Bozor iqtisodiyotiga o`tishning yo`llari va modellari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Bozor iqtisodiyotiga o`tishning yo`llari va modellari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

585 KB

Ko'chirib olish

Bozor iqtisodiyotiga o`tishning Bozor iqtisodiyotiga o`tishning yo`llari va modellariyo`llari va modellari

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davri  - ma’muriy-buyruqbozlik tizimini bartaraf etish yoki tubdan o’zgartirish hamda bozor tizimining asoslarini shakllantirish jarayonlari amalga oshiriluvchi tarixiy davrdir.

 1980-1990 yillarga kelib dunyoda ro’y bergan muhim o’zgarishlar iqtisodiy taraqqiyot istiqbollari to’g’risidagi nazariyalarni qaytadan ko’rib chiqish va ularga jiddiy o’zgartirishlar kiritishni zarur qilib qo’ydi. Chunki, bu vaqtga kelib g’arbiy mamlakatlarda uzoq vaqtdan beri (A.Smit davridan boshlab) hukm surib kelgan erkin iqtisodiy tartibga solish, ya’ni iqtisodiyotning o’zini-o’zi tartibga solish g’oyasi ham,

 I qtisodiyotni markazlashtirilgan tarzda tartibga solish va boshqarish g’oyasi ham inqirozga uchradi. Bunday sharoitda iqtisodiy taraqqiyotning sifat jihatdan yangi yo’llarini qidirib topish zarur bo’lib qoldi. Bu vaqtga kelib ko’pgina rivojlangan mamlakatlarning tajribalari umumlashtirilib, iqtisodiyotning yangi taraqqiyot yo’li - ongli ravishda boshqariladigan va tartibga solinadigan bozor iqtisodiyoti, deb tan olindi va aksariyat davlatlar shu yo’lni tanladilar. Lekin bunday bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’llari (modellari) xilma-xil bo’lib, ularning umumiy va xususiy tomonlari farqlanadi.

 Jahon tajribasida bozor iqtisodiyotiga o’tishning barcha yo’llari birlashtirilib, quyidagi uchta asosiy turga bo’linadi:

 1) rivojlangan mamlakatlar yo’li;  2) rivojlanayotgan mamlakatlar yo’li:  3) sobiq sotsialistiq mamlakatlar yo’li;  4) sotsializm g’oyalarini samarali bozor iqtisodiyotini vujudga keltirish mexanizmi bilan qo’shib olib borish yo’li (Xitoy, Vetnam).

 Bu yo’llar turli-tuman va har xil bo’lishiga qaramay, ularda umumiylik mavjuddir. Ularning umumiyligi shundaki, ularning hammasi bozor iqtisodiyotiga o’tishni maqsad qilib qo’yadi va mazkur iqtisodiyotning qonun-qoidalari, amal qilish mexanizmi ko’p jihatdan umumiy bo’ladi. Shu bilan birga, har bir yo’lning o’ziga xos xususiyatlari ham bor, bu esa bozor munosabatlarini shakllantirishning ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy, milliy sharoitlari har xil bo’lishidan kelib chiqadi.

 Masalan, bozor munosabatlariga o’tishning rivojlangan mamlakatlar yo’lida oddiy tovar xo’jaligidan erkin raqobatga asoslangan klassik yoki erkin bozor iqtisodiyotiga va undan hozirgi zamon bozor iqtisodiyotiga o’tiladi.

 Ja h on tajribasi ko’rsatishicha, bozor iqtisodiyotiga revolyutsion yo’l bilan, ya’ni jadal usulda yoki evolyutsion yo’l bilan, ya’ni bosqichma-bosqich o’tish mumkin. Birinchi xolda, tub islohotlarni o’tkazish, avvalgi tizimni va tarkib topgan iqtisodiy munosabatlarni birdagina va batamom sindirish talab etilio, «karaxt qilib davolash» usuli («shokovaya terapiya») deb ataladi. Eski iqtisodiy munosabatlarni bosqichma-bosqich, yangi bozor munosabatlariga alishtira borib, samarali bozor iqtisodiyotini shakllantirib vujudga keltirish mumkin. Islohotlar tajribasi shuni ko’rsatadiki, evolyutsion yo’l kamroq ijtimoiy larzalarga olib keladi, ancha izchil va muqarrardir.

 Tartibga solinadigan bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’llarigina emas, balki uning andozalari ham xilma-xildir. Eng avvalo, ular shunday bozor iqtisodiyoti vujudga keltirilayotgan va amal qilib turgan mamlakatlarning oddiy xususiyatlari va an’analari bilan farq qiladi. Shu boisdan bozor iqtisodiyotining ma’lum andozalari ularni amalga oshiruvchi muayyan mamlakatga mansubligiga qarab ajratiladi. Masalan, Germaniya, Janubiy Kore y a, Turkiya, Argentina, Polьsha andozalari va hokazo.

O’tish davrida bozor iqtisodiyotini shakllantirishning asosiy yo’nalishlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:  1. Iqtisodiyotni erkinlashtirish. Erkinlashtirish - bu xo’jalik hayotining barcha sohalaridagi to’siq hamda cheklovlarni, shuningdek, davlat nazoratini keskin ravishda qis q artirish yoki bekor qilishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar tizimidan iborat. U butun iqtisodiyotga tatbiq etilib, quyidagilarni o’z ichiga oladi:  - xo’jalik faoliyatini amalga oshirishda davlat monopoliyasini bekor qilish;  - resurslarning markazlashgan holdagi taqsimotini tugatish;  - narxlarning asosan talab va taklif nisbati asosida shakllantirilishiga o’tish;  - ichki va tashqi bozorlarda transaktsion bitimlar ustidan davlat nazoratini pasaytirish.

 2. Iqtisodiyotni monopo liya dan chiqarish va raqobat muhitini yarat ish. Bu yo’nalish quyidagi jarayonlarning amalga oshirilishini takozo etadi:  - barcha iqtisodiy agentlarning ish faolligi uchun teng imkoniyat va sharoitlar yaratilishi;  - bozorga xorijiy raqobatch i lar ham kirishi uchun imkon berilishi;  3. Kichik biznesning rivojlanishiga x alaqit beruvchi ma’muriy to’siqlarni aralash imtiyozli kreditlar berish orqali qo’llab-quvvatlash va tarmoqqa olishdagi to’siqlarni pasaytirish.

O'xshashlar

Bozor iqtisodiyotiga o`tishning o`zbek modeli va uning xususiyatlari

Bozor infratuzilmasi O`zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o`tish tamoyillari

Bozor iqtisodiyoti modellari

Bozor munosabatlariga o'tishning xusisiy asoslarining yaratilishi

O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning zarurati va bozor iqtisodiyotining hozirgi holati