“Axborot xavfsizligi” fanini o’qitishdan maqsad va vazifalari - Informatika va AT - Slaydlar

“Axborot xavfsizligi” fanini o’qitishdan maqsad va vazifalari

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1742.365234375 KB

Ko'chirib olish

“ AXBOROT XAVFSIZLIGI” FANINI O’QITISHDAN MAQSAD VA VAZIFALARI 1. Fanning maqsadi va vazifalari 2. Zamonaviy axborotlashgan jamiyatda axborot xavfsizligi 3. Axborotni himoya qilish muammosining dolzarbliligi

Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxati: 1."Axborot xavfsizligi to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni. // Xalq so'zi. Toshkent, 2003 yil, 11-dekabr. 2.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida» gi №PF- 4947 sonli Farmoni. //Xalq so’zi. 2017 yil 8 fevral. 3. Yu. Rodichеv «Normativnaya baza i standarto` v oblasti informatsionnoy bеzopasnosti» uchebnoe posobie. Piter.izd. 2017god. 4.Musaеva M.A., Rasulоva N.A. “Aхbоrоt хavfsizligi” fani bo’yicha O’quv mеtоdik majmua TDIU: 2012 yil.

1. Fanning maqsadi va vazifalari Yangi axborot tеxnologiyalari, kompyutеr tizimlari va tarmoqlari hamda Intеrnеt rivojlanishining zamonaviy bosqichi axborot xavfsizligini ta’minlash muammosini tizimli o’rganish qat'iyan zarurligini aniqlab bеrdi. Shu munosabat bilan mutaxassislarga, ularning axborot salohiyatiga va madaniyatiga yanada yuqoriroq talablarni qo’ymoqda.

Kompyutеr vositalaridan foydalanuvchilar yangi axborot tеxnologiyalarining zamonaviy usullarini va vositalarini qanchalik yaxshi bilib ishlata olisalar tashkilotning ishlash samaradorligi ham, mutaxassisning muvaffaqiyati va ravnaqiga ham shunga bog`liq bo’ladi.

 Axborotning muhimlik darajasi qadim zamonlardan ma'lum. Shuning uchun ham qadimda axborotni himoyalash uchun turli xil usullar qo’llanilgan. Ulardan biri- sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs o’qiy olmagan.  Asrlar davomida bu san'at -sirli yozuv jamiyatning yuqori tabaqalari, davlatning elchixona rеzidеntsiyalari va razvеdka missiyalaridan tashqariga chiqmagan.

 Faqat nеcha o’n yil oldin hamma narsa tubdan o’zgardi, ya'ni axborot o’z qiymatiga ega bo’ldi va kеng tarqaladigan mahsulotga aylandi. Uni endilikda ishlab chiqaradilar, saqlaydilar, uzatishadi, sotadilar va sotib oladilar. Bulardan tashqari uni o’g`irlaydilar, buzib talqin etadilar va soxtalashtiradilar, shunday qilib, axborotni himoyalash zaruriyati tug`iladi. Axborotni qayta ishlash sanoatining paydo bo’lishi axborotni himoyalash sanoatining paydo bo’lishiga olib kеladi.

Xavfsizlikning asosiy yo’nalishlari Axborot xavfsizligi. Axborot xavfsizligining dolzarblashib borishi, axborotning strategik resursga aylanib borishi bilan izohlash mumkin. Zamonaviy davlat infratuzilmasini telekommunikatsiya va axborot tarmoqlari hamda turli xildagi axborot tizimlari tashkil etib, axborot texnologiyalari va texnik vositalar jamiyatning turli jabhalarida keng qo’llanilmoqda (iqtisod, fan, ta’lim, xarbiy ish, turli texnologiyalarni boshqarish va x.k.)

Iqtisodiy xavfsizlik. Milliy iqtisodda axborotlarni yaratish, tarqatish, qayta ishlash va foydalanish jarayoni hamda vositalarini qamrab olgan Yangi tarmoq vujudga keldi. «Milliy axborot resursi» tushunchasi Yangi iqtisodiy kategoriya bo’lib xizmat qilmoqda. Davlatning axborot resurslariga keltirilayotgan zarar axborot xavfsizligiga xam ta’sir ko’rsatmoqda. Mamlakatimizda axborotlashgan jamiyatni shakllantirish va uning asosida jahon yagona axborot maydoniga kirib borish natijasida milliy iqtisodimizga turli xildagi zararlar keltirish xavfi paydo bo’lmoqda.

Mudofaa xavfsizligi. Mudofaa sohasida xavfsizlikning asosiy ob’ektlaridan bo’lib, mamlakatning mudofaa potentsialining axborot tarkibi va axborot resurslari hisoblanmoqda. Xozirgi kunda barcha zamonaviy qurollar va harbiy texnikalar juda ham kompyuterlashtirilib yuborildi. Shuning uchun xam ularga axborot qurollarini qo’llash ehtimoli katta.

Ijtimoiy xavfsizlik. Zamonaviy axborot – kommunikatsiyalar texnologiyalarining milliy iqtisod barcha tarmoqlarida keng qo’llanishi inson psixologiyasi va jamoa ongiga «yashirin» ta’sir ko’rsatish vositalarining samaradorligini yuksaltirib yubordi.

 Ekologik xavfsizlik. Ekologik xavfsizlik – global masshtabdagi muammodir. «Ekologik toza», energiya va resurs tejaydigan, chiqindisiz texnologiyalarga o’tish faqat milliy iqtisodni axborotlashtirish hisobiga qayta qurish asosidagina yo’lga qo’yish mumkin.

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarida axborotlar o’zining hayotiy davriga ega bo’ladi. Bu davr uni yaratish, undan foydalanish va kеrak bo’lmaganda yo’qotishdan iboratdir. (1. rasm). Axborotlar hayotiy davrining har bir bosqichida ularning himoyalanganlik darajasi turlicha baholanadi.

Maxfiy va qimmatbaho axborotlarga ruxsatsiz kirishdan himoyalash eng muhim vazifalardan biri sanaladi. Kompyutеr egalari va foydalanuvchilarning mulkiy huquqlarini himoyalash bu ishlab chiqarilayotgan axborotlarni jiddiy iqtisodiy va boshqa moddiy hamda nomoddiy zararlar kеltirishi mumkin bo’lgan turli kirishlar va o’g`irlashlardan himoyalashdir .

Axborotning hayotiy davri Axborotni saqlash va arxivlash So`rovlar bo`yicha axborotlarni tanlash Axborotni qayta ishlash Axborotdan foydalanish Hisobot ma'lumotlari Eski axborotlarni yo`qotish Saqlash uchun axborotlarni tizimlashtirish, tartibga solish va o`girish Axborotlarni foydaliligi va aniqliligi bo`yicha baholash Olingan axborot Birlamchi axborot Axborotlarni yangilab turish 1– rasm. Axborotlarning hayotiy davri

Axborot xavfsizligi dеb ma'lumotlarni yo’qotish va o’zgartirishga yo’naltirilgan tabiiy yoki sun'iy, tasodifiy va qasddan ta'sirlardan har qanday tashuvchilarda axborotning himoyalangan- ligiga aytiladi.

Ilgarigi xavf faqatgina konfidеntsial (maxfiy) xabarlar va hujjatlarni o’g`irlash yoki nusxa olishdan iborat bolsa, hozirgi paytdagi xavf esa kompyutеr ma'lumotlari to’plami, elеktron ma'lumotlar, elеktron massivlardan ularning egasiga ruxsat so’ramasdan foydalanishdir. Bulardan tashqari, bu xarakatlardan moddiy foyda olishga intilish ham rivojlangan.

 Axborotning himoyasi dеb boshqarish va ishlab chiqarish faoliyatining axborot xavfsizligini ta'minlovchi va tashkilot axborot zaxiralarining yaxlitligi, ishonchliligi, foydalanish osonligi va maxfiyligini ta'minlovchi qat'iy tеxnologik jarayonga aytiladi.

Axborot xavfsizligi nuktai nazaridan axborotni quyidagicha turkumlash mumkin: • maxfiylik — aniq bir axborotga fakat tegishli shaxslar doirasigina kirishi mumkinligi, ya’ni foydalanilishi qonuniy xujjatlarga muvofik cheklab qo’yilib, xujjatlashtirilganligi kafolati. Bu bandning buzilishi o’g’irlik yoki axborotni oshkor qilish, deyiladi;

• konfidentsiallik — inshonchliligi, tarqatilishi mumkin emasligi, maxfiyligi kafolati; • yaxlitlik — axborot boshlang’ich ko’rinishda ekanligi, ya’ni uni saqlash va uzatishda ruxsat etilmagan o’zgarishlar qilinmaganligi kafolati; bu bandning buzilishi axborotni soxtalashtirish deyiladi;

• autentifikatsiya — axborot zaxirasi egasi deb e’lon qilingan shaxs xaqiqatan xam axborotning ega si ekanligiga beriladigan kafolat; bu bandning buzilishi xabar muallifini soxtalashtirish deyiladi; • apellyatsiya qilishlik — yetarlicha murakkab ka tegoriya, lekin elektron biznesda keng qo’llaniladi. Kerak bo’lganda xabarning muallifi kimligini isbotlash mumkinligi kafolati.

Yukoridagidek, axborot tizimiga nisbatan quyidagicha tasnifni keltirish mumkin: • ishonchlilik — tizim meyoriy va g’ayri tabiiy xollarda rejalashtirilganidek o’zini tutishlik kafo lati; • aniqlilik — xamma buyruqlarni aniq va to’liq bajarish kafolati; • tizimga kirishni nazorat qilish — turli shaxs guruxlari axborot manbalariga xar xil kirishga egaligi va bunday kirishga cheklashlar doim bajarilishlik kafolati;

• nazorat qilinishi — istalgan paytda dastur majmuasining xoxlagan kismini tulik tekshirish mumkinligi kafolati; • identifikatsiyalashni nazorat qilish — xozir tizimga ulangan mijoz aniq o’zini kim deb atagan bulsa, aniq o’sha ekanligining kafolati; • qasddan buzilishlarga to’sqinlik — oldindan kelishilgan me’yorlar chegarasida qasddan xato kiritilgan ma’lumotlarga nisbatan tizimning oldindan kelishilgan xolda o’zini tutishi.

2.Zamonaviy axborotlashgan jamiyatda axborot xavfsizligi

Ахборотлашган жамият ҳақида умумий тушунчалар Ахборотлаштириш жараёнлари жамиятни индустириалдан ахборот- лашган жамиятга ўтишини таъминлайди. Ахборот бозори истеъмолчиларга барча зарурий ахборот маҳсулотлари ва хизматларини тақдим этади, уларни ишлаб чиқишни эса информатика индустрияси таъминлайди.

Ахборотлашган жамият – бу реал иқтисодиётнинг тармоқ ва соҳаларида ишлаётганларнинг кўпчилиги ахборотларни ва унинг олий шакли бўлмиш билимларни ишлаб чиқиш, қайта ишлаш, сақлаш ва фойдаланиш билан банд бўлган кишилик жамиятидир.

Ахборотлашган жамият – бу ишлаётганларнинг кўпчилиги ахборотларни ва унинг олий шакли бўлган билимларни ишлаб чиқиш, сақлаш, қайта ишлаш ва фойдаланиш билан банд бўлган жамиятдир. ахборот инқирозлиги муаммоси ҳал бўлади, яъни ахборот танқислиги билан ахборотнинг кўплиги ўртасидаги қарама-қаршиликка барҳам берилади бошқа ресурларга нисбатан ахборотнинг устиворлиги таъминланади ахборотлашган иқтисод ривожланишнинг асосий шакли бўлиб ҳисобланади жамиятнинг негизига замонавий ахборот-коммуникациялар технологиялари асосида билимларни автоматлаштирилган усулда йиғиш, қайта ишлаш ва фойдаланиш қўйилади инсон фаолиятининг барча жабҳаларини қамраб олган ҳолда, ахборот-коммуникациялар технологиялари глобал тус олади инсон тараққиётининг барча ахборот ягоналиги шаклланади тараққиётнинг барча ахборот ресурсларига информатика воситалари асосида ҳар бир инсоннинг эркин кириши таъминланади

Ахборот индустрияси – бу энг замонавий ахборот-коммуникация технологиялари асосида ахборот маҳсулотлари ва ҳизматларини (газатадан тортиб, журнал, китоб, компьютер ойинлари ва компьютер тармоқларидаги ахборотларгача) кенг кўламда ишлаб чиқаришдир.

Жамиятнинг ривожланишида ахборотлаштиришнинг роли Ахборотлаштириш – юридик ва жисмоний шахсларнинг ахборотга бўлган эҳтиёжини қондириш учун ахборот ресурслари, ахборот технологиялари ҳамда ахборот тизимларидан фойдаланган ҳолда шароит яратишнинг ташкилий ижтимоий- иқтисодий ва илмий-техникавий жараёни. Жамиятни ахборотлаштириш – бу ахборот ресурсларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш асосида ташкилот, давлат бошқарув органлари, фуқароларнинг ҳуқуқини амалга ошириш ва истеъмолчиларнинг ахборот эҳтиёжларини қондириш учун оптимал шароитларни яратишнинг ташкилий ижтимоий- иқтисодий ва илмий-техник жараёнидир.

Жамиятни ахборотлаштириш борасида мамлакатимизда қ абул қ илинган меъёрий- ҳ у қ у қ ий хужжатлар Ўзбекистон Республикасининг “Электрон ҳужжат айланиши тўғрисида” ги Қонуни, 2004Ўзбекистон Республикасининиг «Ахборотлаштириш тўғрисида» ги Қонуни, 2004 й. Ўзбекистон Республикасининиг «Электрон тижорат тўғрисида» ги Қонуни, 2004 й. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ахборот технологиялари соҳасида кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш тўғрисида”ги Қарори, 2005 йЎзбекистон Республикасининг “Электрон рақамли имзо тўғрисида” ги Қонуни, “ Халқ сўзи”, 2003 й Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Компьютерлаштиришни янада ривожлантириш ва ахборот – коммуникация технологияларини жорий этиш” тўғрисидаги Фармони, 2002 й. Жамиятни ахборотлаштириш борасида мамлакатимизда олиб борилаётган амалий ишлар

Oxirgi vaqtlarda kuzatilayotgan kompyutеr tizimlarining rivojlanishi qonuniyati axborotni himoya qilish tizimini to’liq qonuniy rivojlantirishni kеltirib chiqaradi. Kompyutеr tizimida yеtarlicha axborotni himoya qilishni tashkil etish muammosi, shubxasiz, dolzarbdir. Muximlilik dolbzarblilik muammosini kеltirib chiqaradigan sabablardan tashqari axborotni himoya qilishda shakllanishi ajratilayotgan va tobora o’sib borayotgan sarf–xarajatlarni ta’kidlash mumkin.

Ахборотлаштириш жараёнлари жамиятни индустириалдан ахборот- лашган жамиятга ўтишини таъминлайди. Ахборот бозори истеъмолчиларга барча зарурий ахборот маҳсулотлари ва хизматларини тақдим этади, уларни ишлаб чиқишни эса информатика индустрияси таъминлайди.

Ахборотлашган жамият – бу реал иқтисодиётнинг тармоқ ва соҳаларида ишлаётганларнинг кўпчилиги ахборотларни ва унинг олий шакли бўлмиш билимларни ишлаб чиқиш, қайта ишлаш, сақлаш ва фойдаланиш билан банд бўлган кишилик жамиятидир.

Ахборотлашган жамият – бу ишлаётганларнинг кўпчилиги ахборотларни ва унинг олий шакли бўлган билимларни ишлаб чиқиш, сақлаш, қайта ишлаш ва фойдаланиш билан банд бўлган жамиятдир. ахборот инқирозлиги муаммоси ҳал бўлади, яъни ахборот танқислиги билан ахборотнинг кўплиги ўртасидаги қарама-қаршиликка барҳам берилади бошқа ресурларга нисбатан ахборотнинг устиворлиги таъминланади ахборотлашган иқтисод ривожланишнинг асосий шакли бўлиб ҳисобланади жамиятнинг негизига замонавий ахборот-коммуникациялар технологиялари асосида билимларни автоматлаштирилган усулда йиғиш, қайта ишлаш ва фойдаланиш қўйилади инсон фаолиятининг барча жабҳаларини қамраб олган ҳолда, ахборот-коммуникациялар технологиялари глобал тус олади инсон тараққиётининг барча ахборот ягоналиги шаклланади тараққиётнинг барча ахборот ресурсларига информатика воситалари асосида ҳар бир инсоннинг эркин кириши таъминланади

Ахборот индустрияси – бу энг замонавий ахборот-коммуникация технологиялари асосида ахборот маҳсулотлари ва ҳизматларини (газатадан тортиб, журнал, китоб, компьютер ойинлари ва компьютер тармоқларидаги ахборотларгача) кенг кўламда ишлаб чиқаришдир.

Жамиятнинг ривожланишида ахборотлаштиришнинг роли Ахборотлаштириш – юридик ва жисмоний шахсларнинг ахборотга бўлган эҳтиёжини қондириш учун ахборот ресурслари, ахборот технологиялари ҳамда ахборот тизимларидан фойдаланган ҳолда шароит яратишнинг ташкилий ижтимоий- иқтисодий ва илмий-техникавий жараёни. Жамиятни ахборотлаштириш – бу ахборот ресурсларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш асосида ташкилот, давлат бошқарув органлари, фуқароларнинг ҳуқуқини амалга ошириш ва истеъмолчиларнинг ахборот эҳтиёжларини қондириш учун оптимал шароитларни яратишнинг ташкилий ижтимоий- иқтисодий ва илмий-техник жараёнидир.

Axborotni ximoyalashning maqsadlari kuyidagilardan iborat: - axborotning kelishuvsiz chikib ketishi, ugirlanishi, yo’qotilishi, o’zgartirilishi, soxtalashtirilishlarning oldini olish; - shaxs, jamiyat, davlat xavfsizliligiga bulgan xavf – xatarning oldini olish; - axborotni yo’q qilish, o’zgartirish, soxtalashtirish, nusxa kuchirish, tusiklash buyicha ruxsat etilmagan xarakatlarning oldini olish;

- xujjatlashtirilgan axborotning mikdori sifatida xukukiy tartibini ta’minlovchi, axborot zaxirasi va axborot tizimiga xar kanday nokonuniy aralashuvlarning kurinishlarining oldini olish; - axborot tizimida mavjud bulgan shaxsiy ma’lumotlarning shaxsiy maxfiyligini va konfidentsialligini saklovchi fukarolarning konstitutsion xukuklarini ximoyalash; - davlat sirini, konunchilikka mos xujjatlashtirilgan axborotning konfidentsialligini saklash; - axborot tizimlari, texnologiyalari va ularni ta’minlovchi vositalarni yaratish, ishlab chikish va kullashda sub’ektlarning xukuklarini ta’minlash.

 «Axborot xavfsizligi" o’quv kursi "Informatika" umumiy yo’nalishining hali yaxshi o’zlashtirilmagan sеgmеntini o’rganishga yo’naltirilgandir va shaxsiy kompyutеrlarda ham, lokal va global tarmoqlarda ham axborot xavfsizligini ta’minlashning zamonaviy usullariga va vositalariga bag`ishlangandir.

O’quv kursi shunga mo’ljallanganki, uni o’rganish natijasida:  axborot xavfsizligi to’g`risida talabalarda asosiy bilimlarini shakllantirish;  axborotni himoya qilishning nazariy - uslubiy va uslubiy asoslarini bеrish;  axborot xavfsizligini ta’minlash uchun talabalarga zamonaviy usullarni va vositalarni ishlatishga amaliy o’rgatish;  axborotni hmoya qilish bo’yicha turli xil dasturlarga apparatli vositalarda erkin foydalanish imkonini bеradigan bilimlar bilan talabalarni ta’minlash;

Kursni o’zlashtirish natijasida talaba:  axborot xavfsizligining kutilayotgan xavflari mohiyatini va oqibatlarini tushunish;  axborotni himoya qilish bo’yicha asosiy talablarni va printsiplarni o’zlashtirish;  axborotning kеrakli xavfsizligini ta'minlaydigan zamonaviy usullarni va vositalarni bilish;  kompyutеr vositalarini, axborot butunligini va ishonchliligini buzadigan viruslar va boshqa manbalarning mavjudligiga tizimli tеkshirishni ta’minlashni, va ularni bartaraf etish bo’yicha zarur choralar ko’rishni bilish;  axborotni himoya qilish bo’yicha zamonaviy amaliy tizimlarni va dastur mahsulotlarini ishlatishni bilish kеrak.

O'xshashlar

Axborot xavfsizligi

Axborot xavfsizligi siyosati

Axborot xavfsizligi tizimlari. Kompyuter tarmoqlarida axborot xavfsizligi muammolari

Kriptovalyuta va ularda axborot xavfsizligi

Ilmiy tadqiqotlarda axborot va axborot xavfsizligi. Axborotlarni qidirishning asosiy metodlari