Hozirgi zamon g'arb iqtisodiyoti va uning asosiy yo’nalishlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Hozirgi zamon g'arb iqtisodiyoti va uning asosiy yo’nalishlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1285.5 KB

Ko'chirib olish

Hozirgi zamon ga ’ rb iqtisodiyoti va uning asosiy yo ’ nalishlari

Reja  H ozirgi davr iqtisodiy bilimlarining asosiy xususiyatlari.  2. Ijtimoiy-iqtisodiy yo’nalishining shakllanishi va rivojlanishi.  3.Keynsning iqtisodiy qarashlari,keynschilik, yangi Keynschilik.  4.Yangi klassik (neoklassik) yo’nalish.

H ozirgi davr iqtisodiy bilimlarining asosiy xususiyatlari.  X I X asr oxiri va XX asr boshlarida bunday sharoit, xozirgi davr iqtisodiy g`oyalarining shakllanishi va rivojlanishi uchun boshlangich nukta bo’ldi.  Iqtisodiy bilimlar tarixida mazkur g`oyalarning vujudga kelishi va rivojlanishi asosan uch xil yo’nalishga ajratib o’rganilmoqda:  Bo’lar: 1. Ijtimoiy-institustional; 2. Keynschilik va yangi keynschilik; 3. Neoklassik.

Institutstionalizm iqtisodiy yo’nalishining shakllanishi va rivojlanishi.  Ijtimoiy-institustional yo’nalishning boshlanishi X I X asrning oxirlariga to’g`ri keladi va XX asr 20-30 yillarida AQSh da keng tarkalgan.  Kechki institustionalizm (1 jaxon urushidan keyin) J.M.Klarkning "iqtisodiy institutlar va insonlar farovonligi" asarlarida, G.A.Berlining "Mulksiz xoqimiyat" va "XX asr kapitalistik inqilobi" asarlarida, G.Minzning akstionerlar soni ortishi, kapital mulkning kapital funkstiyadan ajralish jarayoni xaqidagi maqolalarida kayd etilgan.

 Neoinstitustionalizm 60-70 yillardagi ijtimoy institustional yo’nalish. Amerikalik nazariyotchi L.Lou, shvestiyalik iqtisodchi G.Myurdal tomonidan ishlab chiqarilgan. J.K.Gelbreyt va R.Xeylbroner tomonidan rivojlantirilgan. Iqtisodiy jarayonlar rivoji industriya va texnokratiya rolining o’sishi bilan bog`liq qaraladi. Ijtimoy xayotga asoslanib, iqtisodiy jarayonlar borishi tushuntiriladi.

Birinchi davrdagi iqtisodiy g`oyalar uch oqimga bo’linadi.  1.ijtimoiy-psixologik (T.Veblen).  2.ijtimoiy-xuquqiy (Jon R.Kommons).  3.emperik yoki kon’yuktura-statistik (U.Mitchell).

2-yo’nalish  Jon R.Kommons (asarlari: «Kapitalizmning xuquqiy asoslari»(1924), «Institustional iqtisodiyot. Uning siyosiy iqtisoddagi urni»(1934), “Jamoa faoliyatining iqtisodiy nazariyasi» (1950)asarlarida bayon qilinadi).  U iqtisodiyotda nazariya va yuridik konstepstiyalar to’g`risidagi koidalarning o’zaro korishmalarini taklif etadi. Jon R.Kommons

3-yo’nalish  Uesli Kler Mitchell (asari: «Iqtisodiy nazariya tiplari to’g`risida lekstiyalar»(1935) nomi bilan bog`liq.U Veblenning shog`irdi bo’lib, ishlab chiqarish va biznes qarama-qarshiligi to’g`risidagi fikrni meros qilib olgan.  Odamlarning jamiyatdagi xulkini tadqiqot predmeti deb xisoblaydi. Ijtimoiy psixologiya, an’ana va urf-odatlar iqtisodiy xodisalarni belgilovchi omillar sifatida qaraladi. Mitchell bo’yicha, iqtisodiy kursatkichlar, son va rakamlar o’zgarishidagi qonuniyatlar xal qiluvchi o’rinni egallaydi. Uesli Kler Mitchell

Keynsning iqtisodiy qarashlari, keynschilik, yangi keynschilik.  J.M.Keyns (1884-1946) "Kapitplizmni tartibga solish"ga oid g`oya tadqiqotchilaridan biri bo’lib klassik maktabga qarshi davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi tarafdoridir. U qiymatning mexnat nazariyasini, qo’shimcha qiymatni inkor etadi. Ularni ishlab chiqarish omillari konstepstiyasi bilan almashtiradi. A. Marshallning, kembridj maktabining davomchidir. Uning bosh asari “Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi»(1936)dir (kiskacha “Umumiy nazariya» deb ataladi).

Keyns ta’limotining xususiyatlari:  1. Bozor munosabatlarining mavjud tizimi o’z-o’zini avtomatik tarzda tartibga sola olmasligi asos qilinib olinganligi.  2. Iqtisodiyotning o’sishi va eng yukori ish bilan bandlikni ta’minlash davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi zarurligi («Aralash iqtisodiyot» otasi).  3. Iqtisodiy xodisalar taxlilini makroiqtisodiy jixatdan (xususiy milliy daromad va jamgarish o’rtasida bog`liqlik va nisbatlarni) tadqiq etish zarurligi.  4. Bandlik nazariyasi kuyidagilarga asoslanadi: bandlik ortishi tufayli, milliy daromad, ayni paytda istemol ҳam ortadi, ammo daromad istemolga nisbatan sekinrok ortadi, odatda insonlarning psixologik «qonuni»dan kelib chikib, ularda jamgarishga moillik kuchayadi. J.M.Keyns

Keyns g`oyalarning davomchilarini, ya’ni keynschilarni uch oqimga ajratish mumkin  1. Ung va uta reakstion oqim, agressiv monopolistlarning manfaatini ximoya qilgan.  2. Liberal oqim tarafdorlari monopoliya manfaatlarini ximoya etadi, ammo kurollanishni inkor etadi.  3. So’l keynschilik oqimi tarafdorlari milliy daromadni to’g`ri taksimlash g`oyasi bilan talab darajasiga samarali ta’sir etishga intiladi.

Keyns g`oyalarining xozirgi davrda rivojlantirilishi yangicha keynschilik deb ataladi.  Yangi keynschilik ikki oqimga bo’linadi:  1. Amerikaliklar oqimi (A.X.Xansen (1887-1975) va Xarris);  2. Evropaliklar oqimi (F.Perru, G.Ardon, P.Mendes - Frans).

 Xansen kapitalizm qiyinchiliklari uning ichki qarama- qarshiliklaridan emas, balki "Tashki impuls"larning susayganligidan deb biladi.  Davlat xarajatlarini o’stirish va kondirish uchun ish xaqidan olinadigan soliqlarni 25-30% emas balki 60% gacha oshirish taklif etiladi. Ular multipliqator prinstipini akselerastiya prinstipi bilan tuldirdilar. Akselator investistiya o’sishining daromad o’sishiga, ya’ni investistiyadan keyingi va undan oldingi daromadlarning farqlari nisbati bilan aniklanadi. Multipliqator va akselerator g`oyalariga asoslanib, iqtisodiyotning o’zluksiz o’sish sxemasi ishlab chiqildi.

 Evropacha oqim Franstiyada shuxrat kozondi. Keyns g`oyalarini G.Ardon, P. Mendes - Frans kabilar to’laligicha qabul qilsa, F.Perru osuda fazoni tartibga solishni samarasiz deb xisobladi.  Bu oqim tarafdorlari iqtisodiyotni rejalashtirishni taklif etadilar. Imperativ (direktiv xarakterda Sobik SSSRdagi kabi) va indikativ (xozir ko’p davlatlar qullaydigan) rejalashtirish ajratiladi. Keyns uslubi iqtisodiy inkrozlarning (1948-49, 1953-54, 1960-61, 1967-68, 1969-71,1974-75, 1981-82) oldini ola bilmadi.

 Yangi keynschilik urniga postkeynschilik keldi, bo’lar: ingliz iqtisodchilari J. Robinson, N.Koldor, P.Sraffa, Amerikalik olimlar A.Eyxner, S. Vayntraub. Ular kapitalistik tizimning ichki turgunlik konstepstiyasini taklif qildilar.  Ular keyns ta’limotini dinamik, xarakatchan nazariya deb qaraydilar. "Yukori naf", ishlab chiqarish omillarining eng yukori unumi nazariyalarini tankid qilish xarakterlidir. Ijtimoiy institutlar roli ҳam kiritilgan. Bu ta’limda o’sish va taksimot muammolari markaziy o’rinni egallaydi. Ishlab chiqarish va o’sish sur’atlari milliy daromadning taksimotiga bog`liq, daromad va uning o’sishi esa, jamgarma, umumiy jamgarma esa, ish xaqi va foydadan jamgarilgan jami summaga teng bo’ladi.

Yangi klassik (neoklassik) yo’nalish.  Marjinalizm iqtisodiy ta’limotning navbatdagi boskichi yangi klassik yo’nalish bo’lib, uning shakllanishi ingliz alfred Marshall nomi bilan bog`liq (yukorida berilgan), shu yo’nalish tarafdorlari ichida Amerikalik J.B.Klark, Italiyalik V.Pareto g`oyalarini kursatish mumkin. Bu olimlarda ekonometrik usullar etakchidir. Yukorida dastlabki ikki olim xaqida fikr bildirgan bo’lsak, bu erda Vilfredo Pareto(1848-1923)ning iqtisodiy g`oyalarini taxlil etamiz. Uning asosiy asoslari: «Siyosiy iqtisod kursi» (1898), «Siyosiy iqtisod ta’limoti» (1906) va «Umumiy sostialogiya bo’yicha traktat» (1916).U L.Valras bilan (1982 yildan) birga Lozane universitetida ishlay boshladi. Uning asosiy xizmati shuki, u asosiy marjinalistik tushuncha «Foydalilik» («naf») ni mikdoriy ulchashniig yangi usulini taklif etdi, u «Ijtimoiy maksimal foydalilik» yoki «Pareto optimumi»ni muomalaga kiritdi. Bu tushuncha xatto bu odamning turmush darajasi yaxshilanishi barchaning turmush darajasi ortishi uchun yoki jilla bo’lmasa yomonlashmasligi mumkinligini xisoblash imkonini beradi. Bu konstepstiya foyda (foydalilik) ni maksimum qilish uchun optimal qaror qabul qilish yo’lini yaratadi.

 Keyingi davrlarda «Neoklassik sintez» konstepstiyasi vujudga keldi, uning muallifi P.Ssamuelson(1915) jaxonga «Ekonomika» darsligi bilan mashxur. Bu kitob 1948y. Yozildi va 15 martda qayta nashr etilgan. Bu asar uchun unga 1970y. Nobel mukofoti laureati unvoni berilgan. Bu asarda asosiy e’tibor ommaviy ishsizlik va inflyastiyani engish masalalariga qaratilgan. Bu qarashlarda xozirgi yangi keynschilik va neoliberal g`oyalarning bir-biriga ta’siri (sintezi) ni ko’rish mumkin. Umuman, xozirgi davrda barcha iqtisodiy g`oyalar o’rtasida (toboro yaqinlashuv va bir-biriga ta’siri) aralash g`oyalar kuzatilmoqda.

Xulosa.  XX asrda vujudga kelgan va avvalgilaridan ko’ra ko’p soҳalarda farq qiladigan iqtisodiy bilimlar xozirgi zamon nazariyalari xisoblanadi. Ularning muxim xususiyatlari shuki, xayot tajribasi asosida muxim yangi xulosalar va yangi takliflar yuzaga keldi. Masalan, o’z davrida faqat sof xoldagi tadqiqotlar xaqidagina gap borgan bo’lsa (erkin bozorda davlat roli deyarli yo’q, buyruqbozlik iqtisodiyotida ishlab chiqarish va istemol bo’yicha qarorlar davlat tomonidan qabul qilinadi), endilikda odatda "Aralash iqtisodiyot" to’g`risida gap boradi va bozor munosabatlari saqlangan xolda davlat ҳam xo’jalikka turli yo’llar va sabablarga ko’ra aralashadi. Endigi nazariy xulosalar xayotga tobora yaqinlashib bormoqda.

 Xozirgi zamon iqtisodiy bilimlarida uch asosiy yo’nalish (yangi klassik, keynschilik va institustional) yaqqol ko’zga tashlanadi. Institustionalizmda sub’ektiv omillar, jamiyat tashqilotlari, oila, xuquq, psixologiya va davlat tashqilotlari roli xal qiluvchi qilib ko’rsatiladi. Keyns ta’limotida davlat roli kuchayadi,aralash iqtisodiyot tan olinadi, investistiya roli to’g`ri xal etiladi.  Neoklassik yo’nalish avvlgidek iqtisodiyotga davlatning aralashuvini cheklash tarafdori, ammo ijtimoiy yo’naltirilgan bozorni (Oyken, Relke, Ryustov) qullaydi. M.Fridmen iqtisodiyotda pulning roliga etakchi o’rin beradi (Monetar siyosat).

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Respublikada bozor infratuzulmasining asosiy yo’nalishlari

O’zbekistonda islohatlarning chuqurlashtirish va iqtisodiyotning erkinlashtirishning asosiy yo’nalishlari

Sanoat korxonalari innovatsion rivojlanishining asosiy yo’nalishlari

Ishlab chiqarish menejmentini takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit va uning roli