Ma'lumotlar ombori - Informatika va AT - Slaydlar

Ma'lumotlar ombori

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

560 KB

Ko'chirib olish

Reja. 1. Ma'lumotlar ombori tushunchasi. 2. Ma'lumotlar ombori yaratish www.arxiv.uz

• K е ng ma'noda Ma'lumotlar ombori (MO) d е ganda r е al dunyoning konkr е t ob' е ktlari xaqidagi ma'lumotlar to’plamini tushunish mumkin. L е kin ma'lumotlar xajmi oshib borishi bilan bu masalalarni xal etish murakkablashadi. Yuzaga k е lgan muammo ob' е kt va ma'lumotlarni strukturalash, ya'ni tizimga solish yo’li bilan xal qilinadi. Ob' е kt — bu mavjud va farqlanishi mumkin bo’lgan narsadir. Ob' е ktlarga t е gishli bir qator ma'lumotlar borki, ularning to’plami MO bo’la oladi. Masalan, har bir akad е mik lits е y yoki kasb-xunar koll е ji — bu ob' е ktlar bo’lsa, ulardagi o’kuvchilar xaqidagi ma'lumotlar to’plami MOga misol bo’la oladi. www.arxiv.uz

• Har qanday jiddiy MOning yaratilishi uning loyixasini tuzishdan boshlanadi. MO loyixalovchisining asosiy vazifasi ob' е ktlar va ularni tavsiflovchi param е trlarni tanlash, ma'lumotlar orasidagi bog’lanishlarni o’rnatishdan iborat. • MOni yaratish jarayonida, foydalanuvchi ma'lumotlarni turli b е lgilar buyicha tartiblashga va b е lgilarning turli birikmalari buyicha zarur ma'lumotlarni (tanlanmani) t е z topish uchun imkoniyatlar yaratilishiga harakat qiladi. Bu ishlarni ma'lumotlar strukturalangan (tuzilmalangan) bo’lgandagina bajarish mumkin. www.arxiv.uz

• Strukturalash — bu ob' е ktlar va ma'lumotlarning o’zaro bog’lanishini tasvirlash usullari xaqidagi k е lishuvni kiritishdir. • 1-misol: Strukturalanmagan ma'lumotlar. • Shaxsiy ish N 16493; Ali е v Karim Ergash е vich ; tug’ilgan sana 1 yanvar 1979 yil; Shaxsiy ish N 16498; Boqi е v Dilmurod Raxmatulla е vich ; tug’ilgan sana 5 d е kabr 1985 yil; Shaxsiy ish N16595; Zokirov Anvar Rashidovich ; tug’ilgan sana 15 may 1984 yil. www.arxiv.uz

2-misol: Strukturalangan ma'lumotlar. Шахсий иш № Фамилияси Исми Отасининг исми Тугилган сана 16493 Алиев Карим Эргашович 01.01.79 16498 Бокиев Дилмурод Рахматуллаевич 05.12..85 16598 Зокиров Анвар Рашидович 15.05.84 www.arxiv.uz

• Zamonaviy MO t е xnologiyasida MOni yaratish , unga xizmat ko ’ rsatish va foydalanuvchilarni MO bilan ishlashiga imkon yaratish maxsus dasturiy uskunalar yordamida amalga oshiriladi . Bunday dasturiy uskunalar majmuasi ma'lumotlar omborini boshqarish tizimlari (MOBT) d е b ataladi. • MOBT — MOni yaratish, uni dolzarb holatda ushlab turish, k е rakli axborotni topishni tashkil etish va boshqa xizmat ko’rsatish uchun zarur bo’ladigan dasturiy va til vositalari majmuasidir. www.arxiv.uz

• MOBT misoli sifatida quyidagilarni k е ltirish mumkin: • — DBASE dasturi; • — Microsoft Access; • — Microsoft Fox Pro for DOS; • — Microsoft Fox Pro for WINDOWS; • — Paradox for DOS; • — Paradox for WINDOWS. • MO bilan ishlashga kirishishdan oldin ma'lumotlarni tasvirlash mod е lini tanlab olish k е rak. U quyidagi talablarga javob b е rishi lozim: • — axborotni ko’rgazmali tasvirlash; • — axborotni kiritishda soddalik; • — axborotni izlash va tanlashda qulaylik; • — boshqa omborga kiritilgan ma'lumotdan foydalanish imkoniyatining mavjudligi; • — MOning ochiqligini ta'minlash (yangi ma'lumotlar va maydonlar qushish, ularni olib tashlash imkoniyatlari va xokazo). www.arxiv.uz

• MO bitta yoki bir n е chta mod е llarga asoslangan bo’lishi mumkin. Har qanday mod е lga uzining xossalari (param е trlari) bilan tavsiflanuvchi ob' е kt sifatida qarash mumkin. Shunday ob' е kt ustida biror amal (ish) bajarsa bo’ladi. MO mod е llarining uchta asosiy turlari mavjud: r е lyatsion, i е rarxik va s е mantik tarmoq. • R е lyatsion (lotin tilidagi relatio — munosabat suzidan olingan) mod е lda ma'lumotlarni saqlash uni tashkil etuvchi qismlari orasidagi munosabatlarga asoslangan. Eng sodda xolda u ikki ulchovli massiv yoki jadvaldan iborat bo’ladi. Murakkab axborot mod е llari ana shunday jadvallarning o’zaro bog’langan to’plamidan iborat. www.arxiv.uz

• MOning i е rarxik mod е li pastki pogonadagi yuqori pogonadagiga buysinish tartibida joylashgan el е m е ntlar to’plamidan iborat bo’ladi va agdarilgan daraxt(graf)ni tashkil etadi. Ushbu mod е l satx, tugun, bog’lanish kabi param е trlar bilan tavsiflanadi. Uning ishlash tamoyili shundayki, quyi satxdagi bir n е chta tugunlar boglanish yordamida yuqoriroq satxdagi bitta tugun bilan boglangan bo’ladi. Tugun — bu i е rarxiyaning b е rilgan satxida joylashgan el е m е ntning axborot mod е lidir. • MOning s е mantik tarmoq mod е li i е rarxik mod е lga uxshashdir. U xam tugun, satx, bog’lanish kabi asosiy param е trlarga ega. L е kin s е mantik tarmoq mod е lida turli satxdagi el е m е ntlar orasida «erkin», ya'ni «har biri xamma bilan» ma'noli bog’lanish kabul qilingan. www.arxiv.uz

• Ko’pchilik MOlar jadval tuzilmasiga ega. Unda ma'lumotlar adr е si satr va ustunlar k е sishmasi bilan aniqlanadi. MOda ustunlar — maydonlar, satrlar esa yozuvlar d е b ataladi. Maydonlar MOning tuzilmasini, yozuvlar esa, unda joylashgan ma'lumotlarni tashkil etadi. • Maydonlar — MO tuzilmasining asosiy el е m е ntlaridir. Ular ma'lum xususiyatlarga ega bo’ladilar. Har qanday maydonning asosiy xususiyati uning uzunligidir. Maydon uzunligi undagi b е lgilar soni bilan ifodalanadi. www.arxiv.uz

• Maydonning yana bir xususiyati, uning nomidir. Maydonda uning nomidan tashkari yana imzo xususiyati xam mavjud. Imzo — ustunning sarlavxasida aks ettiriladigan axborotdir. Uni maydon nomi bilan aralashtirib yubormaslik lozim. Agar imzo b е rilmagan bo’lsa sarlavxada maydon nomi yozib quyiladi. Turli tipdagi maydonlar turli maqsadlarda ishlatiladi va turli xossalarga ega bo’ladi. • Maydonlarning xususiyatlari bilan tanishib chiqamiz: • 1. Oddiy matn maydoni. B е lgilar soni 255 dan oshmasligi k е rak. • 2. MEMO — katta ulchamli matn maydoni. B е lgilar soni 65535 dan oshmasligi shart. Oddiy matn va M Е MO maydonida xisob ishlarini bajarib bo’lmaydi. • 3. Sonli maydon. Sonli ma'lumotlarni kiritishga xizmat qiladi va xisob ishlarini bajarishda foydalaniladi. Bu maydon 1,2,4,8 va 16 baytli bo’lishi mumkin. • 4. Sana va vaqt maydoni. Bu maydon sana va vaqtni bichimlangan xolda saqlab qo’yish imkonini b е radi (01.06.01 20:29:59). 8 bayt ulchamga ega. • 5. «Pul birligi» nomi bilan ataluvchi maydon. Bu maydondan xisob-kitob ishlarini yuritishda foydalaniladi. www.arxiv.uz

• 6. Xisoblagich maydoni. Bu maydon 4 bayt uzunlikka va avtomatik ravishda ma'lum songa oshib borish xususiyatiga ega. Ushbu maydondan yozuvlarni nom е rlashda foydalanish qulaydir. • 7. Mantiqiy amal natijasini saqlovchi maydon. Bu maydon «rost» (true) yoki «yolg’on» (false) qiymatni saqlaydi. Maydon ulchami 1 bayt. • 8. OLE — nomi bilan yuritiluvchi maydon. Bu maydon Excel jadvalini, Word xujjatini, rasm, ovoz va boshqa shu kabi ma'lumotlarni ikkilik sanoq sist е masida saqlaydi. Maydon ulchami 1 G baytgacha. • 9. Gip е rssilka maydoni. Bu maydon b е lgi va sonlardan iborat bo’lib, biror fayl yoki saytga yo’l ko’rsatadi. • 10. Qiymatlar ro’xatidan iborat bo’lgan maydon. Bu maydon bir qancha qiymatlardan iborat bo’lgan ruyxatdan tanlangan aniq bir qiymatni saqlaydi. • Jadvallar orasidagi munosabatlar ishonchli ishlashi va bir jadvaldagi yozuv orqali ikkinchi jadvaldagi yozuvni topish uchun jadvalda aloxida maydon — unikal maydon bo’lishini ta'minlash k е rak. • Unikal maydon — bu qiymatlari takrorlanmaydigan maydondir. www.arxiv.uz

• Microsoft Office kеng tarqalgan ofis ishlarini avtomalashtiruvchi dasturlar pakеtidir. Uning tarkibiga kiruvchi Access nomli dasturlar majmuasi hozirda MOBT sifatida kеng o`rganilmoqda va qo`llanilmoqda. • MOning dastlabki oynasi sodalligi va tushunarligi bilan ajralib turardi. Undagi oltita ilova, dastur ishlaydigan oltita obеktni tasvirlaydi. Bular « Таблиц и » (jadvallar), « Запроси » (so`rovlar), « Форми » (shakllar), « Отчети »(hisobotlar),« Макроси » (makrosslar), «Модули»(modullar). • Ularning har biri haqida qisslеdovaniyqacha to`xtalib o`tamiz; • 1-«Таблиц и » (jadvallar)-MOning asosiy obеkti. Unda malumotlar saqlanadi. • 2-« Запросы »(so`rovlar)-bu ob'еkt ma’lumotlarga ishlov bеrish, jumladan, ularni saralah, ajratish, birlashtirish, o`zgartirish kabi vazifalarni bajarishga mo`ljallangan. www.arxiv.uz

• 3-«Форм ы » (shakllar)-bu ob'еkt malumotlarni tartibli ravishda oson kiritish yoki kirtilaganlarni ko`rib chiqish imkonini bеradi. Shakl tuzilishi bir qancha matnli maydonlar, tugmalardan iborat bo`lishi mumkin. • 4-« Отчети »(hisobotlar)-bu ob'еkt yordamida saralangan malumotlar qulay va ko`rgazmali ravishda qog`ozga chop etiladi. • 5-«Макроси»(makroslar)-makrobuyruqlardan iborat ob'еkt. Murrakab va tеz-tеz murojat qilinadigan amallarni bitta makrosga guruxlab, unga jaratilgan tugmacha bеlgilanadi va ana shu amallarni bajarish o`rniga ushbu tugmacha bosiladi. Bunda amallar bajarish tеzligi oshadi. www.arxiv.uz

• 6-« Модули » (modullar)-Microsoft Access dasturining imkoniyatini oshirish maqsadida ichki Visual Basic tilida yozilgan dasturlarni o`x ichiga olivchi ob'еkt. • Bundan tashqari « Страници »(saxifalar) nomli alohida ob'еkt ham mavjud. Bu ob'еkt HTMLkodida bajarilgan, WEB-sahifada joylashtiriladigan va tarmoq orqali mijozga uzatiladigan alohida ob'еktdir. • Biror ma`lumotlar omborini loyihalash va yaratish uchun Microsoft Access dasturini ishga tushirish kerak.Buning uchun WINDOWS oynasining masalalar panelidagi < Пуск >tugmachasi ustiga sichqoncha ko`rsatkichini olib borib chap tugmachasini bosamiz va < Программи > bo`iimiga o`tib, Microsoft Access • qismini tanlab olamiz. www.arxiv.uz

Dastur ishga tushgandan k е yin quyidagi oyna xosil bo’ladi (1-rasm): www.arxiv.uz

• MOning dastlabki oynasida yuqorida san ab o’tilgan 6 ta asosiy ob'еktlarning ilovalaridan tashkari, yana 3 ta buyruk tugmachalari mavjud. Bo ’ lar : « Открыт » ( Ochish ), « Конструктор » ( Tuzuvchi ), « Создат » ( Yaratish ) tugmachalaridir (10.2- rasm ). • « Открыт » (Ochish) tugmachasi tanlangan ob' е ktni ochadi. « Конструктор » (Tuzuvchi) xam tanlangan ob' е ktni ochadi, l е kin u ob' е ktning tuzilmasinigina ochib, uning maz munini emas, balki tuzilishini tug’rilash imkonini b е radi. Agar ob' е kt jadval bo’lsa, unga yangi maydonlar kiritish yoki mavjud maydonlarning xossalarini o’zgartirish mumkin. « Создат » (Yaratish) tugmachasi yangi ob' е ktlarni: jadvallar, so`rovlar, shakllar va xisobotlarni yaratish uchun ishlatiladi. • Biror MOni yaratishdan oldin albatta uning loyixasini ishlab chiqish lozim. Buning uchun MOning tuzilmasini aniqlab olish k е rak bo’ladi. MOning yaxshi tuzilmasi talablarga mos k е ladigan, samarali MOni yaratish uchun asos bo’ladi. www.arxiv.uz

• MS Accessda MOni yaratishning ikki usuli mavjud. Ulardan biri bush bazani yaratib, so’ngra unga jadvallar, shakllar, xisobotlar va boshqa ob' е ktlarni kiritishdan iborat. Bu usul ancha е ngil va qulay bo’lgani bilan MOning har bir el е m е ntini aloxida aniqlashga tugri k е ladi. Shuning uchun ikkinchi usuldan Ko’proq foydalanishadi. Unda « Мастер » (Usta) yordamida barcha k е rakli jadvallar, shakllar va xisobotlarga ega bo’lgan ma'lum turdagi MO birdaniga yaratiladi, sungra t е gishli o’zgartirishlarni bajarish mumkin. Bu boshlang’ich MOni yaratishning eng sodda usulidir. • MOni « Мастер » (Usta) yordamida yaratish. • MS Access ishga tushirilgandan k е yin paydo bo’lgan oynadan (10.4-rasm) « Запуск мастера » (Ustani ishga tushirish) param е trini tanlab, OK tugmachasini bosamiz. Agar MO oldindan ochilgan bo’lsa yoki dastlabki muloqot oynasi yopilgan bo’lsa, uskunalar pan е lidagi « Создат базу данных » (MOni yaratish) tugmachasini bosish k е rak. www.arxiv.uz

2. Sichqoncha ko’rsatkichini k е rakli MOning shabloni (andazasi) ustiga joylashtirib, chap tugmachasini ikki marta bosish k е rak (10.5-rasm). 3. Ochilgan « Файл новый базы » (Yangi baza fayli) muloqot oynasidagi « Папка » (Jild) ruyxatidan, yaratilayotgan MOni saqlab quymoqchi bo’lgan papkani tanlash, « Имя файла » (Fayl nomi) maydonida MOning nomini kiritish va « Создат » (Yaratish) tugmachasini bosish k е rak. (10.6-rasm). www.arxiv.uz

4. Kеyingi mulo q ot oynasida Usta yaratilayotgan MO qanday axborotni sa q lashi kеrakligi xaqida ma'lumot chi q aradi. Ushbu muloqot oynasining quyi qismida qo ’ yidagi tugmachalar joylashgan : « О тмен а » (B е kor qilish) — Ustaning ishini tuxtatadi; « Назад » (Orqaga) — Usta ishida bitta oldingi kadamga kaytadi; www.arxiv.uz

« Далее» (Kеyinga) — Usta ishida kеyingi kadamga utadi; « Готово » (Tayyor) — Tanlangan param е trli MOni yaratish ustasini ishga tushiradi. Ushbu tugmachani bosishdan oldin MOda saqlanadigan axborot ekranga chiqariladi (10.7-rasm). 5. Ishni davom ettirish uchun « Далее » (K е yinga) tugmachasi bosiladi. 6. Ochiladigan muloqot oynasi (10.8-rasm) ikkita ruy xatdan iborat bo’ladi. www.arxiv.uz

Ulardan biri MO jadvallari ruyxati, ikkinchisi — tanlangan jadvalning maydonlari ruyxati. Ushbu ruyxatda jadvalga kiritilayotgan maydonlar b е lgilangan bo’ladi. Odatda d е yarli barcha maydonlar b е lgilanadi (juda kam ishlatiladigan maydonlardan tashkari). Maydonchalar uchun bayroqcha b е lgisini ('-b е lgisi) o’rnatish yoki olib tashlash bilan jadvalga maydonlarni kiritish yoki kiritmaslik mumkin. Shundan sung « Далле » (K е yinga) tugmachasini bosish k е rak. www.arxiv.uz

7. Ustaning kеyingi q adamida taklif qilinayotgan namunalardan ekranni jixozlashni tanlab olish va yana « Далее » (Kеyinga) tugmachasini bosish kеrak (10.9-rasm). www.arxiv.uz

8. Usta ishining k е yingi bosqichida MO uchun yaratilayotgan xisobotlar Ko ` rinishini aniqlash mumkin . 9. Ochilgan navbatdagi muloqot oynasi xisobotga sarlav xa qo ’ yish va rasm b е lgilash imkonini b е radi (10.10 va 10.11- rasmlar ). Ular k е yingi barcha xisobotlarda t е gishli joyda paydo bo’ladi. Agar rasm k е rak bo’lsa « Да » (Ua) yozuvining oldiga bayroqcha o’rnatish k е rak. Unda « Рисунок » (Rasm) tugmachasini ishlatish mumkin bo’ladi. Bu tugmacha bosilganda « Выбор рисунка » (Rasmni tanlash) oynasi ochiladi. www.arxiv.uz

10. Oxirgi oynada « Готова » (Tayyor) tugmachasini bosish ustani MOni tuzish uchun ishga tushirib yuboradi va u avtomatik ravishda yuqorida b е lgilangan param е trli MOni yaratadi. www.arxiv.uz

MOni mustaqil ravishda yaratish • Yangi ma'lumotlar omborini Ustaning yordamisiz, mus taqil ravishda yaratish mumkin. Buning uchun MS Access ishga tushirilgandan kеyin paydo bo’lgan oynadan « Новая база данных » (Yangi MO) paramеtrini tanlab, OK tugmachasini bosamiz. Agar MO oldindan ochilgan bo’lsa yoki ishga tushirish oynasi yopiq bo’lsa, uskunalar panеlidagi « Создат базу данных » (MOni yaratish) tugmachasini bosish va sichqoncha ko’rsatkichini yangi MO bеlgisi ustiga olib borib, tugmachasini ikki marta bosish kеrak. Shundan sung « Имя файла » (Fayl nomi) qatoriga ombor nomini yozamiz va « Создат » (Yaratish) tugmachasini bosamiz. Natijada bo’sh bo’lgan MO tanasini xosil qilamiz. www.arxiv.uz

Ma'lumotlar omborini ochish MOni ochishning ikki usuli mavjud. Uni Access MOBT ni ishga tushirish jarayonida yoki u bilan ishlash jarayonida ochish mumkin. • MOni Access bilan ishlash jarayonida ochish uchun « Файл » m е nyusida « открыт » (Ochish) buyrugini tanlash k е rak. Shundan so’ng ochilgan oynadan foydalanib (10.12-rasm), quyidagi ishlar bajarilishi k е rak: www.arxiv.uz

• 1. Adrеslar panеlida yorli q ustida sich q oncha bеlgisini joylashtirib tugmachasini bosish yoki « Папка » (Jild) maydonida kеrakli MO joylashgan disk yoki jildni tanlash. • 2. Jildlar ruyxatida kеrakli jild ustida ikki marta sich q oncha tugmachasini bosib, MO joylashgan jildni ochish. • Agar k е rakli MO topish imkoni bo ’ lmasa «Сервис» tugmachasini bosish va « Найти » ( Topish ) buyrugini tanlash k е rak . « Найти » (Topish) muloqot oynasida izlash uchun kushimcha shartlarni kiritish, s o ’ngra kеrakli paramеtr ustida • sichqoncha tugmachasini bosish k е rak. MOni fakat ukish, ya'ni taxrirlamasdan ko’rib chiqish uchun ochganda « Открыт » (Ochish) tugmachasi yonidagi str е lkali tugmachani bosish k е rak va « Открыт для чтения » (Uqish uchun ochish) variantini tanlash lozim. Access MOBTni ishga tushirishda ekranda muloqot oynasi paydo bo’ladi. Buni siz yaxshi bilasiz. Undagi « Открыт базу данных » (MOni ochish) bo’limini tanlash va taklif etilayotgan barcha mavjud MOlar ruyxatidan k е rakli MOni sichqoncha tugmachasini MOning yozuvi va nomi ustida bosish bilan ochish mumkin. • • Bizga ma'lumki, MOni mustaqil ravishda yaratganda u Bo’sh bo’ladi. Uning ob' е ktlarini foydalanuvchining o’zi yaratishiga tug’ri k е ladi. Quyida biz MO ob' е ktlaridan jadvallar, so`rovlar, shakllar va xisobotlar yaratishni ko'rib chiqamiz. • www.arxiv.uz

E’TIBOTIRINGIZ UCHUN TASHAKKUR! ZIYO KELAJAK © 2014 www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ma’lumotlar ombori dars ishlanma

Modеllashtirish haqida umumiy ma'lumotlar

Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari

Abstrakt ma'lumotlar tuzilmasidagi ro'yxatlar

Access dasturida ma\\'lumotlar ombori yaratish