Informatika tushunchasi - Informatika va AT - Slaydlar

Informatika tushunchasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1798 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Informatika. Informatika fani. 2. Hisoblash mashinalari rivojlanish davrlari va avlodlari. 3. EHMning yaratilish tarixi. 4. EHM ning elementlar ba’zasi 5. Axborot. Axborot tushunchasi. 6. Informatika fanini jamiyatdagi o’rni va ahamiyati. 7. Informatika fanini boshqa fanlar bilan uzviy bog’liqligi. 8. Sanok sistemalari va ular ustida amallar. www.arxiv.uz

Informatika - (lotincha so’z information- tushuntirish), (fransuzcha- Informatique) so’zi bo’lib, Information (Informatsiya) va Avtomatique (Avtomatika) so’zlaridan tashkil topgan va informatsiya yig’ishni, qayta ishlashni, uzatishni, kompyuter yoki boshqa texnik vositalar yordamida avtomatik tarzda amalga oshirishni o’rganishga bag’ishlangan fandir. Bu fan G’arbiy yevropa davlatlari va Amerikada «Somruter Science», MDH va Sharqiy yevropa davlatlarida esa «Informatika» nomi bilan yuritiladi. Bu o’rinda elektron hisoblash mashinalari juda katta hajmdagi informatsiyani qayta ishlashga imkon beradigan samarali quroldir. www.arxiv.uz

• Ikkinchi muhim tushunchasi «Informatsion texnologiyalar» tushunchasidir. Odatda, «texnologiya» so’zi moddiy ishlab chiqarish sohasiga nisbatan ishlatilib, biror materialni qayta ishlash yoki predmetni tayyorlash jarayonining maxsus texnik usullarini ifodalash maqsadida ishlatiladi. Bundan tashqari grekchadan tarjima qilganda san’at, mahorat degan ma’noni bildiradi. Informatsion texnologiyalarda qayta ishlash uchun «xomashyo» sifatida «axborot» qaraladi va u kompyuter -dastur va qo’shimcha texnik vositalar yordamida avtomatik tarzda qayta ishlanadi. • Hozirgi kunga kelib, «Axborot texnologiyalar» informatika fanining ajralmas bir qismi bo’lib, u inson faoliyatining turli sohalarida uchraydigan informatsiyalarni, apparat-dastur vositalari va usullari yordamida qayta ishlash kabi vazifalarni bajarishga mo’ljallangan. Bu ta’rifdan ko’rinib turibdiki, informatika va informatsion texnologiyalar tushunchalari bir-biriga juda yaqin. www.arxiv.uz

• Informatsion texnologiyalarning asosiy apparat vositasi elektron hisoblash mashinasidir. Dunyo bozorida mavjud turli- tuman EHM parklari orasida IVM (International Business Machine Corporation) kompyuterlari yetakchi o’rin tutadi. • Informatika atamasini 1969 yilda fransuz olimlari tomonidan kiritilgan bo’lib, uning ma’nosi “axborotni shaklan almashtirish” haqidagi fan demakdir. • Informatsiya bu bizni o’rab turgan moddiy olamning ob’ektlari, voqea-hodisalari, jarayonlar va ularning o’zaro ta’siri, rivojlanishi va hakazolar haqidagi ma’lumotlar to’plamining inson tomonidan, uning sezish organlari yoki yordamchi texnik vositalar yordamida anglanishi, o’rganilishi natijasida hosil bo’lgan xulosa va ma’lumotlardir. Informatsiya odatda uzluksiz (analog) va raqamli (diskret) ko’rinishlarda bo’ladi. Uzluksiz informatsiyaga misol sifatida odam tovushini, musiqa asarini, raqamli signalga esa, 0 va 1 sonlar kombinatsiyalari orqali ifodalangan uzlukli ma’lumotlarni keltirish mumkin. www.arxiv.uz

Hisoblash texnikasining rivojlanish tarixi ibtidoiy hisoblash vositalari va hisob cho’tlar davri mexanik mashinalar davri elektro-mexanik mashinalar davri elektron hisoblash mashinalari davri www.arxiv.uz

• Mexanik mashinalargacha bo’lgan davr. Hisoblash ishlarining tarixi odamzod paydo bo’lishidan boshlanadi. yer yuzidagi eng birinchi hisoblash vositasi sifatida ibtidoiy odamlar tomonidan qo’l barmoqlari foydalanilgan . • Qo’l va oyoq barmoqlari ibtidoiy "hisoblash vositasi" vazifasining o’tagan. Binobarin, o’sha qadim zamonlardayoq hisoblashning eng birinchi va eng oddiy usuli-barmoq hisobi paydo bo’lgan. U qadimiy qabilalarda hisobni 20 gacha olib borishni ta’minlagan. Hisoblashning bu usulida bir qo’l barmoqlari "besh" ni, ikki qo’l barmoqlari "o’n" ni, qo’l va oyoq barmoqlari birgalikda "yigirma" ni bildirgan. www.arxiv.uz

• Dastlabki va eng sodda sun’iy hisob asboblaridan biri birkadir. Birka 10 yoki 12 ta tayoqchadan iborat bo’lib, tayoqchalar turli-tuman shakllar bilan o’yilgan. Kishilar birka yordamida podadagi mollar sonini, yig’ib olingan hosil miqdorini, qarz va hokazolarni hisoblashgan. • Hisoblash ishlarining murakkablashuvi esa yangi hisoblash asboblari va usullarini izlashni taqozo etardi. Ana shunday ehtiyoj tufayli vujudga kelgan va ko’rinishidan xozirgi cho’tni eslatuvchi abak asbobi hisoblash ishlarini birmuncha osonlashtirdi. • Dastlabki hisob asboblaridan yana biri raqamlar yozilgan bir qancha tayoqchalardan iborat bo’lib, shotlandiyalik matematik Jon Neper • nomi bilan atalgan. Neper tayoqchalari yordamida qo’shish, ayirish va ko’paytirish amallari bajarilgan. Keyinroq bu asbob ancha takomillashtiriladi va nihoyat logarifmik chizg’ich yaratilishiga asos bo’ladi. www.arxiv.uz

• Mexanik davr. Hisoblash texnikasida mexanik moslamalar davrini boshlab bergan mashinalardan biri nemis olimi Vilgelm Shikkard tomonidan 1623 yili ixtiro qilindi. Biroq, bu hisoblash mashinasi juda tor doiradagi kishilargagina ma’lum bo’lganligi sababli uzoq vaqtlargacha bu boradagi birinchi ixtirochi 1645 yili arifmometr yasagan fransuz matematigi Blez Paskal deb hisoblanib kelingan. Lekin, 1958 yili Shtutgart shahri kutubxonasida I. Keplerning qo’lyozma va hujjatlari orasidan topilgan hisoblash mashinasi chizmasi bu boradagi birinchi ixtirochi Shikkard ekanligini uzil-kesil tasdiqladi. www.arxiv.uz

• Lekin, Shikkardning mashinasi ham birinchi emas edi. 1967 yili Madriddagi milliy kutubxonada Leonardo da Vinchining nashr qilinmagan ikki jildli qo’lyozmasi topildi. Qo’lyozmaning birinchi jildi mexanikaga bag’ishlangan bo’lib, undagi chizmalar orasida hisoblash qurilmasining chizmasi ham chiqqan. Shu chizma asosida mashina yaratilganda, u qo’shish va ayirish amallarini bajaruvchi qurilma ekanligi ma’lum bo’ldi. Shunga qaramay, Leonardo da Vinchi XV-XVI asrlarda yasalgan hisoblash mashinalarining noma’lum ixtirochilaridan biri deb hisoblanib kelinmoqda. Mexanik hisoblash mashinalarining tarixi esa, yuqorida aytib o’tilganidek, Paskal mashinasidan boshlanadi. Blez Paskalning otasi Eten Paskal moliya ishlariga bog’liq turli vazifalarda xizmat qilar edi va tabiiyki hisob-kitob uning ko’p vaqtini olardi. YOsh Paskal otasining mehnatini yengillashtirishga urindi va hisoblash mashinasini yaratishga muvaffaq bo’ldi. Paskal soat mexanizmini hisoblash mashinasiga aylantiradi. O’rtadagi tafovut shunda ediki, qo’zg’almas siferblat qo’zg’aluvchan, harakatlanuvchi soat mili esa, aksincha qo’zg’almaydigan bo’ldi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Siferblat dastlab hisob diskiga, keyinroq esa, hisob g’ildiragiga aylandi. Paskalniing mashinasi bo’yi 30-40 sm eni 15 sm balandligi 10 sm bo’lgan jez qutichadan iborat edi. • Paskalning mashinasi nemis matematigi, mexanigi va faylasufi Gotfrid Leybnitsni ham ixtirochilikka undadi. Ammo u faqat qo’shish va ayirishning o’zinigina emas, balki to’rtta arifmetik amalni bajara oladigan mashina yaratishni istardi. Leybnits 1673 yili shunday mashinani yaratdi (Leybnits hisoblash mashinasi) va uni Parij akademiyasiga taqdim qildi. Leybnitsning hisoblash mashinalaridan biri hozir Gannover shahri muzeyida saqlanmoqda. www.arxiv.uz

Mexanik hisoblash mashinalarining yaratilishida rus olimlari • Z.Slonimskiy (to’rt arifmetik amal bajaradigan va ildiz chiqaradigan mashina, 1845 yil); V. Bunyakovskiy (12 xonagacha bo’lgan sonlarni qo’shish va ayirish imkoniyatiga ega bo’lgan hisoblash mashinasi, 1867 yil), V.Odner (g’ildirakdagi tishlar soni o’zgaruvchi bo’lgan moslamali hisoblash mashinasi, 1889 yil) va boshqalarning hissasi kattadir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Elektromexanik mashinalar davri. Mexanik hisoblash mashinalarida mos qurilmalar qo’l kuchi bilan harakatga keltirilar edi. Endi mana shu vazifani elektr energiyasi yordamida amalga oshiruvchi hisoblash mashinalari paydo bo’la boshladi. Shuning uchun ham bunday mashinalar elektromexanik hisoblash mashinalari deyiladi. Elektromexanik hisoblash mashinalarining deyarli hammasida sonlar mashinaga maxsus tugma yordamida kiritiladi. Bunday mashinalardan Rossiyada Odner arifmometri kabi ishlaydigan o’nta tugmali "VK-1" mashinasi, keyinroq esa, barcha arifmetik amallarni bajarish uchun yetarli sonda tugmalari bo’lgan hisoblash mashinalari yaratiladi. Shuni aytish kerakki, bunday mashinalar mexanik mashinalarga nisbatan takomillashganligiga qaramay, unda mutaxassis-laborant 8 soatlik ish kunida hammasi bo’lib 200 amal bajara olar edi. www.arxiv.uz

• Elektron hisoblash mashinalari davri. Elektromexanik mashinalar ham, o’z navbatida, XX asr fan va texnikasi taraqqiyoti ehtiyojlarini qoniqtira olmay qoldi. Bu mashinalarda hisoblash jarayoni ko’p vaqt talab qilishi, ya’ni ishlash tezligi va amal aniqligining kichikligi sababli yanada tezroq hisoblaydigan, yangi xil mashinalar yaratish zaruriyati tug’ildi. Shu boisdan ham hisoblash mashinalarida yuqoridagi talablarni amalga oshirishga zamin yaratuvchi elektron lampalardan foydalanish ustida jadallik bilan tadqiqot olib borila boshlandi. Shu maqsad yo’lida 1942-45 yillarda, birinchi bo’lib AQSh dagi Pensilvaniya universitetida, axborotlarni saqlash imkoniyatiga ega bo’lgan elektron lampalar yordamida ishlovchi raqamli hisoblash mashinasi yaratildi. 30 tonna og’irlikdagi, 150 kvadrat metrli xonani egallagan va 18 mingta elektron lampaga ega bo’lgan ulkan elektron hisoblash mashinasi "ENIAK" deb nom oldi. www.arxiv.uz

• 1946 yili Amerikalik olim Dj. Neyman (1903-1957 yy) shunday elektron hisoblash mashinalarini qurishni matematik jihatdan asoslab berdi. Bu xil mashinalar hisoblash texnikasi tarixida keskin burilish yasadi, fan-texnikaning turli sohalari jadal rivojlanishiga turtki bo’ldi. Keyinrok, AQShda va Buyuk Britaniyada "EDVAK", "EDSAK", "SEAK", "BINAK", "UNIVAK" va boshqa mashinalar yaratildi. Umuman, 1950 yil elektron hisoblash mashinalari taraqqiyotining boshlanishi bo’ldi. • Sobiq Ittifoqda birinchi elektron raqamli hisoblash mashinasini 1948 yilda rus olimi S. A. Lebedev boshchiligidagi guruh ishlab chiqdi. Ushbu kichik elektron hisoblash mashinasi (MESM) deb nomlangan mashina Ukraina Fanlar akademiyasining Elektronika institutida yaratildi. Uning kamchiligi xotirasida axborotni kam miqdorda saqlashi, qo’polligi, amallar bajarishda aniqligi nisbatan kichikligida edi. www.arxiv.uz

• Tarixan qisqa davr ichida EHMning to’rtta avlodi yaratildi. EHMlarni avlodlarga ajratishlarni yaratishda nimalarga asoslanganligi, qanday tuzilganligi, texnik xarakteristikalari, foydalanuvchilar uchun qulayligi va boshqa tomonlari asos qilib olinadi. • Hozirda EHMlarni quyidagi turlarga ajratish mumkin: mikro, shaxsiy, mini, o’rtacha tezlikda ishlaydigan, katta tezlikda ishlaydigan super EHMlar. Xozirgi kunda EHMlardan fizika, matematika, astronomiya, geofizika, texnika va boshqa bir talay fan sohalarida turli xil murakkab amaliy masalalarni yechishda muvaffaqiyatli foydalanilmoqda, jumladan, atom energetikasi, gidrotexnika inshootlarini qurish, kemasozlik, kosmik fazoni zabt etish va boshqa shu kabi ko’plab sohalarning beqiyos darajada tez rivojlanib ketishi, shak-shubhasiz hisoblash texnikasining keng ko’lamda samarali qo’llanilayotganligi natijasidir. Hozirgi kunda EHMlar qo’llanilmayotgan biror sohani topish qiyin, yaqin kelajakda uning yana ham kengroq rivojlanishi va inson faoliyatiga chuqurroq kirib borishi kutilmoqda. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Informatika inson faoliyatining turli jabhalaridagi axborotlarni izlash, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish masalalari bilan shug’ullanuvchi fandir. • Mustaqil fan sifatida 40-yillarda Kibirnetika fani ba’zasida vujudga kelgan. • Informatikaning asosiy vazifasi axborotni saqlash, uzatish, qayta ishlashning yangi usullari va vositalarini hamda informatsion texnika va texnologiyalarini yaratish, ularni amaliyotda qo’llash kabi muammolarni hal etishdan iboratdir. www.arxiv.uz

Informatikaning asosiy yo’nalishlari Hisoblash tizimlari va ularning dasturiy ta’minotini yaratish Informatsiya nazariyasi: informatsiyani uzatish, saqlash, qabul qilish, qayta ishlash bo’lgan protsessni o’rganadi Sun’iy intellekt Sistemali analiz Proektlanayotgan tizimni analiz qilish talablari qo’yiladi Kompyuter grafikasi Telekommunikatsiya (lokal) Amaliy ilovalar www.arxiv.uz

• Informatika fani, model, algoritm va dasturlashtirish shularga tayanib, informatika yoki axborot so’zi “tushuntirish” tavsiflash degan ma’noni anglatadi. U 3 ta sifatga ega bo’lishi shart. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Informatika fani sifatlari Axborot o’rganilayotgan narsayoki xodisani har taraflama to’liq ifodalash kerak yoki axborot to’liqlik sifatiga ega bo’lishi kerak Axborot ma’lum ma’noda qimmatli bo’lishi kerak Axborot ishonchli bo’lishi lozim www.arxiv.uz

• Qisqa qilib aytganda, informatika axborotlar ustida bajariladigan amallar va ularni qo’llash usullarini o’rganadigan fandir. • Demak, informatika uchun asosiy bu- axborotdir . www.arxiv.uz

• U informatika fanida asosiy tushuncha sifatida qabul qilingan. Informatika fan sifatida vujudga kelishi mamlakatimizda juda murakkab bo’lgan. Biroq, o’tmishda mavjud bo’lgan ziddiyatlarga qaramay, informatikaga nisbatan bugungi qiziqishga ikki muhim hodisa: 1982 yilning yozida akademik Glushkovning “Qog’ozsiz informatika asoslari” monografiyasining chiqishi va 1983 yilning mart oyida bo’lib o’tgan, olimlarning yillik umumiy yig’ilishida akademiya doirasida yangi- informatika, hisoblash texnikasi va avtomatlashtirish bo’linmasini tashkil etish bo’yicha qaror qabul qilindi. 1978 yili YAponiyada bo’lib o’tgan Xalkaro kongresda shunday ta’rif keltirilgan: Informatika tushunchasi axborotni qayta ishlash tizimlarini ishlab chiqish, yaratish, ulardan foydalanish va ularga moddiy-texnik xizmat ko’rsatish bilan bog’liq sohalar, shu jumladan mashinalar, asbob-uskunalar, matematik ta’minot va tashkiliy jihatlar, shuningdek sanoat, tijorat, ma’muriy, ijtimoiy va siyosiy ta’sir ko’rsatish kompleksini qamrab oladi. www.arxiv.uz

• Bunda asosiy e’tibor odamlarning axborotga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishning eng zamonaviy usullari va vositalari-samarali axborot komplekslarini yaratish, xar xil axborotlarni to’plash, qayta ishlash va ulardan foydalanish jarayonlarini avtomatlashtirish imkonini beradigan nazariy va xisoblash texnikasiga qaratilmoqda. • YUqorida aytib o’tildi. Informatika fanida asosiy tushuncha bu – axborot. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Axborotning o’zi nima? • Kibirnetika, umuman hisoblash texnikasi ishlatilayotgan sohalarda, sezgi a’zolari yordamida bevosita yoki bilvosita(asboblar) yordamida qabul qilingan ma’lumotga axborot (informatsiya) deyiladi. • Axborot atrof-muhit ob’ektlari va hodisalari, ularning o’lchamlari, hosiyatlari va xolatlari to’g’risidagi ma’lumotlardir. Keng ma’noda axborot insonlar o’rtasida ma’lumotlar ayirboshlash, odamlar va qurilmalar o’rtasida signallar ayriboshlashni ifoda etadigan umummilliy tushunchadir. www.arxiv.uz

• Er yuzida jonli mavjudodlarning paydo bo’lishi bilan birgalikda ularning taraqqiyoti, hamda atrof -muxit to’g’risidagi, voqea xodisalar to’g’risidagi ma’lumotlarni bilish va ular to’g’risida axborot olish shu axborotlar asosida yashash sharoitlarini belgilash, rivojlanish taraqqiyotini anglash katta ahamiyatga ega. • Bundan tashqari vaqt o’tishi bilan birgalikda tabiatni insonlar tomonidan o’rganish davomida bu axborotlarga yaratilayotgan va ishlatilayotgan mashinalar, apparatlar, o’lchov asboblari, texnologik jarayonlar haqidagi axborotlar qo’shilib bordi. www.arxiv.uz

• Axborot odamlar o’rtasida uzatiladigan ma’lumotlar hisoblanib, keyingi vaqtda ishlab chiqarishni rejalashtirish va boshqarish uchun, hamda yashash sharoitlarini, iqtisodiy taraqqiyot darajasini belgilashda katta ahamiyatga ega bo’lib qoldi. • Masalan: Biologik o’simliklarni o’rganish orqali o’simliklarni xayoti to’g’risidagi axborotlarni yig’adi va bu axborotlar asosida o’simliklarni tabiatdagi rolini, ularning ko’payishini, insonlar uchun kerakli tomonlarini aniqlaydi. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Informatika asoslari

Informatika fanidan rebus

Ijtimoiy informatika asoslari

Informatika va axborot texnologiyalari

Informatika fanidan zakovat o'yini