So’roq gaplarning funksional semantik xususiyatlari - Ingliz tili - Slaydlar

So’roq gaplarning funksional semantik xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

24.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

638 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGIVAZIRLIGI MAGISTRATURA BO’LIMIMAGISTRATURA BO’LIMI ““ 5A 120102-Lingvistika (ingliz tili)5A 120102-Lingvistika (ingliz tili) ”” mutaxassisligi magistranti mutaxassisligi magistranti “ So’roq gaplarning funksional semantik xususiyatlari” mavzusida tayyorlagan TAQDIMOTITAQDIMOTI

MUNDARIJA • Kirish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …...3 • I bob. Savol gaplar tadqiqining muammoli-nazariy asoslari . . . . . . . . . . . . .….8 • I.1. So`roq gaplar mazmuni va uning ma’no tuzilishi. . . . . . . . . . . .…... 8 • I.2. Konnotatsiya va uning so`roq gap mazmun tarkibi bilan aloqasi.. . . ..11 • I.3. So`roq gaplarning konnotativ ma’nolari va kontekst tushunchasi . . . 19 • I bob yuzasidan xulosalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . …. 25 • II bob.Muallif nutqidagi so`roq gaplarning emotsional mazmuni. . .… … … 28 • II.1. So`roq gap turini aniqlash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ….. 28 • II.2. Gap va matn o`zaro bo`ysinishda konnotativ ma’nolarni aniqlash. . . . 36 • II.3. So’roq gap konnotativ ma’nolarning matnda voqelanishi. . … … … … … .46 • II bob yuzasidan xulosalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 47 • IIIbob. Muallif nutqidagi so`roq gaplarning matnosti konnotatsiyalari. . . . 50 • III.1. Me’yordan ortiq so`roq ishlatilgan matnosti konnotatsiyalarning • namoyon bo’lishi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … … … … 50 • III.2. So`roq gaplarning matnlar sarlavhasidagi vazifalari.. . . . . . .. . . . . 59 • III.3. So`roq gaplarning matn tizimidagi boshlang`ich o`rni . . . . . . . . . . . 62 • III bob yuzasidan xulosalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 63 • Xulosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .66 • Foydalanilgan adabiyotlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 •

Kirish Mazkur tadqiqotning dolzarbligi lingvistik tahlil obyektning, masalan matn yaratilishi, qurilishining asosiy rejasi – matnning semantik va stilistik jihatlarini o‘rganishga qaratilgan. Eng asosiy e‘tibor funksional xususiyatlarni ochib berishdan iborat, chunki bundan foydalanmasdan turib yuzaki kuzatuv orqali natijaga erishish mumkin emas. Shuningdek, faqat majmuaviy yondashuv vositasida so`roq gaplarning funksional-semantik mohiyatini ko`rib chiqish bilan birgalikda, grammatik stilistikaning va pragmalingvistikaning muammolari ham hal qilinadi. Ushbu ishda so`roq gapning shakllari va tipik variantlarini tasniflayotib, ular qanaqa konnotativ ma’nolarni turli kontekstlarda, muallif nutqida yuzaga keltira olishidan kelib chiqamiz. Savollar qurilishi, mazmuni va kommunikativ vazifalari bo`yicha bir xil bo`lmagan gaplar sinfini tashkil qiladi. So’roq gaplar fikrning o`ziga xos kommunikativ turi sifatida, darak gapning so`z tartibini o`zida aks ettirgan, to`liq va to`liq bo`lmagan tarkibli sintaktik tuzilmalardir.

Dissertatsiyaning ilmiy ahamiyatini avvalam bor uning o`rganilayotgan til matni haqidagi nazariy bilimlarni chuqurlashtirishga qo`shilgan hissasida ko‘rinadi. Tadqiqot badiiy matnni tashkil etishning eng murakkab aspekti – unda konnotatsiyalar-qo`shimcha ma’nolar shakllanishi, matn mazmuning rivojlanishidagi aloqasini yoritishni ko`zda tutadi. Matnning tub mazmuni til rivojlanishda nuqtai nazaridan namoyon bo`ladi, bu o’z navbatida ishning nazariy tomonini kuchaytiradi. Bundan tashqari, grammatik hodisaning ishlatilishidagi konnotatsiyalar mohiyatini ochib beradi. Ushbu hodisaning o`zi - so`roq gap matnning struktur-semantik va stilistik jihatdan tashkil etilishidagi muhim bo’g‘ini sifatida namoyon bo`ladi.

Dissertatsiya natijalarining amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijalaridan o`quv jarayonida “Badiiy matn interpretatsiyasi” nomli maxsus kursning tashkil etilishida qo`llashda foydalanish tavsiya qilinadi. Bundan tashqari, ingliz tili stilistikasi bo`yicha leksik-amaliy mashg‘ulotlarida, chet tili instituti va fakultetlari talabalarini pragmalingvistika va lingvostilistik tahlilga o`rgatishda namoyon bo`ladi.

• Qo’llanilgan tadqiq metodlari so`roq gapning semalar bo`yicha tahliliga asoslanadi. Ishda yana so`roq gapni darak gapga transformatsiya qilish shaklida va konnotativ ma’nolarni namoyon qilish (konnotativ ma’nolarni denotativ darajaga gapni modal va boshqa vositalar bilan to`ldirish yo`li orqali ko`chirish) stilistik eksperiment metodlari qo`llaniladi. Kontekstual tahlil doirasida konnotativ ma’nolarning ishlatilishini kuchaytiruvchi elementlar aniqlanadi.

Ishning ilmiy yangiligi badiiy bayonning ajralmas qismidagi, ya’ni muallif nutqi deb nomlanadigan, so`roq gapning matnda qo`llanilishining konnotativ belgilarini har taraflama ochib berishdadir. Bu muammo hali-hanuz maxsus adabiyotda yoritilmagan va ingliz tilida umuman o`rganilmagan.

• 1. Badiiy asar muallifi nutqidagi so`roq gaplardagi savolning denotativ ma’nosiga albatta konnotativ ma’nolar singdiriladi va ular bu yerda matn mazmundorligini tashkil etishda asosiy o`rinni egallaydi. • 2. So`roq gaplar umuman turli-tuman konnotatsiyalarga boy, muallif nutqini turli kontekstlarda turlicha faollashtirish imkoniyatga ega. • 3. Badiiy matnning muallif nutqi strukturasining zarur elementi tagma’no hisoblanadi, va so`roq gaplar tagma’nosi konnotatsiyalarni tuzishning muhim vositasi bo`lish imkoniga ega. • Himoyaga olib chiqiladigan asosiy holatlar:

• So`roq gaplarning mazmunan tahliliga kirishgan tilshunos olimlar grammatik ma’nolarni yoki oppozitsiya bo’yicha kategoriyalarni bo’linishini belgilash va ma’noning komponenti sifatidagi semani aniqlash muammosiga duch keladilar. Masalan, O.I.Maskalskaya gapning to’liq paradigmatikasini korrelativ qator tarzida tasvirlaydi: darak gap – so`roq gap – undov gap. Bu korrelativ qator binar oppozitsiyaga qo`shilishi mumkin: undov bo’lmagan gap – birinchi bo’lakni darak va so’roq gaplarga bo’lgan undov gap. Bundan tashqari, gaplarni mazmun jihatidan qarama-qarshi qo`yish mumkin, bu ko`p hollarda qilinadi, ularning mazmunan va kommunikativ maqsadi faqat suhbatdoshni xabardor qilish (darak) yoki suhbatdoshni sezishga chorlash (nutqga – talab, harakatga - undash) bo`ladimi yo`qmi undan qat’i nazar. Kommunikativ turlar deb yuritiladigan shunday gaplarning turlari paradigma bo’laklari sifatida ko’riladi va gapning shakllari deyiladi.

• Barcha keltirilgan ishlar umumiy holatda so`roqning mazmun strukturasi jihatdan murakkabligidan dalolat beradi, chunki turli mualliflar turli xil semalarni ta’kidlaydilar. Shu bilan birga uning ochib berish maqsadida semalar bo`yicha tahlilni qo`llashning mumkinligi va maqsadga muvofiqligini tasdiqlaydilar. Ushbu tadqiqotning asosi so`roq gap semantikasida avvalambor denotativ ma’noning mavjudligi bo`lishi mumkin. Denotativ sema sifatida “so`roqlilik” va “manzillilik” ko`zga tashlanadi. So`roqda “darak” semaning paydo bo`lishi ko`chirma ma’no (metaforika) hodisasiga kiradi.

• “ So’roqlilik” va “manzillilik” semalaridan tashqari, bu yerda “so‘roqlilik” kategorial belgi sifatida tushunilishi kerak, boshqa semalar ham mavjud, farqlovchi, masalan, tasdiq yoki inkor, yoki voqelik, imkon, xohish va h.: • ‘‘ If I had the power to disobey you, do you think I’d be here now?’’ • ‘‘ Do you know what I will do if you attempt to keep something from me?’’ he asked just as I got • My hand on the doorknob and was turning it. • I paused, my stomach tightening. ‘‘Kill me?

• Yo`ldosh ma’no muammosiga bugungi kunda katta e’tibor qaratilmoqda, bunda ularning barchasi konnotatsiya umumiy atamasi ostida birlashmoqda. “Lingvistik atamalar lug`ati” da konnotatsiya “so`zning (ifodaning) qo`shimcha mazmuni, unga yo`ldosh semantik yoki stilistik, asosiy ma’noga tushadigan, turli xil ekspressiv- emotsional-baholi birikmalarni ifodalash uchun xizmat qiladigan ottenkalar sifatida” aniqlanadi

• Berilgan sharhga qisqacha yakun yasaydigan bo`lsak, unda ta’kidlash mumkin, konnotatsiyaning mavjud izohlari ko`pgina holda bir-biriga to`g`ri keladi va bir vaqtning o`zida bir-biriga qarama-qarshidir.O`xshashlik konnotatsiya mazmunining ikkinchi xabar sifatida tan olinishida ko`zga tashlansa, farqlanishi esa bu xabar semantikasining konkret, aniq mazmuni va hajmiga borib taqaladi. Biz o`z nuqtai nazarimizni ifodalar ekanmiz, konnotatsiyani, kontekstning bir necha elementlari o`zaro aloqasi natijasida muloqot jarayonida paydo bo`ladigan, qo`shimcha xabarning o`ziga xos turi sifatida tushunishni to`g`ri deb hisoblaymiz. Konnotatsiya asosan tagma’noli ifodalanadi va shu bilan u qo`shimcha ma’lumotning boshqa turlaridan farqlanadi.

• Konnotatsiya so`zlovchining, aynan nutq jarayonida, uning kontekst holatida paydo bo’ladigan fikri va his-hayajonini yetkazish bilan bog`langan.Konnotatsiya denotatsiyadan aynan shunisi bilan ham farq qiladi, ya’ni denotatsiya – bu aniq, asosiy, eksplitsiya qilingan ma’lumot bo`lsa, konnotatsiya esa his etilgan va anglangan voqelik haqidagi implitsit qo`shimcha ma’lumot hisoblanadi. Tilning grammatikasida qo`llanishi bo’yicha konnotatsiya masalasi lingvistikada biryoqlama yechilmayapti, bunday konnotatsiyaning borligi va paydo bo`lishini aniqlashda bir to`xtamlilik yo`q.

• ‘‘ What the—what is that? Gracious goddess, it’s . . . it’s . . .’’8 • ‘‘ Where who is?’’ Aisling asked as she emerged from the room. • ‘‘ Cyrene. I think she went to tail Kostya. Silly, stupid . . . He won’t hurt her if he sees her, will • he?’’ I asked Drake as he came upstairs again. • ‘‘ I see. What are you doing here if you’re a naiad’s twin?’’ • ‘‘ Did you give up morals along with your common sense?’’ I asked. • I couldn’t help myself—I knew that what I was about to do was tantamount to baiting a bull, but I couldn’t stop myself from asking. ‘‘Why me?’’ I made a vague gesture. ‘‘Why do you want me sobadly when there are so many others whom you could have?’’ • Konnotativ ma’noni aniqlash konnotativ ma’nolarni eksplitsiya qilish metodi, ya’ni so`roq gapning, modallikni ifodalaydigan, tegishli modal va boshqa fe’llar, va, so`rovchining savolga munosabatini namoyon qiluvchi, modal so`z va birikmalar bilan to`lishi (kengashi) yordamida ham mumkin: (pushaymon bo`lish); • You said the sept was destroyed, yes?’’ I asked Drake.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси IX сессиясида сўзланган нутқ.–Тошкент, М. Тўп. т.б., 1998. – 312б. 2. Колшанский Г.В. Контекстная семантика. – M.: Наука, 1980, С. 51. 3. Maskalskaya O.I. Grammatik der deutschen Gegenwartssprache. – 3. Aufl . – V .: Vyssaja Skola , 1983. – 344 p ., 1974, P . 105. 4. Хачапуридзе O .Н. Вопросительное предложение (на материале английской диалогической речи): Дис… канд.филол.наук. - Тбилиси, 1966, С.119. 5. Сафаров. Ш. Прагмалингвистика. “Ўзбекистон миллий энциклопедияси”. - Тошкент, 2008, - 300 б. 6. Сафаров Ш.С. Когнитив тилшунослик. – Жиззах : “Сангзор” , 2006. – 92 б. 7. Рахимов А. Лексик ва семантик деривация муаммолари. – Тошкент , 2011. - 170 б . 8 Бушуй Т., Сафаров Ш. Тил қурилиши: таҳлил методлари ва методологияси. – Тошкент: “Фан”, 2007. – 84 б. 9. Jude Deveraux . The Awakening . - New Y ork, 1988 . - 231р 10. Кухаренко В. A . Лингвистическое исследование английской художественной речи/ Учебное пособие. - Одесса, 1973, С. 93-94.

E’TIBORINGIZ E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMATUCHUN RAHMAT

O'xshashlar

“Need” so’zining ko’p ma’nolilik xususiyatlari

Ingliz va o’zbek tilida fonetik stilistik metodlar va frazeologizmni uslubiy qo’llash

Ingliz va o`zbek tillarida so`zlarni bo`g`inga bo`linish qoidalari va bo`g`in hosil bo`lishi muammolari

Baho kategoriyasining ingliz va o`zbek tillarida ifodalanishi

Tashkent - The Capital of Uzbekistan 2