Dinamik makroiqtisodiyot faniga kirish - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dinamik makroiqtisodiyot faniga kirish

Yuklangan vaqt:

19.07.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1474.7099609375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU. “DINAMIK MAKROIQTISODIYOT” FANIGA KIRISH 1 • “ Dinamik makroiqtisodiyot” fanining shakllanishi tarixi, predmeti va ob’ekti 2 • Dinamik makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari 3 • “ Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar- xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli Reja:01 14 17 01 01 02 11 1807 01 02 1907 01 01 1E 16 1E

11Iqtisodiyot jahon iqtisodiyoti milliy iqtisodiyot tarmoq iqtisodiyoti mintaqa va hudud iqtisodiyoti korxona yoki firma iqtisodiyoti Oila iqtisodiyoti Iqtisodiyot qamrov darajasiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi 230B0C03 2105 03 06 03 0C05 03 06 03 070A09160A040508 03 24 03 0A1A 27

12Yuqoridagilar yaxlitlashtirilganda iqtisodiyot turlari • Alohida firma va bozorlar iqtisodiyotiMIKROIQTISODIYOT • Mamlakat iqtisodiyotiMAKROIQTISODIYOT12 01 25 2623 01 2605 2625

13 fiziokratlar maktabining asoschisi, Fransiya qiroli Lyudovik XV saroyi vrachi;  Ilk marotaba o’z davrida mamlakat aholisini 3 guruhga bo’lib o’rgangan: hunarmand, dehqonlar va yer egalari;  “ Kene jadvali” orqali birinchi marta iqtisodiyotni tadqiq eta boshlagan va makroiqtisodiyot elementlariga fundament qo’ya boshlagan. Fransua Kene (1694–1774)1. “Makroiqtisodiyot” fanining shakllanishi tarixi, predmeti va ob’ekti.

14Makroiqtisodiy tahlilning tamal toshlari, shuningdek, J.B.Sey, L.Valras, V.Pareto va boshqa olimlar tomonidan XIX asrdanoq qo‘yilgan edi deb ta’kidlash mumkin. Keyinchalik, K.Marks o‘zining jami ijtimoiy mahsulot(JIM)ni takror ishlab chiqarish sxemasi, V.Leontev esa o‘zining tarmoqlararo balansi bilan makroiqtisodiyotni iqtisodiy nazariyaning alohida bo‘limi sifatida ajralib chiqishi uchun mustahkam asos yaratishdi. 26 0D14 1B0A 0B0A 27 06 0D16 1B0515 040520 2C

15Birinchi bor «makroiqtisodiyot» atamasini 1933 yilda taniqli norveg olimi, iqtisodchi- matematik, ekonometrikaga asos solgan olimlardan biri, Nobel mukofoti laureati Ragnar Frish o‘z maqolasida tilga olgan (Ragnar Frisch).

16J.M. Keyns esa o‘zining “Ish bilan bandlilik, foiz va pulning umumiy nazariyasi” (1936 yil) asari bilan bu jarayonni mantiqiy yakuniga yetkazdi. Shu sababli ham J.M. Keyns makroiqtisodiyot fanining asoschisi sifatida tan olinadi. Djon Meynard Keyns (1883-1946)

171) u makroiqtisodiy voqeliklar va jarayonlarni oddiy ravishda izohlabgina qolmay, shu bilan birga ular o’rtasidagi qonuniyatlarni va bog’liqliklarni aniqlaydi, iqtisodiyotdagi sabab-oqibat aloqalarini tadqiq qiladi; 2) makroiqtisodiy bog’liqliklar va aloqalarni bilish iqtisodiyotdagi mavjud vaziyatni baholashga imkon beradi va uni yaxshilash uchun nima qilish va birinchi navbatda siyosat vakillari qanday chora ko’rishlari kerakligini ko’rsatadi, ya’ni iqtisodiy siyosatni tamoyillarini ishlab chiqishga imkon beradi; 3) makroiqtisodiyotni bilish kelajakda jarayonlar qanday rivojlanishini oldindan ko’rish, ya’ni prognozlar tuzish, kelgusidagi iqtisodiy muammolarni oldindan ko’rishga imkoniyat beradi. Makroiqtisodiyotni o’rganishning muhimligi:26

18Makroiqtisodiyot o‘rganadigan asosiy muammolar 1 • iqtisodiy o‘sish va uning sur’atlari; 2 • iqtisodiy tebranish va uning sabablari; 3 • bandlik darajasi va ishsizlik muammosi; 4 • umumiy narxlar darajasi va inflyatsiya muammosi; 5 • foiz stavkasi darajasi va pul muomalasi muammosi; 6 • davlat byudjeti holati, davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish muammosi va davlat qarzlari muammosi; 7 • to‘lov balansi holati va valyuta kursi muammolari; 8 • makroiqtisodiy siyosat muammolari.01

Dinamik makroiqtisodiyot bu • Makroiqtisodiyot mikroiqtisodiyot kabi iqtisodiyot nazariyasining bo‘limi hisoblanadi. Grekcha so‘zdan olingan «makro» so‘zi «katta» (tegishlicha «mikro»-«kichkina»), «iqtisodiyot» so‘zi esa «xo‘jalikni yuritish» ma’nosini anglatadi. Shunday qilib, makroiqtisodiyot fani iqtisodiyotni bir butunligicha o‘rganuvchi fan bo‘lib, bunda iqti sodiyot katta bir butun birlashgan tizim sifatida, iqtisodiy jarayonlar va ularning ko‘rsatkichlari umumlashgan holatda o‘rganiladi. 19091C2B21221C 01 26 0405 3B06 3B03 05 22 1C 08 1B1D040E05080D 03 140A15

Makroiqtisodiy nazariyaning ikki ko‘rinishi o‘zaro farqlanadi: Pozitiv makroiqtisodiyot real iqtisodiy hodisalarni va ularning o’zaro bog’liqliklarini o‘rganadi. Normativ makroiqtisodiyot esa qaysi sharoitlar yoki jihatlar maqbul yoki nomaqbul ekanligini belgilaydi, harakatning aniq yo‘nalishlarini taklif etadi. 2026 40 08 03 1D15 0A3809 0B 08 19 06 19 1405 0C

21Ishsizlik darajasi = Ish bilan bandlik me’yorlari Ishsizlik darajasining kritik nuqtasi -10%, Tabiiy ishsizlik darajasi esa – 5-6%.0A 2404 0B 0A 0A1D 10

22Ishsizlik darajasi, foizda Hududlar 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 O'zbekiston Respublikasi 5,2 5,2 5,8 9,3 9,0 10,5 9,6 Qoraqalpog'iston Respublikasi 5,3 5,4 6,0 9,5 9,1 10,5 10,1 Andijon 5,6 5,6 6,0 9,6 9,2 10,9 9,9 Buxoro 5,5 5,4 5,5 8,7 8,9 10,6 9,8 Jizzax 5,2 5,4 5,0 9,8 9,2 11,0 10,1 Qashqadaryo 5,5 5,3 6,1 9,7 9,3 11,1 10,2 Navoiy 5,0 5,0 5,2 8,7 8,5 9,4 8,8 Namangan 5,2 5,3 5,8 9,6 9,1 10,6 9,7 Samarqand 5,7 5,7 6,5 9,7 9,3 11,0 9,9 Surxondaryo 5,5 5,6 6,7 9,7 9,3 11,1 10,2 Sirdaryo 4,9 4,4 5,1 9,3 9,3 11,0 10,2 Toshkent 4,1 4,1 5,2 9,0 8,9 10,5 9,4 Farg'ona 5,4 5,5 6,4 9,7 9,3 10,9 10,0 Xorazm 5,4 5,5 5,7 9,4 9,1 10,9 9,9 Toshkent sh. 3,8 3,6 4,5 7,9 7,4 8,0 7,00A

2022- yilning yanvar-dekabr oylarida respublika iste’mol sektoridagi inflyatsiya darajasi 12,3 % ni tashkil etdi. 23

24Inflyatsiya darajasining me’yorlari: Yevropa Ittifoqi mamlakatlari va AQSh uchun – 2,0% , Boshqa rivojlangan mamlakatlar uchun – 3,0%, Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun – < 10%.0A 01 1E 230D

Makroiqtisodiyot sub’ektlari Firmalar Davlat Tashqi dunyoUy xo‘jaliklari 2501213623 1D 2D03 02 29 4A

M a k ro iq tis o d iy o tModdiy ishlab chiqarish sohasi Nomoddiy ishlab chiqarish sohasi Xizmat ko‘rsatish sohasi Bank tizimi Moliya tizimi Sug‘urta tizimi Soliq tizimi Bojxona tizimi 2626 05 07 090A 030B 0C030D 0A 0E 030F 0A 0C 26 3E 2F 36 26 2A 2A 36

27Makroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror o‘sishini, resur slarning to‘liq bandliligini, inflyatsiyaning past sur’atlarini va to‘lov balansining muvozanatini ta’minlash nuqtai nazaridan mamlakat iqti sodiyotini bir butun holda tadqiq qiladi va uni makroiqtisodiy tartibg a solishning iqtisodiy mexanizmlarini o‘rganadi.Predmeti Maqsadi Makroiqtisodiyot nazariyasi, makroiqtisodiy tahlil va davlatning makroiqtisodiy siyosati to‘g‘risida bir tizimga solingan bilim va ko‘ nikmalarni shakllantirishdan iborat. Makroiqtisodiy muammolarning namoyon bo‘lishi shakllari va saba blari, iqtisodiyot sharoitida makroiqtisodiy siyosat yuritish xususiya tlari to‘g‘risida ilmiy tasavvurlarni shakllantirish, makroiqtisodiy k o‘rsatkichlarni hisoblash, makroiqtisodiy konsepsiya va modellarda n foydalangan holda iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish, makroiqtiso diy siyosat natijalarini prognoz qilish usullarini o‘rgatishdan iborat.Vazifalari Makroiqtisodiyot fani 260507090A03 0D1505 1B05 0D0A0E030F0A0C 05 4023 01 26 0605 0403070605 26 1B1505 0C15 0A38090D 0413110A0F0E05 0E030F13 03 26

282. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari.

29Makroiqtisodiyotni o‘rganishda qo‘llani ladigan asosiy usullar  Ilmiy abstraksiya  Analiz va sintez  Deduksiya  Induksiya  Statistik kuzatuv  Iqtisodiy-matematik modellashtirish

30Juda murakkab tizim hisoblangan milliy iqtisodiyotni tadqiq qilish o‘ziga xos usullardan foydalanishni talab etadi. Son-sanoqsiz faktlarni, minglab ko‘rsatkichlarni alohida- alohida o‘rganib chiqish va ular borasida ilmiy asoslangan xulosalar chiqarish o‘ta qiyin vazifadir. Shu sababli ham makroiqtisodiyot fanida agregat kattaliklardan foydalanishga asoslangan tadqiqit usullaridan foydalaniladi. Agregatlash , ya’ni bir qancha iqtisodiy ko‘rsatkichlar va kategoriyalarni yagona makroiqtisodiy ko‘rsatkich yoki kategoriyaga umumlashtirish orqali milliy iqtisodiyotdagi makroiqtisodiy jarayonlarni tadqiq qilish imkoniyati yuzaga keladi. Agregat ko‘rsatkichlar yordamida minglab alohida bozorlarni mamlakatning yagona bozori sifatida ko‘rib chiqish mumkin bo‘ladi.

31Makroiqtisodiy tahlil jarayonida alohida tovarlar va xizmatlarning bahosi, ularga bo‘lgan talab va ularni taklif etish hajmlari ko‘rsatkichlari emas, balki agregat ko‘rsatkichlar hisoblangan baholarning o‘rtacha darajasi, yalpi talab va yalpi taklif ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi. Davlat obligatsiyalari bo‘ycha foiz stavkalari, Markaziy bankning hisob stavkasi, tijorat banklarining kreditlar uchun belgilagan foiz stavkalari kabi kapital uchun to‘lov stavkalari umumlashtirilib ularningt o‘rtacha miqdori bozor foiz stavkasi deb yuritiladi va makroiqtisodiy tahlil jarayonida bu agregat ko‘rsatkichdan foydalaniladi. Makroiqtisodiy tahlilda asosiy tadqiqot usuli makroiqtisodiy jarayonlarni agregat ko‘rsatkichlardan foydalangan holda iqtisodiy matematik modellashtirishdir.

32Makroiqtisodiy modellar iqtisodiy ko‘rsatkichlar va jarayonlar o‘rtasidagi miqdoriy, sabab- oqibat bog‘lanishlarini matematik formula, grafik va chizmalar ko‘rinishida ifodalaydi. Bunga yalpi talab-yalpi taklif (AD-AS) modelini, Keyns xochini, Fillips egri chizig‘ini, IS-LM modelini, iqtisodiy o‘sishning Domar, Xarrod va Solou modellarini i keltirish mumkin. Bu modellarni bir vaqtning o‘zida ham grafik ko‘rinishda, ham algebraik formula ko‘rinishida tasvirlash mumkin . Algebraik formulalar kabi makroiqtisodiy modellar o‘am ikki, uch yoki bundan ko‘p o‘zgaruvchili bo‘lishi mumkin.

33Juda murakkab tizim hisoblangan milliy iqtisodiyotni tadqiq qilish o’ziga xos usullardan foydalanishni talab etadi. Son-sanoqsiz faktlarni, minglab ko’rsatkichlarni alohida- alohida o’rganib chiqish va ular borasida ilmiy asoslangan xulosalar chiqarish o’ta qiyin vazifadir. SHu sababli ham makroiqtisodiyot fanida agregat kattaliklardan foydalanishga asoslangan tadqiqit usullaridan foydalaniladi. Agregatlash, ya’ni bir qancha iqtisodiy ko’rsatkichlar va kategoriyalarni yagona makroiqtisodiy ko’rsatkich yoki kategoriyaga umumlashtirish orqali milliy iqtisodiyotdagi makroiqtisodiy jarayonlarni tadqiq qilish imkoniyati yuzaga keladi.. Agregat ko’rsatkichlar yordamida minglab alohida bozorlarni mamlakatning yagona bozori sifatida ko’rib chiqish mumkin bo’ladi. Makroiqtisodiy tahlil jarayonida alohida tovarlar va xizmatlarning bahosi, ularga bo’lgan talab va ularni taklif etish hajmlari ko’rsatkichlari emas, balki agregat ko’rsatkichlar hisoblangan baholarning o’rtacha darajasi, yalpi talab va yalpi taklif ko’rsatkichlaridan foydalaniladi.

Makroiqtisodiy modellarda tashqaridan belgilanadigan, ya’ni modelda tayyor kattalik sifatida qabul qilinadigan ekzogen o’zgaruvchilar hamda modelni yechish natijasida topiladigan ichki-endogen o’zgaruvchilar farqlanadi. Bir modelda ekzogen hisoblangan o’zgaruvchi (ko’rsatkich) ikkinchi model uchun endogen hisoblanishi mumkin. Tarixda ma’lum bo’lgan birinchi makroiqtisodiy model mavzuning birinchi savolida qayd etilgan “ Kene jadvali” hisoblanadi. 34

35«Dinamik makroiqtisodiyot» fanining boshqa fanlar bilan aloqasi Pul muomalasi, kredit va moliya “ Makroiqtisodiyot”Ekonometrika Soliqlar va soliqqa tortish Mikroiqtisodiyot Iqtisodiy nazariya Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi Ehtimollar nazariyasi va matematik statistkaXalqaro iqtisodiy munosabatlar Makroiqtisodiy tahlilStatistika

Ko‘pgina mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlar yordamida korxonalar faoliyatiga baho berilib, ular faoliyatining rivojlanish tamoyillari aniqlansa, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar orqali butun iqtisodiyotning holati, uning o‘sishi yoki pasayishi tahlil qilinib, xulosa chiqariladi. Ular yordamida davlat o‘z iqtisodiy siyosatini belgilaydi. 3627 0F0A090E 1B19 0C 070A3809 03 1805 2C 4A 0D

Butun milliy iqtisodiyotning holatini tavsiflovchi muhim mak roiqtisodiy ko‘rsatkichlar - yalpi ichki mahsulot (YaIM), sof milliy mahsulot (SMM), milliy daromad (MD), aholi daromadlari (AD), ishchi kuchi bandligi, ishsizlik, inflyatsiya va boshqa shu kabilar hisoblanadi. Bu ko‘rsatkichlar moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalaridagi barcha xo‘jaliklar iqtisodiy faoliyatining umumiy va pirovard natijalarini qamrab oladi. 3736 0C050809 070A38 39 06 39 030411 14030D 030D 0D 11 0405

3. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar- xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli. Har qanday iqtisodiy tizimda tovarlar va xizmatlarni takror ishlab chiqarish umumiy jarayonini resurslar, tovar va xizmatlar, daromadlar hamda xarajatlarning doiraviy oqimi modeli ko‘rinishida tasavvur qilish mumkin. Bu sodda model makroiqtisodiy tahlil asosini tashkil etadi. Faqat xususiy mulkka tayangan ( ya’ni davlat ishtiroki mavjud bo‘lmagan) yopiq iqtisodiyotda bunday doiraviy oqimi firmalar va uy xo‘jaliklari o‘rtasida amalga oshiriladi. 4219 2C 44 03 16 06 22 08 06 0F 16

2.1-rasm. Sof bozor iqtisodiyoti sharoitida “resurslar-mahsulotlar” va “daromadlar–xarajatlar”ning doiraviy aylanishi modeli. 43 Manba: Djumaev Z.A. “Makroiqtisodiyot” fanidan O‘quv-uslubiy majmua.-T.: TDIU.-2014 y.

Davlat aralashuvi mavjud bo‘lgan iqtisodiyotda bu model ancha murakkab ko‘rinish oladi. • Bunday iqtisodiyotda resurslar - tovarlar va xizmatlar, daromadlar- xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali, ham davlat aralashuvi bilan ta’minlanadi. Bunda hukumat ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning harakatini bevosita boshqarmaydi, balki resurslar va tovarlar bozorlarida qatnashish orqali ularning iqtisodiy faoliyatiga qulay sharoitlar yaratadi. Davlat korxonalar va uy xo‘jaliklarini soliqqa tortish bilan birga korxonalarga subsidiyalar berish, aholiga transfert to‘lash orqali ularning ishlab chiqarish imkoniyatlari va xaridga qodir talablariga ta’sir etadi. Ayni paytda davlat resurslar bozoridan hamda tovarlar va xizmatlar bozorida sotib oluvchi sifatida ishtirok etadi. Davlat o‘z ishtiroki bilan firmalarning ishlab chiqarish hajmlari va uy xo‘jaliklarining tovarlar va xizmatlar xarid qilish miqdorlari to‘g‘risidagi qarorlari o‘zaro mos kelmagan hollarda ro‘y beradigan iqtisodiy tebranishlarni tartibga solib turadi. 4402 06 01 36 16 05 03 0C 0D1405 1B 0A 0C 16 1B 1A 07 0C

Ochiq iqtisodiyot sharoitida doiraviy oqimlar modeli yanada murakkablashadi. Endi unda to‘rtinchi makroiqtisodiy sub’ekt - tashqi dunyo ham paydo bo‘ladi. Chet el investitsiyalarinig kiritilishi va xorijga investitsiya qilish, eksport va import operatsiyalari shu jumladan moliyaviy bozor orqali jamg‘armalarning investitsiyalarga oqib o‘tishi va moliyaviy mablag‘larning qayta taqsimlanishini e’tiborga olsak ko‘rib o‘tilgan model mukammal emasligiga iqror bo‘lamiz. Ammo shu ko‘rinishda ham bu model makroiqtisodiy jarayonlarni yaxlit holda tasavvur qilishga imkon beradi. 4524 0F 06 1B211D 08 1B 4D 03 0D14 21 06 19 19 14 14

Doiraviy oqimlar modelidan chiqariladigan xulosa shuki, davlat, firmalar, uy xo‘jaliklari va tashqi dunyoning yalpi xarajatlari yalpi ishlab chiqarish hajmiga teng bo‘lishi resurslar, tovarlar va xizmatlar oqimlari (ya’ni real oqim) bilan daromadlar va xarajatlar oqimlari (ya’ni pul oqimlari) o‘zaro teng bo‘lishining asosiy shartidir. 4602 2C 08 1A 03 09 09 0A 1B

47E’tiboringiz uchun rahmat!!!4B1C 1D2C14

O'xshashlar

“Moliya” faniga kirish

Iqtisod va biznes faniga kirish

Loyiha boshqaruviga kirish

Strategik boshqarishga kirish

Mikroiqtisodiyotga kirish - Iqtisodiy bazis tushunchalar