билан, чунки ҳар бир ишчи (дастгоҳчи, тункасоз, рихтовкачи, йиғувчи ва бошқалар) ҳар доим янги—янги амалларни бажариши керак. • 3. Махсус мослама ва асбобларнинг жуда кам қўлланилиши, чунки уларни тайёрлашга анчагина маблағ талаб қилингани учун иқтисодий жиҳатдан фойдали эмас (фақатгина шундай ҳоллардагина амални бажариш уларсиз мумкин бўлмаганда); технология бўйича стандарт асбобларни қўллаш кўзда тутилади; барча ўлчашлар универсал ўлчаш асбоблари билан амалга оширилади (штангенциркул, линейка, микрометр ва бошқалар).

• Серияли ишлаб чиқаришда кўпинча махсус жиҳозлар, механизациялашган ва автоматлашган қаторлар, махсус асбоблар, махсус назорат—ўлчаш асбобларидан (калибрлар, мосламалар, қурилмалар) фойдаланилади. • Серияли ишлаб чиқаришда яккалаб ишлаб чиқаришга қараганда меҳнат унумдорлиги ва маҳсулот сифати анча юқори, ўзаро алмашувчанлик таъминланади, таннарх бирмунча пасаяди.

• Серияли ишлаб чиқаришда кўпинча махсус жиҳозлар, механизациялашган ва автоматлашган қаторлар, махсус асбоблар, махсус назорат—ўлчаш асбобларидан (мосламалар, қурилмалар) фойдаланилади. • Серияли ишлаб чиқаришда яккалаб ишлаб чиқаришга қараганда меҳнат унумдорлиги ва маҳсулот сифати анча юқори, ўзаро алмашувчанлик таъминланади, таннарх бирмунча пасаяди.

• Машинасозликда заготовка ва дастлабки заготовка турлари мавжуд. Заготовка бу ишлаб чиқариш предмети бўлиб, ундан юза ғадир— будурлиги, шакли, ўлчами ва материал ҳусусиятларини ўзгартирилиб, детал тайёрланади. • Дастлабки заготовка эса бу биринчи технологик амалдан аввалги заготовкадир. • Детал деб йиғиш амалларини қўлламасдан бир хил материалдан (номи ва маркаси бўйича) тайёрланган буюмга айтилади. Масалан, тишли ғилдирак, тирсакли вал, цилиндрлар блоки, шатун, поршен, поршен халқаси ва бошқалар. Йиғиш бирлиги бу маҳсулотнинг таркибий қисмлари йиғиш амалларини қўллаб (пайвандлаш, пресслаш ва бошқа амаллар) тайёрланган маҳсулотдир. Масалан, радиатор ва бошқалар. • Яримфабрикат — бу етказиб берувчи корхонанинг маҳсулоти бўлиб, қўшимча ишлов ва йиғиш ишларини талаб қилади. • Комплектловчи буюмлар — бу етказиб берувчи корхонанинг маҳсулоти бўлиб, асосий ишлаб чиқарувчи корхона учун таркибий қисм бўлиб хизмат қилади.

• Назорат саволлари : • 1. Машиносозлик заводнинг ишлаб чиқариш жараёни деб нимага айт и лади? • 2. Асосий ишлаб чиқариш жараёни деб нимага айтилади? • 3. Ёрдамчи ишлаб чиқариш жараёни деб нимага айтилади? • 4. Хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш жараёни деб нимага айтилади? • 5. Технологик жараён деб нимага айтилади? • 6. Машинасозлик заводларининг қандай турларини биласиз? • 7. Маҳсулотнинг қандай турларини биласиз? • 8. Технологик жараённи бажарувчи қандай воситаларни биласиз?

O'xshashlar

Технологик жараёнлар ва тизимларни моделлаштириш

Иқтисодий фаолият ва ишлаб чиқариш

Майонез ишлаб чиқариш

Ишлаб чиқариш жараёни ва унинг натижалари

Номоддий ишлаб чиқариш тармоқлари