Biznesda materiallarni hisobga olishning o’ziga xos xususiyatlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Biznesda materiallarni hisobga olishning o’ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

17.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

537.615234375 KB

Ko'chirib olish

Biznesda materiallarni hisobga olishning o’ziga xos xususiyatlari О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT TО‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSTITUTI Mustaqil ish

Reja  Kirish  1. Materiallarni hisobga olishning mohiyati va ularning tasnifi  2. Materiallarni hisobga olishning turli usullari va yondashuvlari  3. Materiallarni samarali boshqarish va uning biznesdagi ahamiyati  Xulosa  Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish  Biznesda materiallarni hisobga olish jarayoni ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish yoki tijorat faoliyatining muvaffaqiyatini ta’minlash uchun asosiy omil hisoblanadi. Materiallar bu yerda ishlab chiqarish jarayonining ajralmas qismi bo‘lib, ularsiz mahsulot yaratish yoki xizmat ko‘rsatish amaliyoti amalga oshmaydi. Shuning uchun, ularning to‘g‘ri hisobga olinishi moliyaviy resurslarni tejamli sarflash va optimal foyda olish uchun muhimdir. Materiallarni hisobga olish biznesning turli sohalarida o'ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, bu xususiyatlarni bilish va amaliyotda qo‘llash samarali boshqaruv va operatsiyalarni amalga oshirish uchun zarurdir.

Materiallarni hisobga olishning mohiyati va ularning tasnifi  Materiallar – bu ishlab chiqarish jarayonining ajralmas qismi bo'lib, ular tayyor mahsulot yaratishda asosiy resurslardir. Ular ham moddiy, ham nomoddiy shakllarda bo'lishi mumkin, lekin ko'pincha xomashyo, yarim tayyor mahsulotlar, energiya manbalari yoki uskunalar shaklida namoyon bo'ladi.  Bunda quyidagi masalalar yoritiladi: ◦ Materiallarning turlari: xomashyo, yordamchi materiallar, tayyor mahsulotlar va boshqa turdagi aktivlar. ◦ Materiallarni hisobga olishning ahamiyati: to'g'ri hisob materiallar sarfini nazorat qilish, moliyaviy oqimlarni kuzatib borish va ularni samarali boshqarish imkonini beradi. ◦ Materiallarni buxgalteriya hisobida aks ettirish usullari: ularni qiymati va sarfini aniqlash uchun turli usullar, masalan, FIFO (birinchi kirgan – birinchi chiqadi) va LIFO (oxirgi kirgan – birinchi chiqadi) qo‘llanilishi.

 Materiallarni hisobga olish biznesning asosiy jarayonlaridan biri bo‘lib, buxgalteriya, menejment va ishlab chiqarish faoliyatining uzluksizligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Materiallar, odatda, mahsulot yaratish yoki xizmat ko‘rsatishda ishlatiladigan barcha xomashyo, yarim tayyor mahsulotlar, energiya manbalari va boshqa ishlab chiqarish elementlarini o‘z ichiga oladi. Materiallarni to‘g‘ri hisobga olish ularning qiymatini, miqdorini, sarfini va zaxiralarini nazorat qilishda yordam beradi. Bu jarayon xarajatlarni boshqarish, samaradorlikni oshirish va resurslarni oqilona ishlatishga imkon beradi.

 Materiallarni hisobga olishning asosiy maqsadi – korxona faoliyatida ishlatiladigan moddiy resurslarni to‘g‘ri tasniflash, ularning miqdorini va qiymatini aniq belgilash hamda ularni samarali boshqarishdir. Bu jarayon orqali korxona quyidagi maqsadlarga erishadi:  Xarajatlarni nazorat qilish : Materiallar hisobini to‘g‘ri yuritish orqali korxona har bir sarflangan material uchun qancha mablag‘ ketganini kuzatib borishi mumkin.  Zaxiralarni boshqarish : Korxona zaxiralar holatini doimiy ravishda nazorat qilish orqali ortiqcha yoki yetishmovchilikka yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlaydi.  Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish : Materiallar to‘g‘ri hisobga olinishi orqali ishlab chiqarish jarayonlari uzluksiz amalga oshiriladi va ishlab chiqarishning tanaffuslarsiz bo‘lishi ta’minlanadi.  Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash : Materiallarni aniq hisobga olish korxona moliyaviy hisobotlarining ishonchliligini ta’minlaydi.

Materiallarni hisobga olishning turli usullari va yondashuvlari  Materiallar hisobini tashkil etishda korxonalar turli yondashuvlar va usullardan foydalanadi. Har bir usulning o'ziga xos afzallik va kamchiliklari bor. Bu qismda quyidagi yondashuvlar keng yoritiladi: ◦ FIFO usuli : Bu usulda korxona birinchi kirgan materiallarni birinchi sarf qilinishi sifatida hisobga oladi. Narxlar oshib boradigan sharoitda FIFO usuli bilan sotilgan mahsulot narxi pastroq, zaxiralarda qolgan materiallar narxi esa yuqoriroq bo‘ladi. ◦ LIFO usuli : Ushbu usulda oxirgi kirgan materiallar birinchi sarf qilinadi. Narxlar oshadigan iqtisodiy muhitda bu usul korxonaga soliqlarni kamaytirish imkonini berishi mumkin, chunki sotilgan materiallar narxi yuqori bo‘ladi. ◦ O'rtacha narx usuli : Materiallar o'rtacha bahoda hisobga olinadi. Bu usul o'rtacha qiymatni saqlashni ta’minlaydi va uzoq muddatli hisob-kitoblarda barqarorlik keltiradi.

1. FIFO (First In, First Out) — Birinchi kirgan, birinchi chiqadi usuli  FIFO usuli materiallarni hisobga olishda birinchi kirgan materiallar birinchi sarf qilinadi deb hisoblanadi. Bu usulda dastlab sotib olingan materiallar birinchi bo‘lib iste’mol qilinadi yoki sotiladi. FIFO usuli narxlar o‘zgaruvchan bo‘lgan sharoitda zaxirada qolgan materiallarning qiymatini yaxshiroq aks ettiradi.  Asosiy xususiyatlari:  Qimmat bo‘lgan zaxiralar oxirgi bo‘lib sotiladi, bu esa hisobda zaxiralarni yuqori qiymat bilan aks ettiradi.  Bozor sharoitida narxlar oshgan taqdirda, zaxiradagi materiallar yangiroq va qimmatroq baholanadi.  Soliq yuki past bo‘ladi, chunki zaxirada qolgan materiallar qiymati yuqori bo‘lib, korxonaning sof foydasini kamaytirishi mumkin.  Afzalliklari:  Ishlab chiqarish jarayonida zaxiralarni yangilab turish imkoni bor, bu mahsulot sifatini oshiradi.  Qimmat bo‘lgan eski zaxiralarni qolib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi.

2. LIFO (Last In, First Out) — Oxirgi kirgan, birinchi chiqadi usuli  LIFO usuli oxirgi kirgan materiallar birinchi bo‘lib sarf qilinadi deb hisoblaydi. Bu yondashuv narxlar oshayotgan davrda soliqlarni kamaytirish uchun qo‘llanilishi mumkin. Zaxiralar oxirgi sotib olingan, yuqori bahoga ega materiallar bilan baholanadi.  Asosiy xususiyatlari:  Oxirgi kirgan materiallar birinchi sotiladi yoki ishlab chiqarishda foydalaniladi, zaxirada esa eski materiallar qoladi.  Narxlar oshayotgan davrda bu usul yuqori xarajatlar bilan sotilgan materiallarni aks ettiradi.  Bu usul soliq yukini kamaytiradi, chunki sotilgan materiallarning qiymati yuqori, zaxirada qolgan materiallarning qiymati esa pastroq ko‘rsatiladi.  Afzalliklari:  Narxlar o‘sayotgan sharoitda soliqlardan sezilarli darajada tejaladi.  Mahsulot tannarxi yuqoriroq bo‘lib ko‘rsatiladi, bu esa moliyaviy hisobotlarda foyda ko‘rsatkichini kamaytiradi.

3. O‘rtacha narx usuli  O‘rtacha narx usuli materiallarni hisobga olishda ularning o‘rtacha qiymatini hisoblash va foydalanishdan iborat. Har bir material birligi uchun o‘rtacha narx hisoblanadi va sarflangan materiallar shu o‘rtacha narx bo‘yicha baholanadi.  Asosiy xususiyatlari:  Bu usulda materiallarning umumiy qiymati barcha sotib olingan zaxiralar qiymatiga asoslanadi va umumiy o‘rtacha narx hisoblanadi.  Sotilgan materiallar va zaxirada qolgan materiallar o‘rtacha baholangan bo‘ladi, bu balansda barqarorlikni ta’minlaydi.  Afzalliklari:  O‘rtacha narx usuli narxlardagi keskin o‘zgarishlardan himoya qiladi, u balansni ushlab turadi.

4. O‘z vaqtida tizimi (Just-in-Time, JIT)  Just-in-Time (JIT) tizimi materiallarni ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishlatish uchun kerakli vaqtda yetkazib berish yoki sotib olishga qaratilgan yondashuvdir. Bu usul ortiqcha zaxira saqlamaslik va zaxiralarni minimum darajada ushlab turishga imkon beradi.  Asosiy xususiyatlari:  Zaxiralarni saqlash va boshqarish xarajatlarini minimallashtiradi.  Ishlab chiqarish jarayonida kerakli materiallar bevosita yetkazib beriladi, bu esa zaxira saqlashga ehtiyojni kamaytiradi.  Afzalliklari:  Zaxiralarni saqlash bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytiradi.  Ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta'minlaydi.  Ortib qolgan zaxiralarni saqlash bilan bog‘liq moliyaviy va logistika muammolarini hal qiladi.

Materiallarni samarali boshqarish va uning biznesdagi ahamiyati  Samarali materiallar boshqaruvi nafaqat to‘g‘ri hisobga olish, balki ularni ratsional ishlatishni ham talab qiladi. Ushbu qismda quyidagi masalalar tahlil qilinadi: ◦ Zaxiralarni boshqarish : Har qanday biznes faoliyatida ortiqcha zaxiralarni saqlash xarajatlarni oshiradi, kam zaxira esa ishlab chiqarishni to‘xtatishi mumkin. Bu erda optimal zaxiralarni boshqarishning strategiyalari ko'rib chiqiladi. ◦ Just-in-time (o‘z vaqtida) tizimi : Bu tizim mahsulotlarni aniq kerakli vaqtida yetkazib berishni ko‘zlaydi. Materiallarni boshqarishning bu usuli ortiqcha xarajatlarni kamaytirish va mahsulotlar sifatini oshirishga yordam beradi.

Xulosa  Materiallarni hisobga olish biznesning barcha sohalarida muhim ahamiyatga ega. U korxonalarga xomashyolar va boshqa materiallar sarfini nazorat qilish, xarajatlarni to‘g‘ri hisoblash va ishlab chiqarishni uzluksiz amalga oshirish imkonini beradi. Ushbu mustaqil ishda materiallarni hisobga olishning asosiy xususiyatlari yoritildi, jumladan materiallarning turli turlari va tasnifi, hisob usullari va samarali boshqaruv strategiyalari. To‘g‘ri hisob-kitob va boshqaruv nafaqat biznesning moliyaviy barqarorligini, balki uning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta’minlashda ham katta rol o‘ynaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar  https://arxiv.uz/uz/documents/refer atlar/iqtisodiyot/materiallar-hisobi  https://my.nammqi.uz/storage/2024 -2025-uquv/2-kurs/uquv-dastur/sirt qi/biznesda-amaliy-buxgalteriya-his obi.pdf  https://staff.tiiame.uz/storage/users /584/books/LAHeKuTnssXOVNvYzB5 N79FQowXUw52iQmjQa0rd.pdf  https://www.ziyouz.com/kutubxona/ category/141-iqtisodiyot? download=5692:buxgalteriya- hisobi-asoslari-s-yuldasheva-i- masteyeva-b-maxkamov 

 E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

PR va marketingning o’ziga xos xususiyatlari

Hududlarda ichki turizmni rivojlantirishning o’ziga xos xususiyatlari

Mehmonxonada qo’shimcha xizmatlarni tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari

Taraqqiyotning o’zbek modeli va uning o’ziga xos xususiyatlari

Xosilaviy qimmatli qog’ozlarning iqtisodiy mohiyati va ularning o’ziga xos xususiyatlari