Ishchi haqi shakllari. Ish haqi sistemalari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Ishchi haqi shakllari. Ish haqi sistemalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

383.5 KB

Ko'chirib olish

Ishchi haqi shakllari. Ish haqi sistemalari

Mehnatga haq to’lashning shakllari va tizimlari hamda ularni hujjatlashtirish  Mehnatga haq to’lashda ishning sifatini, ishlab chiqarish normalarini bajarilishini hisobga olish va ish haqi hisoblashning ma’lum tartibini belgilash zarur. Demak, korxonada mehnatga haq to’lashni tashkil etish biri-biriga bog’liq bo’lgan uchta elementlar bilan aniqlanadi: tarif tizimi, mehnatni normalashtirish va mehnatga haq to’lash shakllari. Sifat jihatidan mehnat tarif tizimi bilan baholanadi, sarflangan mehnat miqdori normalashtirish bilan hisobga olinadi, ish haqi hisoblash tartibi esa mehnatga haq to’lash shakllari bilan aniqlanadi.

Ishchilar mehnatiga haq to’lashda tarif setkasi  Ishchilar mehnatiga haq to’lashda tarif setkasi asos bo’lib hisoblanadi. Т arif setkasi ishlovchilarning malakasi, mehnatga haq to’lash shakli va mazkur sohaning xalq xo’jaligidagi ahamiyatini inobatga olgan holda tuziladi. Т arif tizimiga quydagilar kiritiladi:  - bir soat yoki bir kunlik mehnatiga to’lanadigan haq miqdorini belgilovchi tarif stavkasi;  - haq to’lashda ish va ishchilarning (malakasi) turli razradlari orasidagi munosabatlarini ko’rsatuvchi tarif setkasi;  - tarif-malakaviy ma’lumotnoma. Uning yordamida tarif setkasiga binoan ish va ishchining razradi aniqlanadi.  Oddiy ishlar 1-razradli ishchining tarif stavkasi bilan to’lanadi. Mehnat malakasi darajasiga, ya’ni belgilangan tarif razryadi va tarif koeffitsiyentiga, qarab qolgan razradlarning tarif stavkalari bu razraddan ortiq bo’ladi. Тarif razradi har bir ishlab chiqarish operatsiyasiga, har bir ish turiga tayinlanadi, shuning uchun ish bajarish normalarini hisobga olgan holda, ishbay ish haqini hisoblab topishda tarif stavkasidan foydalaniladi.

Mehnatga haq to’lash shakli  Mehnatga haq to’lash shakli, mukofotlar, qo’shimcha haqlar, rag’batlantirish to’lovlari, kasaba uyushma qo’mitasi bilan kelishilgan holda, ish beruvchi tomonidan qabul qilinadigan jamoa shartnomasi bilan belgilanadi. Davlatning tarif stavkalari va okladlari korxonada ishchilarning malakasiga, kasbiga, ular tomonidan bajariladigan ishlar sharoitining murakkabligiga qarab baza sifatida foydalanilishi mumkin.

Mehnatga haq to’lash bo’yicha yagona tarif setka

Mehnatga haq to ’ lash tizimlari  Ishbay ish haqi shakli ishchilarni , ilg ’ or tajribalardan foydalangan holda , mehnat unumdorligini oshirishga moddiy jihatdan qiziqtiradi . Mehnatga haq to ’ lashning bu shaklida ishlab chiqarilgan mahsulot sifatini qat ’ iy tekshirish zarur . Mehnatga haq to ’ lashning ishbay shakli quyidagi mehnatga haq to ’ lash tizimlariga bo ’ linadi : to ’ g ’ ri ishbay , ishbay - mukofot , akkord , ishbay - progressiv , egri ishbay tizim .

Vaqtbay shakli  Mehnatga vaqtbay shaklida haq to ’ langanda ish haqi hisoblash bo ’ yicha asos qilib ishchining sarflagan vaqti va tarif stavkasi olinadi .  Vaqtbay ish haqi shakli ikki tizimdan iborat : mehnatga haq to ’ lashning oddiy vaqtbay tizimi va vaqtbay - mukofot tizimi . Oddiy vaqtbay tizimida ish haqi bevosita ishlagan vaqt miqdoriga bog ’ liq . Vaqtbay - mukofot tizimida oddiy vaqtbay tizimi bo ’ yicha hisoblangan ish haqiga qo ’ shimcha qilib bajarilgan ishning sifati , material , yoqilg ’ ilarni , tejalishi bekor turishlarni qisqarishi , mashina va agregatlarni to ’ xtovsiz ishlashi va boshqa ko ’ rsatkichlarga qarab mukofot hisoblanadi .

Mehnatga haq to ’ lash umumiy bo ’ lishi mumkin .  Mehnatni tashkil qilish shakliga qarab ishbay va vaqtbay shakllardagi mehnatga haq to ’ lashlar yakka va umumiy bo ’ lishi mumkin . Ish jarayonida kasblarni birga qo ’ shib olib borish , ijrochilarning birini ikkinchisiga bog ’ liqlik zarurati bo ’ lsa , mehnatga haq to ’ lash umumiy bo ’ lishi mumkin .

Nizomga binoan  Ishbay ish haqi oladigan shaxslarga nafaqa ishga qobiliyatsizligi boshlangan oydan oldingi kalendar oyida ishlagan ish haqidan hisoblab topiladi . Oxirgi oy oyligiga amaldagi Nizomga binoan hisoblab chiqilgan o ’ rtacha oylik mukofotlar summasi qo ’ shiladi .  Vaqtbay haq oladigan shaxslarga nafaqa hisoblash uchun oylik oklad , ishga qobiliyatsizlik boshlangan kungacha olingan doimiy qo ’ shimcha haqlar inobatga olingan holda , kunlik yoki soatlik tarif stavka olinadi . Bunga « Davlat ijtimoiy sug ’ urtasi bo ’ yicha nafaqa tayinlash va to ’ lash tartibi to ’ g ’ risidagi Nizom » ga binoan hisoblab chiqilgan o ’ rtacha oylik mukofotlar summasi qo ’ shiladi .

Ish haqidan ushlab qolinadigan ajratmalar va to’lovlar  Korxonalarda ishchi va xodimlarga hisoblangan ish haqidan budjet va budjetdan tashqari to ’ lovlar uchun ma ’ lum majburiy soliqlar hamda boshqa majburiy to ’ lovlar amalga oshiriladi .  Ayrim holatlarda O’zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksiga binoan umumiy qoidaga ko’ra, xodimning yozma roziligi bilan bunday rozilik bo’lmagan taqdirda esa - sudning qaroriga asosan ish haqidan ushlanmalar ushlab qolinishi mumkin.

Bunda quyidagi holatlarda xodimning roziligidan qat ’ i nazar , mehnat haqidan ushlab qolinadi :  a ) O ’ zbekiston Respublikasida belgilangan soliqlar va boshqa majburiy to ’ lovlarni undirish uchun ;  b ) sudning qarorlari va boshqa ijro hujjatlarini ijro etish uchun ;  v ) ish haqi hisobidan berilgan avansni ushlab qolish uchun xo ’ jalik ehtiyojlariga , xizmat safarlariga yoki boshqa joydagi ishga o ’ tganligi munosabati bilan berilgan bo ’ lib , sarf qilinmay qolgan va o ’ z vaqtida qaytarilmagan avansni ushlab qolish uchun hamda hisob - kitobdagi xatolar natijasida ortiqcha to ’ langan summani qaytarib olish uchun . Bunday hollarda ish beruvchi avansni qaytarish yoki qarzni to ’ lash uchun belgilangan muddat tamom bo ’ lgan kundan yohud haq to ’ lash noto ’ g ’ ri hisoblab chiqarilgan kundan boshlab bir oydan kechiktirilmasdan avans yoki qarzni ushlab qolish haqida farmoyish berishga haqlidir . Agar bu muddat o ’ tib ketgan bo ’ lsa yoki xo ’ jalik ehtiyojlariga , xizmat safarlariga yoxud boshqa joydagi ishga o ’ tganligi munosabati bilan berilgan avansning ushlab qolinishini asossiz yoki miqdorini noto ’ g ’ ri deb hisoblasa , u holda qarz sud tartibida undiriladi ;  g ) o ’ z hisobidan xodim ta ’ til olib bo ’ lgan , ish yili tugamasdan turib mehnat shartnomasi bekor qilinganda ta ’ tilning ishlanmagan davriga tegishli kunlari uchun . Ana shu kunlar uchun haq xodimning o ’ qishga kirganligi yoki pensiyaga chiqqanligi munosabati bilan bekor qilinganda ushlab qolinmaydi ;  d ) xodim tomonidan ish beruvchiga yetkazilgan zararni qoplash uchun , agar yetkazilgan zararning miqdori xodimning o ’ rtacha oylik ish haqidan ortiq bo ’ lmasa ;  e ) mehnat intizomini buzganligi uchun o ’ rtacha oylik ish haqining 20 % idan oshmagan miqdorda jarima .  Ish haqini to ’ lash vaqtida ushlab qolinadigan ushlanmalarning umumiy miqdori xodimga tegishli bo ’ lgan mehnat haqining ellik foizidan ortib ketmasligi kerak .

Mehnatga haq to’lash bo’yicha qilingan xarajatlar  Yuqorida ko’rsatilgan mehnatga haq to’lash bo’yicha qilingan xarajatlarning barchasi xarajatlar tarkibi to’g’risidagi Nizomga binoan mahsulot (ish va xizmat)lar tannarxiga kiritiladi yoki davr xarajatlariga o’tkazilib, keyin har oyda hisobot davri foydasini kamaytirishga yo’naltiriladi. Mehnat haqi fondidan foydalanish ustidan nazoratni asosan korxona rahbari olib boradi.  2002-yilning 1-oktabridan boshlab, mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, korxonalar va tashkilotlarning mehnatga haq to’lashga yo’naltiriladigan mablag’larini davlat tomonidan tartibga solish bekor qilindi. Bu o’z navbatida mehnat haqi fondidan foydalanish ustidan olib boriladigan ichki nazoratni kuchaytirishni taqozo etadi.  Buxgalteriya hisobining jurnal-order shakli tarkibida hisobot, haqiqiy hisoblangan mehnat haqi fondini hisoblab chiqish va rejali fonddan foydalanish ustidan nazorat qilish uchun maxsus registrlar nazarda tutilgan. Bu maqsad uchun sanoatda 5-«Hisoblangan ish haqining tarkibi va xodimlar kategoriyalari bo’yicha yig’ma va ishchi va xizmatchilar bilan hisoblashishlar bo’yicha yig’ma» ishlov berish jadvalidan foydalaniladi. Bu har oyda hisoblash qaydnomaslariga asosan tuziladi.

O'xshashlar

Ishchi kuchi, ishsizlik turlari va ish haqi

Davlatning Ish haqi siyosati

Ish haqi va mehnat munosabatlari

Bоzоr хo`jaligida ish haqi tizimi

Mehnatga ishbay va vaqtbay haq to`lash