Xalqaro huquqning inson hamda davlatlarga oid prinsiplari - Huquqshunoslik - Slaydlar

Xalqaro huquqning inson hamda davlatlarga oid prinsiplari

Yuklangan vaqt:

14.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

359.697265625 KB

Ko'chirib olish

zXalqaro huquqning inson hamda davlatlarga oid prinsiplari

z Reja: 1. Davlat chegaralarining mustahkamligi prinsipi. 2. Inson huquqlari va uning asosiy erkinliklarini hurmat qilish prinsipi. 3. Xalqaro majburiy atlarni vijdonan bajarish prinsipi.

z Davlat chegaralarining mustahkamligi prinsipi Davlat chegaralarining mustahkamligi prinsipi davlatlami ajratib turgan hudud chegaralarini o'rnatish (delimitatsiya, demarkatsiya, rektifikatsiya) va muhofaza qilish (qo'riqlash) hamda chegara bo'yicha nizoli masalalami hal qilish bo£vicha munosabatlarni qat’iy belgilaydi. Azaldan shu narsa ma’lumki, chegaralarni buzish qurolli kuchlarni qoMlash uchun qonuniy bahona hisoblanadi. Havo, dengiz va quruqlikdagi chegaralar davlatning harbiy kuchlari orqali diplomatik apparat, siyosiy ittifoqchilik shartnomalariga muvofiq himoya qilinadi.

z Chegaralarning mustahkamligi prinsipi hududlar daxlsizligi prinsipini to'ldiradi. 1970-yilgi Deklaratsiyada uning mazmuni kuch ishlatmaslik prinsipi bo'limida mustahkamlangan. “ Har bir davlat boshqa bir davlatning mavjud xalqa.rp chegaralarni buzish maqsadida yoki xalqaro nizoiar, jumladan, davlat chegarasiga oid hududiy nizo va masalani hal etish vositasi sifatida zo'ravonlik tahdididan yoki uni qo ‘llashdan o’zlarini tiyishlari lozim ” . Davlatlar nafaqat chegaralarni, balki chegaralarni aniqlash chizig‘ini buzish maqsadida zo ‘ravonlik tahdidi yoki uni qo‘llashdan o ‘zlarini tiyishlari lozim. Bunda vaqtinchalik yoki dastlabki chegaralar, shu jumladan vaqtinchalik sulh chizig‘i ham nazarda tutilgan.

z1975-yilgi Yakuniy hujjatda mazkur prinsip shunday bayon qilingan: “ A’zo davlatlar bir-birlari ning barcha chegaralarini Yevropaning barcha davlatlari chegaralari kabi mustahkam (buzilmaydigan) sifatida qabul qilishadi va shuning uchun ham ular mazkur chegaralarga hozir hamda kelajakda har qanday tajovuz qilishlaridan o ‘zlarini tiyib turadilar”. Ushbu Yakuniy hujjatning a ’zolari boMib AQSH va Kanada ham hisoblanadi, mazkur “ 1975-yil varianti” dagi prinsip Yevropa doirasidan tashqariga ham chiqadi. 1992-yil 9-oktabrda MDH ga a ’zo davlatlar o ‘z tashqi chegaralarida Barqaror vaziyatni ta’minlash bo‘yicha hamkorlik to‘g ‘risidagi kelishuvga imzo chekdilar. Kelishuv , muqaddimasida tomonlar “ chegaralar mustahkamligi to ‘g ‘risidagi Xelsinki Yakuniy hujjatining qoidalariga o‘z sodiqligini” tasdiqladilar hamda o ‘zlarining “ bundan buyon ushbu chegaralarning daxlsizligi va mustahkamligini ta ’minlashlarini” (MDH ning tashqi chegaralarini) qat’iyligini izhor qildilar. 1993-yil 7-avgustda MDH ga a ’zo davlatlar Chegaralar daxlsizligi to ‘g‘risidagi Deklaratsiyaga imzo chekdilar, 1994-vil 15-aprelda esa MDHga a ’zo davlatlar suverenitetiligi, chegaralarining daxlsizligi va hududiy butunlik (yaxlitlik)ni himoya qilish to ‘g'risidagi Deklaratsiyaga imzo chekdilar. •

z Mazkur prinsipga muvofiq davlatlarning huquqlari o ‘rnatilgan chegaralarning mutlaq mustahkamligini, ularni o ‘zaro kelishuvsiz va bosim ostida kuch ishlatish va kuch ishlatishga tahdid qilish orqali o'zgartirishning noqonuniy ekanligini talab qilishdan iborat. 1964-yilda Afrika birligi tashkiloti mazkur qoidani afrika davlatlari chegaralariga nisbatan qo'llanishini tasdiqladi. Mazkur qoidalar sobiq Yugoslaviya hududidagi chegaralar to'g'risidagi masalani hal etishda ham qo6llanildi. Shu bilan birga ushbu qoida BMT Xalqaro sudi tomonidan hududga oid nizolarni hal etishda ko‘p marotaba qo'llanilgan. Bunda sud ushbu normani xalqaro huquqning umume’tirof etilgan normasi ekanligini ta ’kidladi.

z Davlatlaming hududiy butunligi prinsipi Hududlar davlatning moddiy asosi bo'lib xizmat qiladi. Hududsiz davlat mavjud bo'Imaydi. Shuning uchun davlat o 'z hududining butunligini ta ’minlashga alohida e ’tibor qaratadi. BMT Nizomi davlatlaming hududiy daxlsizligiga qarshi kuch ishlatish va kuch ishlatishni tahdid qilishdan o'zini tiyishni talab qiladi. 1970-yilgi Deklaratsiya ushbu prinsipni mustaqil prinsip sifatida ajratmaydi. Uning mohiyati boshqa prinsiplarda o 'z aksini topgan

zDavlatni hududiy daxlsizlikka va butunlikka boTgan huquqini himoya qiluvchi davlatlarning hududiy butunligi prinsipi davlat suverenitetini ta'minlashning muhim vositasi hisoblanadi. BMT Nizcminiiig 2-moddasi 4- bandi a’zo davlatlami kuch ishlatish va kuch ishlatishni tahdid qilishdan, bundan tashqari, “har qanday davlatning hududiy daxlsizligi yoki siyosiy mustaqilligi” qarshi o ‘zini tiyish majburiyatini mustahkamlagan.' Hududiy birlik prinsipining ilk ko‘rinishi umumjahon tinchlik va hamkorlik to 'g ’risidagi Bandung Deklaratsiyasida (1955) aks ettirilgan bo’lib. unga ko ;ra “har qanday mamlakatning siyosiy mustaqilligiga va hududiy birligiga qarshi agressiya aktlari yoki kuch ishlatishdan o ‘zini tiyish” ning zarurati mustahkamlangan. “ Bandung formulasi ” ikki tomonlama shartnomalarda uni keng qodlanilishiga erishdi. Mustamlaka mamlakatlar va xalqlarga erkinlik berilishi to ‘g ‘risidagi Deklaratsiyada “barcha xalqlar ularning milliy hududlarining butunligiga bodgan ajralmas huquqqa ega” ekanligi.

z Davlat hududi BMT Nizomi talablarini buzgan holda kuch ishlatish natijasida harbiy mustamlaka obyekti yoki kuch ishlatish yoxud kuch ishlatish tahdidi natijasida boshqa bir davlatning qo‘lga kiritish obyekti bo’lishi mumkin emas. Bunday egallab olish qonuniy deb tan olinmaydi. Hududiy yaxlitlik haqida mintaqaviy birlashmalarning ta’sis hujjatlarida ham e ’tirof etib o'tilgan. Amerika davlatlari tashkilotining Nizomida hududiy yaxlitlikni himoya qilish asosiy maqsadlardan etib belgilandi (1-modda). Shunga o ‘xshash qoida Afrika birligi tashkilotining Xartiyasida ham o‘z ifodasini topgan (2, 3-moddalar).

z Inson huquqlari va uning asosiy erkinliklarini hurmat qilish prinsipi BMT Nizomiga muvofiq asosiy maqsad insonning asosiy huquqlariga, inson shaxsining sha’ni va qadr-qimmatiga, erkak va ayolning teng huquqli ekanligiga hamda ko’p va kam sonli millatlaming teng huquqliligi e’tiqodiga qat’iy ishontirish hisoblanadi.

z Nizomning aniq moddalari bilan inson huquq va uning asosiy erkinliklarini himoya qilish yanada mustahkamlangan. Tnson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, 1966-yilgi Iqtisodiy , ijtimoiy va madaniy huquqlar to ‘g ‘risidagi xalqaro Paktda hamda 1966-yilgi Fuqarolik va siyosiy huquqlar to ‘g ‘risidagi xalqaro Paktda davlat tomonidan o‘z yurisdiksiyasi doirasida joyiashgan barcha shaxslarga tegishli qonunchilik hujjatlari va boshqa choralami qabul qilish orqali berish majburiyati yuklangan asosiy inson huquq va erkinliklari sanab o'tiladi. Shu bilan birga qonuniy cheklovlarga ham y o ‘l qo‘yilgan, misol uchun davlat xavfsizligini, jamoat tartibini, aholi sogMigi va axloqini yoxud boshqa shaxslarhuquq va erkinliklarini himoya qilishlikka ham yo‘l qo‘yiladi. 1975-yilgi Yakuniy hujjat prinsiplari Deklaratsiyasida VTT prinsip “ inson huquqlari va asosiy erkinliklarini, shu jumladan erkin fikrlash, e ’tiqodi, dini va imonini” hurmat qilish mavjud.

z Inson huquqlarini himoya qilish xalqaro standart doirasida ja h o n hamjamiyati, uning timsolida sifatidagi organlar — BMT B o sh Assambleyasi, Xavfsizlik kengashi va Xalqaro sudi, YXHT, Amerika davlatlari tashkiloti, Yevropa kengashi v.b. hisoblanadi. Mazkur organlar ma’lum bir davlatda buzilayotgan inson huquqlarini himoya qilishni talab qilish bo‘yicha xohlagan davlatga murojaat qiladilar. Ayniqsa. genotsid, irqiy ayinnachilik (aparteid), irqiy kamsitish, qiynoq va boshqa harakatlar kabi qo'pol hamda doimiy tarzda inson huquqlarini buzilishi xalqaro jinoyat hisoblanib, bu davlatlaming, davlat rahbarlarining, hukumatning, harbiy idoraning, jinoiy buyruqlarni amalga oshiruvchi konkret ijrochilarning javobgarligini keltirib chiqaradi, bunga nisbatan xalqaro sud organlari - tribunallar ad hoc (Nyurnberg, Tokio — Ikkinchi Jahon urushi natijaiari, Yugoslaviya, Ruanda bo'yicha), shuningdek doimiy sud organlari - Xalqaro jinoyat sudi tashkil qilinadi.

zInson huquqlarini oliy ijtimoiy qiymat sifatida tan olish g'o y asi ijtimoiy jihatdan o 'z tasdig'ini topgan. Na davlat, na boshqa bir guruhlar yoki qandaydir shaxs xalqaro tan olingan barcha inson huquqlarini y o ‘q qilishga yoxud uni noqonuniy cheklashga qaratilgan har qanday faoliyat bilan shug'ullanish huquqiga ega emas (Fuqarolik va siyosiy huquqlar to'g'risidagi xalqaro Paktning 5.1-moddasi). Ushbu esa inson huquqining xalq va davlat huquqidan ustun ekanligini aslo anglatmaydi. Inson o‘z huquqlarini amalga oshirishda davlat va boshqa ijtimoiy tuzilmalarning huquqlarini hurmat qilishi lozim. Busiz na davlat va na jamiyat mavjud bo’la oladi. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi: "Har bir inson jamiyat, ya’ni uning shaxsi erkin va to’liq shakllanadigan jamiyat oldida o 'z majburiyatiga ega” . Inson huquqlarini cheklash faqat “ demokratik jamiyatning umumiy farovonligi” manfaati y o 'lid a ekanligi nazarda tutilgan (29-m.).

z Xalqaro majburiy atlarni vijdonan bajarish prinsipi Ushbu prinsip xalqaro huquq bilan bir vaqtda vujudga kelgan hamda “ shartnomalarga rioya qilinishi lozim” (pacta sunt servanda) kabi prinsip sifatida mashhur bo'lgan. Ushbu prinsipsiz xalqaro huquq mavjud boTmas edi, chunki unda ushbu huquqning yuridik kuchi mavjud. 1919-yilgi Millatlar Ligasi Nizomi muqaddimasida ligaga a’zo davlatlar "davlatlaming yurish-turish amaldagi qoidalari sifatida tan olingan xalqaro huquqning ko'rsatmalariga qat’iy rioya qilish” lari mustahkamlandi.

z BMT Nizomining muqaddimasiga muvofiq a’zo davlatlar “shartnoma shartlaridan va xalqaro huquqning boshqa bir manbalaridan kelib chiqib, adolatga rioya qilinadigan, majburiyatlarga hurmat bilan qaraladigan sharoit” yaratishga kelishib olganlar. Bundan tashqari, BMT Nizomining 2-moddasida shunday deyilgan: “Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a ’zo barcha davlatlar ushbu nizomga muvofiq o ‘z zimmalariga olingan majburiyatlarni vijdonan bajaradilar”. Xalqaro huquq prinsiplari to‘g ‘risidagi deklaratsiya “Ushbu Nizomga muvofiq barcha davlatlar o ‘z zimmalariga olgan majburiyatlarini vijdonan bajaradilar” mazmundagi prinsipni mustahkamlagan. Shu vaqtning o ‘zida Deklaratsiya mazkur prinsipning amalga oshishining juda keng kontekstini ochib beradi: “har bir davlat xalqaro huquqning umume’tirof etilgan prinsip va normalaridan kelib chiqqan holda o‘z zimmalariga olingan majburiyatlarni vijdonan bajarishga majburdirlar”. Bu norma 1975- yilgi Yakuniy hujjatda ham o‘z aksini topgan.

zQuvida keltirilgan misol asosida nizolarni tinch yo‘1 bilan hal etish prinsipining mohiyatini yoritib bering . 1990-yil Xavfsizlik kengashi BMT Nizomining 39-moddasiga muvofiq Iroq davlatining xattiharakatlarini “ Iroq quroili kuchlarini Quvayt davlatiga hostirib kirish” deb baholadi hamda shu munosabat bilan buni ' ‘xalqaro tinchlik v a xavfsizlik buzilishi alomatlari mavjud” deb hisobladi. Shundan keyin Xavfsizlik kengashi mazkur vaziyatni “ Iroqning Quvaytga nisbatan qurolli hujumi va Quvavtni zabt etish” , “Quvaytning bosib olinishi’' v a h.k. deb baholadi. lzchillik bilan harakat qila boshlagan Xavfsizlik kengashi BMT Nizomining 40- moddasi (vaziyatni b a rta ra f etishga qaratilgan vaqtinchalik choralar)ni bajarish maqsadida Iroq davlatidan o ‘z q o ‘shinlarini Quvayt hududidan olib chiqib ketishni talab qildi hamda lomonlarni vaziyatni hal etish uchun muzokaralami olib borishga chaqirdi. Shu la r/d a ushbu vaqtinchalik choralami bajarilmasligini hisobga olgan holda Xavfsizlik kengashi BMT Nizomining 41- moddasiga tayanmasdan (havola qilmasdan) Iroq davlatiga qarshi iqlisodiv sanksiyalami q o 'llash to ‘g ‘risida qaror qabul qildi.

zOqibatda ushbu sanksiyalar dengiz va havo blokadasi (boshqa davlat bilan aloqasini uzib qo’yish) kabi choralar bilan to’ldirildi. Masalan, Scrbiya politsiyasi 2001-vil 1-aprel kuni sobiq Yugoslaviya prezidenti Slobodan Miloshevichni hibsga oldi va uni poytaxt qamoqxonasiga jovlashtirdi. Bunga oldingi Belgrad rahbariyatiga nisbatan bo‘lgan qudratli tashqi pressing sababdir. 31-mart Vashington tomonidan “X kuni” deb e ’lon qilinib, unda bir qator ultimatum talablari bajarilishi, shulardan asosiysi Miloshevichni hibsga olish kerak edi. Faqatgina ushbu talablami bajarilishi evaziga Kosovadagi separatism muammolari bilan to 'q n ash kelayotgan Belgrad tashqaridan qo’llab-quwatlashning davom etishiga “ yashil chiroq” bo'Jishi mumkin edi. AQSHning ushbu harakati davlatlaming ichki ishlariga aralashmaslik prinsipini buzilishi deb hisoblanishi mumkinmi?

z E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Xalqaro huquqning asosiy prinsiplari

Xalqaro huquqning tizimi

Xalqaro huquq prinsiplari

Xalqaro huquqning asosiy va yordamchi manbalari

Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti hamda xalqaro huquq tizimi