Глобал иқтисодиётнинг ўзгарувчан контурлари ва драйверлари - Iqtisodiyot - Slaydlar

Глобал иқтисодиётнинг ўзгарувчан контурлари ва драйверлари

Yuklangan vaqt:

11.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1122.876953125 KB

Ko'chirib olish

1Глобал иқтисодиётнинг ўзгарувчан контурлари ва драйверлари01 15

Дунё мамлакатларининг иқтисодий ривожланиш жиҳатидан гуруҳланиши Дунё мамлакатлари, бир томондан, бири-биридан иқтисодиётининг ҳажми, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш даражаси, институционал ва маданий хусусиятлари билан фарқ қилса, иккинчи томондан, улар муайян ўхшашликларга ҳам эга. 2

Ушбу ҳолат дунё мамлакатларини таҳлилий ва статистик мақсадларда гуруҳларга ажратиш, жаҳон иқтисодиётининг таркиби ва ривожланиш тенденцияларини ўрганиш мақсадида муайян мезонлар бўйича таснифлаш имконини беради. 3

Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиш даражаси комплекс ва умумлаштирувчи кўрсаткич ҳисобланади ва қуйидагиларни ўз ичига олади:- аҳоли жон бошига тўғри келувчи ЯИМ, ЯММ; - иқтисодиётнинг тармоқ таркиби; - аҳоли жон бошига маҳсулотларнинг асосий турларини ишлаб чиқариш (алоҳида тармоқларнинг ривожланиш даражаси); - аҳоли турмуш даражаси ва сифати; - иқтисодий самарадорлик кўрсаткичи. 4

Иқтисодий адабиётда, оммавий ахборот воситаларида мамлакатларни гуруҳлашнинг “стандарт таснифи” номини олган ёндошув кенг тарқалган. Яқин вақтларга қадар ушбу ёндошув Халқаро валюта фонди (ХВФ) томонидан “Жаҳон иқтисодиётининг ривожланиш истиқболлари” (World Economic Outlook) деб номланувчи йиллик ҳисоботларида қўлланилган. 5

Стандарт классификацияда мамлакатлар уч гуруҳга ажратилади: ривожланган, ривожланаётган ва ўтиш иқтисодиёти мамлакатлари. Улар жаҳон иқтисодиётининг таркибини ташкил этади ва жаҳон аҳолиси, ялпи ички маҳсулоти ва жаҳон савдосидаги улушини тавсифлайди. 6

3-савол. Халқаро молия институтлари томонидан гуруҳланиши Халқаро валюта фонди (ХВФ) методикаси. ХВФ 2004 йилдан бошлаб дунё мамлакатларини таснифлашдаги ёндошувига ўзгартириш киритди. 7

Эндиликда дунё мамлакатлари икки гуруҳга – “Саноат жиҳатдан тараққий этган мамлакатлар” (advanced economics) ва “Бошқа бозор иқтисодиёти шаклланаётган мамлакатлар ва ривожланаётган мамлакатлар”га (other emerging market and developing countries) бўлинади. Ушбу тасниф бирон-бир қатъий иқтисодий мезонларни талаб этмайди ва ХВФ ёрдамида тарихий шаклланган ёндошувлар асосида таҳлилларни енгиллаштиришни кўзда тутади. 8

Ўтиш иқтисодиёти мамлакатлари қуйидаги икки гуруҳга ажратилади: - Марказий ва Шарқий Европа мамлакатлари (15); - Мустақил Давлатлар Ҳамдустлиги (МДҲ) ва Монголия (13). 9

ХВФ таснифига мувофиқ ривожланган мамлакатлар гуруҳига 34 та мамлакат киритилган. Ушбу мамлакатларда дунё аҳолисининг 15,0% и яшайди, жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 52,1% и яшлаб чиқарилади, жаҳон товарлар ва хизматлар экспортининг 63,6% и улap ҳиссасига тўғри келади. 10

11Асосий валюталар зонаси Евро зонаси Осиёнинг янги индустриал мамлакатлари “ Катта еттилик” мамлакатлари Бошқа ривожланган мамлакатлар АҚШ Австрия Люксем- бург Гонконг Германия Австра- лия Синга- пур Евро зонаси Бельгия Мальта Корея Италия Гонконг Тайвань Япония Германия Нидер- ландия Сингапур Канада Дания Чехия Греция Порту- галия Тайвань Буюк Британия Исроил Швеция Ирландия Словакия АҚШ Ислан- дия Швей- цария Испания Словения Франция Янги Зелан- дия Жану- бий Корея Италия Финлян- дия Япония Норве- гия Кипр Франция Эстония Ривожланган мамлакатларнинг гуруҳланиши

АҚШ, Япония, Германия, Франция, Италия, Буюк Британия ва Канада “Катта еттилик” - асосий ривожланган мамлакатлар гуруҳини ташкил этишади ва ушбу гуруҳ ҳиссасига жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 39,3% и жаҳон товарлар ва хизматлар экспортининг 34,9% и тўғри келади. 12

Бозор иқтисодиёти шаклланаётган мамлакатлар ва ривожланаётган мамлакатлар географик жиҳатдан Марказий ва Шарқий Европа, МДҲ, Осиёнинг ривожланаётган мамлакатлари, Лотин Америкаси ва Кариб ҳавзаси мамлакатлари, Яқин Шарқ ва Шимолий Африка, мамлакатлари ва Африканинг Саҳрои Кабир жанубдаги мамлакатларга бўлинади. 13

14Мамлакатлар гуруҳи Ёқилғи Бирламчи маҳсулотлар (ёқилғидан ташқари) МДҲ Озарбайжон, Қозоғистон, Россия, Туркманистон Монголия, Ўзбекистон Осиёнинг ривожланаётган мамлакатлари Бруней-Даруссалам, Тимор- Леште Папуа-Янги Гвинея, Соломон ороллари Лотин Америкаси ва Шимолий Африка Венесуэла, Тринидад ва Тобаго, Эквадор Гайана, Перу, Суринам, Чили Яқин Шарқ ва Шимолий Африка Жазоир, Бахрайн, Ироқ, Эрон, Яман, Қатар, Қувайт, Ливия, БАА, Оман, Саудия Арабистони, Судан Мавритания Африканинг Саҳрои Кабирдан жанубдаги мамлакатлар Ангола, Габон, Нигерия, Конго Республикаси, Чад, Экваториал Гвинея Буркина-Фасо, Бурунди, Гвинея, Гвинея-Бисау, Замбия, Зимбабве, Конго Демократик Республикаси, Малави, Мали, Мозамбик, Съерра-ЛеонеБозор иқтисодиёти шаклланаётган ва ривожланаётган мамлакатлар экспорт даромадларининг асосий манбалари бўйича гуруҳланиши

Ушбу гуруҳ ҳиссасига дунё аҳолисининг 85,0% и, жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 47,9%, жаҳон товарлар ва хизматлар экспорти)нинг 36,3% и тўғри келади. 15

Жаҳон банки методикаси. Жаҳон банки операцион ва таҳлилий мақсадлар учун дунё мамлакатларини иқтисодий ривожланиш даражасига кўра турли гуруҳларга ажратади. 16

Ушбу тасниф асосида аҳоли жон бошига тўғри келувчи даромад кўрсаткичи ётади ва мамлакатлар қуйидаги учта гуруҳга ажратилади: • - паст даромадли мамлакатлар (low-income countries) ; • ўрта даромадли мамлакатлар (middle-income countries) ; • юқори даромадли мамлакатлар (high-income countries) . 17

Бундан ташқари, ўрта даромадли мамлакатлар гуруҳида яна ўрта қуйи (lower- middle-income countries) ва ўрта юқори даромадли (upper- middle income countries) мамлакатлар гуруҳлари ажратилади. 18

Жаҳон банки таснифи 214 мамлакатни қамраб олади. Уларнинг 186 таси Жаҳон банкига аъзо мамлакатлар ва бошқалари 30 мингдан ортиқ аҳолига эга мамлакатлардир. 19

Даромадлар даражасига кўра гуруҳлаш мамлакатларнинг иқтисодий ривожланиш даражасига кўра ўхшаш жиҳатларини тақозо этмайди. 20

Жаҳон банки таснифида юқори даромадли мамлакатлар гуруҳида нефть экспорт қилувчи - Қатар, Бирлашган Араб Амирликлари (БАА), Бруней, Қувайт каби ХВФ таснифи бўйича ривожланаётган Жаҳон банки мамлакатларни ташқи қарз ҳолати бўйича ҳам гуруҳларга ажратади: • ташқи қарзи юқори камбағал мамлакатлар; • ташқи қарзи нормал даражадаги мамлакатлар; • ташқи қарзи катта бўлмаган мамлакатлар; • ташқи қарзи бўйича гуруҳланмаган мамлакатлар. 21

Бундан ташқари, Жаҳон банки ҳам бошқа халқаро ташкилотлар сингари ривожланаётган мамлакатларни географик мезон бўйича гуруҳлаштиради ва ушбу гуруҳга паст, ўртадан қуйи ва ўртадан юқори даромадди мамлакатлар киради: • Шарқий Осиё ва Тинч океани ҳудуди мамлакатлари - 24: • Европа ва Марказий Осиё мамлакатлари - 22; • Лотин Америкаси ва Кариб ҳавзаси мамлакатлари – 30; • Яқин Шарқ ва Шимолий Африка мамлакатлари – 13; • Жанубий Африка мамлакатлари – 8; • - Африканинг Саҳрои Кабирдан жанубда жойлашган мамлакатлари - 47. 22Жаҳон банкига ҳисобот бермайдиган мамлакатларга нисбатан қуйидаги чегаравий мезонлар белгиланган: • - ташқи қарзнинг ялпи миллий даромадга нисбати - 50%; • - ташқи қарзнинг экспортга нисбати - 275%; • - ташқи қарзга хизмат кўрсатишнинг экспортга нисбати - 30%; • - қарз бўйича фоизнинг экспортга нисбати - 20%.

ГЛОБАЛ РАҚОБАТБАРДОШЛИК ИНДЕКСИ АНИҚЛАШ МЕЪЗОНЛАРИ МУҲИТНИ ТАЪМИНЛАШ БОЗОРЛАР 1.Институтларнинг самарали ишлаши 7.Товарлар бозори 2.Инфраструктура 8.Ишчи кучи бозори 3.Ахборот-коммуникацион технологиялари 9.Молиявий тизим 4.Макроиқтисодий барқарорлик 10.Бозор кўлами ИНСОН КАПИТАЛИ ИННОВАЦИОН ТИЗИМ 5.Соғлиқни сақлаш 11.Бизнес динамикаси 6.Кадрлар малакаси 12.Инновацион салоҳият

ГЛОБАЛ РАҚОБАТБАРДОШЛИК ИНДЕКСИ (2018)

Глобал рейтингларда Ўзбекистоннинг мавқеи Иқтисодий эркинлик индекси: 152- ўрин (180 та давлат ичида) Таққослаш учун: Қозоғистон – 41, Қирғизистон – 78, Тожикистон – 106, Афғонистон – 154, Туркманистон – 169-ўринда. 25Бизнес юритиш-2019: 76- ўрин (190 та давлат ичида) Таққослаш учун: Янги Зеландия 1-ўринда, Сингапур – 2, Дания – 3. Ўрта Осиёда энг яхши кўрсаткич Қозоғистонда – 28 ўрин. МДҲда энг яхши натижа Озарбайжонда – 25-ўрин. Россия – 31, Беларусь – 37, Қирғизистон – 70, Украина – 71, Тожикистон – 126.5508 5011 07 4C4D4311 1F0B0C 10 5A 021E02033E05 5F0F24 454C0D05 5F0C0B250C24 66650D05 5A 4C44510D05 54 4C4D450D05 5A 47054C5161111F0B0C0310 45 66 1F0B 5A 26 64 28 63 66

Глобал рақобатбардошлик индекси: киритилмаган (140 та давлат) Таққослаш учун: Озарбайжон – 35, Россия – 38, Қозоғистон – 57, Грузия – 67, Арманистон – 73, Тожикистон – 79, Украина – 81, Молдова – 89, Қирғизистон – 102-ўрин. 26Ижтимоий тараққиёт индекси: 98- ўрин (146 та давлат ичида) Таққослаш учун: Беларусь-46, Грузия- 54, Арманистон-55, Россия-60, Украина- 64, Молдова-69, Қозоғистон-71, Қирғизистон-78, Тожикистон-106, Афғонистон-144-ўрин.

Инновациялар индекси: киритилмаган (127 та давлат) Таққослаш учун: Украина – 43, Россия – 46, Қозоғистон – 74, Озарбайжон – 82, Қирғизистон – 94, Тожикистон – 101- ўрин. 27Қонун устуворлиги индекси: 91- ўрин (180 та давлат ичида)Таққослаш учун: Грузия-38, Қозоғистон-64, Беларусь-65, Украина- 77, Қирғизистон-82, Россия-89, Афғонистон-111. Пешқадамликни Дания сақлаб қолган. Охирги ўринда Венесуэлла турибди.

Бутунжаҳон матбуот эркинлиги индекси: 165- ўрин (180 та давлат ичида) 28Инсон тараққиёти индекси: 105- ўрин (189 та давлат ичида) Таққослаш учун: Қозоғистон – 58, Туркманистон – 108, Қирғизистон – 122, Тожикистон —127-ўрин. Таққослаш учун: Арманистон-80, Қирғизистон -98, Украина-101, Афғонистон -118, Россия- 148, Тожикистон -149, Беларусь-155, Қозоғистон-158, Озарбайжон-163, Туркманистон-178-ўрин01 0B 1A 0104 17 1F

29Эътиборингиз учун рахмат! 2946490A

O'xshashlar

Хуфёна иқтисодиётнинг келиб чиқиши сабаблари

Инновацион иқтисодиётнинг умумий асослари, предмети ва ўрганиш усуллари

Ташқи савдони давлат томонидан тартибга солиш ва бошқариш йўллари

Халқаро иқтисодий муносабатлар фанининг предмети ва методи

Ўзбекистонда халқаро туризмнинг ривожланиши