G’oyalar iqtisodiyoti - Iqtisodiyot - Slaydlar

G’oyalar iqtisodiyoti

Yuklangan vaqt:

19.07.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

295.919921875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: G’OYALAR IQTISODIYOTI

Reja:  1. Inson kapitali tushunchasi  2. Texnologiya  3. Inteliektual mulk va kapital

 Asosiy atama va tushunchalar: Inson kapitali va texnologiya. Iqtisodiy o‘sishning sodda, endogen modeli. Ta’lim va endogen iqtisodiy o‘sish. Inteliektual mulk, inteliektual huquq, inteliektual faoliyat, mulk huquqi, inteliektual faoliyat natijalari, inteliektual mulk obyektlari, tovar belgisi, litsenziya, patent, mualliflik huquqi, patent huquqi, turdosh huquqlar, sanoat namunasi, ixtiro, foydali model, litsenziya turlari, royalti, inteliektual mulkni boshqarish.

1. Inson kapitali  Neoklassik nazariyasiga ko‘ra, neoklassik texnologiya va raqobatchilik iqtisodiy o‘sishning asosiy omillari deb belgilangan. 80-yiIlardan boshlab ko‘pchilik iqtisodchilar iqtisodiy o‘sishning aniq omiliga o`zlarining izlanishlarini qaratganlar. Natijada «iqtisodiy o‘sishning yangi nazariyasi» yoki «endogen iqtisodiy o‘sish» kabi ishlar qilingan.  Yuqorida aytilganidek mehnat unumdorligi yoki malakasi oshishini faqatgina ularga kiritilgan investitsiya orqali ko‘paytirish mumkin. Bu jarayon ta’lim (bilim) deya yuritiladi, ammo aytib o‘tganimizdek bu jarayonni ishdan uzluksiz ravishda ham olish mumkin.

 Inson kapitalini yoki malakani oshirishning asosiy omili bo‘lib uzluksiz ravishda olib boriladigan ta’lim tizimi hisoblanadi. Insonlar maktab va boshqa o‘quv muassalarida ta’lim olib ish haqlaridan voz kechganlar deb hisoblaymiz. Bunday jarayonni iqtisodchilar inson kapitaliga kiritilgan investitsiya deb yuritadilar.  Iqtisodiy o‘sishni qaysi muqobil yo`lini tanlashimiz lozim? Birinchi variantni biz elitizm deb atagan edik: ma’lum bir guruh insonlar yaxshi ma’lumot oladilar, chunki iqtisodiyot rivojlanishi ularning qay darajada davlatni boshqarishiga bog‘liq. Bu nazariyaga ko‘ra agar yetakchilar yaxshi ma’lumotga ega bo‘lsalar, u holda mamlakat barqaror rivojlanadi deb yuritiladi.

 Ikkinchi variantni biz universalizm deb atadik: har bir inson minimum bilim olishi kerak . Bu variantning mazmuni, har bir ishchidan iqtisodiy o‘sish yangi texnologiyalarni tezkorlikda kiritish kerakligidan iborat. Oxirgi 30 yillar ichida Sharqiy Osiyodagi iqtisodiy o‘sish avval tikuvchilik, keyin soatlar va radiomahsulotlar ishlab chiqarishdan boshlangan. Sifat darajasi bu davlatlarda asta- sekinlik bilan oshib bordi va undan keyin esa bu davlatlar boshqa davlatlarga moliyaviy yordam ko‘rsatishni boshladilar. Bunday iqtisodiy tizimda har bir ishchi turli xil kasblarni egallashi lozim. Shuning uchun bunday sharoitlarda, shunday ta’lim tizimi tuzilishi kerakki, bu ta’lim tizimi ishchilar uchun turli xil kasblarni egallashiga ko‘maklashishi kerak.

Oxirgi 30 yillar ichida inson kapitalini to‘plash modeli universalizmga asoslangan bo‘lib, u elitizmga asoslangan modelidan ko‘ra afzalroqdir. Jahon mamlakatlari o‘z rivojlanish darajasi bo‘yicha odatda quyidagi bosqichlarda deb hisoblanadilar: iqtisodiy rivojlanishning sanoat rivojlanishidan oldingi bosqichida. Bu bosqichda iqtisodiy rivojlanishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi iqtisodiyotning agrar sektori hisoblanadi; iqtisodiy rivojlanishning sanoat rivojlanishi bosqichida. Bu bosqich asosini sanoat ishlab chiqarish va fan-texnika taraqqiyoti tashkil etadi; iqtisodiy rivojlanishning sanoat rivojlanishidan keyingi bosqichida. Bu bosqichda yuqori fan sig‘imiga ega tarmoqlar, shu jumladan axborot texnologiyalari birinchi darajali ahamiyat kasb etadi.

 Jahondagi ko‘pgina mamlakatlarning tajribasi sanoatni rivojlantirish tarkibiy o‘zgarishlarining uch bosqichi orqali ro‘y berishidan dalolat beradi:  1. Mehnat sarfi yuqori bo ‘Igan ishlab chiqarishni rivojlantirish . Ushbu jarayon, bir tarafdan, ish haqi darajasi past bo‘lishini nazarda tutadi, bu o‘z navbatida oilalarning daromadiga va insonni rivojlantirishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ikkinchi tomondan, ish joylari sonining ko‘paytirilishi ish bilan bandlikni rag‘batlantiradi. Bu aholi soni barqaror yuqori darajada ko‘payib boradigan hamda fan va texnologiya yetarli darajada rivojlanmagan ko‘pgina rivojlanayotgan mamlakatlar uchun xosdir. Ayni paytda ko‘p mehnat sarfi talab qiladigan tarmoqlarning ustuvorligi insonni rivojlantirish darajasini mutanosib taqsimlash muammosini hal etishga yordam beradi.  2. Kapital sig'imi yuqori bo`lgan ishlab chiqarishlarni rivojlantirish ish haqi va daromad darajasi yuqoriroq bo‘lishini ta’minlaydi, bu esa insonni rivojlantirish imkoniyatlarini kengaytiradi. Ayni paytda bunday rivojlanishda ushbu ishlab chiqarishlardagi kapitalning ulushi ish kuchi salmog‘idan yuqori bo‘ladi. Bu esa ish bilan bandlikka salbiy ta’sir ko‘rsatadi.  3. Fan sig'imi yuqori bo‘Igan ishlab chiqarish yuqori kapital sig‘imi xususiyatiga egadir. Yuqori mehnat unumdorligi va rentabellik insonni rivojlantirish salohiyatini sezilarli darajada oshirishni ta’minlaydi.

Mehnat sarfi yuqori bo ‘Igan ishlab chiqarishni rivojlantirish . Kapital sig'imi yuqori bo`lgan ishlab chiqarishlarni rivojlantirish ish haqi va daromad darajasi yuqoriroq bo‘lishini ta’minlaydi, bu esa insonni rivojlantirish imkoniyatlarini kengaytiradi. Fan sig'imi yuqori bo‘Igan ishlab chiqarish yuqori kapital sig‘imi xususiyatiga egadir.

 Dastlabki paytda inson kapitali deganda odamlarning mehnatga bo‘lgan qobiliyati — ta’lim va kasb ko‘nikmalariga investitsiyalar jamlanmasi tushunilgan. Keyinchalik inson kapitali tushunchasi jiddiy ravishda kengaydi.  Inson kapitali tor ma’noda - bu insonning intellekti, sog`lig`i, bilimi, sifatli va unumli mehnati hamda uning turmush sifatidir. Keng ma’nodagi inson kapitali - bu iqtisodiy rivojlanishning intensiv ishlab chiqarish omili, jamiyat va oilani rivojlantirish, mehnat resurslarining bilimli qismi, inteliektual va boshqaruv mehnati, yashash va ish joyi muhitidir. Ular inson kapitalini rivojlantirishning ishlab chiqarish omili sifatida samarali va oqilona amal etishini ta’minlashi kerak. Inson kapitali nazariyasiga muvofiq odamlar o‘zlariga investitsiya kiritib, imkoniyatlarini kengaytirishlari, davlat esa inson kapitalini boyitish uchun mablag‘ sarflab, milliy daromadni ko‘paytirishi mumkin.

 Ta’limga chiqimlar ham ta’lim olish uchun bevosita xarajatlar, ham muqobil chiqimlar - o‘qish davrida boy berilgan daromadlardir. Uning hisoblab chiqishicha, ta’limga investitsiyalar yiliga taxminan 12,0 - 14,0 % miqdorida foyda keltiradi. Mazkur tadqiqotlarning amaliy ahamiyati shundan iboratki, G. Bekker inson kapitaliga investitsiyalar rentabelligining miqdorini aniqladi va uni AQSH dagi ko‘pgina flrmalarning rentabelligi bilan taqqosladi. Xususiy ta’lim muassasalari sonining ko‘payishi, qisqa muddatli seminarlar va maxsus kurslar tashkil etadigan konsalting firmalari faoliyatining kengayishi natijasida ta’lim faoliyatining xususiy sektordagi rentabellik darajasi tijorat faoliyatining boshqa turlari rentabelligi darajasidan 10,0 - 15,0 % ortiq ekanligini ko‘rsatdi

 Amerikalik iqtisodchi I. Ben- Poratning tasniflashiga ko‘ra, inson kapitali quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:  1) inson kapitalini yaratishda ishtirok etayotgan odamlarning sifat xususiyatlari va qobiliyati;  2) bozorda taklif etilayotgan hamda boshqa ashyoviylar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishga kiritilgan kapital qismi

 S. Fisher: “Inson kapitali insonda mujassamlashgan daromad keltirish qobiliyati mezonidir. Inson kapitali tug‘ma qobiliyat va iste’dod, shuningdek olingan ta’lim va malakadan iborat” deb ko‘rsatgan. Ayrim olimlar inson kapitali tarkibiga uning egasining ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etish imkoni nuqtai nazaridan yondashadilar. Jumladan O.Nordxoug quyidagilarni ta’kidlaydi: “Tahlil etish nuqtai nazaridan, bir tarafdan, xodimlarning sog‘lig‘i va malakasini, ikkinchi tomondan, ularning motivatsiyasi va firmaga sodiqligini farqlash foydalidir. Dastlabki ikki unsur alohida bir xodimning topshiriqni bajarish, ya’ni mehnat qilish bo‘yicha asosiy qobiliyatini tashkil etadi. Inson kapitalining keyingi ikki unsuri esa mazkur xodim o‘z malakasiga ko‘ra, ishda qanday faoliyat olib borishini aks ettiradi. Qobiliyat va xohish birgalikda mazkur xodimning mehnatga qobiliyatini shakllantiradi”

 I.V. Ilinskiy inson kapitali ta’lim kapitali, sog‘liq kapitali va madaniyat kapitalidan iborat deb hisoblaydi.  Rossiyalik iqtisodchi S.A. Dyatlov ushbu prinsip bo‘yicha inson kapitali investitsiyalar natijasida shakllantirilgan va inson tomonidan jamlangan sog‘lik, bilimlar, ko‘nikmalar, qobiliyat, motivatsiyaning muayyan zaxirasidir degan fikrni bildiradi. Bu zaxira ijtimoiy ishlab chiqarishning u yoki bu sohasida maqsadga muvofiq foydalanar ekan, mehnat unumdorligini va ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga yordam beradi, bu bilan mazkur insonning ish haqi (daromadi) ko‘payishiga ta’sir ko‘rsatadi.  V.T. Smirnov va I.V. Skoblyakova esa inson kapitalini alohida inson, alohida korxona yoki korxonalar guruhi darajasida baholash lozimligini ko‘rsatadilar

 Har qanday investitsiyalar bozori kabi inson kapitali bozori ham kamchiliklardan holi emas:  • ish kuchining nisbatan erkin harakatlanishi ish beruvchilarni ish kuchini rivojlantirishga mablag‘ sarflashga intilishlarini kamaytiradi;  • ayniqsa yoshlar o'rtasida ta’limning qimmati to‘g‘risidagi axborot yetishmasligi inson kapitaliga yetarli bo`lmagan darajada yoki noto‘g‘ri investitsiya kiritilishiga olib keladi;  • aholining kattagina qismida o‘ziga investitsiya kiritish uchun mablag‘ yetishmaydi.

Jahon banki ekspertlari 192 mamlakatda amalga oshirgan tadqiqotlari natijasida quyidagi xulosalarga kelgan:  • iqtisodiy o‘sish umumiy miqdorining 64,0% dan ko‘prog‘i inson kapitali bilan bog‘liqdir;  • mamlakatning tabiiy resurslari iqtisodiy o‘sish umumiy miqdorining faqat 20,0% gacha bo‘lgan qismini ta’minlaydi;  • o‘tish iqtisodiyotiga ega davlatlarda mamlakatning ishlab chiqarish salohiyati iqtisodiy o‘sish umumiy miqdorining faqat 16,0 % ni ta’minlaydi.

5.2. Texnologiya  Bilim raqobatga ega boimagan mahsulot hisoblanadi, chunki bir vaqtning o‘zida bu mahsulot turi bilan foydalanish mumkin.  Bilim ko‘rinishida yaratilgan mahsulotlar qiymati qimmat bo‘ladi, chunki firmalar raqobatga ega bo‘lmagan mahsulotlarni yaratishda ko‘proq e’tibor beradilar.  Shunday qilib biron-bir mahsulotni biron-bir shaxs tomonidan yaratilishi qonuniy asosga ega bo`lishi lozim: Misrosoft Exsel dasturlarini piratlar tomonidan nusxa ko‘chirib ularni sotishlari mumkin, agar Misrosoft kompaniyasining mualliflik huquqi himoya qilinmasa.

 Iqtisodiy o‘sishni global sharoitiga erishish uchun mualliflik huquqini himoya qilishni nafaqat bir davlatda, balki butun dunyoda amalga oshishi bunga kafolat beradi.

5.3. Intellektual mulk va kapital  Moddiy mol-mulkka egalik qilishda bo‘lgani kabi intellektual mulk ham egalik qilish, undan foydalanish va tasarruf etish huquqi mavjudligini belgilaydi. Biroq, himoya obyektlarining nomoddiyligi intellektual mulkning o‘ziga xos jihatlarini ko‘rsatadi, ya’ni intellektual mulk qancha iste’mol qilinmasin, u tugamaslik tavsifiga ega bo‘lib qolaveradi.

Intellektual mulk huquqiga oid qonunchilik tarixan ikki yo‘nalishda rivojlanib kelgan:  1) mualliflik huquqi to‘g‘risidagi qonunchilik va  2) sanoat mulki to‘g‘risidagi qonunchilik.

 Inteliektual mulk instituti mazkur mulk obyektlariga inteliektual mulk huquqlarining mavjudligini nazarda tutadi. Ushbu huquqlar qonunchilik tomonidan kafolatlanadi va quyidagilar:  • uchinchi shaxslarga nisbatan mutlaq tavsifga ega bolishi;  • u muhofaza qilinuvchi mamlakat chegaralari bilan cheklanishi;  • amal qilish muddatlarining cheklanganligi bilan tavsiflanadi. Inteliektual mulk huquqining mutlaq tavsifga ega bo`lishi shunda ko‘rinadiki, u mulkdorning roziligisiz o‘zgalarning inteliektual mulk obyektlaridan foydalanishga yo`l qo‘yib bergan har qanday shaxsning harakatlariga nisbatan qarshi chiqadi. Inteliektual faoliyat natijalariga bo`lgan inteliektual huquqlar mutlaq (mulk) huquqi, shaxsiy nomulkiy huquqlar va boshqa huquqlarni o‘z ichiga qamrab oladi.

Moddiy naf olish imkonini beruvchi mutlaq huquq: • eng avval inteliektual faoliyat natijalarrning muallifida vujudga keladi; • qonunga muvofiq shu huquqni qo`lga kirituvchida paydo boiadi; • davlat ro‘yxatiga olingan taqdirda u himoyalanadi; • Fuqarolik Kodeksida ko‘zda tutilgan hollardan tashqari ma`lum bir muddat davomida amalda boiadi; • huquq egasiga intellektual faoliyat natijalaridan qonunga zid bo‘lmagan tarzda va o‘z xohishiga ko‘ra foydalanish, boshqa shaxslar tomonidan intellektual faoliyat natijalaridan foydalanilishiga ruxsat berish yoki foydalanishni taqiqlash imkoniyatini beradi; • huquq egasiga litsenziya shartnomasi asosida intellektual faoliyat natijalaridan boshqa shaxsning foydalanishi uchun ruxsat berish huquqini beradi; • intellektual faoliyat natijalari ifodalangan moddiy tashuvchilarga mulk huquqi bilan bog‘liq emas.

 O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 99- moddasida shaxsiy nomulkiy huquqlar to‘g‘risida quyidagilar keltirib o‘tiladi: “Shaxsning hayoti va sog‘lig‘i, sha’ni va qadr-qimmati, shaxsiy daxlsizligi, ishchanlik obro‘si, shaxsiy hayotining daxlsizligi, xususiy va oilaviy siri, nomga bo`lgan huquqi, tasvirga bo‘lgan huquqi, mualliflik huquqi, boshqa shaxsiy nomulkiy huquqlar hamda tug‘ilganidan boshlab yoki qonunga muvofiq fuqaroga tegishli bo‘Igan boshqa nomoddiy ne’matlar tortib olinmaydi va o‘zga usul bilan boshqa shaxsga berilmaydi. Vafot etgan kishiga tegishli boigan shaxsiy nomulkiy huquqlar va boshqa nomoddiy ne’matlar qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda boshqa shaxslar, shu jumladan huquq egasining vorislari tomonidan amalga oshirilishi va himoya etilishi mumkin.”

Amaldagi qonunchilik hujjatlariga ko‘ra, mutlaq mualliflik huquqlari egasi o‘z huquqlaridan xabardor qilish uchun mualliflik huquqining muhofaza belgisidan foydalanishi mumkin bo‘lib, bu belgi asarning har bir nusxasida aks ettiriladi va quyidagi uch unsurdan iborat bo‘ladi:  • aylana ichidagi lotincha «S» harfi;  • mutlaq mualliflik huquqlari egasining ismi- sharifi (nomi);  • asar birinchi marta chop etilgan yil. Mualliflik huquqining muhofaza belgisida ko‘rsatilgan shaxs, agar boshqacha hol isbotlangan bo`lmasa, mutlaq mualliflik huquqlari egasi hisoblanadi.

 Mamlakatimizda inteliektual mulk sohasida davlat siyosatini amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi intellektual mulk agentligi tashkil etilgan bo‘lib, mazkur agentlikning nizomi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 24-noyabrdagi 394-sonli qarori bilan tasdiqlangan. Mazkur nizomga ko‘ra quyidagilar Agentlikning asosiy vazifalari hisoblanadi:  • inteliektual mulk sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash, ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, tovar belgilari va boshqa inteliektual mulk obyektlarini huquqiy muhofaza qilish;  • ixtirolar, sanoat namunalari, foydali modellar, tovar belgilari va boshqa inteliektual mulk obyektlarini ekspertizadan, ro‘yxatdan o‘tkazish hamda hisobga olishni tashkil etish va amalga oshirish;  • Davlat patent fondini va inteliektual mulkning rasmiy ro‘yxatdan o‘tkazilgan obyektlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar bazasini shakllantirish va yuritish, ularning saqlanishini hamda iqtisodiyot real sektorining xo‘jalik yurituvchi subyektlari, ilmiy tashkilotlar, olimlar va mutaxassislar tomonidan samarali foydalanilishi uchun qulayligini ta’minlash;

 • inteliektual mulk sohasida zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish, tadbirkorlik subyektlariga va aholiga «yagona darcha» tamoyili bo‘yicha davlat interaktiv xizmatlari ko‘rsatish;  • korxonalar va tashkilotlarga chet eldagi milliy inteliektual mulk ob`yektlarini huquqiy himoya qilishni ta’minlash bo‘yicha konsultativ va amaliy ko‘maklashish, shuningdek, inteliektual mulk sohasida xalqaro hamkorlikni kengaytirish;  • inteliektual mulk sohasida mutaxassislarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish.

Agentlik o‘ziga yuklangan vazifalarni bajarish uchun quyidagi funksiyalarni amalga oshiradi: • inteliektual mulk sohasida davlat siyosati va qonunchilikni takomillashtirish masalalari bo‘yicha takliflar ishlab chiqadi hamda ularni ko‘rib chiqish uchun belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga taqdim etadi;

 • ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, seleksiya yutuqlari, tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari, tovarlarning kelib chiqish joylari nomi, elektron hisoblash mashinalari (keyingi o‘rinlarda EHM deb ataladi), ma’lumotlar bazalari va integral mikrosxemalar topologiyasi uchun muhofaza qilish hujjatlari berish yuzasidan buyurtmanomalarni ko‘rib chiqishga qabul qiladi;  • ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari, tovarlarning kelib chiqish joylari nomlarini davlat ekspertizasidan o‘tkazadi, ko‘rsatilgan obyektlarning ustuvorligini belgilaydi, seleksiya yutuqlari, EHM uchun dasturlar, ma'lumotlar bazalari va integral mikrosxemalar topologiyalarining rasmiy ekspertizasini o‘tkazadi;

 • ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni, seleksiya yutuqlari, tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari, tovarlarning kelib chiqish joylari nomlarini ro‘yxatdan o‘tkazishni, EHM uchun dasturlarni, ma’lumotlar bazalarini rasmiy ro ‘yxatdan o‘tkazishni hamda integral mikrosxemalar topologiyalarini ro‘yxatdan o‘tkazishni amalga oshiradi, muhofaza qilish hujjatlarini beradi, O‘zbekiston Respublikasida umumiy ma’lum bo‘lgan tovar belgilarining tegishli reyestrlarini va ro‘yxatini yuritadi;

 • ixtiro, foydali model, sanoat namunasi, tovar belgisi, xizmat ko‘rsatish belgisi, tovarlaming kelib chiqish joylari nomi, EHM uchun dasturlar, ma’lumotlar bazalari va integral mikrosxemalar topologiyalariga, berilgan buyurtmanomalarning belgilangan tovarlarga muvofiqligini tekshirish natijalari bo‘yicha, muhofaza qilish hujjatlarini berish yoki berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi;  • ko‘rsatilgan seleksiya yutuqlarining patentga loyiqlik shartlariga muvofiqligini belgilash natijalari bo‘yicha,  O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining ixtisoslashtirilgan tashkilotlari xulosalari asosida muhofaza qilish hujjatlarini berish yoki berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi;  • Muhofaza qilish hujjatlarining va boshqa zarur hujjatlarning yagona shakllarini belgilaydi v.h; O‘zbekiston Respublikasining tegishli xalqaro shartnomalaridan kelib chiqadigan majburiyatlarning bajarilishini o‘z vakolatlari doirasida ta’minlaydi.

Aynan, inteliektual mulk obyektlari yangi tovarlar va yangi texnologiyalarning asosini tashkil etadi. Innovatsion iqtisodiyotda inteliektual mulkning o‘rni va ahamiyati uning ko‘p funksionalligi bilan belgilanadi. Inteliektual mulk:  • qiymat yaratishning hal qiluvchi omillaridan biri sanaladi;  • egalariga va foydalanuvchilariga sezilarli iqtisodiy foyda keltiradi;  • kompaniyaning uzoq muddatli raqobat afzalliklarini shakllantiradi;  • kompaniya kapitallashuv darajasining oshishiga xizmat qiladi;  • biznesni raqiblardan himoya qiladi;  • litsenzion daromad olish imkoniyatini beradi;  • ishlab chiqarish va sotishni nazorat qilish imkonini beradi;  • standartlarni yaratishga yordam beradi.

Inteliektual mulkni himoya qilishning ishonchli mexanizmlarning mavjudligi:  • raqobat ustunligini saqlab qolishni ta’min etadi;  • investitsion iqlimni sezilarli darajada yaxshilash imkonini beradi;  • qaroqchilik va kontrafakt mahsulotlarga qarshi kurashishda samarali vosita hisoblanadi;  • texnologiyalar transferi jarayonlarini jadallashtirishadi;  • korxonaning nomoddiy aktivlaridan ruxsatsiz foydalanishning oldini oladi.

Amaldagi qonunchilik hujjatlariga ko‘ra, quyidagilar mualliflik huquqining buzilishi deb, e’tirof etiladi :  • mualliflarning shaxsiy nomulkiy huquqlarini buzish;  • ijrochining ismi-sharifga bo`lgan va ijroni har qanday tarzda buzib ko‘rsatilishidan yoki har qanday boshqacha tarzda tajovuz qilinishidan himoya qilish huquqlarini buzish;  • huquq egasi yoki mulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqaruvchi tashkilot bilan shartnoma tuzmasdan asarlar yoki turdosh huquqlar obyektini takrorlash, tarqatish yoki undan boshqacha tarzda foydalanish ;

 • haq to`lash to‘g‘risidagi talablarni buzish;  • asarlardan yoki turdosh huquqlar obyektlaridan huquq egasi yoki mulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqaruvchi tashkilot bilan tuzilgan shartnoma bo‘yicha olingan huquqlarni oshirib yuborgan holda foydalanish;  • huquq egalarining mulkiy huquqlarini boshqacha tarzda buzish mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni buzishdir.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !

O'xshashlar

Tailand iqtisodiyoti

Hindiston iqtisodiyoti

O’zbekiston iqtisodiyoti

Yaponiya iqtisodiyoti

Rossiya iqtisodiyoti