logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Davlatning byudjet – soliq (fiskal) siyosati

Davlatning byudjet – soliq (fiskal) siyosati

Yuklangan vaqt:

19.07.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4467.365234375 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Davlatning byudjet – soliq (fiskal) siyosati Reja 3.1. Davlat byudjetining mohiyati va funksiyalari 3.2. Davlatning fiskal siyosati, uning maqsadi va iqtisodiy dastaklari. 3.3. Davlat budjetining soliqlarga ko`ra tarkibi. 3.4. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini barqaror o‘sishida davlatning fiskal siyosatining o‘rni.  Mavzuga oid adabiyotlar ro`yxati:  1. Iqtisodiy o`sish. Oliy o`quv yurtlari talabalari uchun darslik. A.A.Abduvoxidov, Z.M.Zikriyayev, M.A.Mamatov, G.I.Berdiyev, E.N.Bo`riboyev, D.B.Eshpulatov Guliston, Ziyo nashr - matbaa, 2022. (148-196 betlar)  2. Iqtisodiy o`sish. M.A.Mamatov. O`quv qo`llanma. Toshkent– 2021(110-121 betlar)  3. Internet saytlari:  www.mineconomy.uz - O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi  www.gov.uz - O’zbekiston Respublikasi hukumat portali.  www.mehnat.uz - O'zb. Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi  www.lex.uz - O’zb. Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi. Tayanch so‘z va iboralar:  Davlat boshqaruvi organlari. Markaziy hukumat. Kassa tamoyili. Davlat statistikasi ma’lumotlari. Tushumlar. Yalpi sof tushumlar. Transfertlar. Davlat boshqaruv sektori tushunchasi. Davlat organlari operatsiyalari hajmining miqdoriy o‘zgarishi. Davlat organlari operatsiyalarini tavsiflash. Daromadlar va xarajatlar. Davlat jamg‘armalari va investitsiyalari tushunchalari. Budjet disbalansini o`lchash. 3.1. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning nazariy asoslari, maqsadi, usullari va vositalari Milliy iqtisodiyotning yuqori samaradorligiga asosan quyidagi yo‘llar orqali erishiladi:  1) iqtisodiyotni tartibga solishning bozor usullarini qo'Ilash;  2) iqtisodiyotni faqat davlat tomonidan markazlashgan holda boshqarish;  3) takror ishlab chiqarish jarayoniga davlatning aralashuvi va bozor usullarini uyg‘unlashtirish.  Hozirgi davrda O‘zbekistonning milliy iqtisodiyoti rivoji uchun ko‘proq uchinchi yo`l xususiyatli hisoblanadi. Davlatning Iqtisodiyotdagi roli masalasi ilmiy asosda birinchi marta A.Smit tomonidan ko‘rib chiqilgan. Uning «Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini tadqiq qilish haqida» (1776) nomli asarida iqtisodiyotning bozor usullari orqali o‘zini o‘zi tartibga solishining zarurligi ta’kidlab o‘tilgan. A.Smitning fikricha, xususiy tovar ishlab chiqaruvchilar bozori davlat nazoratidan to`liq ozod bo‘lishi zarur. A.Smit davlatning iqtisodiy jarayonlarga har qanday aralashuvi oxir-oqibatda faqat vaziyatni yomonlashtiradi deb hisoblaydi. Haqiqatdan ham importga boj to`lovi milliy ishlab chiqaruvchilarga ustunlik berib, ularning chet el sheriklariga nisbatan raqobatlashuv qobiliyatini oshiradi. Ammo bu oxir- oqibatda ishlab chiqarishning ancha yuqori xarajatlari va past sifatining saqlanib qolishiga olib keladi. Bundan past sifatli va narxi qimmat tovarlarni sotib olishga majbur bo‘lgan milliy iste’molchilar zarar ko‘radilar.  A.Smitning «Tinch qo‘yish» nazariyasi 1929- 1933-yillarda bozor iqtisodiyotiga asoslangan deyarli barcha mamlakatlarni qamrab olgan iqtisodiy inqiroz davrida tanqidga uchradi. Iqtisodiy tanazzul va ommaviy ishsizlik davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashuvini kuchaytirishni taqozo qildi. Davlatning iqtisodiyotdagi rolini oshirish masalasi J.M.Keynsning «Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» (1936) nomli asarida o‘z aksini topdi. Unda muallif davlat fiskal (xazinaviy) va kreditli tartibga solish vositalaridan foydalanib, jamiyatning yalpi talabini rag‘batlantirishni va aholining ish bilan bandligini ta’minlashi zarurligini isbotlaydi. Amalda gap davlatning uzluksiz ravishda inqirozga qarshi siyosat o‘tkazishi, iqtisodiy inqirozning salbiy oqibatlarini tugatish va sanoat siklining o‘zgarishini bartaraf etish haqida ketadi. Davlatning asosiy funksiyalari: Davlatning o’z iqtisodiy funksiyalarini bajarishda moliyaviy manba sifatida davlat byujetiga tayanadi. Davlat byujetini mamlakat moliya tizimining markaziy unsuri bo’lib makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim ro’l o’ynaydi. Davlat byujeti daromadlari soliq va soliq bo’lmagan tushumlar hisobiga shakllansada, makroiqtisodiy tahlilda u soliqlar hisobigagina shakllanadi deb qaraladi. Davlat bydejeti Daromadlar Хаrajatlar 08 1E 08 05 1E 08 0A 14 08020309020A 0802 393A Davlat bujeti Xarajatlar Bu davlatning o’z vazifalarini bajarish uchun ketadigan pul mablag’lari.Daromadlar Bu byujetga tushadigan barcha pul mablag’lari bo’lib, ular asosan soliqlardan iborat.08020309020A070E05 Bu daromadlarning xarajatlardan oshib ketishidir.Byujet profitsiti 13Davlat byujetining holati Byujet defitsiti Bu xarajatlarning daromadlardan oshib ketishidir. Budjet defitsitining bartaraf qilish yo’llari Ayrim rivojlangan davlatlarda budjet taqchilligi darajasi YaIMga nisbatan %da 3.2. Davlatning fiskal siyosati, uning maqsadi va iqtisodiy dastaklari.  Davlatning fiskal siyosati siklik tebranishlarni bir maromga keltirish va yuqori bandlik hamda past inflatsiya sharoitida barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash maqsadida soliqqa tortish va davlat xarajatlarini tartibga solishga qaratiladi. 01 08 0A 0F05 14 0A 10 16 Soliq Bu davlatning o’z vazifalarini amalga oshirishi uchun zarur bo’lgan moliyaviy mablag’larni shakllantirish maqsadida jismoniy va huquqiy shaxslardan byujetga majburiy to’lovlarni undirish shaklidir . Soliq tizimi Davlat tomonidan olinadigan soliqlar hamda ularning tashkil qilinish shakl va usullari  Davlat fiskal siyosati - bu davlat budjeti daromadlari va xarajatlari tarkibiy qismini o’zgartirish orqali milliy iqtisodiyotga ta’sir qilishni anglatadi.  “ Fiskal” lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, xazina degan ma’noni bildiradi. Bu o‘z navbatida “xazina siyosati” degan tushunchani ham yuzaga keltiradi. Fiskal, ya’ni xazina siyosatiga insoniyat tarixida o‘tgan yirik davlat arboblaridan biri, o‘rta asrlarda buyuk saltanat barpo qilgan Amir Temur katta e’tibor qilgan. U davlatni idora qilish tizimini yuzaga keltirishda asosan xazinani to‘ldiruvchi soliqlarga tayangan. Soliqlarning asosiy vazifalari Soliq hajmining o’sib borishini taqozo qiladigan omillar3E15090C16071F02111E0C0B0C0B0D071538 160C09 Soliq stavkasini belgilash tamoyillari Soliq imtizoylarining asosiy turlari 3.3. Davlat budjetining soliqlarga ko`ra tarkibi. Soliqning asosiy turlari Davlatning byujet-soliq siyosatiDavlatning byudjet-soliq siyosati08 140C 08020309020A0B0C0B0D070E 140C0F1514020A0C Davlat tomonidan xo‘jaliklarga ko‘rsatiladigan moliyaviy yordamlar dotatsiya, subvensiya va subsidiya shakllarida olib boriladi. Dotatsiya -budjet va budjetdan tashqari fondlardan qaytarib olmaslik sharti bilan xo‘jaliklarning zararlarini qoplash, shuningdek, mahalliy budjetlar mutanosibligini ta’minlash uchun ajratilgan pul mablag`laridir. Subvensiya - qat’iy maqsadlar uchun beriladigan dotatsiya turi bo‘lib, foydalanish sharti buzilganda uni qaytarib olish mumkin. Subsidiyalar - bu pul yoki natura ko‘rinishidagi yordam turi bo‘lib, budjet va budjetdan tashqari fondlardan ko‘rsatiladi.  Subsidiyalar bevosita va bilvosita bo‘lish mumkin.  To‘g‘ri subsidiyalar - kapital qo‘yilmalar, ilmiy tadqiqotlar, kadrlarni qayta tayyorlashga ajratilgan mablag‘lar,  egri subsidiyalar soliq imtiyozlari, imtiyozli shartlarda kreditlar berish, pasaytirilgan bojxona bojlari va hokazolardir. Bundan tashqari davlat aholini davlat transfertlari ko‘rinishida himoya qiladi. Daromadlarni qayta taqsimlanishi:  Аholi o’rtasida  Таrmoqlar o’rtasida  Hududlar o’rtasida 3.4.O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini barqaror о‘sishida davlatning fiskal siyosatining o‘rni.  Davlat, iqtisodiy o‘sishni ta’minlash maqsadida budjetining barcha miqyoslarida muvozanatni saqlash, mahalliy budjetlaming daromad qismini mustahkamlashga yo‘naltirilgan fiskal siyosat olib boradi . Budjet kodeksi 2 ta (umumiy va maxsus) qism, 9 ta bo‘lim, 28 ta bob va 192 ta moddadan iborat. Unda bundan oldin amalda bo‘lgan budjet jarayonini tartibga soluvchi “Budjet tizimi to‘g‘risida”gi va “Davlat budjetining g‘azna ijrosi to‘g‘risida”gi qonunlar, qonunosti hujjatlari mujassamlashtirilgan.  Budjet kodeksida Germaniya, Fransiya, Janubiy Koreya, Yaponiya kabi rivojlangan mamlakatlarning budjet qonunchiligi tajribalari inobatga olingan. Kodeksning har bir moddasi milliy iqtisodiyotimizning o‘ziga xos jihatlari bilan taqqoslab chiqilgan. Budjet tizimi rivojlanishi davrida amaliyotda o‘zini oqlagan, davlat boshqaruvi tizimi islohoti bilan mutanosib ravishda taraqqiy topib borgan va shakllangan me’yoriy- huquqiy bazaning asosi saqlab qolinib, jahonda umume’tirof etilgan budjet tizimi tamoyillari, budjet tasnifi, o‘rta muddatli budjetni rejalashtirish yoki natijaga yo‘naltirilgan budjetlashtirish kabi normalar Kodeksda o‘z aksini topdi. Oborotdan olinadigan soliqlarga - qo`shilgan qiymat solig’i, - aksiz solig’i, - bojxona va er osti boyliklari qiymatidan olinadigan soliqlar kiradi. Lekin oborot (aylanma) tushunchasi bizning qonunchiligimiz bo’yicha ilgaridek mahsulot realizatsiyasi oborotidan emas, balki maxsulotlarni yuklab yuborgan qiymat bilan o`lchanadi -Yalpi tushumdan olinadigan yagona soliq ham oborotdan olinadigan soliqlarga kiradi. Daromaddan olinadigan soliqlarga  huquqiy shaxslarning daromadiga (foydasiga),  jismoniy shaxslarning daromadiga solinadigan soliq,  savdo tashkilotlarining yalpi daromadidan soliqlar kiradi. Bu guruh soliqlarga  ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’I ham kiradi . Mol-mulk qiymatidan olinadigan soliqlarga - mol-mulk solig’i, - ekologiya, - avtomobil mashinalarini qayta sotish solig’i va boshqalar kiradi. Yer maydonlaridan olinadigan soliqlarga -qishloq xo’jalik tovar ishlab chiqaruvchilarning yagona yer solig’i va -yuridik (noqishloqxo’jalik) va jismoniy shaxslarning yer soliqlari kiradi. Soliq yuki Byujetlarning soliq tushumlarining ( jami soliq to’lovlarining) YaIM dagi ulishi soliq yuki deyiladi. Soliq yuki= DBD/YaIM*100% Jami soliq yuki jamlanma byujet daromadlarining YaIM ga nisbati ulishi ko’rinishda aniqlanadi . Jami soliq yuki= JBD/YaIM*100%  Jamlanma byujet  =  Davlat byujeti  +  Nobyujet davlat jamg’armalari Nobyujet davlat jamg’armalari 1. МB huzuridagi pensiya jamg’armasi 2. МВ huzuridagi Respublika yo’l jamg’armasi 3. МВ huzuidagi UTM, КХК, АL hamda tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish, kapital ta’mirlash va jihozlash nobyujet jamg’armasi 4. Bandlikka ko’maklashish jamg’armasi 5. Replika kasaba uyushmalari jamg’armasi1D1C 422F 211C 07 424307 1B1C 07 424307 0A 1902270C 11 241C 07 2F020B1009 471C 07 261227090C E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !

O'xshashlar

Byudjet-soliq siyosati
Davlatning Ish haqi siyosati
O`zbekiston soliq siyosati
Fiskal siyosat
Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati