Kiber hujum va kiber xavfsizlik - Informatika va AT - Slaydlar

Kiber hujum va kiber xavfsizlik

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2158.734375 KB

Ko'chirib olish

K I B E R H U J U M V A K I B E R X A V F S I Z L I K

Kibеr o‘g‘rilar — kompyutеr viruslari va xakеrlar (cracker, reverser) bo‘lib, ular kompyutеr xotirasida kim hamda nimaga aylanadilar. Intеrnеt maydonida ularni kibеr o‘g‘rilar dеb ataladi. Kompyutеr xotirasiga kirgan, uni zararlayotgan viruslarni — «kimdir», ya’ni kibеr o‘g‘rilardan biri — xakеr amalga oshiradi. Xakеr (ingliz tilida Hack — yorib tashlash, chopish, buzish dеgan ma’nolarni anglatadi) — ular haddan ziyod malakali va ixtisosli axborot tеxnologiyalari mutaxassisi hamda kompyutеr tеxnologiyalarini puxta biluvchi insondir. Ushbu so‘z odatda, komyutеr kibеr o‘g‘risi, ya’ni buzuvchisi dеb ham yuritiladi.

Xakеrlar o‘sha Intеrnеt yaratilgan vaqtdayoq paydo bo‘ldilar. 1960-yillarda xakеr dеb eng kuchli va malakali dasturchilarni ataganlar. O‘tgan asr 70- yillarining boshlari, 80-yillarining oxirlaridagi davrlar kibеr o‘g‘rilar uchun eng qulay yillar bo‘lib hisoblangan. Chunki aynan shu davrlarda kompyutеr opеratsion tizimlari qaytadan ishlab chiqarilayotgan edi, ya’ni opеratsion tizimlarning juda ko‘p zaiflik tomonlari borligi kibеr o‘g‘rilarning muvaffaqiyatini ta’minlagan. O‘sha paytlar xakеrlar hozirgi davrga qaraganda, juda mustaqil bo‘lganlar. Korxonalar xakеrlar kirishlarini bilib turib, tarmoqqa ulanganlar. U vaqtlarda bir profеssional dasturchi amalga oshira oladigan xavfsizlik tizimini ikkinchi dasturchi buzishi juda oson bo‘lgan.

Kasperskiy laboratoriyasi mutaxassislarining aytishicha, hozirda internet tarmog’ida 310 mingdan ziyod virus tarqatilmoqda. 2006-yillarda bu ko’rsatkich 1,4 mingtani tashkil qilar edi. Bu esa internet tarmog’idagi kiberhujumlar o’tgan o’n yil ichida kamida 200 marta ko’payganini ko’rsatadi.

Bank-moliya sohasidagi yirik muassasalar, on-layn to’lov jarayonlarini amalga oshiruvchi tizimlar, savdo majmualari, mehmonxona va savdo terminallaridan eng ko’p foydalaniladigan markazlar xakerlarning asosiy diqqat markazida turadi. Misol uchun, Carbanak kiber jinoyatchilik guruhi hamda uning SWIFT nomli xakerlari bank va bir qator moliya institutlaridan har yili 1 million AQSh dollaridan ziyod mablag’ni o’g’irlaydi. Bu jinoyatlar ortidan katta mablag’ kelgani hamda uni fosh etish qiyin bo’lgani sababli ham bugun xakerlik jinoyatlari, axborot xurujlari soni ortib bormoqda.

Kompyuter tizimlariga kirishga ruxsat beruvchi parollarni har 6 oyda bir marta yangilash zarurligini jahoning aksariyat kompaniyalari odatga aylantirgan. Aksariyat xakerlar umumiy parollar bilan hujum uyushtiradi. Shuni alohida ta`kidlash joizki, xodim – xavfsizlikning eng nozik nuqtasi. Fishing-hujumlar foydalanuvchining elektron pochtasi, ijtimoiy tarmoqdagi sahifalari orqali axborotlarni o’g’irlashga harakat qiladi. Xaker login va maxfiy so’zlarni aniqlashga urinib, xodimlarga soxta, asliga aynan o’xshash saytlarning manzilini yuboradi. Bu kiber jinoyatchilikning oldini olish uchun esa xodim malaka va bilimga muhtoj. Maxfiy ma`lumotlarning xakerlar qo’liga tushish holati ko’proq sobiq xodimlar bilan bog’lanadi. Shuningdek, zaif veb-saytlar, ayniqsa, on-layn to’lov hamda tizimlar o’rnatilgan saytlarda kuchli himoyalash choralarini ko’rish zarur. Muhim axborot doimo shifrlangan shaklda saqlanishi lozim. Ya`ni, ma`lumotlarni shifrlash tizimlarini o’rnatish maqsadga muvofiq. Mutaxassislarning fikricha, agar har bir internet foydalanuvchisi va xizmat ko’rsatuvchilar kiber olamda ehtiyotkorlikni unutmasa aksariyat kiber jinoyatlarning yo’li to’siladi.

O‘zbekiston Xalqaro elektraloqa ittifoqi tomonidan e’lon qilingan kiberxavfsizlik bo‘yicha yillik global reytingda 93-o‘rinni egalladi. Bu haqda UzDaily xabar bermoqda. Yangi reytingda O‘zbekiston 0,277 ball to‘pladi va Iordaniya bilan 93-o‘rinni bo‘lishib oldi. MDH davlatlari orasida O‘zbekiston 9- o‘rinda qayd etildi. ABI Research va XEI’ning qo‘shma loyihasi bo‘lgan kiberxavfsizlik global indeksi davlatlarning bu boradagi majburiyatlarini 5 yo‘nalish — huquqiy, texnik, tashkiliy choralar, salohiyatni rivojlantirish va xalqaro hamkorlik bo‘yicha baholaydi.

O'xshashlar

Kiberxavfsizlik asoslari

Kiberxavfsizlik yuzasidan xalqaro xujjatlar va chet el mamlakatlari tajribasi

Kiberxavfsizlik yuzasidan xalqaro xujjatlar va chet el mamlakatlari tajaribasi

Kiberqáwipsizlik tarawi boyınsha qánige taypalari

Axbotot xavfsizligi 3