logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Informatika va AT
  4. Хавфсизлик чоралари зарурлигини тушуниш

Хавфсизлик чоралари зарурлигини тушуниш

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1149.5 KB
Ko'chirib olish
Хавфсизлик чоралари зарурлигини тушунишХавфсизлик чоралари зарурлигини тушуниш КК омпьютеромпьютер хавсизлигига таҳдид хавсизлигига таҳдид – Атайин ёки сезмасдан компьютер Атайин ёки сезмасдан компьютер тизимлари ёки улардаги маълумотларни тизимлари ёки улардаги маълумотларни йўқотишга, ёки бузилишига олиб келувчи йўқотишга, ёки бузилишига олиб келувчи ҳар қандай ҳодиса, ҳаракат ёки вазиятҳар қандай ҳодиса, ҳаракат ёки вазият .. – Мунтазам маълумотлар захира нусхасини Мунтазам маълумотлар захира нусхасини кўчирмаслик компьютер хавфсизлигига кўчирмаслик компьютер хавфсизлигига таҳдид ҳисобланадитаҳдид ҳисобланади .. КомпьютерКомпьютер жиноятлари жиноятлари ТаърифиТаърифи :: Компьютер дастури, маълумотлар ёки Компьютер дастури, маълумотлар ёки уланишдан жиноят объекти, предмети ёки уланишдан жиноят объекти, предмети ёки воситаси сифатида фойдаланиб ноқонунийвоситаси сифатида фойдаланиб ноқонуний фаолиятни амалга оширишда компьютердан фаолиятни амалга оширишда компьютердан фойдаланиш фойдаланиш ҳҳ аракатлари. Жиноятларнинг 80% аракатлари. Жиноятларнинг 80% компания ичида содир бкомпания ичида содир б ўў лишилиши ва тахминан ва тахминан 50% 50% қайд этилмаган жиноятлар ҳисобланиши қайд этилмаган жиноятлар ҳисобланиши аниқлангананиқланган КомпьютерКомпьютер жиноятларига жиноятларига мисоллармисоллар • Рухсатсиз компьютердан фойдаланишРухсатсиз компьютердан фойдаланиш • КК омпаниомпани яя компьютер компьютер ларида вақтни ўғирлашларида вақтни ўғирлаш • ДавлатДавлат веб веб -- сайтсайт ларини бузиб киришларини бузиб кириш • КК редит картредит карт аси ҳақидаги ахборотларни ўғирлашаси ҳақидаги ахборотларни ўғирлаш • Махфий файлларга рухсатсиз киришМахфий файлларга рухсатсиз кириш • АА ппаратппарат ли таъминотни ўғирлашли таъминотни ўғирлаш • Ахборотни ёки Ахборотни ёки интеллектуалинтеллектуал мулкни сотиш мулкни сотиш • Дастурий қароқчилик Дастурий қароқчилик • ВВ ирусирус лар тарқатиш ва шу кабиларлар тарқатиш ва шу кабилар .. 14A- 5 АсосийАсосий х х авфсизлик тушунчалари авфсизлик тушунчалари  Та ҳ дидлар ◦ К омпьютер га зарар келтириши мумкин бўлганлар ◦ Заифликлар - бу ҳимоядаги бўш жойлари ◦ Хавфсизлик чоралари хавфни бартараф қилади 14A- 6 Асосий хавфсизлик тушунчалари Асосий хавфсизлик тушунчалари  Зарар даражалари ◦ Мумкин бўлган зарар келтириш даражаси ◦ Тизимнинг барча қисмлари киради  Ахборотларни йўқотиш хавфи  Хусусий ахборотни йўқотиш  Аппарат воситаларидан фойдаланиш мумкин эмаслиги  Дастурий таъминотдан фойдаланиш мумкин эмаслиги 14A- 7 Хавфсизлик чоралари Хавфсизлик чоралари  Олдини олувчи чоралар ◦ Хавфни йўқотиш учун амалга оширилган ҳаракатлар ◦ Маълумотларни ўғирлашдан ҳимоялаш ◦ Тизимни ўғирлашдан ҳимоялаш 14A- 8 Фойдаланувчилар учун хавфФойдаланувчилар учун хавф  Шахсиятни ўғирлаш ◦ Хусусий / шахсий ахборотлардан фойдаланиш йўли билан тақлид қилиш ◦ Эълон қилинган ҳолатлар сони ўсиб бормоқда ◦ Ахборотларни ўғирлаш усул лари  Яширин кузатиш  Камчиликларини топиш  Чиқинди контейнер ларини кавлаш  Ижтимоий инженерия  Юқори технологи к метод лар 14A- 9 Фойдаланувчилар учун хавфФойдаланувчилар учун хавф  Шахсий ахборотларини йўқотиш ◦ Шахсий ахборотлар электрон кўринишда сақланади ◦ Харидлар маълумотлар базасида сақланади  Маълумотлар бошқа компания ларга сотилади ◦ Интернет да жамоатчилик архивлари ◦ Интернет дан фойдаланиш назорат қилинади ва қайд этилади ◦ Ушбу техникаларнинг ҳеч бири ноқонуний ҳисобланмайди 14A- 10Фойдаланувчилар учун хавфларФойдаланувчилар учун хавфлар  Кукис ◦ Файл лар веб- саҳифалардан етказилади ◦ Дастлаб сайтнинг функционал лигини яхшилаганлар ◦ Ҳозирда кукис тарихини ва паролларни кузатади ◦ Браузер лар кукисни блокировка қилиш воситаларини ўз ичига олади 14A- 11 Фойдаланучилар учун хавфларФойдаланучилар учун хавфлар  Жосус ДТ ◦ Компьютерга юкланган дастурий таъминот ◦ Шахсий ахборотларни ёзиб олиш учун ишлаб чиқилган ◦ Одатий номақбул дастурий таъминот ◦ Фойдаланувчидан яширинади ◦ Бартараф қилиш учун баъзи дастурлар мавжуд 14A- 12 Фойдаланувчилар учун хавфлар Фойдаланувчилар учун хавфлар  Веб - баг лар ◦ gif тасвирга киритилган кичик дастурлар ◦ Куки га тўсиқ қўювчи воситаларни айланиб ўтади ◦ Компани ялар фойдаланишни кузатиш учун фойдаланадилар ◦ Жосус дастурлар киллер лари билан б локир овка қилинади 14A- 13Фойдаланувчилар учун хавфларФойдаланувчилар учун хавфлар  Спам ◦ Талаб этилмаган электрон тижорат хати ◦ Тармоқлар ва ШК спам блокираторларига муҳтожлар  Кириш почтасига кирмасидан олдин спам ни тўхтатиш керак ◦ Спамер лар кўплаб методлардан фойдаланиб манзилларга эга бўладилар ◦ КАН-СПАМ Қонуни 2003 йилда қабул қилинган 14A- 14 Ускуналар учун хавф Ускуналар учун хавф  Ишлаши ва ишончлилигига таъсир кўрсатади  Электр қувватига тааллуқли хавфлар ◦ Қувват манбаидаги кескин ўзгаришлар  Қувват ва электр тўлқинлари сакрашлари ◦ Электр қуввати ўчирилиши ◦ Қарши чоралар ◦ Қувват ошиб кетишини чекловчилар  Қувват Стабилизатор лари  Узлуксиз қувват манбаи  Генератор лар 14A- 15 Ускуналар учун хавфУскуналар учун хавф  Ўғирлаш ва вандализм ◦ Ўғрилар бутун компьютерни ўғирлайдилар ◦ Тасодифий ёки атайин зарар кўрсатиш ◦ Қарши ҳаракатлар  ШКни ҳимояланган ҳудудда ушлаш  К омпьютер ни иш столига бириктириб қўйиш  К омпьютер олдида овқатланмаслик  Ускуналардан эҳтиёткорлик билан фойдаланиш 14A- 16 УскуналарУскуналар учунучун хавфхавф  Табиий офатлар ◦ Офатлар жойи бўйича фарқ қилади ◦ Одатда тўла йўқотиш билан тугайди ◦ Ҳалокатни кўзда тутиш  Қайта тиклаш режаси  Мумкин бўлган фалокатлар рўйхати  Турли вазиятларни бартараф қилиш режаси  Барча режаларни амалга ошириш 14A- 17 Маълумотларга хавфМаълумотларга хавф  Энг жиддий хавф ◦ Маълумотлар – бу компьютер лар учун а қ л идрокдир ◦ Маълумотларни тиклаш жуда қ ийин ◦ Ҳимоялашни амалга ошириш жуда оғир ва қиммат Компьютер вирусКомпьютер вирус ии • ВирусВирус ларлар – – бу ўзи ишга тушувчи дастурлар бу ўзи ишга тушувчи дастурлар , , улар компьютерда сақланадиган улар компьютерда сақланадиган маълумотлар ва файллар зарарланишини маълумотлар ва файллар зарарланишини келтириб чиқариши мумкинкелтириб чиқариши мумкин . . • Улар зарар етказиш эҳтиёжига асосланганУлар зарар етказиш эҳтиёжига асосланган , дастурлаштириш катта тажрибасига эга дастурлаштириш катта тажрибасига эга дастурчилар томонидан ёзиладидастурчилар томонидан ёзилади . . • Маълум бўлганМаълум бўлган вирус вирус лар сонилар сони 57000 57000 деб деб ҳисобланадиҳисобланади , , ҳар куни ҳар куни 6 6 янгиянги вирус вирус лар лар аниқланадианиқланади 14A- 19 Маълумотларга хавфМаълумотларга хавф  Вирус лар ◦ Ўзини ўзи тарқатадиган ва ўрнатадиган дастур ◦ Улар жонга тегадигандан то ҳалокат даражасигача бўлади ◦ Қарши ҳаракатлар  Антивирус дастурий таъминотлари  Пайдо бўладиган иловалар б локиратор лари  Н омаълум электрон почт ани очмаслик  Вирус - Вирус - бу бу компьютеркомпьютер дастури дастури . . У ишга У ишга туширилмагунича ишлай олмайдитуширилмагунича ишлай олмайди  Ишга туширишИшга тушириш 3 3 усуллариусуллари ::  Зарарланган файлни очишЗарарланган файлни очиш  Зараланган дастурни ишга туширишЗараланган дастурни ишга тушириш  Зараланган Зараланган дискетдискет а ёкиа ёки флэш карт флэш карт а билана билан компьютеркомпьютер ни юклашни юклаш  Жуда кўп ҳолларда Жуда кўп ҳолларда электронэлектрон хатга хатга «« иловаилова » » орқали орқали тарқатиладитарқатилади  Шунчаки Шунчаки электронэлектрон хатни очиб вирус билан хатни очиб вирус билан зарарланмайсиззарарланмайсиз Компьютер ларнинг Вирус ли ҳужумлари Вирусли бўлмаган барбод қилувчи Вирусли бўлмаган барбод қилувчи дастурлар дастурлар  ҚуртҚурт :: бу бутун дискда ўзини ўзи кўпайтирадиган бу бутун дискда ўзини ўзи кўпайтирадиган дастур, бундан ташқари у тармоқнинг кўплаб дастур, бундан ташқари у тармоқнинг кўплаб компьютерларига тарқалиши мумкинкомпьютерларига тарқалиши мумкин . . Мисол учунМисол учун , , ИнтернетИнтернет орқали орқали электрон почтэлектрон почт а хабарига қўшилиш а хабарига қўшилиш вава Интернет чат ( Интернет чат ( IRCIRC )) орқали тарқалади. орқали тарқалади.  ТроянТроян оти оти :: Дастурий таъминот зарарсиз Дастурий таъминот зарарсиз компонентида яширинган (ёки ичида яширинган) компонентида яширинган (ёки ичида яширинган) барбод қилувчи дастурбарбод қилувчи дастур . . Улар қизиқарли ва Улар қизиқарли ва фойдаланувчиларни дастурни кўчириб ёзиб олишга фойдаланувчиларни дастурни кўчириб ёзиб олишга (ёки юклашга) ҳамда ишга туширишга чорлайди (ёки юклашга) ҳамда ишга туширишга чорлайди  ЛогиЛоги к ёки вақт к ёки вақт бомббомб алариалари : : маълум вақт ва санада маълум вақт ва санада фаоллашгунга қадар ҳаракатсиз бўладиган фаоллашгунга қадар ҳаракатсиз бўладиган троянтроян отларининг бир туриотларининг бир тури 14A- 22 Маълумотларга хавф Маълумотларга хавф  Троян отлари ◦ Ўзини фойдали дастурий таъминот қилиб кўрсатувчи дастур ◦ Фойдаланувчилар жон деб дастурий таъминотни ўрнатадилар ( мисол учун : ишчи столига чиройли расмлар ва машҳур инсонлар билан скринсейвер лар ) ◦ Қарши ҳаракатлар  Антивирус ли дастурий таъминот  Жосус ДТ га тўсиқ қўювчи Блокиров каловчи ВВ ирусирус лардан сақланишлардан сақланиш  АА нтивируснтивирус ли ДТ ли ДТ ўрнатишўрнатиш  McAfee virusScanMcAfee virusScan  IBM IBM АнтивирусАнтивирус  Symantec Macintosh Symantec Macintosh учун учун Антивирус Антивирус  Dr. Solomon’s Dr. Solomon’s АнтивирусАнтивирус  Norton Norton антивирусантивирус  Эркин тарқатиладиган Эркин тарқатиладиган дастурлар номаълум дастурлар номаълум манбаларидан эҳтиёт манбаларидан эҳтиёт бўлинг бўлинг  Номаълум манбаларданНомаълум манбалардан электронэлектрон хатларни хатларни ўчириб ташланг ўчириб ташланг  Захира нусхалар кўчирингЗахира нусхалар кўчиринг  Тўла эҳтиёт нусха Тўла эҳтиёт нусха кўчиришкўчириш  Дифференциал Дифференциал захира захира нусхаларинусхалари  ИнкрементИнкремент лили захира захира нусхаларинусхалари  Магнит лентаМагнит лента  Zip Zip дискдиск  CD-R / CR-RWCD-R / CR-RW  DVD-RAMDVD-RAM  Қўшимча қаттиқ Қўшимча қаттиқ дискдиск 14A- 24 КиберКибер -- жиноятжиноят  КиберКибер -- жиноятжиноят  Ноқонуний ҳаракатларида компьютердан фойдаланиб Интернетда фаолият юритиш билан боғлиқ жиноятлар . Рақамли қаллобликни амалга ошириш ва маълумотларни ўғирлаш – кенг тарқалган кибер - жиноятдир  Кибер Кибер қонунчиликқонунчилик  Кенг тарқалган Кенг тарқалган киберкибер -- жиноятларга қарши ишлаб жиноятларга қарши ишлаб чиқилган қонунчиликнинг янги соҳасичиқилган қонунчиликнинг янги соҳаси Кибер - жиноятларга мисоллар  Веб - сайт ларни ишдан чиқариш  Нигери яча Қаллоблик  Фишинг 14A- 25 Интернет-Интернет- қаллобликқаллоблик  Интернет - қаллоблик  Жуда кўп ҳолларда кибер - жиноятлар  Қаллоб веб - сайт лар  Қонуний сайт ларга ўхшаш номларга эга бўладилар  2008 йилда фойдаланувчиларга $1.3 триллион зарар етказилди 14A- 26 Маълумотларга хавфМаълумотларга хавф : : ХакерХакер ликлик ◦ К омпьютер дан бошқа тармоққа киришда фойдаланиш ◦ Х акер ларнинг м отив лари ◦ Ишқибозлик хакер лиги  Молиявий хакер лик  Ёвузлик х акер лиги ◦ Х акер лик усул лари  Тармоқни Пассив тинглаш  Ижтимоий инженерия  Спуфинг 14A- 27 Маълумотларга хавфМаълумотларга хавф : : DDoSDDoS  Хизмат кўрсатишда тақсимланган носозлик билан ҳужум  Оммавий сервер ни тўхтатишга уриниш  Х акер лар компьютер ларга код киритадилар  Код бараварига ишга тушади ◦ Кўплаб сонли сўровлар серверни тўхтатади 14A- 28 КиберКибер -- терроризмтерроризм ◦ Миллий аҳамиятга эга ахборотга ҳужум амалга оширилади ◦ Э лект р станци ялари , қуролли кучлар , развед ка хизматлари нишонга киради ◦ К ибер - терроризм билан курашувчи ташкилотлар  « Тезкор компьютер ёрдами » жамоас и (CERT)  Ми ллий Хавфсизлик Қўмитаси Хавфсизлик тизимиХавфсизлик тизими – – булар атайин ёки тасодифий зарар булар атайин ёки тасодифий зарар келтиришларга қарши хавфсизлик келтиришларга қарши хавфсизлик техниктехник аларалар и и // кк омпьютеромпьютер тизимларини тизимларини ва маълумотларни ҳимоялашва маълумотларни ҳимоялаш • Табиат офатлариТабиат офатлари • Ёнғин Ёнғин • Бахтсиз ҳодисаларБахтсиз ҳодисалар • ВандализмВандализм • ЎғирлашЎғирлаш • Саноат жосуслигиСаноат жосуслиги • ХакерХакер лар ва шу кабиларлар ва шу кабилар ..КомпьютерКомпьютер хавфсизлиги хавфсизлиги ПаролПарол лар кучли ҳимояланиш вослар кучли ҳимояланиш вос ии талари сифатида талари сифатида фойдаланиладифойдаланилади . . Улар турли йўллар билан Улар турли йўллар билан олиниши мумкинолиниши мумкин . . Улар фойдаланувчиларни Улар фойдаланувчиларни муаллифлаштириш учун фойдаланиладимуаллифлаштириш учун фойдаланилади . . Паролларни олиш учун найрангларПаролларни олиш учун найранглар  Паролни топишПаролни топиш  Яширин кўриб олишЯширин кўриб олиш  ММ ониторингониторинг воситалари воситалари  Чиқиндилар Чиқиндилар контейнерконтейнер ларини кавлашларини кавлаш  Ижтимоий Ижтимоий инженерияинженерия  Устунликка эга фойдаланувчи мавқеиУстунликка эга фойдаланувчи мавқеи  Заиф дастурлардан фойдаланишЗаиф дастурлардан фойдаланишП арол ни топиш ва ўғрилик қилиш Хавфсизлик чоралариХавфсизлик чоралари Шахсиятни Ўғирлашга йўл Шахсиятни Ўғирлашга йўл қўймангқўйманг  Ўз қоғозларингизни эҳтиёт қилинг ◦ Кераксиз қоғозларни майдаланг ◦ Почтангизни тез қабул қилинг ◦ Мурожаатларни дарҳол текширинг ◦ 3 йиллик ҳисобот олиб боринг Шахсият ўғирланишини олдини олишШахсият ўғирланишини олдини олиш  Шахсий ахборотларингизни эҳтиёт қилинг ◦ Ахборот бераётганда эҳтиёт бўлинг ◦ Ҳисоб рақамингизни бермасликка ҳаракат қилинг ◦ Шахсий ахборотларни ҳеч қачон электрон почт а орқали берманг ◦ О нлайн-шопинг хавфсизлигига ишонч ҳосил қилинг Шахсият ўғирланиши олдини олинг Шахсият ўғирланиши олдини олинг  Барчасидан хабардор бўлинг ◦ К редит қобилияти ҳақидаги ҳисоботни ҳар йили кўриб чиқинг ◦ Қайд этиш самарали тизимини ишлаб чиқинг ◦ Ўз масъулиятингиз чегараларини билинг Шахсий ҳаётингизни ҳимоя қилингШахсий ҳаётингизни ҳимоя қилинг  М аркетинг бўйича мутахассисларни назорат қилиб боринг ◦ Ҳужжатни тўлдираётганда эҳтиёт бўлинг ◦ Асосий э лектрон почт ангиз манзилини эҳтиёт қилинг  Форм алар учун « С пам учун қайд этиш китобиг а» эга бўлинг Шахсий ҳаётингизни ҳимоя қилингШахсий ҳаётингизни ҳимоя қилинг Қ онуний ҳ у қ у қ ларингизни билинг ◦ 1966 й . Ахборот Эркинлиги тўғрисидаги Қонун ◦ 1970 й . К редит ахборотларини Виждонли тақдим этиш тўғрисидаги Қонун ◦ Шахсий Ҳаётга Аралашиш тўғрисидаги Қонун 1974 й . ◦ 1986 й .Электрон Коммуникация лар тўғрисидаги Қонун ◦ Молиявий Модернизаци ялаш тўғрисидаги Қонун 1999 й . ◦ Ҳиндистонда А Т Қонуни 2000 й . ◦ 2001 й . Ватанпарварлик тўғрисида Қонун А ҚШ Кукис Кукис ва Жосус ДТ бошқаришва Жосус ДТ бошқариш Кукис билан чекланиш ◦ Браузер лар кукис ни б локировк а қилиш учун созлашларни тақдим этади ◦ Ҳеч бир кукис ни барча кукис ларга қўллаш мумкин эмас ◦ К укис сиз баъзи сайт лар барбод бўлади ◦ Кукис йўқотилиши мумкин  Браузер лар  Жосуслик дастурий таъминотлар Кукис Кукис ва Жосус ДТ бошқаришва Жосус ДТ бошқариш Кукис турлари ◦ С есси яга Кукис ◦ Мавжуд сайтга Кукис ◦ Доимий кукис  Йўқотилмагунича қаттиқ дискда сақланади ◦ Биринчи томон Кукис и  Айни пайтдаги сайт т ом онидан ўрнатилади ◦ Учинчи томон Кукис и  Р еклам а томонидан ўрнатилади КукисКукис ни йўқотишни йўқотиш Кукис Кукис ва Жосус ДТ бошқаришва Жосус ДТ бошқариш В еб-баг лар ва жосус ДТ ни йўқотиш ◦ Жосус ДТ ни йўқотувчи дастурни ўрнатинг  Ҳеч бири 100% самарали бўлмайди , и ккитасидан фойдаланинг ◦ Пайдо бўладиган иловалар блокиратор ини ўрнатинг  Жуда самарали КукисКукис ва Жосус ДТ бошқариш ва Жосус ДТ бошқариш С пам ни олдини олиш ◦ Провайдерингиз билан боғлан инг ◦ Почта дастури фильтр ларидан фойдаланинг ◦ А нтиспам дастуридан фойдаланинг ◦ Харидлар учун он-лайн ҳисоботлардан фойдаланинг ЗаЗа рарли ДТ дан ҳимояланишрарли ДТ дан ҳимояланиш Вирус лар ва Қуртлар ◦ Яхши антивирус маҳсулотини сотиб олинг ◦ Маҳсулотни доимий янгиланишини таъминланг ◦ ОТ ни доимий янгиланишини таъминланг Тизимингиз ҳимоясиТизимингиз ҳимояси  Физик киришни чеклаш ◦ Маълумотларни зарарлаш ёки ўғирлашнинг энг оддий усули ◦ Ҳар бир фойдаланувчи учун қайд этишни жорий қилинг ◦ Фойдаланиш учун паролни талаб қилади  Дастурли ва аппарат ли таъминлаш учун пароль Тизимингиз ҳимоясиТизимингиз ҳимояси Б рандмауэр дан фойдаланинг ◦ Масофадан рухсатсиз фойдаланишдан ҳимоялайди ◦ К омпьютер ингизни кўринмас қилади ◦ Нархи $0 д ан $80 гача Тизимингизни ҳимоялашТизимингизни ҳимоялаш  Тез - тез захира нусха олинг ◦ Захира нусха – бу файл нусхаси ◦ Тиклаш дискдаги файл ўрнини босади ◦ Ташкилотлар камида ҳар куни захира нусха оладилар ◦ Уйда фойдаланувчилар ҳар ҳафтада захира нусхасини амалга оширишлари керак Тизимли ҳодисаларТизимли ҳодисалар  О Т ҳодисалар ҳақидаги хабарларни ишлаб чиқади  К омпьютер саломатлигини аниқлашга калит тақдим этади  М умкин бўлган муаммолар ҳақида огоҳлантира олади  Windows да ҳодисаларни кўриш критилган Ҳодисаларни кузатишҲодисаларни кузатиш Маълумот ташувчиларниМаълумот ташувчиларни сақлашга муносабатсақлашга муносабат  Маълумот сақловчиларини тегишли контейнер да сақланг ◦ Дискет алар қаттиқ ғилофда бўлиши ◦ CD ғилофда бўлиши керак ◦ Кўчма диск лар ёпиқ бўлиши керак Маълумот ташувчиларни сақлашга Маълумот ташувчиларни сақлашга муносабатмуносабат  Магнетизм г а йўл қўйманг ◦ Магнит лар диск маълумотларини ўчиради ◦ Магнит лар қуйидагиларда бўлади  Динамик ларда  Телевизор ларда  Радиоприёмник ларда Маълумот ташувчиларни сақлашга Маълумот ташувчиларни сақлашга муносабатмуносабат  Иссиқ ва совуқ ◦ Юқори ҳароратлардан сақланг  Иссиқ ҳаво маълумот сақловчини кенгайтиради  Совуқ ҳаво уларни торайтиради ◦ Дискет алар ва CD-ROM таъсирчан бўлади Маълумот ташувчиларни сақлашга Маълумот ташувчиларни сақлашга муносабатмуносабат  Намлик ◦ Н ам бўлган маълумотлар сақловчисидан фойдаланманг ◦ CD - дисклар ўчиб кетиши мумкин ◦ Дискет алар бир неча кун қуритилиши керак Маълумот ташувчиларни сақлашга Маълумот ташувчиларни сақлашга муносабатмуносабат  Чанг, лой , кир ва бармоқ излари ◦ Ифлос ёки қирилган дискеталар ишламай қўяди ◦ Дискеталарни четидан ушлаб қўлга олинг ◦ CD дискларни юмшоқ харакатлар билан тозаланг КомпьютерКомпьютер жиҳозини сақлаш жиҳозини сақлаш Ҳеч қачон катта электр аппаратлари ёнида сақламанг  Муҳити назорат қилинадиган қуруқ хонада сақланг  Табиий офатларни назарда тутинг  Ускуналарни хавфсиз қилиб жойланг Компьютерингизни Компьютерингизни озода сақлангозода сақланг  К омпьютер да доғлар бўлмаслиги керак  К омпьютер олдида чекиш ва овқатланишга йўл қўйманг  Тизимнинг ичини чангдан тозаланг  Агар фильтр лар бор бўлса уларни алмаштиринг  Ҳеч кимга паролингизни айтмангҲеч кимга паролингизни айтманг  Паролингизни ёзиб қўйманг ва деворга ёпиштирмангПаролингизни ёзиб қўйманг ва деворга ёпиштирманг  ВақтиВақти -- вақти билан паролингизни ўзгартирингвақти билан паролингизни ўзгартиринг ҚҚ уйидагилардан фуйидагилардан ф ойдаланмангойдаланманг ::  ИИ смингизнинг ҳеч бир кўринишидансмингизнинг ҳеч бир кўринишидан  Оила аъзосинингОила аъзосининг , машин, машин аа , , мактабмактаб ,, уй ҳайвонлари ва уй ҳайвонлари ва шу кабилар исмиданшу кабилар исмидан . .  Тўлиқ рақамлардан ёки битта ҳарфдан иборат Тўлиқ рақамлардан ёки битта ҳарфдан иборат пп ароларол дандан  Инглиз ва бошқа чет тили луғатларида мавжуд бўлган Инглиз ва бошқа чет тили луғатларида мавжуд бўлган пп ароларол дандан Хавфсизлик чоралариХавфсизлик чоралари Паролингиз хавфсизлигини таъминлаш Паролингиз хавфсизлигини таъминлаш Қуйидагилардан фойдаланингҚуйидагилардан фойдаланинг ::  Камида Камида 8 8 белгилибелгили  Алфавит-Алфавит- рақамли белгиларрақамли белгилар  ҲарфларҲарфлар , , рақамларрақамлар , с, с ўзларўзлар , и, и см бош ҳарфи ва саналар см бош ҳарфи ва саналар комбинациясикомбинацияси  КК лавиатурлавиатур ага қарамасдан ҳам осонгина ёза олиш ага қарамасдан ҳам осонгина ёза олиш мумкин бўлмаган парольмумкин бўлмаган пароль  Сиздан ўзга ҳеч ким билмайдиган сирданСиздан ўзга ҳеч ким билмайдиган сирдан  Қўшиқнинг бир ёки икки сатридаги ҳар бир сўзнинг Қўшиқнинг бир ёки икки сатридаги ҳар бир сўзнинг биринчи ҳарфларидан фойдаланингбиринчи ҳарфларидан фойдаланинг Кучли Пароль Хавфсизлик чоралариХавфсизлик чоралари • Имзоларни текширингИмзоларни текширинг – скан – скан ер қилинган ва ер қилинган ва он-лайнон-лайн имзоларни текширадиган дастурий таъминотимзоларни текширадиган дастурий таъминот • Биометрия – Биометрия – тананинг тананинг индивидуалиндивидуал хусусиятларини хусусиятларини ўлчаш ҳақидаги фанўлчаш ҳақидаги фан , , Бармоқлар изиБармоқлар изи Овоз Овоз МоделМодел ии Кўзнинг тўр пардасиКўзнинг тўр пардаси Тўлиқ юзниТўлиқ юзни • Ички бошқариш воситалариИчки бошқариш воситалари – Фойдаланувчиларни текшириш учун Фойдаланувчиларни текшириш учун трансакцитрансакци ялар тизимялар тизим журнал журнал ии • АудиторАудитор қуйидагиларни қуйидагиларни текширадитекширади – КК им маълумотлардан фойдаланганим маълумотлардан фойдаланган – Тизим ишлаши ва чиқиш маълумотлари Тизим ишлаши ва чиқиш маълумотлари ишончлилиги ва аниқлигини билиш учун ишончлилиги ва аниқлигини билиш учун фойдаланишга тайёр дастурий таъминотфойдаланишга тайёр дастурий таъминот • Чиқиндиларни ҳимоялаш, масалан қоғозларни Чиқиндиларни ҳимоялаш, масалан қоғозларни йўқотиш учун йўқотиш учун машинкмашинк адан ёки чиқинди учун ёпиқ адан ёки чиқинди учун ёпиқ бакдан фойдаланишбакдан фойдаланиш • Киритилган ҳимоя ДТКиритилган ҳимоя ДТ • ДТ га муаллифлик ҳуқуқиДТ га муаллифлик ҳуқуқи Хавфсизлик Аудит и ИнтернетИнтернет тармоғида хавфсизлик тармоғида хавфсизлик чораларичоралари БрандмауэрБрандмауэр Ички тармоқ ва Ички тармоқ ва ИнтернетИнтернет ўртасида ўзаро алоқаларни ўртасида ўзаро алоқаларни бошқаришга ажратилган компьютербошқаришга ажратилган компьютер . . Тармоқ тизимида Тармоқ тизимида муаллифлаштирилмаган фойдаланувчиларга тўсиқ муаллифлаштирилмаган фойдаланувчиларга тўсиқ бўлиши учун ишлаб чиқилган абўлиши учун ишлаб чиқилган а ппаратппарат ли ва дастурий ли ва дастурий таъминоттаъминот ШифрШифр лашлаш Ахборотларни улар тармоққа ёки радио тўлқинларга Ахборотларни улар тармоққа ёки радио тўлқинларга тушишидан аввал шифрлаш ва маълумотларни узатиш тушишидан аввал шифрлаш ва маълумотларни узатиш якунида қайта шифрлаш жараёни. якунида қайта шифрлаш жараёни. Мисол учунМисол учун : : маълумотларни маълумотларни шифршифр лаш стандартилаш стандарти (DES)(DES) ТамомТамом

O'xshashlar

Телекоммуникация тизимларида ишончлиликни ошириш чоралари ва усуллари. Шовқинли дискрет каналларда кодлаш
Тармоқ хавфсизлиги тушунчаси ва унинг моҳияти
Ахборот хавфсизлигини таъминлаш
Тармоқ сатҳида маълумотларни ҳимоялаш
OSI моделини поғоналари бўйича хавфсизлигини таъминлаш