Internet asoslari - Informatika va AT - Slaydlar

Internet asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

753 KB

Ko'chirib olish

InternetInternet asoslariasoslari EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirov www.arxiv.uz

EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud BotirovBu namoyish davomida quyidagi savollar bilan Bu namoyish davomida quyidagi savollar bilan tanishamiz:tanishamiz: • Internet, intranet ta’rifi va uning tarixi • Internetning rivojlanishi • Internet tarmog’i xarakteristikalari • Internet arxitekturasi • Internet tarmog’iga ulanish • Bevosita ulanish • Telefon tarmoqlarining turlari. • SLIP и PPP • Qo'ng ' iroq bo'yicha ulanish (Dial-up Access, D ial-up) • UUCP bo'yicha ulanish • Boshqa tarmoqlar bo'yicha ulanish • Protokollar, mijozlar va serverlar . • Internet xizmatlari • Telnet • Telnet seansi • FTP • Matnli FTP-mijoz • Grafik FTP-mijoz • Elektron pochta (E-mail) • E-mail: Outlook Express mijozi • Usenet - elektron teleanjumanlar xizmati • Netscape Navigator brauzerining Usenet mij ozi • Gopher • World Wide Web (WWW, 3W) • Taqsimlangan axborot tizimi • Turfa muhit(Multimedia) • Gipermatn , gipermedia. HTML tili. • Web brauzerlari • TCP/IP protokoli (uzatishni boshqarish proto koli/tarmoqlararo protokol) www.arxiv.uz

INTERNET, INTRANET TA’RIFI VA UNING TARIXIINTERNET, INTRANET TA’RIFI VA UNING TARIXI  Internet - ja h on b o‘ yicha kompyuterlar tarmo q laridan tuzilgan yaxlit tarmo q b o‘ lib , ular yagona “ til ”- andoza- q oidalar majmui asosida a h borot almashadilar. Yagona andoza sifatida h ozirgi kunda TCP/IP andozasi q o‘llanadi. K o‘ ngilli tarzda Internet jamiyati ( ISOC , E-mail manzili: membership@isoc.org ) , tashkilotlar aro muvofi q lashtirish vazifalarini bajaradi. Internet jahon tarmoqlar tarmog‘i bo‘lgani uchun uning yagona va butunlay bosh q aruvchi egasi y o‘q , lekin unga ulangan axborot tarmo q larining, shu jumladan Intranetlarning egalari va bosh q aruvchilari mavjud. Intranet - biror yuridik shaxs(vazirlik, kompaniya, tashkilot, korxona, ta'lim muassasasi va sh.o‘.)ga tegishli kompyuter tarmog‘i bo‘lib, u Internetda sinovlardan yaxshi o‘tgan axborot texnologiyalari asosida yaratiladi. "Intranet" tushunchasi 1994 yildan boshlab, Internetda Web texnologiyalari muvaffaqiyatli sinovlardan o‘tib zo‘r e'tibor qozongandan so‘ng paydo bo‘ldi. Zero Intranetni Web texnologiyasisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Intranet nafaqat Internet xizmatlarini , balki uning egasi uchun zarur bo‘lgan harqanday boshqa axborot xizmatlarini ko‘rsatishi mumkin. Shuning uchun ham Intranet o‘zining qo‘shimcha andozalari(protokollari)ga ega bo‘ladi. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Intranet ko‘p qatlamli tuzilmaga ega bo‘lib , uning eng quyi qatlami tarmoq qatlamidir. Bu qatlam tarmoq uch sath(fizikaviy, kanal, tarmoq)ga tegishli jihozlari(kabel , modem , uzib-ulovchilar , marshrut beruvchilar va sh.o‘.)dan va dastur ta’minotining mantiqiy komponentlari(malumotlarni uzatish protokollari , xatolarni nazorat qilish , marshrutlash dasturlari)ni o‘z ichiga oladi. Tarmoq qatlami platforma qatlami(kliyentlar va serverlarning tarmoq apparat -dastur ta’minoti) bilan birgalikda Intranetning infratuzilmasini tashkil etadi. Ularga mos tarzda Intranetning barcha vazifalarini bajarish uchun zarur dasturiy vosita(Ma’lumot va bilimlar bazalari , axborot robotlari , izlash mashinalari , avtomatlashtirish tizimlari va sh.o‘.) lar shakllantiriladi. Internet davlat buyurtmalarini bajarishda tashkilotlarning birgalikda olib boriladigan faoliyatlarini yengillashtirish maqsadida 70-yillarning oxirida (1969) A Q SH mudofaa vazirligining loyi h asi asosida yuzaga kelgan. Bu boshlan g‘ ich tarmo q ARPAnet (Advanced Research Projects Agency) b o‘ lib avvalo Kaliforniya va Yuta shtatlaridagi 4 tagina kompyuterni o‘ zaro bo g‘ lagan. Keyinchalik bu tarmo q kengayib 80- yillar oxirida A Q SH milliy ilmiy jamiyatining ixtiyoriga topshirilib NSFnet shaklida rivoj topgan. Mazkur tarmo q h ozirgi Internetning tayanch tarmo g‘ i h isoblanadi. Internet bu tarmo qq a bosh q a tarmo q larning ulanishi or q ali muttasil rivojlanishda davom etmo q da. Internetdan tash q ari unga ulanib Internet xizmatlarini ayrimlarini h amda bosh q a axborot xizmatlarini musta q il bajaradigan o‘ zga tarmo q lar h am movjud (masalan, CompuServe, America Online, BBS. ) . Shuning uchun foydalanuvchi axborot tarmo g‘ ini tanlaganda bu tarmo q Internet xizmatlaridan q aysi turlaridan foydalanish imkoniyatini yaratishga q odir ekaniga alo h ida e’tibor berishi lozim. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

1994 yil o‘ rtalarigacha keng foydalanuvchilar ommasi tomonidan internetga q izi q ish y o‘q edi, chunki unga ulanish va unda ishlash texnologiyasi oddiy foydalanuvchilar uchun q ulay emas edi. Internetdan yalpi foydalanishda birinchi q adam WEB texnologiyasining yuzaga kelishi b o‘ ldi. WEB texnologiyasining yaratilishi shaxsiy kompyuter (SHK)lar yaratilishiga o‘ xshash revolyutsion h odisa deb q aralmo q da. Bu texnologiyaning ajoyib tomoni shundaki, ishni kichik sarf-xarajatlardan boshlash mumkin. Bunda vara q lovchi dastur (brouzer, navigator) va WEB - server b o‘ lsa kifoya. WEB -serverni esa tashkilotda bor b o‘ lgan kompyuterda q ilsa b o‘ ladi, va h arbir yangi rivojlantirish natijasida salmo q li natijalarga erishish mumkin. SHK yaratilguncha h am h isoblash resurslariga b o‘ lgan yondoshuv 1-10 mln kishi b o‘ lgan b o‘ lsa, SHK yaratilgandan s o‘ ng foydalanuvchilar soni 10-50 marta ortgan edi. Hozirgi kunda ja h on b o‘ yicha 100-200 mln. SHK ishlab turibdi, lekin 100 mln. Yer yuzi a h olisidan bor y o‘g‘ i 2% tini tashkil etadi. WEB texnologiya yaratilishi bilan a h olini yangidan yangi q atlamlari kompyuterdan foydalanishni boshladi. Bulardan 2 alo h ida q atlamlarni ajratib k o‘ rsatilsa, bular: 1) jamiyat elitar guru h i- Tashkilot ra h barlari, bank prezidentlari, menejerlar, davlat ma’sul xizmatchilari. 2) A h olini keng q atlamlari- uy bekalari, nafa q ax o‘ rlar, bolalar. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Internet i nformatika b o‘ yicha mutaxassis b o ' lmaganlar h isobiga juda tez o‘ smo q da: doktorlar, q uruvchilar, tarixchi, h u q u q shunoslar, moliyachilar, sportchilar, sayo h atchilar, din xodimlari, artistlar, yozuvchilar, rassomlar. WEB texnologiyasi kompyuterga bo‘lgan avvalgi q arashlarni batamom o‘zgartirib yubordi. Buning h ammasi odam va kompyuter interfeysining soddalashganidadir. Internet "YADRO" sini NFSnet National ( Science Foundation Net ) tayanch tarmo g‘ i tashkil etib, AQSH h ududi b o‘ ylab tarqalgan 10 dan orti q tuguni kabel orqali o‘ zaro birlashtirilgan. Unda axborot oqimining tezligi sekundiga 45 megabayt atrofida (1- rasm). EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud BotirovTayanch tarmoq tuguni CompuServe, America Online, BBS. -Bular Internetning to’la qonli qismlari emas.National Science Foundation Net Tayanch tarmoq 45 MGbit/sekund Kabel, Radio, yoki Yo’ldosh orqali yuqori tezlikdagi aloqa Foydalanuvchi klient (klient - komputerlar) 1- rasmAQSH AQSH hh ududi bududi b o‘o‘ ylab tarqalgan kabel orqali ylab tarqalgan kabel orqali o‘o‘ zaro zaro birlashtirilgan komputerlarbirlashtirilgan komputerlar www.arxiv.uz

Boshqa kompyuterlar shu tugunlarga t o‘g‘ ridan t o‘g‘ ri ulangan b o‘ lib ular h am yu q ori tezlikda axborot uzatadilar. Ulardan bosh q a kompyuterlar keyingilarga ulangan va h .k., foydalanuvchining kompyuterlari (kliyentlar) daraxtsimon tuzilmadagi barglarga o‘ xshab k o‘ payib boradi, shu tari q a ja h on axborot tarmo g‘ i internet shakllanib, u muttasil tara qq iy etmo q da. Tayanch tarmo qq a bevosita yoki bilvosita ulangan bosh q a tarmo q lar, Internetning asosiy xizmatlarini o‘ zida mujassamlashtirgan h olda internetning q ismlarini tashkil etuvchisi h isoblanadi. Agar biror mamlakatdagi biror kompyuter tayanch tarmo q ni bo g‘ lagan kompyuterga ulangan b o‘ lsa bu mamlakat Internetga ulanganidir. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

WWW.WWW. Jahon Web to Jahon Web to ' ri.ri. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

NUA ( ) ma'lumotiga ko’ra, jahondagi Internetdan foydalanuvchilar 2000 yil iyun oyida 332 million kishidan oshdi. 0102030405060708090100 Afrika Osiyo-Tinch okean mintaqasi Yevropa O'rta Sharq AQSH va Kanada Janubiy Amerika EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud BotirovMintaqalar Mintaqa Afrika Osiyo - Tinch okean mintaqasi Yevropa O’rta Sharq AQSH va Kanada Janubiy Amerika Foydalanuvchilar soni mln. % 2.27 0,81 75.5 22,74 91.82 27,65 1.90 0,57 147.48 44,42 13.19 3,97InternetningInternetning rivojlanishirivojlanishi Internetga 80- yillarda o’quv muassasalari, davlat agentligi, xalqaro tashkilotlar va tijorat firmalari kiritildi. 90 - yillarda Internet juda tez sur’atlar bilan o'sishni boshidan kechirgan, hozirgi kunda Internetga millionlab foydalanuvchilar ulangan, ularning taxminan yarmi tijorat bo'yicha foydalanuvchilar. Hozir Milliy Axborot Infrastrukturasi (NII) asosida foydalanilmoqda. www.arxiv.uz

Ovum analitik firmasida chop etilgan hisobotga asosan kelasi olti yil ichida Internetga ulanganlar soni to’rt baravarga ortadi. 2005 yilda onlayn foydalanuvchilari soni 500 mln ga yetishi hisob qilinmoqda. Shulardan:  206 mln.i tarmoqqa ulanuvchi (kommutatsiya) telefon yo’llari orqali ulanadi;  17,5 mln .i esa oddiy kanal orqali ulanadi. Rivojlanayotgan davlatlarda foydalanuvchilar soni tezlik bilan o'smoqda, asosan Lotin Amerikasi va Sharqiy Yevropada. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

 Internet Arxitekturasi  Internet tarmog’iga ulanish  Internet xizmatlari  TCP/IP protokoliInternet tarmog’i xarakteristikalariInternet tarmog’i xarakteristikalari EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Mahalliy tarmoq Mahalliy tarmoq… … Hudud tarmog'i 1 Hudud tarmog'i D Negiz tarmoq …Internet ma'lumotlarni turli xil tezlikda berishdan tashqari ko'p qatlamli strukturaga ega. Negiz tarmoq, Internet tarkibidan ajralib optik kanallarda foydalanilmoqda. Unga hudud tarmoqlari ulangan bo'lib, o'z navbatida ular mahalliy(lokal) tarmoqlar bilan ta'minlangan. InternetInternet arxitekturasiarxitekturasi Mahalliy tarmoq Mahalliy tarmoq EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Internet tarmog’i bilan foydalanuvchilarning o'zaro imkoniyati. Internet ga ulanishning bir qancha turi mavjud. Ulanish turiga qanchalik ko’p hizmat ko’rsatish imkoniyat yaratilsa, va u qanchalik katta ahborot tezligiga ega bo'lsa u shunchalik qimmatdir. Internet tarmog’iga ulanishInternet tarmog’iga ulanish – Bevosita ulanish – SLIP va PPP bo'yicha ulanish – Qo'ng'iroq qilib ulanish (Dial-up Access, Dial-up) – UUCP bo'yicha ulanish – Boshqa tarmoqlar orqali ulanish EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

U sizga tarmoqqa ulanishda keng imkoniyatlar beradi. Provayder siz tanlagan uzata olish qobiliyatiga ega bo'lgan telefon yo'lini ijaraga oladi va bevosita sizning joyingizda server kompyuterini o'rnatib qo'yadi. Bu qimmat. Siz mahalliy tarmoqdagi bosh server kompyuterni bunday yo'l bilan ulab olishingiz mumkin. Tarmoqdagi bosh Internetga a'zolikka to’liq xuquqqa ega bo’ladi va u orqali tarmoqdagi barcha kompyuterlar ixtiyoriy Internet hizmatlaridan foydalanishlari mumkin. BevositaBevosita ulanishulanish EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

TelefonTelefon tarmoqlariningtarmoqlarining turlari.turlari.Hizma t turi Te zlik Izoh Standart telefon yo'li 0-19.2 Kbps Hech qanday qo'shimcha to'lovlarsiz SLIP yoki "qo'ng'iroq orqali" ulanish Ajratilgan yo'l 56-64 Kbps Ta'minlovchiga o'rtacha ulanish Т1 1.544 Mbps Yuqori darajali foydalanish uchun to'g'ri foydalanish Т2 6 Mbps Tarmoqlarda ko'pincha foydalanilmaydi Т3 45 Mbps Katta korporatsiyalar uchun asosiy tarmoq arteriyasi EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Internet dastur ta'minoti tushunchasi oddiy telefon tarmog’ida ishlashda, standart modemlardan foydalaniladi. SLIP yoki PPP bo'yicha ishlashda oddiy tarmoqdan foydalaniladi, ya'ni siz ish seansini tugatgach tarmoqni bo'shatib, shu tarmoq orqali boshqa o’xshash yo'llarda foydalanishingiz mumkin. SLIP yoki PPP turkumlari shundan iboratki, ularni Internet rejimida ishlashga to’la huquq beradi. Siz boshqalarning tarmoqqa kirish nuqtalaridan foydalanmasdan, aynan o'zingiz Internet ga kirishingiz mumkin. SLIP - bu Internet - protokol, ketma-ket yo'llaridan foydalanib sifatli aloqa tarmog’ini yo'lga qo'yadi, masalan oddiy telefon tarmog’ini modem bilan ulash. PPP - bu SLIP analogi bo'lib, keyingi protokol. SLIPSLIP ии PPPPPP EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Qo'ng'iroq bo'yicha ulaniish Internetga bevosita kirish va masofada ishlashga imkon beruvchi kompyuterda mantiqiy nom (login) va parolga ega bo'lingach, Internetga ulanishga sharoit yaratadi. Qo'ng'iroq bo'yicha kirishning o'rnatilishi ancha sodda. Sizning kompyuteringiz amalda tarmoqning foydalanuvchi qismiga aylanmaydi - u tarmoqqa doimiy ulangan kompyuter xizmatlariga kirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Qo'ng'iroq bo'yicha ulaniishQo'ng'iroq bo'yicha ulaniish (Dial-up Access, Dial-up)(Dial-up Access, Dial-up) EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

UNIX ning hamma tizimlari standart telefon yo'llari orqali ma'lumotlarni jo'natuvchi UUCP deb nomlanadigan tizimni qo'llaydi. UUCP faqatgina fayllarni bir sistemadan ikkinchi sistemaga jo'natishni ta'minlaydi. Shuning uchun Internet pochtasiga va USENET xabarlariga Internetga doyimiy ulanmagan holda ulanish mumkin. Bunda sizning kompyuteringiz Inetrnetga ulangan boshqa kompyuterga qo'ng'iroq qiladi va fayllar bilan almashish imkoniyatiga ega bo'ladi. UUCP keng tarqalgan (buning uchun UUCP protokolini ta'minlaydigan programma va modem, UNIX ham shart emas). UUCP bo'yicha ulanishUUCP bo'yicha ulanish EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Internetga ulangan har xil tarmoqlar har xil darajada unga moslashgan bo'ladi. Tarmoqlarning ko'pchiligi masalan, Bitnet yoki CompuServer tarmoqli vositalarni ( shlyuzlarni ) o'rnatadi, u elektron pochta orqali bu tizimlar va Internet bilan almashishni ta'minlaydi Boshqa tarmoqlar bo'yicha ulanishBoshqa tarmoqlar bo'yicha ulanish EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Protokollar, mijozlar va serverlar.Protokollar, mijozlar va serverlar. Protokol - bu kompyuterlar o'zaro aloqa o'rnatganlarida va axborotni olish/uzatishda signallar bo'yicha kelishuvlar majmuasi aks ettirgan dasturdir. Server - bu boshqa kompyuter yoki dasturlarga ayrim xizmatlar ko'rsatuvchi kompyuter yoki dasturdir. Masalan o'z fayllariga boshqa kompyuterlarga kirish imkonini beruvchi kompyuter - bu fayl-serverdir. Bitta kompyuterda bir vaqtda turli xizmatlarni ko'rsatuvchi bir nechta server bo'lishi mumkin, masalan, ftp, WWW, elektron pochta serverlari. Mijoz - bu server resurslaridan foydalanuvchi kompyuter yoki dasturdir. Server kabi bitta kompyuterda bir vaqtda bir nechta mijoz ishlashi mumkin (odatda ishlaydilar ham). Masalan, kompyuter fayl-serverning mijozi bo'lishi (ya'ni serverda mavjud fayllarni ko'rishi va qo'llashi mumkin), bir vaqtda unda elektron pochtani o’qish dasturi ishga tushirilishi mumkin (pochta serveri mijozi) va Web qarab chiqish dasturi (brauzer-varaqlovchi) (WWW server mijozi) bo'lishi mumkin. Bunda serverlar turli kompyuterlarda bo'lishi mumkin. Internet to’g’risidagi suhbatni davom ettirish uchun bir necha terminlarni tushuntirish kerak bo'ladi: EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Internet xizmatlariInternet xizmatlari Internet xizmatlari deb odatda shu tarmoq tarkibidagi serverlar tarafidan ko'rsatiladigan xizmatlar tushuniladi. Quyidagi xizmat turlari eng ko'p tarqalgan: • e-mail - xat-xabarlarni uzatish xizmati. • usenet - elektron e'lon lavhalari tizimi xizmati (“teleanjumanlar”). • WWW -ahborot izlash va o'zida matn, grafika, ovoz va videoni mujassamlashtirgan gipermatnli xujjatlarni ko’rsatish tizimi. • ftp - fayllarni uzatish xizmati. • telnet - olisda joylashgan kompyuter bilan ulanish xizmati. • gopher - qidirish va matnli xujjatlarni ko'rish xizmati. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

TelnetTelnet Terminalni emulyatsiya qilish(go'yo, qo'l ostiga olish) dasturi. Siz UNIX-mashinasini masofadan, xuddi bevosita uning o'zida ishlagandek boshqarishingiz mumkin. Keyingi slaydda telnet yordamida IREXning UNIX-serverlaridan biri bilan ish seansi lavhasini ko'rasiz. So'nggi vaqtlarda telnet yordamida ishlash mumkin bo'lgan ko'p foydalanuvchili tizimlar turlari tobora ko'payib bormoqda. Hozir bunday tizimlarga UNIXning hamma rusmlari, Windows NT kiradi. Telnet mijozlari TCP/IP tarmoqlarida ishlovchi kompyuterlarning amaldagi barcha turlarida ulanish imkoniga egalar. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

TelnetTelnet seansiseansi Telnetdan foydalanib, Siz UNIX- mashinasini masofadan, xuddi bevosita uning o'zida ishlagandek boshqarishingiz mumkin . EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

FTPFTP FTP - bu File Transfer Protocol ( Fayllarni Uzatish Protokoli) ifodasining qisqartmasidir. FTP Internetga ulangan kompyuterlardan fayllarni olish va uzatishga imkon beradi. Shu bilan birga bu fayllar ixtiyoriy matn, tasvir, raqamlangan ovoz, arxivlar va shu kabilar bo'lishi mumkin. Mazkur xizmat TCP/IP amalga oshirilishi bilan paydo bo'lgan. FTP uchun joiz fayllar FTP - arxivlari deb nomlanuvchi fayllarning katta to'plamlariga birlashtirilganlarki, odatda bu to'plamlar umumiy mavzuga ega; masalan, umumjoiz fayllar arxivlari yoki xujjatlar arxivlari. Arxiv ichida fayllar odatda mavzular bo'yicha kataloglarga bo'linganlar, masalan, grafik dasturlar yoki utilitalar. Amalda barcha yirik va yaxshi strukturalangan FTP-arxivlar foydalanuvchini indeks bilan - arxivda mavjud barcha fayllar joylashgan kataloglarning tavsifi va nomlari bo'lgan ro'yxati bilan ta'minlaydilar. Bunday indeks an'ana bo'yicha FTP arxivining ildiz katalogida 0 index- ” recursive ” nom bilan saqlanadi. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Matnli FTP-mijozMatnli FTP-mijoz FTP-mijozning birinchi rusumlari UNIXga moslashgan bo'lgani uchun u (mijoz) matnli maromda ishlar edi va uni boshqarish ancha noqulay edi . EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Grafik FTP-mijozGrafik FTP-mijoz Internetning va u bilan bog’liq FTPning tarqalishi bilan FTP- arxivni grafik tasvirlashga mo'ljallangan FTP- mijozlarning qulayroq rusumlari paydo bo'la bordi. Mazkur slaydda grafik FTP mijozlardan biri bo'lgan WS_FTP ko'rinishi keltirilgan. Undan tashqari FTP bilan ayrim WWW- mijozlar ham ishlashni o'rganib oldilar. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Elektron pochta (E-mail)Elektron pochta (E-mail) Elektron pochta xizmati tarmoqda eng qadimgidir. E-mail jo'natishda Siz xuddi oddiy maktubda bo'lganidek, xatning qayerga va kimga mo'ljallangani, qaytish manzilini (faqat hamma nomlar va adreslar elektron signallarda aks etgan) bildiruvchi kataklarni to'ldirishingiz kerak. Siz maktub nushalarini bir nechta adreslarga jo'natishingiz, maktubga fayl qo'shishingiz va shu kabi ishlarni bajarishingiz mumkin. Elektron xat bilan bog'liq keyingi ishlar oddiy xatni jo'natishni eslatadi. Siz pochta serveri bilan ulanasiz (odatda POP3 - Post Office Protocol asosida) va Sizga kelgan xatlarni olasiz. Yangi xatni tayyorlab shu serverga jo'natasiz (“pochtaga olib borib tashlaysiz”). Keyinchalik pochta serveri xatingizni oluvchining pochta serveriga jo'natishni tashkil qiladi, u yerdan adresat oladi. Ko'rib turibsizki, elektron pochta oddiy pochtaga o’xshash,axborot yetkazish tezligi yuqori(kunlar o'rniga soatlar, sekundlar), lekin moddiy ob'ektlarni jo'natib bo'lmaydi holos. Hozirda e-mail mijozlari Internetga ulana oladigan barcha kompyuter platformalari uchun mavjud. E- mail mijozlari tarmoq uchun ilovalarning eng ko'p tarqalgan sinfi deyish mumkin. Oxirgi vaqtda e-mail mijozlari WWWni qarab chiqish dasturlarini ola boshladilar. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

E-mail: Outlook Express mijoziE-mail: Outlook Express mijozi WWWni qarab chiqish dasturi (brauzeri) bo'lgan Internet Explorer ning elektron pochta bilan ishlash imkoniyatlari Outlook Express mijozi asosida yuzaga chiqadi. Pochta mijozining tashqi ko'rinishi va boshqarilishi oson va qarab chiqish dasturiga o'xshash. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Usenet - elektron teleanjumanlar xizmati- elektron teleanjumanlar xizmati Elektron pochta - bu qulay va foydali xizmat, lekin ba'zan ma'lumotlar bilan faqat almashish bilangina cheklanib qolmay, ularni ko'proq tashkiliy, ma'lum mavzuga bag'ishlangan qandaydir baxs ko'rinishida uyushtirish lozim bo'ladi. Bunday baxslarni tashkil qilishga yordam beradigan xizmat Usenet deyiladi. Mazkur xizmat quyidagicha bajariladi. Tarmoqda foydalanuvchilardan xabarlarni olib, jo'natib turuvchi Usenet serverlari (yoki news-serverlar) tashkil qilingan. Hamma news-serverlar o'zaro bog'langan. Ya'ni Siz news- serverlaridan biriga xabar jo'natsangiz uni boshqa hamma serverlarning foydalanuvchilari ham oladilar. Foydalanuvchilarning xabarlari guruhlarga yoki anjumanlarga jamlangan, anjuman nomida uning mavzui ko'rsatilgan. Masalan, comp.os.win kompyuterlarning ( comp ) amallar tizimi ( os ) bo'lmish Win dowsni muhokama qilishga bag’ishlangan. Siz o'zingizga qiziqarli bo'lgan anjumanlarga “ obuna bo'lishingiz” mumkin va Siz anjumanga boshqa obunachilar jo'natayotgan hamma xatlarni olasiz. Siz axborot jo'natganingizda uni Siz jo'natgan anjumanning obunachilari oladilar. Usenet xabarlarining Sizning elektron pochta bo'yicha shaxsiy yozishuvlaringizga hech qanday aloqasi yo’q. Hozirgi kunda Usenet mijozlari alohida ilovalar ko'rinishidagina mavjud (Microsoft Mail and News, Forte Agent), yoki e-mail mijozlari yoki WWW- mijozlarga o'tib oladilar. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Netscape Navigator brauzerining Usenet mijoziNetscape Navigator brauzerining Usenet mijozi Netscape Navigator brauzeriga ulangan Usenet mijozining tashqi ko'rinishi va boshqaruv organlari brauzerning pochta mijoziga va uning o'ziga juda o'xshash. Bundan tashqari ma'lumotlarni jo'natishda Netscape Navigator nomli e- mail mijozlari ham ishlatiladi. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

GopherGopher FTP xizmatidan foydalanib Sizni qiziqtiradigan ma'lumotni olish uchun, Siz nima qidirayotganingizni, xususan fayl nomi, faylning qayerda joylashganini bilishingiz kerak. Gopher - yana bir xizmat turi bo’lib, FTPning bu ikkita cheklanmasini yo’q qiladi. Birinchidan - Gopher xizmatida fayllarning nomi qisqacha emas, balki server boshqaruvchisi tomonidan shakllantirilgan yanada qulayroq - maqolaning sarlavhasi va maqolalar katalogi (fayllar nomi va FTP kataloglari) ko'rinishida bo'ladi. Ikkinchidan - Gopher serverlari bir-biri bilan bog’lanishi mumkin. Bu degani Gopherning bir serveri bilan ishlab, Siz boshqa Gopher serverida joylashgan maqola va kataloglarni ochishingiz mumkin. Gopher serverlari foydalanuvchiga “shaffof” o'zaro aloqani ta'minlaydi. Bunda Sizning ma'lumotlaringiz qaysi serverda va qanday ko'rinishda ekanligi haqida tashvishlanishning keragi yo’q. Gopher server tizimini dunyo miqyosidagi fanlararo katalogi mavjud bo'lgan kutubxona deb tassavvur qilish oson. Katalogda kerakli kitobni topganingizdan so'ng, kitob qaysi tokchada va qaysi binoda joylashganini bilmay turib, kutubxonachidan uni Sizga olib kelishini so'raysiz. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Bu gipermatnga asoslangan taqsimlangan axborot tizimi, turfa muhit(multimedia) . Uni Jahon O'rgimchak To'ri deb bejiz aytishmagan. WWW-ning 1991 yilda paydo bo'lishi Internetdan foydalanuvchilar ko'lamining keskin o'sishiga yo'l ochdi. WWW ga uch nuqtaiy nazardan yondashish mumkin: • taqsimlangan axborot tizimi • turfa muhit(multimedia) • gipermatn World Wide WebWorld Wide Web (WWW, 3W) (WWW, 3W) EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Axborotlar jahon bo'ylab tarqalgan Internet tugunlaridagi WWW -serverlarda saqlanadi; har bir server maxsus dasturlar bilan (birinchi galda, Hyper Text Transfer Protocol ya'ni HTTP bilan ) ta'minlangan kompyuterlar bo'lib, ularning hotiralarida Web texnologiyasi asosida yaratilgan fayllar-Web sahifa(xujjat)lar majmualari saqlanadi. Tarmoqqa ulangan foydalanuvchilar, bu axborotni Web -sahifalarini varaqlab ko'rish dasturi( Web varaqlovchi si, ya'ni Web - browser ) deb nomlanuvchi dastur- mijozlar ( clients ) yordamida oladilar. Bunda Web - browser kerakli xujjatlar joylashgan tugundagi serverga Internet orqali rasmiy talab jo'natadi. Rasmiy talabga javoban shu server so'ralayotgan faylni (yoki bu fayl foydalanish uchun qobil bo'lmasa bu xaqdagi xabarni) jo'natadi. Taqsimlangan axborot tizimiTaqsimlangan axborot tizimi Foydalanuvchi Server Mijoz HTTP EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Turfa muhit(Multimedia)Turfa muhit(Multimedia) Turfa muhitdagi Axborot o'zida nafaqat matnni, balki yana ikki yo uch o'lchamli tasvir, video va ovozni ham mujassamlashtirgan. GipermatnGipermatn ,, gipermedia. gipermedia. HTML HTML tilitili . Gipermatn - shunday matnki, unda o‘ z b o‘ laklariga va bosh q a matnlarga ishoratlar (ruscha ссылки) keltirilgan. Gipermatn g‘ oyasi W eb-sa h ifa va gipermu h it tarzida o‘ z rivojini topgan b o‘ lib bunda matn o‘ rnida ovoz, tasvir h arakatlanuvchi ovozli tasvirlar h am q atnashadi. Gipermatnga har q anday kitob misol b o‘ ladi, chunki unda h am kitobning mundarijasi kitob boblari va fasllariga ishoratlar beriladi. Bu yerda bob nomi q arshisidagi betning tartib soni ishorat (bo g‘ lanish boshi) dir. Matn ichida h am biror fikrdan foydalanilgan manba- adabiyotni tartib nomeri yoki nomi ishorat vazifasini o‘ taydi. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Biror s o‘ z yoki iboraning izo h i kitobda yu q ori indeks tarzida k o‘ rsatilishi h am ishoratning o‘ zidir. Gipermatn va gipersa h ifa bular h ammasi matnda tegishli ibora ostiga chizi q k o‘ rsatish va unga rang berish bilan ifodalanadi. Shunday ishoratga manipulyatorning k o‘ rsatgichi olib borib chap tugmasi bosilsa shu ishoratga tegishli k o‘ rsatiluvchi matn yoki tasvir kompyuter ekranida namoyon b o‘ ladi, h amda tegishli tovush yangraydi, agar ishorat tovushga tegishli b o‘ lsa. Bunday k o‘ rsatiluvchi matn mazkur yoki bosh q a h ujjat(fayl, Gipermu h it-gipermedia)da, h ujjat esa internet yoki intranetning bosh q a biror tugunidagi kompyuter xotirasida b o‘ lishi mumkin. Bunda ishorat bilan k o‘ rsatiluvchi matnning yagona shakldagi resurs joyi adresi ( URL ) gipermatnda berilgan b o‘ ladi. HTTP esa tarmoq orqali tegishli URL ga murojaat etib k o‘ rsatiluvchi h ujjatni kompyuter ekraniga chiqarib beradi. Shuning uchun h am k o‘ rsatiluvchi h ujjatlar butun tarmoq b o‘ ylab tar q algan va bo g‘ lanish b o‘ lishi uchun internet tarkibida butun ja h on o‘ rgumchak t o‘ ri misol World Wide Web mavjud b o‘ ladi. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

W e b texnologiyasi muallifi Berners - Lidir , u Nelsonni gipermatn g‘ oyasiga asoslanib o‘ zining HTTP sini va gipermatn h ujjatlari (kengaytmasi htm ) yozish tili HTML ini yaratdi. Bu til h ozir mukammallashib bormoqda. Eng sodda h olda HTML alifbosi sifatida lotin alifbosi va kompyuter klaviaturasida mavjud maxsus simvollar qatnashadi. Tilning sintaksis qoidalari juda sodda b o‘ lib, h ujjatni b o‘ laklarga b o‘ lishni, shu b o‘ laklarni boshi va oxiriga maxsus til iboralarni kiritishni, h amda ishorat (bo g‘ lanish boshi) vazifasini o‘ tovchi matn iboralari yoki h ujjatda keltirilgan tarmo q tuguni manzili bilan ularga tegishli, ya’ni bo g‘ lanish oxiri vazifasini o‘ tovchi boshlan g‘ ich yoki bosh q a h ujjat, yoyinki uning b o‘ lagi (yoki tugun manzilidagi Web sa h ifa) orasida giperbo g‘ lanishlarni ifodalash q oidalarini o‘ z ichiga oladi. Bunday h ujjat htm kengaytmasiga ega b o‘ lib, Web-sa h ifa deb ataladi.; ularni yozishni osonlashtiradigan dasturlar mavjuddir. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Gipermatn hujjati xam oddiy matnli hujjat kabi bo'la klar(sarlavha, bob, abzats, gap va sh.o'.)ga ajratilgan, lekin uning farqi shundaki, bo'laklararo ishorat (hiperlink, hyperreferences, ссылка) lar va ulardan boshqa Gipermatn hujjatlariga ishoratlar mavjud bo'lib bu ishoratlar orqali bir bo'lakdan boshqa bo'lakka yo hujjatga oson o'tish vositasi xam mavjud. Ishorat orqali bog'langan bo'laklar yo hujjatlar shu ko'rilayotgan gipermatn ichida, shu kompyuter bevosita ulangan serverda yoki Internetning ihtiyoriy biror tugunidagi serverda bo'lishi mumkin. Kompyuter ekranida ko'rish dasturi oynasida ishorat qandaydir ajratilgan (masalan, boshqa rang va/yoki tagiga chizilgan bo'ladi) matn qismi yoki grafika ko'rinishida bo'ladi. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Giperishoratlar ni tanlab turib, ko'rish dasturining foydalanuvchisi hujjatning bir qismidan boshqa qismiga, yoki bir hujjatdan ikkinchi hujjatga o'tishi mumkin. Zarur bo'lganda ko'rish dasturi avtomatik ravishda tarmoqdagi mos server bilan bog'lanadi va ishorat qilingan hujjatni so'raydi.1- hujjat --------------- 1- ishorat --------------- 2- ishorat 3- hujjat --------------- 1- ishorat -------------- ------------ 2- hujjat --------------- 1- ishorat ------------ 4- hujjat --------------- 1- ishorat -------------- ------------ EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Web sahifalarini ko'rish maxsus Web-brauzerlari orqali amalga oshiriladi. Shulardan uchta mashhur brauzer - Microsoft Internet Explorer, Netscape Communicator va Lynx. Web brauzerlariWeb brauzerlari Birinchi ikkita brauzer - bu kuchli grafik ilovalar bo'lib, ular Webni ko'rishdan tashqari maktubni o'qish va jo'natish, Usenet anjumanlari bilan ishlash va boshqalarni amalga oshiradi. Lynx matnli rejimda ishlaydi. Bu bir tomondan grafikani ko'rishga imkon bermasa ham, ikkinchi tomondan sahifalarni yuklashni tezlashtiradi va Unix bilan ishlashni ta'minlaydi. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

TCP/IP protokoli (uzatishni boshqarish TCP/IP protokoli (uzatishni boshqarish protokoli/tarmoqlararo protokol)protokoli/tarmoqlararo protokol) Internet tarmog'idagi Web-xujjatlar bilan ishlovchi hamma dasturlar TCP/IP protokolidan foydalanadilar. Bu protokollar oilasi muntazam o'zaro bir-biri bilan bog'langan kompyuterlar muhitida ishlash uchun mo'ljallangan. Bunda kompyuterlarning fizik bo'glanish turlari juda xilma-xil bo'lishi mumkin - ajratilgan va kommutatsiya telefon yo'llari, kabel bilan Ethernet adapterlari yordamida, optik tolali kabellar yoki kosmik bog'lanish kanallari orqali bog'lanish. IP ( Internet Protocol) bog’lanish protokollari tarmoqdagi bir tugundan uzatilgan axborotlarning qism(paket)larini foydalanuvchi tugunidagi serverga yetkazib berish imkonini beradi. TCP -protokoli ( Transmission Control Protocol ) ulanishning ishonchliligiga javob beradi. Agar Siz uzatayotgan axborot paketi buzilsa yoki o'chib ketsa, bu paketni qayta uzatib foydalanuvchiga bekamu-ko'st yetkazib berishni ta’minlaydi. Agar Sizning xabaringiz qandaydir sabablarga ko'ra (masalan, uzatish kanalining ish funktsiyasi buzulishi bilan) amalga oshmasa, u holda siz bu haqda albatta xabardor bo'lasiz. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

Ma'lumotli paketlar oluvchiga yetib borishi uchun, IP-paketning sarlavhasida boshqa ma'lumot bilan birga oluvchining manzili ko'rsatiladi. Internet tarmog'ida kompyuterlarning har biri o'zining noyob raqamli manzili ( IP- manzil) , ko'pincha 0 dan 255 gacha bo'lgan nuqta bilan ajratilgan to'rtta butun o'nlik sonlardan iborat. Bu manzillarning har biri o'z navbatida kompyuterning “ harfli” nomi Uniform Resource Locator , yoki qisqartirilganda URL shakli bilan bog’langan. URL sintaksisi : protokol://server_adresi[:port_nomeri]/direktoriya_nomi/fayl_ nomi Masalan, FreeNET WWW-serverining IP-manzili : 195.9.125.34, URL shakli esa www.freenet.uz Kompyuterlarning IP-manzillari domen nomlar xizmati (domain name service - DNS ) deb ataluvchi taqsimlangan ma'lumotlar bazasida sa q lanadi. In ternetda yangi tugunini izlashda serverlar avvalo DNS ga murojaat etadilar. EN GRANT IATP II&IP UZ IATP GRANTI II va AH Copyright © 2000 IATP Site design by Makhmud Botirovwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Internet Exploler va unda ishlash asoslari

Internet 2

Internet Explorer

Internet texnikasi

Internet provayderlari