logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Iqtisodiyot
  4. AQShda YaIM

AQShda YaIM

Yuklangan vaqt:

28.10.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1730.734375 KB
Ko'chirib olish
A Q S H D A Y A I M AQSH IQTISODIYOTI O` ta yuqori darajadagi rivojlangan aralash iqtisodiyot. Amerika Qoʻshma Shtatlari dunyodagi eng katta nominal YaIMga hamda juda katta iqtisodiy boyliklarga egalik qilib, hozirda  dunyo mamlakatlarining xarid qobiliyati pariteti (XQP) boʻyicha hisoblangan yalpi ichki mahsuloti  boʻyicha  Xitoydan  keyingi 2- oʻrinni egallab turibdi. Mamlakat yaqin vaqtlarga qadar  jon boshiga toʻgʻri keladigan YaIM (nominal)  boʻyicha dunyoda 8- oʻrinni egallab turgan, ammo 2022-yil holatiga koʻra, aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaIM boʻyicha toʻqqizinchi oʻrinni qayd etdi. AQShning  2022-yildagi  nominal YaIM hajmi jahon iqtisodiyotining 25,4 foizini, XQP boʻyicha YaIM hajmi esa taxminan 15,6 foizini tashkil etdi. Qoʻshma Shtatlar dunyodagi eng taraqqiy etgan  texnologik  va innovatsion iqtisodiyotga ega mamlakatlardan biri sanaladi.  AQSh  firmalari texnologik yutuqlarda, ayniqsa,  sunʼiy intellekt ,  kompyuter ,  farmatsevtika ,  tibbiyot ,  aerokosmika  va  harbiy texnika  sohalarida yetakchi oʻrinlarni band etib turibdi.  AQSH dollari   xalqaro savdoda  eng keng qoʻllaniladigan yetakchi valyuta boʻlib, u mamlakat iqtisodiyoti, barqaror hukumati, armiyasi hamda  neft - dollar  tizimiga mos standart valyuta sifatida qoʻllanilishi sabab dunyo boʻylab keng tarqalgan, shuningdek,  yevrodollar  AQShning ulkan tashqi bozori bilan bogʻliq boʻlgan dunyodagi eng yirik zaxira valyutasi sanaladi. Baʼzi mamlakatlarda dollar rasmiy valyuta sifatida qabul qilingan.  YAIM HAJMI • AQShning nominal yalpi ichki mahsulot hajmi 2017-yilda 19,5 trillion dollarni tashkil etib, yillik nominal YaIM 2018-yilning 1-choragida ilk bor 20 trilliondan oshgan va 20,1 trillion dollarga yetgan [133] . AQSh YaIMning 70% ga yaqinini shaxsiy isteʼmol, 18% ini biznes investitsiyalari, 17% ini hukumat (federal, shtat va mahalliy, lekin isteʼmolda boʻlgan ijtimoiy sugʻurta kabi transfert toʻlovlari bundan mustasno) va 3% ini sof eksportning AQSh hisobiga salbiy savdo taqchilligi tashkil qiladi [134] . Mamlakatda real  yalpi ichki mahsulot  ishlab chiqarish va daromadning oʻlchovi boʻlib, 2017-yilda 2,3%, 2016-yilda 1,5% va 2015-yilda 2,9% ga oʻsdi. Real YaIM 2018-yilning 1-choragida 2,2%, 2018-yilning 2-choragida 4,2%, 2018-yilning 3-choragida 3,4% va 2018-yilning 4-choragida 2,2% yillik surʼatlarda oʻsdi; 2-chorak surʼati 2014-yilning 3-choragidan beri eng yaxshi oʻsish surʼati va 2018-yilda yalpi ichki mahsulotning 2,9% ga oʻsishi iqtisodiyotning oʻn yillikdagi eng yaxshi koʻrsatkichi boʻldi [135] . 2020-yilda oʻsish surʼati  COVID-19 pandemiyasi  natijasida pasayishni boshladi, natijada YaIM 2020-yilning 1-choragida choraklik oʻsish surʼati −5,0% ga va mos ravishda 2020-yilning 2-choragida −32,9% ga qisqardi. Mamlakatdagi  xususiy tarmoqda  amerikalik ishchilarning 85% i ishlaydi [151] . Davlat tarmogʻida ishlaydiganlar AQShdagi barcha ishchilarning 14% ini tashkil qiladi. Qoʻshma Shtatlardagi barcha xususiy ish beruvchi tashkilotlarning 99% dan ortigʻi kichik biznes ulushiga toʻgʻri keladi [150] . Mamlakatdagi 30 milliondan ortiq kichik biznesdagi ish oʻrinlari yangi tashkil etilgan ish oʻrinlarining 64% ini tashkil qiladi [150] . Kichik biznesdagi ish oʻrinlari soʻnggi oʻn yillikda yaratilgan ish oʻrinlarining 70% ini oʻz ichiga oladi • AQShda 33 milliondan ortiq kichik biznes mavjud [155] . Ispanlar, afro- amerikaliklar, osiyolik-amerikaliklar va tubjoy amerikaliklar (mamlakat aholisining 35% i) kabi guruhlar mamlakatdagi 4,1 million biznesga egalik qiladi [156] . Bu guruhlarga tegishli korxonalar ishlab chiqarishda deyarli 700 milliard dollar daromadga ega va ular AQShda deyarli 5 million ishchini ish bilan taʼminlaydi • 2017-yil dekabr holatiga koʻra, AQShda  ishsizlik  darajasi 4,1% [171]  yoki 6,6 million kishini tashkil etdi [172] . Mamlakatning toʻliq boʻlmagan ish bilan band boʻlganlarni oʻz ichiga olgan U-6 ishsizlik darajasi 8,1% yoki 8,2 million kishini tashkil etdi [173] . Bu raqamlar taxminan 327 million kishilik AQSh aholisi tarkibidagi [174]  160,6 million kishilik ishchi kuchi asosida hisoblangan [1 2008 YIL BUTUN DUNYO INQIROZI • AQSh prezidentligiga juda noqulay vaqtda kelgan Barak Obama iqtisodiy inqirozdan chiqib ketish uchun juda qimmat rejani taklif qiladi. Obamaning rejasi 1 yilga emas, naq 10 yilga mo‘ljallangan edi. Prezident taklif qilgan inqirozdan chiqish dasturiga davlat budjetidan 787 milliard dollar pul ajratilishi belgilangandi. Obama bu rejasi orqali davlat budjetidagi 1,3 trillion dollarlik defitsitni prezidentligining birinchi muddati yakunida 533 milliard dollargacha kamaytirishni ko‘zlaydi. 2009 yil 17 fevral kuni AQShning 44- prezidenti Barak Obama tarixiy hujjatga imzo chekkandi. Bu tarixiy hujjatni imzolash marosimi tantanali tarzda Kolarado shtatidagi tabiat va fan muzeyida o‘tkaziladi. Rasman nomi «American Recovery and Reinvestment Act» bo‘lgan bu rejaga «AQSh iqtisodiyotini jonlantirish» deb nom beriladi. IQTISODIYOT VA ISHLAB CHIQARISH • Energiya tarmoqlarini modernizatsiya qilishga — 11 milliard dollar; • Turar joylarni energiya tejamkor holatga keltirib ta'mirlashga — 2,5 milliard dollar; • Temir yo‘llar tizimini yaxshilashga — 1 milliard dollar; • Avtobuslar sotib olishga — 6 milliard dollar; • Kanalizatsiya tizimini yaxshilashga — 1,5 milliard dollar; • Qishloq xo‘jaligi sohasida ilmiy tadqiqotlarga — 29 million dollar; • Yo‘l va ko‘priklar qurishga — 30 milliard dollar. IJTIMOIY SOHA • Boshlang‘ich maktab va oliygohlar qurish, mavjudlarini rekonstruksiya qilishga —   20   milliard dollar; • O‘qituvchilarni qayta tayyorlash, sinfxonalarda kompyuter va laboratoriya xonalari tashkil etishga — 1 milliard dollar; • Talabalarning stipendiyasini 500 dollarga oshirishga —15,6 milliard dollar; • Kollejlardagi ishlayotgan talabalarni qo‘llab-quvvatlashga — 490 million dollar; • Nogiron bolalar uchun grantlarga — 13 milliard dollar; • Tibbiyotni kompyuterlashtirishga — 20 milliard dollar; • Yuqumli kasalliklarni profilaktika qilish, vaksinatsiyaga — 3 milliard dollar; • Tibbiy izlanishlarga — 1 milliard dollar; • Klinikalarni yangilashga — 1 milliard dollar; • Sug‘urtalanmagan amerikalarlarga tibbiy yordamga — 500 million dollar; • Yoshlarga yozda 1 million ish o‘rni yaratishga — 1,2 milliard dollar; • Iqtisodiy sektorda yoshlar uchun ish dasturlari yaratishga — 2,8 milliard dollar; • Nogironlarga yordam berish va ularga ish topishda ko‘maklashish — 500 million dollar; • Ishsizlarga ish topishda yordam berishga — 500 million dollar; • Daromadi kam bo‘lgan katta yoshlilarga ish topishga — 120 million dollar; • Ishsizlikning oldini oladigan dasturlarga imtiyozlar sifatida — 27 milliard dollar; • Ishsizlik nafaqasini 300 dollardan 400 dollarga oshirish uchun — 9 milliard dollar X A L Q A R O V A L U T A J A M G A R M A S I ‘ P R O G N O Z I G A K O R A , 2 0 2 3 Y I L ‘ Y A K U N L A R I B O Y I C H A D U N Y O ‘ M A M L A K A T L A R I N I N G U M U M I Y Y A I M H A J M I 1 0 5 T R L N D O L L A R G A Y E T A D I .Amerika Qo‘shma Shtatlari • YaIM: 26,85 trln dollar • Aholi jon boshiga YaIM: 80 030 dollar • Yillik YaIM o‘sish sur’ati: 1,6 foiz • Global YaIMdagi ulushi: 25,54 foiz A Q S H 2 0 3 0 - Y I L A R A F A S I D A H A M Y I M H A J M I K A T T A L I G I B O Y I C H A J A H O N D A Y E T A K C H I ‘ B O L I B Q O L A D I ‘ • Xabar berishlaricha, AQSH Qishloq xo‘jaligi vazirligi jahonning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan 20 mamlakati YIMlari o‘sishining 2030-yilgacha bo‘lgan makroiqtisodiy prognozini tayyorlagan. • Ushbu prognozga ko‘ra, AQSH yetakchilikni saqlab qoladi, 2030-yilga borib mamlakat YIM hajmi 24,8 trillion dollarga yetadi. • Ikkinchi o‘rinni esa 22,2 trillion dollarlik YIM bilan Xitoy egallaydi. • Prognozga ko‘ra, uchinchi o‘rinni 6,6 trillion dollar hajmidagi YIM bilan Hindiston egallaydi. Xalqaro valyuta jamg‘armasining qayd etishicha, keyingi 15 yil davomida jahondagi eng qudratli ishlab chiqarish quvvatlari aynan Hindistonda bo‘ladi. • Rossiya 2030-yilga borib, Kanada va Braziliyani oldinga o‘tkazib yuborgani holda, 2,4 trillion dollarlik YIM bilan 10-o‘rinni egallaydi.

O'xshashlar

O’zbekistonda YaIM ko’rsatkichlari
Hindistonda yalpi ishlab chiqarish (YaIM)
Xorijiy mamlakatlarda kichik va biznes va xususiy tadbirkorlik. AQSHda kichik biznes va tadbirkorlik
Xitoy iqtisodiy modeli
Belgiya Yalpi ichki mahsulotlari statistikasi