Bozor infrastrukturasining shakllantirilishi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Bozor infrastrukturasining shakllantirilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

151.5 KB

Ko'chirib olish

Bozor infrastrukturasining shakllantirilishi

Bozor infrastrukturasi va uning zaruriyati  Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o`tish uchun albatta, bozor infrastrukturasini yaratish lozim. Ya'ni bozor munosabatlarini harakatga keltiruvchi va uning ishlashi uchun zarur bo`lgan sharoitni yaratib beruvchi sohalarni shakllantirish lozim. Aks holda bozor munosabatlariga o`tib bo`lmaydi.  Bozor infrastrukturasi deyilganda, tovar va pul bozorida, mehnat resurslari bozorida xo`jalik yurituvchi subyektlar o`rtasida o`zaro aloqani ta'minlovchi iqtisodiy vositalar — tegishli moliya va bank-kredit tizimi, sug`urta, auditorlik, yuridik va xususiy firmalar tizinii tushuniladi.

 Bozor infrastrukturasini birdaniga yaratish mumkin emas. Uni shakllantirish jarayoni jamiyat a'zolarining yangicha iqtisodiy tafakkurini shakllantirishni, mazkur soha bo`yicha mutaxassis kadrlar tayyorlashni talab qiladi.  Bozor infrastrukturasini shakllantirishning O`zbekiston Respublikasi uchun o`ziga xos bir qator shartlari mavjud. Davlat buyurtmasi zarur bo`lgan mahsulotlarni erkin (kelishilgan) narxlarda xarid qilish bilan almashtirildi.

 Ularning o`rniga tovarlar bozorini shakllantiruvchi birjalar tizimi tashkil etildi. 1991- yilda mamlakatda birinchi bo`lib «Toshkent» tovar-fond birjasi tuzildi va dastlabki kim oshdi savdosini o`tkazdi. 1992-yilda 30 dan ortiq shunday birjalar ish olib bordi. Mamlakat tovar- xomashyo birjasi 1994-yilda umumiy summasi 1,3 milliard so`mdan ortiq bo`lgan mingdan ziyod oldi-sotdi bitimini rasmiylashtirdi.  Tovar resurslarini taqsimlashning birja tizimi bilan bog`liq holda ko`plab tadbirkorlik bo`g`inlari — brokerlik va dillerlik idoralari, savdo uylari, vositachi firmalar paydo bo`ldi.

 1994-yildan boshlab "mamlakatda kredit resurslari bozori faol ishlay boshladi. Foiz stavkasi (darajasi) o`zgartirildi, endi u moliyaviy resurslarni korxonalar o`rtasida qayta taqsimlashga faol ta'sir eta boshladi. Banklararo valyuta birjasi tashkil etildi. Bu birja tomonidan o`tkazilayotgan valyuta kim oshdi savdosida tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug`ullanuvchi tashkilotlar bemalol qatnashadigan bo`ldi.

 Bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida ishsizlik asosiy muammolardan biriga aylandi. Chunki, iqtisodiy tizimlar o`zgarayotgan, ommaviy xususiylashtirish amalga oshirilayotgan bir paytda, nafaqat malakasiz, hatto, malum ixtisosga ega bo`lgan malakali xodimlarga ham talab cheklanadi, ishsizlar safi kengayadi. Bunday sharoitda ishsizlar sonining ko`payishiga yo'l qo`ymaslik tadbirlari ko`rildi. Shuning uchun 240 dan ortiq Mehnat birjasini o`z ichiga oluvchi katta tarmoq tashkil etildi. Har bir tumanda Mehnat birjalari barpo qilindi. Ular ishsizlarni ro`yxatga olish, ishga joylashtirish kabi vazifalarni bajaradilar. Xodimlarning kasbini o`zgartirish mexanizmi yaratildi. Ishsizlik bo`yicha nafaqa to`lash tartibi yo`lga qo`yildi.

Pul-kredit siyosati  Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o`tishning muhim shartlaridan biri — bu mamlakatda to`g`ri pul-kredit siyosatini olib borishdir. Shu boisdan ham mustaqillikning birinchi kunidan boshlab bu masalaga alohida e'tibor berildi.  O`zbekiston 1991—1993-yillarda rubl zonasida bo`lgan davrda ishlab chiqarishning butunlay inqirozga yuz tutishiga va aholi turmush darajasining pasayib ketishiga yo'l qo`ymaslik, savdo balansining ahvolini yaxshilashga, iqtisodiy tizimni takomillashtirishga qaratilgan siyosat olib bordi. Bir tomondan, siyosiy mustaqillik, boshqa tomondan yagona rubl zonasida, yagona iqtisodiy zonada turganlik holati O`zbekiston uchun o`ziga xos xususiyatga ega edi. Bu o`z navbatida pul-kredit siyosatini belgilashda ham o`ziga xos yo`lni ishlab chiqishni taqozo etardi.

Pul-kredit siyosati  Bu boradagi muhim vazifa banklar faoliyatini, ular vazifalarini yangi talab va ehtiyojlar asosida tashkil qilishni talab qilar edi. Mamlakatda ikki pog`onali samarali bank tizimini yaratmoq kerak edi. Busiz O`zbekistonda bozor munosabatlarini yuzaga keltirib, uning xo`jalik mexanizmini, pul muomalasini qayta qurib bo`lmasdi.

Pul-kredit siyosati  1995-yil 21-dekabrda Oliy Majlisning to`rtinchi sessiyasida «O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki to'g`risida»gi Qonun qabul qilindi.  Bu huquqiy hujjat Xalqaro Valyuta Fondi va Jahon Banki tomonidan yuqori baholandi.  Mamlakatda o`tgan yillar mobaynida amalga oshirilgan qafiy pul-kredit siyosati asosan makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash, iqtisodiy o`sish suratlarini oshirish va pul massasini qisqartirish yordamida inflyatsiya darajasini pasaytirishga qaratildi.  Makroiqtisodiy siyosatning samaradorligini oshirish maqsadida Markaziy bankning pul-kredit siyosati byudjet- soliq siyosati bilan muvofiqlashtirilgan holda olib borilmoqda.

Bank tizimi islohoti  Mamlakat iqtisodiyotida amalga oshirilgan islohotlardan biri bank tizimini isloh qilishdir. Xususan, islohotlar asosan, bozor iqtisodiyoti talablariga to`la javob beruvchi bank tizimini shakllanitirishga, banklar faoliyatini xalqaro bank amaliyotiga yaqinlashtirishga, ichki va tashqi moliya bozorlarida banklarning raqobatbardoshligini oshirishga yo`naltirildi.  Bank tizimini rivojlangan mamlakatlar darajasiga ko`tarish maqsadida bank faoliyati, jumladan, pul muomalasi, bank nazorati va hisob-kitoblar tizimiga oid me'yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish orasida o`tgan yillar mobaynida salmoqli ishlar amalga oshirildi. Jumladan, Respublika Prezidentining «Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilish borasidagi chora- tadbirlar to'g`risida»gi (2000yil 21-mart) Farmoni va Vazirlar Mahkamasining «Bank tizimini isloh qilishga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to'g`risida»gi (2000-yil 24-mart) qarori bilan tasdiqlangan «2000-2003-yillarda O`zbekiston Respublikasi bank tizimini isloh qilish Dasturi» qabul qilindi.

 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to`g`risidagi O`zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g`risida»gi (2002-yil 19-sentabr) Qaroriga asosan «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash fondi» tashkil etildi.  Bu bank tizimi va ijtimoiy muxofaza sohasidagi davlat faoliyatini tartibga soladigan muhim huquqiy asosdir.  2003-yil 1-yanvar holatiga ko`ra, mamlakatda 35 ta tijorat banki va ularning hududlarida 805 ta filiallari faoliyat ko`rsatmoqda. Shuningdek, xalqaro moliya tashkilotlari va chet el davlatlari banklarining 8 ta vakolatxonasi mavjud.  Bundan tashqari, mamlakatda mini banklar ham faoliyat ko`rsatmoqda. Agar 2000-yilda mamlakatimiz bo`yicha hammasi bo`lib 15 ta minibank faoliyat ko`rsatgan bo`lsa, 2003-yilning birinchi yarmiga kelib ularning soni 530 tadan oshib ketdi. Kichik va o'rta'korxonalar, fermer xo`jaliklarining bank tizimi xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlari ancha kengaydi.

Xorijiy banklar bilan hamkoriik  Mustaqillik yillarida mamlakatimiz banklarining xorijiy banklar bilan, jumladan, Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Osiyo Taraqqiyot Banki, Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki va boshqa xalqaro moliyaviy tashkilotlar hamda chet el markaziy va tijorat banklari bilan o`zaro foydali hamkorligi rivojlanib bordi.  Mazkur xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlik asosan quyidagi yo`nalishlar bo`yicha amalga oshirilmoqda:  ♦ makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashga ko`maklashish;  ♦ milliy valyutani mustahkamlash;  ♦ davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish;  ♦ kichik va o`rta biznesni rivojlantirish;  ♦ kadrlar tayyorlash va boshqalar.

 2002-yilda O`zbekiston Respublikasi hukumati hamda Xalqaro valyuta fondi o`rtasida iqtisodiy va moliyaviy siyosat masalalari yuzasidan Memorandum imzolandi. Mazkur Memorandumda mamlakatda iqtisodiy islohotlarning kelgusi yo`nalishlarini belgilash, valyuta bozorini erkinlashtirish, joriy xalqaro operatsiyalar bo`yicha milliy valyutani erkin almashtirilishini ta'minlash uchun zarur shartsharoitlarni yaratish bo`yicha aniq chora-tadbirlar ko`zda tutildi. Hozirgi vaqtda Xalqaro valyuta fondi tomonidan O`zbekistonga umumiy miqdori 165,2 million AQSH dollari miqdorida kreditlar ajratildi.

 2002-yilning 11—20-sentabrida Xalqaro valyuta fondi missiyasi yuqorida qayd etilgan Memorandum shartlarining bajarilishini tahlil qilish, o`rganish va baholash uchun O`zbekistonga tashrif buyurishdi. Ushbu missiya ish faoliyati yakunlari bo`yicha O`zbekistonda pul-kredit va soliq-byudjet siyosati kelishilgan nazorat ko`rsatkichlariga muvofiq holda yuritilganligi, naqd puldagi operatsiyalarni erkinlashtirish, naqd chet el valyutasi bozorini kengaytirish va davlat xaridlari sohasida islohotlarni o`tkazishda ijobiy natijalarga erishilganligi qayd etildi.  O`zbekiston va Xalqaro Tiklanish va Taraqqiyot Banki (XTTB) o`rtasidagi hamkorlik ham har 3 yilda qayta takrorlanadigan «Mamlakatga yordam berish strategiyasi» dasturi asosida amalga oshirib kelinmoqda.

Xorijiy banklar bilan hamkoriik  Shuningdek, mamlakatimiz banklari tomonidan iqtisodiy dasturlarni amalga oshirish. uchun Xalqaro moliya korporatsiyasi, Markaziy Osiyo —Amerika tadbirkorlikni qo` ll ab-quvvatlash jamg`armasi, Germaniya kredit agentligi, Yaponiya xalqaro hamkorlik banki va boshqa xorijiy tashkilotlar hamda banklarning kredit yo`nalishlarini ochish va ularga xizmat ko`rsatishga doir chora-tadbirlar ham faol ravishda amalga oshirib borilmoqda.

O'xshashlar

Bozor iqtisodiyoti

Marketingda bozor tadqiqotlari

Bozor iqtisodiyoti taraqqiyoti

Moliyaviy bozor stavkalari

Bozor iqtisodiyoti modellari