logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Биогаз

Биогаз

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3768.5 KB
Ko'chirib olish
БИОГАЗ Режа: 1. Биогаз ишлаб чиқариш технологияси. 2. Биогаз ишлаб чиқариш усқурмалари ва уларни техник- иқтисодий кўрсаткичлари. 3. Б иогаз қурилмаларни параметрларини биомуҳандислик ҳисоблари . 4. Гўнгдан биоконверсия қилиш орқали биогаз ишлаб чиқаришда дуне тажрибалари. WWW.ARXIV.UZ WWW.ARXIV.UZ Биогаз ишлаб чиқариш технологияси Экологик муаммоларни кескинлашуви, қайта тикланмайдиган энергоресурслар заҳирасини тобора камайиб бориши, уларни тан нархи ошиши, органик чиқиндиларни қайта ишлаш, уларни иссиқлик ва бошқа турдаги энергияга айлантириш муаммосини тезроқ ҳал қилишни биотехнологиянинг энг долзарб масалалари қаторига кўтариб қўйди. Маълумки, ҳайвонлар ўсимликлар асосида яратилган озуқа энергиясини ёмон ҳазм қилади ва уларнинг ярмидан кўпроғи организмга сўрилмасдан ахлат, гўнг ҳолатида чиқиб кетади. Энг аввало ҳайвонлардан чиққан бу чиқиндидан органик ўғит сифатида фойдаланилади. Буни ўрнига ушбу чиқиндидан тикланадиган энергия манбаи сифатида фойдаланса бўлади. WWW.ARXIV.UZ Ҳайвон ахлатларидан ва оқова сувларидан оқилона фойдаланишни йўлларидан бири уларни анаэроб шароитда бижғитишдир. Бу жараёнда ахлатни зарарсизлантирилиб, бир вақтни ўзида уни энг муҳим органик ўғитлик сифатини сақлаб қолган ҳолда, ундан биогаз олиш мумкин. Метанли бижғитиш ёки биометаногенез – биомассани энергияга айлантириш жараёни қадим-қадимлардан маълум бўлган жараёндир. У 1776 йилда Вольта томонидан очилган бўлиб, дастлаб у ботқоқлардаги газда метан борлигини аниқлаган. Мана шу жараёнда ҳосил бўладиган биогаз 65 % метан, 30 % карбонат ангидрид, 1 % олтингугурт кислотаси (H 2 S) ва унчалик кўп бўлмаган миқдорда азот, кислород, водород ва углерод икки оксиди сақлайди. WWW.ARXIV.UZ Ботқоқ гази, баъзида клар-газ ҳам деб юритилади, кўк- ҳаво ранг бериб алангаланади, ҳид чиқармайди. Уни тутун чиқармасдан алангаланиши инсонларга ўтин, ҳайвонлар тезаклари ва бошқа ёқилғиларга нисбатан камроқ ташвиш туғдиради. 28 м 3 биогаз энергияси, 16,8 м 3 табиий газ, 20,8 л нефт ёки 18,4 л дизел ёнилғисига тенгдир. Органик чиқиндиларни анаэроб бижғитишга асосланган тозалаш иншоотларини биринчиси 1895 йилда Англияни Экзегер шаҳрида қуриб ишга туширилган эди. Бу иншоотни санитария вазифасидан ташқари кўчаларни ёритиш учун электр энергияси тайёрлаш сарф бўладиган биогаз ишлаб чиқариш бўлган. WWW.ARXIV.UZ Чиққиндиларга анаэроб ишлов бериш узоқ вақт сув тозалаш станцияларини чўкмаларини ва чорвачиликни чиқиндиларини мўтадиллаш мақсадида ишлатиб келинган. Аммо, 1970 йиллардаги энергия танглиги туфайли қишлоқ хўжалик ҳайвонлари чиқиндиларидан биогаз ишлаб чиқариш ғоясига астойдиллик билан қараладиган бўлди. Гўнгни анаэроб бижғитиш орқали биогазга айлантириш жараёни мустаҳкам ёпиладиган махсус идишлар – биогаз усқурмаларида олиб борилади WWW.ARXIV.UZ Гўнг шарбатини биогаз усқурмасида қайта ишлашни технологик чизмаси   1-молхона; 2-гўнг тўпланадиган жой; 3-насос; 4- метантенк; 5-газгольдер; 6-иссиқлик алмаштирувчи; 7- қозон; 8-гўнг сақланадиган жой; 9-аэротенк. Бу технологик жараён қуйидагича олиб борилади. Ҳайвонлар сақланадиган молхоналардан (суратда 1) гўнг тўпланадиган идишга юборилади (2), кейин насос (3) ёрдамида уни метантенк (4) (гўнгни анаэроб бижғиши учун махсус қурилма) га юборилади. Бижғиш жараёнида ҳосил бўлган биогаз, газгольдер (5) га келиб тушади ва ундан кейин истеъмолчига тарқатилади. Суюқ гўнгни иситиш учун ва иссиқликни бир хил ушлаб туриш учун метанотенк ичида иссиқлик алмаштириб турувчи ғовурлар ўрнатилган, улар орқали қозонхонадан (7) келган иссиқ сув айланади. Бижғиб бўлган гўнг, гўнг сақланадиган (8) чуқурликка туширилади . WWW.ARXIV.UZ Метантенкда жараён учун зарур бўлган барча шароит ташкил этилади. (ҳарорат, органик моддалар миқдори, рН ва бошқалар) . Метантек термо ц и р куляция қилинган бўлиб, бижғиш жараёни меёрида кетиши учун керак бўлган ҳарорат доимий равишда ушлаб турилади. Унда шунингдек гўнгни ҳайдаб туриш учун мўлжалланган усқурма ўрнатилган. Метантенкка гўнг бир меъёрда, бижиш жараёни бир хил кетадиган ҳ олатда киритиб турилади. Бижғиш даврида гўнгда микроорганизмлар ривожланади ва бирин- кетин органик моддаларни кислоталаргача парчалаб беради. Ҳосил бўлган кислоталар метан ҳосил қилувчи ва синтроф микроорганизмлар таъсирида газсимон махсулотлар – метан ва карбонат ангидридига айланади. Гўнгни анаэроб бижиш жараёнида органик моддаларни парчаланиш даражаси 25 % дан 45 % гача етади. WWW.ARXIV.UZ МЕТАН ҲОСИЛ БЎЛИШ ШАРТЛАРИ Кўрсаткичлар Меъёрий кўрсаткичлар Чегара кўрсаткичлари рН Учувчан кислоталар миқдори (СН 3 СООН бўйича) Умумий ишқорийлик (СаСО 3 бўйича) 6,8- 7,4   50-500 мг/л   500-1500мг/л 6,4- 7,8   200 мг/л   1000-3000   Чиқадиган газни таркиби 65-70% метан, 30-35% карбонат ангидриди ва бошқа газлар     Тузлар   NH 4 (N бўйича )   300 мг/л.   Nа   3500-5500 мг/л.   К   2500-4500 мг/л.   Са   2500-4500 мг/л.   Ҳарорат, 0 С 33-37     Метан ишлаб чиқариш 0,3-0,4 м 3 /кг қуруқ органик модда ҳисобидан  WWW.ARXIV.UZ Метан ҳосил қилувчи бактериялар кислота ҳосил қилувчи бактерияларга нисбатан ўзларини ўсиб ривожланишлари учун юқорироқ талаблар қўядилар , я ъ ни уларни кўпайишлари учун мутлақо анаэроб шароит ва кўпроқ вақт керак бўлади. WWW.ARXIV.UZ WWW.ARXIV.UZ Биогазнинг физик хусусиятлари Кўрсаткичлар Ко м понентлар 60 % метан ва 40 % СО 2 аралашмас и СH 4 CО 2 H 2 H 2 S Хажм қисми , % 55-70 27-44 1 3 100 Ёниш иссиқлик ҳ ажми мдж/м 3 35,5 ---- 10,8 22,8 21,5 Ёниш харорати , 0 С 650-750 ---- 585 ---- 650-750 Зичлиги, гр/л; меъёрий чегара   0,7 2 102   1,9 8 408   0,09 31   1,54 349   1,20 3,20 WWW.ARXIV.UZ Биогазни физикавий ҳусусиятлари уни ишлатиш имкониятларини кўрсатади. Ёнишни ҳажмий иссиқлиги, ёниш ҳ арорати, ёниш чегараси асосан СH 4 ми қ дори билан белгиланади , чунки H 2 ва H 2 S жуда ҳам кам бўлган миқдори бу кўрсаткичга таьсир этиш даражасида эмас. Биогаз ёқилғи сифатида муваффақият билан ишлатилиб келинмоқда . Уни иситиш усқурмаларида, сув иситадиган қозон хоналарида, газ плиталарида, совутгич усқурмаларида (абсорбцион типдаги), инфрақизил нурлатгичларда автомобиль ва трактор ҳаракатлантиргичларида ишлатиш мумкин. Карбюраторли ҳаракатга келтирувчилар осонгина газга ўтказилиши мумкин, бунинг учун карбюраторли аралаштиргичга алмаштириш кифоя. WWW.ARXIV.UZ Биогаздан электр энергияси олинганда фақатина уни 30% электр энергияга айланади холос, 70% чиқинди иссиқликдир. Ундан сув иситиш, ҳ айвонларни сақлаш (молхоналарни иситиш), и с сиқхоналар ёки уларни иситиш, қуритғич хоналари ёки усқурмаларида хавони иситиш, микроклим а тни бошқариш ва бошқа мақсадларда фойдаланиш мумкин. Ҳар хил ёнилғиларни ёниш иссиқлигини нисбати Ёнилғи тури (ёниш иссиқлиги) Биогаз (м 3 да) , СH 4 сақловчи (%) Табий газ , 1м 3 да Пропан 1 кг да қозон хона ёқилғиси 1 кг да Дизел ёқилғиси 1 л да Электр токи (кВ т . с ) 56 6 2 70 Биогаз 56% СH 4 (20.0 МДж/м 3   1,0   0,91   0,80   0,60   0,4 4   0,47   0,56   5,6 Табий газ (33,5 МДж/м 3 )   1, 68   1,52   1,34   1,00   0,73   0,79   0,93   9,3 Қ озонхона ёқилғиси (42,3 МДж/кг)   2,12   1,91   1,69   1,26   0,78   1,00   1,17   11,7 WWW.ARXIV.UZ Биогаз ишлаб-чиқариш усқурмалари ва уларни техник-иқтисодий кўрсаткичлари Биогаз ишлаб чиқариш асосий бўлиб, бижғийдиган реактор ҳисобланади (чизма), ва уларни хилларига қараб, ҳар-хил таркибга ва турга эга бўлган гўнг анаэроб шароитда бижғитилади. Биринчи авлод ан ъ анавий метантекларни ҳар хил конструкцияга ва технологик ечимга эга бўлганлари бор. Бу метантеклар баъзида икки ёки ундан кўпроқ секцияга бўлинган бўладилар. Бу секцияларда анаэроб бижғишни босқичларини қисман ажратиб туриш амалга оширилади. Метантекларни конструкцияси хилма-хил бўлиб, бир-биридан асосан гидравлик режим (даврий ёки оқиб тўладиган) ёки юклаш усуллари (доимий ёки даврий) билан фарқ қилади. Гўнгни тўхтовсиз (доимий) юкланганда, маълум вақт ўтиши билан (1 суткада 10 мартагача) гўнг юкланади ва ўшанча бижғиб бўлган гўнг чиқариб ташланади. Бижғишни барча шартларини сақлаганда, мана шу усул билан энг кўп миқдорда биогаз олиш мумкин. Метантекларни даврий чизмасида (улар одатда икки), уларни навбатма- навбат тўлдирилади. Бунда янги солинган гўнг бижғитилгани билан аралаштирилади. WWW.ARXIV.UZ Газ 5-10 кун орасида пайдо бўла бошлайди ва юқори чўққига чиққандан кейин, секин пасайиб боради. Газни пайдо бўлиши минимумга етганда,бижғиб бўлган гўнг чиқариб ташланиб, метантекларга тоза гўнг юкланади. Анаэроб холатда гўнг сақлайдиган иншоотларда ҳосил бўлган биогазни йиғадиган, ҳароратни ва р Н ни ушлаб турадиган синтетик ёпгич ҳамда секин аралаштириб берадиган, қолган гўнгни қайтадан циркуляция қиладиган ускуналар билан жиҳозланган бўлиши керак. Анаэроб гўнг сақлайдиган иншо о тларни устунлиги, уларни тузилишини оддийлиги ҳамда учиб юрадиган майда моддаларга сезгирлигини пастлигида бўлса, уларни камчиликлари – катта майдонни эгаллаши ҳамда қиш вақтида кўп миқдорда иссиқликни йўқотишидир. WWW.ARXIV.UZ Кўпчилик (ҳозирги кунда ишлаб турганларини 68 % и ) биогаз қурилмалари бир босқичли, тўлиқ аралашадиган оқиш типида қурилган. Аммо бундай қурилмаларни салбий томони шундан иборатки, буларда гўнгни тўлиқ бижиши амалга оширилмайди (баъзида биж ғ имаган гўнг ҳам ўтиб кетади ва шу сабабли биогаз миқдори паст бўлади. Оқувчи метантеклар бошқаларига қараганда яхшироқ бўлиб, унда суюқ ёки ярим суюқ гўнгдан (намлик 91-96 %) биогаз олинади. Аммо, гўнг оқоваларидан, ўта юқори фаолликка эга бўлганлигидан, фугаблардан, ва тозалаш иншо о тларини қолдиқларини анаэроб шароитда биогаз тайёрлашда бундай қурилмаларнинг самарадорлиги жуда ҳам паст, шу туфайли ҳам улардан фойдаланилмайди ёки жуда ҳам кам фойдаланилади. WWW.ARXIV.UZ Биогаз усқурмаларини классификацияси WWW.ARXIV.UZ Қу руқ моддаси кам бўлган суюқликлардан (органик модда миқдори 2% дан кам) биогаз тайёрланганда анаэроб шароитда ўсиб, ривожланаётган бактерияларни биомассасини ушлаб қолишга мўлжалланган метантенклардан фойдаланилади. Бундай реакторларда сузиб юрувчи ёки бир жойга ўрнатилган насаткалар бўлиб, улар биомассани қайта айлантиришга хизмат қиладилар ёки шу мақсадда бир неча секцияларга бўлинган реакторлар ишлатилади. Бундай реакторларни ба ъ зида биофильтрлар деб юритилади. Одатда, суюқ чиқиндиларни ишлатишда кўпроқ маҳкамланган ёки ҳ осил бўладиган биомассани чўктирувчи биофильтрлардан фойдаланилади. Биофильтрда гўнгни суви сизиб тепага кўтарилади ва микроорганизмлар метаболитидан ташкил топган юпқа плёнка ҳ осил қилади. Бу плёнка гўнг суви билан контактга киришганда ундаги органик модаларни парчалайди ва оқибатда биогаз хосил бўлади. WWW.ARXIV.UZ Биогаз қурилмаларни параметрларини биомуҳандислик ҳисоблари Биогаз ишлаб чиқаришни асосий ва эксплуатацион харажатлари биогаз қурилмаларини асосий лойиҳа ва эксплуатация қилиш кўрсаткичларини йиғиндиси билан узвий боғлиқ. Гўнгга ишлов бериш ва биогаз қурилмаларини тузилиш параметрларини аниқлаш бўйича масалаларни ечилиши, қуйидаги келтирилган усул асосида амалга оширилади: деярли барча замонавий биогаз қурилмалар иситиладиган реакторлани ишлатишга асосланган, яъни метаногенез жараёнини амалга ошиши учун доимий равишда энергия (иссиқлик, электр ёки бошқа бир турдаги, шулар қатори қайта тикланмайдиган) сафланади. Биогаздан олинган энергияни суммаси, уни ишлаб чиқариш сафланган энергия суммасидан анча кўп бўлгандагина технология самарали ҳисобланади. Яъни , биогаз олиш шартлари қуйида келтирилган формула асосида амалга оширилмоғи лозим: WWW.ARXIV.UZ 3 , м Q V V CH Г T    (10) VT - биогаз миқдори,м 3 ; Vr - олинган биогазни умумий миқдори, м 3 ; Q CH - қурилмани ўз эҳтиёжи учун сарф бўладиган энергия, кДж/м 3 ;  - биогазни иссиқлик бериш хусусияти, кДж/м 3 ; 8.4 - расмда суткалик энергия сарфларини dQ/dr ва олинадиган биогаз энергиясини dVr/dr дифференциалланганини (даражаланганини) метантенкнинг айланма иш режимида ишлаганида гўн г га ишлов бериш вақтига боғлиқлиги кўрсатилган. Биогаз олиниши билан уни миқдори  -  min га етганда у ўз эҳтиёжи учун зарур бўлган (гўнгни иситиш ва бошқа иссиқлик ва энергия сарфлари) миқдорини қоплайди (Vr  =QCH). WWW.ARXIV.UZ Кейин эса, биогаз тўплана бошлайди, чунки олинадиган биогазни энергиясини dVr  /dr дифференциал кўрсаткичи  min бўлган жойда энергия сарфланиши анча катта бўлади (dqk/d  ). Кўрсаткичлар тенг кеоган вақтда dVr/d  =dqk/d  анаэроб бижғиш жараёнини тўхтатиш керак, чунки гўнгни метантентда кейинчалик ушлаб туришда сарф бўладиган энергия биогаз олинишидан ҳосил бўладиган энергияга нисбатан анча кўп бўлади. Биогаз олишни аналитик ечими (20 тенгламага қаранг) биогаз чиқишини Vr=f(  ) ва уни ишлаб чиқариш учун сарфланган энергия миқдорига нисбатини аниқлаш - QCH=f(  ), шундан келиб чиққан холда метанттенкдаги гўнгни бижишини оптимал вақтини  опб аниқлашга келиб тақалади. Ҳар ҳил суюқ гўнг бижғишини амалга оширувчи анаэроб бижитиш қурилмаларини лойиҳалашда Vr=f(  ) боғлиқлигини аниқлаш учун одатда микроб кинетикалари ва хемостат назарияси тенгламаларига асосланган жараёнларни эмпирик моделларидан фойдаланилади. WWW.ARXIV.UZ Кинетик константларни кўрсаткичлари ва биомассани ўсиш ва ўлиш параметрлари аниқ бўлса,Vr=f(r) ни функционал боғлиқлигини осон топиш мумкин. Ҳозиргача бу константларни кўрсаткичлари фақатгина бир неча субстратлар учун (глюкоза, сирка кислотаси, пропион ва маслиан кислоталари ва бошқалар) аниқ холос. Гўнгни бижғиш жараёнида бу константларни аниқлашдан олдин, гўнгни кимёвий таркибини ва уни таркибидаги бу моддаларни миқдорини аниқлаш керак. WWW.ARXIV.UZ Биогаз энергиясини ва уни ўзини эҳтиёжи сарфланишини ишлов бериш вақтига боғлиқлиги.   Гўнг ва гўнг оқаваларига анаэроб қурилмаларда ишлов бериш жар а ёнлари учун бундай маълумотлар ҳозирча йўқ. Шунинг учун ҳам кўриниши ва кимёви й таркиби чорвачилик фермалардаги муайян шароит билан узвий боғлиқ. Vr=f(r) боғлиқлик лабораторияларда ёки кичик қурилмалар шароитида аниқланиши мақсадга мувофиқ бўлади. Гўгни бижғишидан ҳосил бўладиган биогазни солиштирма миқдорини аниқлаш бўйича олиб борилган тажрибалар ва бу натижаларни математик ишлови, dVr/dr=f(r). Боғлиқлик қуйидаги эмпирик тенгламага мос келишини кўрсатади: WWW.ARXIV.UZ бунда, а, b, с - эмпирик коэффициентлар, уларни сон кўрсаткичи тажриба маьлумотлари натижасида аниқланади; V H - бижғиган гўнг ҳ ажми (м 3 ). QCH=f(  ) аниқлаш учун биогаз қурилмасини иссиқлик балансини ҳ исоблаш схемаси яратилган, унга асосан биогаз қурилмасини ўз эхтиёжи учун зарур бўлган энергия сарфи қуйидагича аниқланиши мумкин: QH - гўнгни ҳ ароратини бижиш ҳ ароратигача кўтариш учун зарур бўлган энергия сарфи; Qn - барча иссиқлик ва энергия сарфларини қоплаш учун бир суткада сарфланадиган энергия. WWW.ARXIV.UZ Гўнгдан биоконверсия қилиш орқали биогаз ишлаб чиқаришда дунё тажрибалари Биомассадан энергия манбаи сифатида фойдаланишга қизиқиш энг аввало, биомассани ҳар йили қайтадан пайдо бўлиши; биогазда йиғилган энергияни сақланиши ва узоқ муддат давомида хохлаган ҳолатда ишлатилиши мумкинлиги; бу энергияни бошқа турдаги энергияга ўтказа олиш мумкинлиги; баъзи минтақаларда эса иссиқликни бу манбаи табиий иссиқлик манбаларидан арзонроқ туриши; биогазни экологик тоза иссиқлик манбаи бўлганлиги; ундан фойдаланганда атроф-муҳитга олтингугуртни заҳарли оксидлари пайдо бўлмаслиги; атмосферадаги карбонат ангидриди баланси ўзгармаслиги ва бошқа қатор сабаблар билан узвий боғлиқдир. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, биогаз ишлаб чиқаришни таннархи биогаз қурилмаси, муайян фирмада пайдо бўладиган чиқиндиларни қайта ишлаш технологиясининг бир қисми сифатида қабул қилинган, бу жараёнда биогаздан ташқари қимматбаҳо, самарадор биологик ўғит ҳосил бўлиши ва бошқа бир қатор ижобий томонларни ҳисобга олинганда бу биотехнологиянинг истиқболлари намоён бўлади. WWW.ARXIV.UZ Нима учун АҚШда гўнгдан биогаз тайёрлашга алоҳида эътибор берилади?, чунки, биринчидан энергетика нуқтаи- назаридан, иккинчидан- барча чорвачилик фермаларида ҳар йили пайдо бўладиган чиқиндиларни биогазга айлантирилишини иқтисодий маъқул бўлган қисмини ярмига яқини йирик чорвачилик комплексларида, (йирик шохли ҳайвонлар, чўчқалар ва парранда боқувчи комплексларда) тўпланишидир. Германияни чорвачилигида ҳар йили 200 млн.т, шу жумладан, 70 млн.т суюқ ҳолатда гўнг тўпланади. Бу мамлакатда қишлоқ хўжалиги учун ажратилган майдонларни чегараланганлиги, атроф-муҳит муҳофазаси талабларини тобора ошиб бориши, мутахассислар олдига, чиқиндилардан самаралироқ фойдаланиш йўлларини излаб топишдек муаммони кўндаланг қўйган. WWW.ARXIV.UZ Олим ва мутахассисларни ҳисоб-китобига қараганда, юқорида кўрсатилган миқдордаги гўнг биогаз қурилмаларида қайта ишланганда энергияга бўлган умуммиллий талабларни 4% га тенг бўлган миқдорда энергия олиш мумкин бўлар экан. Буюк Британияда мамлакатни табиий газга бўлган талабини 3,2% биогаз орқали қондирилар экан. Умумий йирик шохли ҳайвонлар, чўчқалар ва паррандалар гўнггини қайта ишланганда ҳар йили 2,3 млн.т нефтга эквивалент бўлгангаз ишлаб чиқариш мумкин экан. Японияни қишлоқ хўжалигида ҳар йили 56,5 млн.т гўнг оқавалари ҳосил бўлади. Бу миқдордаги гўнгни тўлиғича қайта ишланганда, 1,7 млрд.м 3 газ ёки 1 млн. тонна нефт ўрнини боса оладиган энергия тўпланар экан. Бу мамлакатда чорвачилик маҳсулотлари етиштиришни жадал ривожлантириш дастури асосида фаолият олиб борилиб, бу технологияга алоҳида эътибор берилмоқда. WWW.ARXIV.UZ Россияда ҳам биогаз ишлаб чиқариш бўйича катта потенциал мавжуд. Ҳар йили чорвачилик фермаларида 665 млн. т гўнг ҳосил бўлади, буни ҳар бир тоннасидан анаэроб шароитда бижғитиш орқали иссиқлик чиқариши 5600-6300 Ккал/м 3 га тенг бўлган 15-20 м 3 биогаз ишлаб чиқариш мумкин. Ҳиндистонни энергетика сиёсатини асосий принципларидан бири - қишлоқ районларида биогаз ишлаб чиқаришдир. Бу соҳага оид фундаментал ва амалий изланишлар кўпроқ Ҳиндистон технология институтининг биокимёвий муҳандислик марказида олиб борилади. Бу мамлакат олимларининг фикрича , ҳар йили тўпланадиган 300 млн.т қорамол гўнгини биогазга айлантирилганда, 33 млн.т нефт энергиясига тенг бўлган энергия тўплаш мумкин (0,11 т нефт энергияси 1 тонна гўнгдан олинадиган энергияга тенг). Бугунги кунда Ҳиндистонда 1 млн . дан кўпроқ кичик биогаз ишлаб чиқарадиган қур и лмалар (дайджестрлар) ишлаб турибди. WWW.ARXIV.UZ Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. Биотехнология (под ред. Н. С. Егорова, Д. В. Самуилова) в 8 томах. Изд-во «Высшая школа» , М. 1987. 2. Сассон А. Биотехнология: надежды и свершения. Изд-во «Мир», 1987. 3. Бич Г., Бест Д., Брайерли К. и др. Биотехнология, принципы и применение. Изд-во «Мир» , 1988. 4. Бекер А. Введение в биотехнологию. Рига, «Зинатне» , 1981. 5. Виестур У. Э. и др. Биотехнология, биологические агенты, технология, аппаратура. Рига, «Зинатне» , 1987. 6. Беккер М. Е. и др. Биотехнология. М., «Агропромиздат» , 1990. 7. 7. Быков А.В. и др. Микробиологическое производства биологических активных вешеств и препаратов. М., «Высшая школа» , 1987. 8. Мазин А. В., Краев А. С., и др. Методы молекулярной биологии и генной инжинерии. М., «Наука», 1990. 9. Пашенко Л. П. Биотехнологические основы производства хлебобулочных изделий. Москва, «Мир». 10. Ҳ. Д. Давранов., Н. А. Хыжамшукуров. Умумий ва техник микробиология. Тошкент, ТошДАУ нашриёти, 2004. 11. Шевелуха В.С. и др. Сельскохозяйственная биотехнология. М., “ Высшая школа», 1989. 12. И. В. Березин. Биотехнология. Иммобилизованные ферменты. Москва. «Высшая школа», 1987. WWW.ARXIV.UZ

O'xshashlar

O’zbekistonda islohatlarning chuqurlashtirish va iqtisodiyotning erkinlashtirishning asosiy yo’nalishlari
Milliy mahsulotlarning (YaMm) ni ko’paytirish omillari va yo’llari
Mulkchilik tovar pul munosabatlarining shakllanishi
Aholi daromadlari va turmush tarzini yaxshilashning ustuvor yo’nalishlari
Mehmonxonalarni baholanish