Iqtisodiy xavflar, ekologik risklar baholash va boshqarish - Iqtisodiyot - Slaydlar

Iqtisodiy xavflar, ekologik risklar baholash va boshqarish

Yuklangan vaqt:

19.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

440.240234375 KB

Ko'chirib olish

Iqtisodiy xavflar, ekologik risklar baholash va boshqarish 1.Jahon iqtisodiy tizimida milliy iqtisodiyotning turgan o‘rni va uning manfaatlariga tahdidlar 2.Mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash yo’llari 3.Mintaqa iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash yo’llari

Xavfsizlik iqtisodiy kategoriya sifatida iqtisodiyotni, aholining normal hayoti va faoliyatini, jumladan uning ish bilan bandligi, iqtisodiy jihatdan o‘sish imkoniyatini ta’minlovchi rivojlanish darajasida saqlashni bildiradi. Global (texnologik, moliyaviy, informatsion) tizimlarning jadal rivoj-lanishi barcha darajalarda migratsiya oqimlarining keskin ko‘payishi bilan kechadi. Ushbu hol inson resurslarini boshqarishning yangi vazifalarini qo‘yadi. Mamlakatlar, ularning guruhlari, alohida mintaqalar o‘rtasida iqtisodiy rivojlanish darajasidagi farq davlatlar ichida va o‘rtasidagi munosabatlarda ijtimoiy keskinlik bo‘lishini istisno etmaydi. 1.Jahon iqtisodiy tizimida milliy iqtisodiyotning turgan o‘rni va uning manfaatlariga tahdidlar

Jahon taraqqiyotiga xalqaro munosabatlar tizimining jadal o‘zgarishi xosdir. Unda ikki tamoyil ko‘zga tashlanadi:xalqaro hamjamiyatda AQSH yetakchiligidagi rivojlangan mamlakat- larning ustunlik qilishiga asoslangan tuzilmasi yaratilishi; iqtisodiy, siyosiy, ilmiy-texnikaviy, ekologik va axborot omillari asosida xalqaro jarayonlarni ko‘p tomonlama boshqarish mexanizmlarini takomillashtirish jarayonida ko‘plab davlatlar va ularning integratsiyaviy birlashmalari iqtisodiy va siyosiy pozitsiyalarining mustahkamlanishi ; xalqaro munosabatlarning rivojlanishi tabiiy, texnologik va axborot resurslaridan foydalanishda, iqtisodiy afzalliklarni ta’minlash, tovarlarni sotish va kapitalni kiritish bozorlari uchun kurash raqobat bilan kechmoqda. 0304 0B 1B 1013 0B 06 1B 09 1A 0B 200208 2627 1206030D17 080212 02050D05 0F0212020C 060B0C06 0205 16 180802121306 230D07 2A 200208 1206030D17 03020A 040D0F0E0208 02 0C0D030212 090612060C 12020B0D1902

Zamonaviy jahon iqtisodiyoti xalqaro mehnat taqsimoti asosida milliy iqtisodiyotlar o‘rtasida barqaror, har tomonlama o‘zaro aloqadorlikning shakllanishi oqibatida xo‘jalik haayotining xalqaro miqyosda internatsionallashuvini ifodalaydi. Buning oqibatida iqtisodiy makon vujudga kelmoqda. Ushbu makonda xalqaro tovarlar, xizmatlar, xom ashyo resurslari, moliyaviy mablag’lar, kapital, ishchi kuchi bozorlari vujudga kelib, ular o‘rtasida o‘zaro aloqadorlik hamda bog’liqlik kuchaymoqda. Jahon miqyosida global-texnologik, moliyaviy, axborot, madaniy tizimlar jadal ravishda rivojlanmoqda. Milliy iqtisodiyot, xalqaro mehnat taqsimotiga ko‘ra, ixtisoslashuvi, o‘zining foydali qazilma boyliklari, geografik joylashuvi, fan-texnika taraqqiyoti, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi, xalqaro savdo, xalqaro iqtisodiy faoliyatining faolligiga muvofiq jahon iqtisodiy tizimida o‘ziga xos o‘rinni egallaydi. Jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashish uchun milliy iqtisodiyot xalqaro hamkorlikka ochiq bo‘lishi, ya’ni ochiq iqtisodiyot tavsifiga ega bo‘lishi lozim. 2B 06 05 06 0910 16 0D1A12 1108 1206 25 0D1A07 0C 06 0D1A12 06 0C

Shuningdek, Mamlakat ichki iqtisodiy sohasidagi xavfsizligi tabiiy, texnik-texnologik, infratuzilmaviy, ijtimoiy hamda boshqa makro va mikroiqtisodiy rivojlanish omillari, ichki immunitet va beqarorlik, tangliklar ta’siridan himoyalanish orqali ta’minlanadi. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi ichki omillarga quyidagilar kiradi: 1. ilgargi tizimdan biryoqlama, tarkibi deformatsiyalashgan iqtisodiyotning meros qolganligi; 2. ko‘pchilik tarmoqlarning qoloq texnologik bazaga, yuqori energiya va resurs sig‘imiga egaligi sababli milliy iqtisodiyot raqobatbardosh-ligining pastligi; 3. iqtisodiyotning yuqori darajada monopollashuvi; 4. yuqori darajadagi inflyasiya;; 5. infratuzilma obyektlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi va mustahkam emasligi; 6. investitsion faollikning pastligi; 7. qonunchilik rivojlanmaganligi, bir qancha iqtisodiy subyektlarning ichki va tashqi bozorda monopol holatda ekanligi g‘ayriqonuniy faoliyat ko‘rsatishi hamda huquqiy intizomning pastligi.

Davlat tomonidan hududlarni rivojlantirishni tartibga solish maqsadida quyidagi dasturlar ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda: * Sanoatni riv ojl ant irish dast urlari . * Qi shl oq xo’jali gini riv ojl anti ri shni t art ibga sol ish . * Mi ntaqal ar eksport sal ohi yati dan samaral i foy dalanish v a qo’shma korxonal arni t ashki l e t ishni t art ibga sol ish . * Transport-kommunikatsiy a t izi mi ni riv ojl ant irish . * Mi ntaqal arning i jt i moi y riv ojl ani shini t art ibga sol ish. * Sanoatni rivojlantirish dasturlari. * Qishloq xo’jaligini rivojlantirishni tartibga solish . * Mintaqalar eksport salohiyatidan samarali foydalanish va qo’shma korxonalarni tashkil etishni tartibga solish . * Transport-kommunikatsiya tizimini rivojlantirish . * Mintaqalarning ijtimoiy rivojlanishini tartibga solish.

2.Mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash yo’llari Mamlakat iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va uning xavfsizligini ta’minlashda davlat markaziy o‘rin egallaydi. Mamlakatda “xufiyona iqtisodiyot” darajasining yuqoriligi poraxo‘rlik darajasining ham yuqori darajada bo‘lishiga zamin yaratadi. Umuman, xufiyona iqtisodiyotning ma’lum bir davlat misolida qanchalik darajada rivojlanganligini aniq belgilab bo‘lmaydi. Ushbu hodisaning mavjudligi natijasida yuzaga keluvchi bir qator omillar uning taxminiy darajasini mutaxassislar ishtirokida jahon mamlakatlarida mavjud bo‘lgan “xufiyona iqtisodiyot”ning ulushini aniqlaydi. Shuningdek, Dunyodagi deyarli barcha mamlakatlar iqtisodiy siyosatni amalga oshirish mexanizmlaridan biri sifatida davlat qarzlaridan foydalanadilar, chunki ularning aksariyatida defitsit (taqchil) byudjetga ega bo‘ladilar va ichki investitsiyalar uchun, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar qilish, shuningdek tashqi qarzlar bo‘yicha majburiyatlarini bajarish uchun o‘z mablag‘lari etishmaydi. Davlat qarzi haqidagi ilmiy tasavvurlar ko‘p jihatdan J. M. Keyns ta’limoti bilan bog‘liq. U byudjet taqchilligi, davlat xarajatlari, umumiy talab, xususiy jamg‘armalar va ishsizlik o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlikni o‘rganib defitsitli (taqchil) moliyalashtirish siyosatini amalga oshirishni taklif qilgan. Keyns davlat qarzining ikki tomonlama tabiatidan kelib chiqqan. Bir tomondan, davlat qarzi iqtisodiyotga qo‘shimcha yuk bo‘lib tushadi, chunki qarzni qaytarish uchun mamlakat yo soliq yukini oshirishi, yo byudjetning xarajat qismini kamaytirishiga to‘g‘ri keladi. Boshqa tomondan, davlat qarzi mamlakat ichida tovar va xizmatlarga talabni oshiradi, bu bilan iqtisodiy o‘sishga yordam beradi, ya’ni u iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning samarali vositasi hisoblanadi.

Mamlakat iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va uning xavfsizligini ta’minlashdagi davlatning vazifalari. iqtisodiy va ma’muriy dastak, vosita hamda usullar yordamida iqtisodiy strategiya va joriy dasturlarni amalgam oshirish, erishilgan natijalarni tahlil qilish va baholash, mavjud sharoitlarga mos ravishda ko’rilayotgan chora tadbirlarga tuzatishlar kiritish; boshqa mamlakatlar bilan o’zaro aloqalar tizimida himoyalanishni rag’batlantirish rejimlarini ko’zda tutadigan qonunlar va me’yoriy hujjatlarni hayotga tatbiq etish orqali mamlakatning iqtisodiy suverenitetini huquqiy va siyosiy jihatdan himoyalashni ta’minlash; iqtisodiyotni yuzaga keladigan muammoli vaziyatlarni tezlikda hal qilish uchun davlat boshqaruvi organlari hamda mansabdor shaxslarning huquqlari, vazifalari mas’uliyatini oqilona taqsimlash va ularning o’zaro bir o’lchamdagi faoliyatini uyg’unlashtirish.

Mamlakat ichki iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashning muhim sharti barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, aholi turmush darajasini oshirish va turmush shroitlarini yaxshilash hisoblanadi. Chunki ijtimoiy sohada, hayotda keskinlikning vujudga kelishi mamlakat iqtisodiy xavfsizligi uchun xavf-xatar tug’dirishi shubhasizdir. Aholi turmush darajasi barqaror o‘smoqda. Shu boisdan O‘zbekistonda aholi turmush darajasiga va hayot sharoitlari bilan bog’liq ijtimoiy tahdidlar birmuncha kamaydi. Ammo aholi turmush darajasini oshirishda ma’lum muammolarni hal etish taqozo etiladi. Jumladan, turli iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha ishchi va xizmatchilarning o‘rtacha ish haqlari keskin farqlanmoqda. Qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan xodimlar ish haqlari o‘rtacha respublika darajasiga nisbatan 60foizdan ortiqni tashkil etib, sanoatdagi o‘rtacha ish haqiga nisbatan bir necha barobarga kam. Bunday tafovut keskin bo‘lib, ma’lum iqtisodiy tahdidni keltirib chiqaradi. Shuningdek, ijtimoiy xizmat ko‘rsatish sohalarida, ya’ni sog’liqni saqlash, ta’lim, madaniyat va san’at sohalaridagi xodimlarning o‘rtacha oylik ish haqlari o‘rtacha respublika darajasining 60-80 foiz ini tashkil etmoqda. Vaholanki, ushbu tarmoqlarda xodimlarning bilim, kasb-malaka darajalari boshqa tarmoqlardagilarga nisbatan ancha yuqoridir.

1. aholi, shu jumladan, mehnatga layoqatli aholi, mehnat resurslari sonining o‘sish sur’atlarining asosiy fondlar yaratayotgan yangi o‘rinlarning o‘sish sur’atlariga nisbatan orqada qolishi, kelgusida ishsizlar daromad olish imkoniyatiga ega bo‘lmagan kishilar sonining o‘sishiga olib kelishi mumkin; 2. ish haqining aholi, shu jumladan, yollanma ishchi va ishchi xizmatchilarning oila daromadlaridagi ulushining kamayishi, ish haqining rag’batlantiruvchanli gining pasayishi; 3. aholi tarkibida nafaqa yoshidagi keksa kishilar ulushining ko‘payishi kelgusida ularning ijtimoiy ijtimoiy ta’minoti masalalarida muammolar tug’diradi;; 4. kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari faoliyatiga to‘sqinlik qiluvchi omillarning ko‘payishi; 5. soliq yukining og’irligi tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi omil hisoblanadi.Mamlakat ichki xavfsizligiga tahdidlar jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin:

3.Mintaqa iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash yo’llari “ Mintaqa” tushunchasi jahon yoki mamlakat hududining bir qismiga nisbatan qo‘llaniladi. Mintaqa jahon territoriyasining bir qismi sifatida, o‘z ichiga geografik, siyosiy, iqtisodiy, ekologik, etnomadaniy, harbiya va boshqa mezonlar hamda yondashuvlar asosida bir necha mamlakatlarni oladi. Masalan, Sharqiy Yevropa, G’arbiy Yevropa, O‘rta Osiyo, Markaziy Osiyo, Janubiy, Sharqiy Osiyo va boshqa mamlakatlar turkumi, mintaqalari mavjud. Bir alohida olingan mamlakat o‘z ichida viloyatlar, tuman va shaharlar geografik, iqtisodiy-siyosiy, etnomadaniy, ekologik, axborot va boshqa mezonlar bo‘yicha ma’muriy hududiy birlik sifatida uning mintaqalarini tashkil etadi. Mintaqa iqtisodiyotining shunday tuzilmalari mavjudki, ular har bir mamlakatning milliy iqtisodiyotida, mustaqil xo‘jalik yuritishda alohida o‘rin tutadi va o‘zining tabiiy iqlim, geografik joylashuvi, tabiiy mineral va xom ashyo resurslarining zaxiralari, mehnat resurslari bilan ta’minlanganligi, ishlab chiqarish salohiyati, tarmoqlari va sohalarining ham infratuzilmasi miqyosi, aholisining urf-odat va an’analari, mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha ixtisoslashuvi hamda ijtimoiy mehnat taqsimotidagi hissasi, aholi jon boshiga ishlab chiqargan hududiy yalpi mahsuloti kabilar bilan farqlanadi.

Mintaqaviy iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash mintaqaviy siyosatning muhim yo’nalishi hisoblanadi. Bu borada ko’zlangan asosiy maqsad asosiy maqsad mamlakat va uning mintaqalari raqobatbardoshligini oshirish hisoblanadi . mamlakat va uning mintaqalarini xalqaro bozorlar bilan integratsiyalshuvini ta’minlash, mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarini mintaqa va hududlar bo’yicha oqilona joylashtirish, ularning o’zaro aloqadorligi, ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvini ta’minlash orqali mamlakat hamda mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini jadallashtirish, barqaror va mutanosib iqtisodiy o’sishgacha erishish; mintaqalar infratuzilmasini rivojlantirish; mintaqalarda ishlab chiqarish sohalarining raqobatbardoshligini oshirish;mintaqalar rivojlanishidagi farqlarni qisqartirish.

Boshqariladigan obyektlarga to‘g’ridan- to‘g’ri ta’sir ko‘rsatishda boshqarish organining manfaatini ustuvor ravishda ko‘zlash Boshqariladigan obyektlarga bilvosita ta’sir ko‘rsatiladi, turli mulkchilik shakllardagi korxonalarning iqtisodiy manfaatlari hisobga olinadi Boshqarish qarorlarini tayyorlash va amalga oshirish uchun sharoit yaratishga yo‘naltirilgan aniq manzilli topshiriqlar berish Umumiy iqtisodiy qonun- qoidalarga, tamoyillarga tayanadi Qabul qilinadigan qarorlar uchun asosiy mas’uliyat boshqarish organi zimmasida bo‘lib, boshqariladigan obyektning huquqlari cheklangan to‘liq mustaqillikka ega bo‘lishi, o‘z faoliyati va uning oqibatlari uchun yuqori mas’uliyatli bo‘lishi taqozo etiladi Ma’muriy farmoyishlar, rejalar direktiv xarakterga ega, ularni bajarish majburiy hisoblanib, undan chetlanishga yo‘l qo‘yilmaydi Xo‘jalik subyektlarini o‘zining iqtisodiy manfaati nuqtai nazaridan va iqtisodiy riskni e’tiborga olgan holda muqobil qarorlar tayyorlash va oqilona yechimlar topishga undaydiMintaqaviy (hududiy) takror ishlab chiqarish jarayonlarini tartibga solishning ma’muriy va iqtisodiy usullari Iqtisodiy usullar Ma’muriy usullar

Mintaqalarning ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashda quyidagi vazifalarni amalga oshirish ko‘zda tutiladi:Mintaqalarning istiqboldagi rivojlanish sur’atlarini aniqlash. Bunda mahalliy resurslardan to‘liq foydalanishga e’tibor berish. Ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan ishlab chiqarishda keng foydalanish. Buning uchun mintaqada ilmiy-texnika taraqqiyoti jadallashishini ta’minlovchi iqtisodiy mexanizmni yaratish, rejalashtirishni yanada demokratlashtirish lozim. Mintaqadagi barcha resurslardan (moddiy, moliyaviy, mehnat) foydalanib, ishlab chiqarishning jadalligi va mutanosibligini ta’minlash ham shu asosda uning samaradorligini oshirish. 19 09 09 14 0B 0A 16 04 1A 2506130C 120603 021306 12100518 040D0F0E0208 3F0816 040D0F0E0208 17 121017 2506130C 1210 16 040D0F0E0208 1C15060B02 16 1502160A 05

Xufyona iqtisodiyot sektorining mavjudligi mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga jiddiy tahdid soladi. Xufyona iqtisodiyotga qarshi kurashish uchun korxonalar xo‘jalik moliyaviy faoliyati, jismoniy shaxslarning daromad olishi va xarajatlari to‘g’risidagi haqqoniy axborotlarni to‘plash, tahlil qilish asosida iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarni keng qamrovli nazorat qilish tizimini shakllantirish lozim. Bunda davlat boshqa organlar, nodavlat tashkilotlar, uyushmalar bilan o‘zaro bog’liqlikda aloqadorlik, hamkorlikni yo‘lga qo‘yishi kerak bo‘ladi. Har bir mamlakat uchun obyektiv ravishda real va imkoniyatdagi iqti-sodiy tahdidlar mavjud. Iqtisodiy tahdidlar deganda mamlakat iqtiso¬diyotiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi hamda davlat, mintaqalar, korxonalar, oila, inson shaxsining iqtisodiy manfaatlarini cheklovchi hodisa va jarayonlar tushuniladi. Iqtisodiy xavfsizlikka bo‘lgan tahdidlar ichki va tashqi turlarga bo‘linadi. Odatda eng katta xavf ichki tahdidlardan kelib chiqadi deb hisoblanadi. Iqtisodiy xavfsizlik uchun chegaraviy qiymatlar, ya’ni eng katta va eng kichik kattaliklar (qiymatlar) muhim rol o‘ynaydi, chunki ularga rioya etmaslik iqtisodiyotning barbod etilishi xavfiga ega bo‘lib, mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyatning keskinlashuviga olib keladi.

davlat mulkini xususiylashtirish orqali yangidan tashkil etilayotgan korxonalar, banklar va boshqa tashkilotlarda o‘z ulushini qo‘yishi, ya’ni qo‘shma korxona tashkil etish yoki butunlay korxonani sotib olish; mulkni, aksiyalarni va boshqa qimmatli qog’ozlarni xarid etish; mustaqil yoki milliy xo‘jalik subyektlari ishtirokida xususiylashtirilayotgan davlat obkyektlariga mulkiy huquqni sotib olish, ya’ni tabiiy resurslardan foydalanish huquqini xarid qilish.Mavjud qonunchilikka binoan xorijiy investorlar o‘z investitsiyalarini respublika hududida quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirish imkoniyatiga ega: 0D0416 1B 0E 23 1E0407 0B 0A06150E 1A 1E13 0611 10 1E060C 0A06121C 10 0C 1B 0D04 10 0E 17060E 0A09

O'xshashlar

Mahsulot assortimenti, sotishni baholash va tarqatishni boshqarish

Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini baholash

Turizmni rivojlantirishning iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy-madaniy jihatlari

Investitsiya loyihasi risklarini boshqarish

Risk nazariyasi va uning sug’urtadagi roli