O’zgalar mulkini talon-taroj qilish jinoyatlarini tergov qilish - Huquqshunoslik - Slaydlar

O’zgalar mulkini talon-taroj qilish jinoyatlarini tergov qilish

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

657.5400390625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: O’ZGALAR MULKINI TALON-TAROJ QILISH JINOYATLARINI TERGOV QILISH

REJA: O‘zgalar mulkini talon-toroj qilish jinoyatlarining qisqacha tavsifi O‘zgalar mulkini talon-toroj qilish jinoyatlarining kriminalistik tavsifi Dastlabki materiallarni tahlil etish va jinoyatishini qo‘zg’atish Davlat mulkini talon-toroj qilish jinoyatlarini tergovini rejalashtirish Dastlabki va keyingi tergov harakatlarini o‘tkazish

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasi ga muvofiq, mamlakatimiz iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Mulk daxlsizdir va u davlat tomonidan muhofaza qilinadi, unga qilingan har qanday tajovuz qonunga xilof deb hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga ko’ra, o’zgalar mulkiga daxl qilganlik uchun jinoiy jazo belgilab berilgan. Xususan bunday jinoyatlar O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi X bobida keltirib o’tilgan bo’lib ular sirasiga quyidagi jinoyatlar tarkibini keltirib o’tishimiz mumkin hisoblanadi. Bular: 164-modda. Bosqinchilik 165-modda. Tovlamachilik 166-modda. Talonchilik 167-modda. O‘zlashtirish yoki rastrata yo‘li bilan talon-toroj qilish 168-modda. Firibgarlik 169-modda. O‘g‘rilik 28 26 28 2C 2829 2C 2829 01 130A 130A 09 1807 2829 2F07 2829 01

Ushbu jinoyatlar va ularni sodir etganlik uchun beriladiga jazolar ham, O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida batafsil belgilab o’tilgan. Kriminilastika fanida esa biz ushbu jinoyatlarning kriminalistik tavsifiga e’tibor qaratishimiz lozim bo’ladi. Talon-toroj qilish — o‘zganing mulkini o‘zining yoki boshqa shaxslarning foydasi uchun, mulkdorga yoki ushbu mulkning boshqa egasiga zarar keltirib, qonunga xilof tarzda va haq to‘lamay olib qo‘yishdir. Talon-toroj qilish turdosh tushuncha bo‘lib, mulkka qarshi jinoyatlarning muayyan bir guruhini, ya’ni bosqinchilik, tovlamachilik, talonchilik, o‘zlashtirish yoki rastrata yo‘li bilan talon-toroj qilish, firibgarlik hamda o‘g‘rilikni o‘z ichiga qamrab oladi. Talon-toroj qilishning obyekti o‘zgalar mulkidir . Obyektiv tomondan talon-toroj o‘zganing mol-mulkini o‘z foydasiga yoki boshqa shaxslar foydasiga qonunga xilof ravishda, bepul olib qo‘yishda ifodalanadi. Subyektiv tomondan talon-toroj g‘araz maqsadlarda to‘g‘ri qasd bilan sodir etiladi. Jinoyatning subyekti qonunda belgilangan yoshga to‘lgan, har qanday aqli raso shaxs hisoblanadi.

O‘zgalar mulkini talon-toroj qilish jinoyatlarining kriminalistik tavsifi Davlat va jamoat mulkini talon-toroj qilish jinoyatini kriminalistik tahlili tahlil qilishda davlat va jamoat mulkini mansabdor shaxslar tomonidan talon-toroj qilinishiga kriminalistik tavsif berish kerak. Talon-toroj qilish jinoyat larini kriminalistik tavsifi: 1) jinoiy tajovuz predmeti; 2) jinoyatni sodir etish usuli; 3) ishning holati va aniq vaziyati; 4) jinoyatchining shaxsiy xususiyatlari; 5) motiv va maqsadi 6) jinoyatning oqibati

Talon-toroj jinoyati mansabdor shaxslar tomonidan sodir etilganda uni sodir et ish usulini ikki tur ga ajratish mumkin: oddiy talon-toroj , ya’ni hech qanday niqobsiz mulkni qonunsiz egallab olish v a niqoblab sodir etilgan jinoyat . Bu turdagi jinoyatlar quyidagi usullar bilan sodir etiladi: a) hisob-kitob hujjatlarini, hisob-kitob reestridagi kirim-chiqim yozuvlarini qalbakilashtirish; b) savdo bazalarida va omborlardahisobga olinmagan ortiqcha mahsulotlarni vujudga keltirish; d) ishlab chiqarish jarayonida hisobga olinmagan ortiqcha mahsulotlarni vujudga keltirish; e) g‘arazli maqsadlarda pulni boshqa shaxslarga berish; f) pul vositalarini noqonuniy ravishda, aldov yo‘li bilan olish. Mansabdor shaxslar tomonidan talon-toroj jinoyatlari o‘zlashtirish,rastrata, mansab vakolatini suiiste’mol qilish, soxtakorlik, vakolat doirasidan chetga chiqish orqali ham sodir etiladi.

Davlat va jamoat mulkini talon-toroj qilish jinoyatlarini o‘rganishda jinoyatchining shaxsiy xususiyatlarini ham e’tiborga olish lozim. Agar talon-toroj bir guruh mansabdor shaxslar tomonidan tashkiliy ravishda sodir etilgan bo’lsa, jinoyat ishtirokchilarining har birining roli, tashkilotchilari aniqlanishi lozim. Ko‘pincha bunday jinoyatlar firibgarlar, yulg‘uchlar tomonidan sodir etiladi, ular moliya-xo‘jalik ishlari, ishlab chiqarish jarayonida hisob-kitobni yaxshi biladigan odamlar hisoblanadilar. Talon-toroj jinoyatining kriminalistik tavsifiga yana talon-toroj qilish motivi, ayblanuvchining aybdorlik darajasi, keltirilgan zarar miqdori, jinoyat sodir etilgan vaqt, joy va shart-sharoitlar ham kiradi. Quyida mansabdor shaxslar tomonidan talon-toroj jinoyatlarini ochish uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan hodisalardan bir nechtasini ko‘rib o‘tamiz: 1) mulkni talon-toroj qilish fakti; 2) talon-toroj j inoyatchilarining mansablari - bu jinoyat hodisasining asosiy belgilaridan biri hisoblanadi, shuning uchun ularni aniqlash jinoyatni to’la-to‘kis ochishga yordam beradi. Bunda ikki holatni e’tiborga molik: - soxta hujjatlar bilan talon-toroj qilingan mulk; - umuman hujjatlar rasmiylashtirilmasdan o’girlangan mulk.

Talon-toroj qilingan mulkning miqdori isbotlanishi lozim bo’lgan holatlarga kiradi, bunda jinoyat hodisasi yetkazilgan zararning miqdori va xarakteri aniqlanadi. Jinoiy guruh tarkibi va shu guruh ishtirokchilarining tavsifini aniqlashda ayniqsa quyidagilarni e’tiborga olish lozim: ayblanuvchining turmush tarzini o ‘rganishda: a) daromad manbalarini aniqlash bilan bog’liq bo’lgan holatlar; b) xarajatlar miqdori: bu yerda kunlik xarajatlardan tashqari , hovli joy, avtomashina va boshqa qimmatbaho narsalar sotib olish holatlari. Talon-toroj qiluvchi mansabdor shaxs tomonidan jinoiy yo’l bilan egallangan mulk, qimmatbaho narsalar faqat ayblanuvchining aybdorlik darajasini ko‘rsatib qolmasdan, balki talon-toroj natijasida yetkazilgan zarami qoplashning muhim vositasidir.

Davlat va jamoat mulkini talon-toroj qilish jinoyatlarini aniq belgilari quyidagilar bo’lishi mumkin: • tovar-material qimmatliklarining ortiq yoki oz chiqish fakti; • hujjatlarni rasmiylashtirmasdan mulkni olib chiqish yoki olib kirish; • hujjatda ko‘rsatilganidan ko’p miqdordagi mulkni sotish; • moddiy qimmatlikka ega bo’lgan ayrim harakatlarda tovarning belgilanganidan ko‘pligi; • tayyor mahsulotlarni, yarim fabrikatlarni, xomashyoni yashirin realizatsiya qilish fakti; • tovarlarni savdo korxonalarining yordamchi binolaridan sotib yuborish; • mulkni sarfqilgandan ko‘p deb ko‘rsatish; • ma’lum qimmatga ega bo’lgan materiallarni qiymatini yo‘qotgan, deb olib ketish; • pul vositasini va qimmatbaho materiallarni hisobdan chiqarish to‘g‘risidagi qalbaki hujjatlarni taqdim etish; • moddiy qimmatliklar ishonib topshirib qo‘yilgan mansabdor shaxsning maoshiga to‘g‘ri kelmaydigan turmush tarzi; • moddiy javobgar shaxslar mulkning saqlanishini hisob-kitob va nazorat qiladigan ma’muriyat vakillari va xizmatchilari bilan muntazam ichkilikbozlik qilishi.

Davlat va jamoat mulkini talon-toroj qilish jinoyat lari haqidagi xabarlarni tekshirishda ma’lumot yig‘ishning quyidagi usullaridan foydalanish lozim: • tovarlar va qimmatbaho buyumlarning sonini tekshirish uchun qo‘qqisdan , inventarizatsiya tashkil etish; • muassasa, korxona va ularning bo’limlarining moliya xo‘jalik faoliyatini , reviziya etish; • tovar va qimmatbaho narsalar yuklanayotgan va tushirilayotgan paytda foydalanilgan qalbaki hujjatlami talab qilib olish; • tekshirilayotgan operatsiyaga aloqador mansabdor, moddiy javobgar va ularning ustidan nazorat qiladigan shaxslardan tushuntirish xatlari olish; • predmetlarni xususiyati, o‘zaro bog’liq bo’lgan protsesslar haqida mutaxassislarning fikrini olish: • tezkor-qidiruv organlariga qidiruv tadbirlari o‘tkazish to ‘g ‘risida topshiriqlar berish; • tashkilot, korxonaning moliyaviy xo‘jalik faoliyatini tartibga soladigan me’yoriy hujjatlami o‘rganish; • muassasa, korxonaning davlat va jamoat mulkini saqlash sharoitlari, texnologik protsesslarining xususiyatlarini o‘rganish.

Dastlabki materiallarni tahlil etish va jinoyatishini qo‘zg’atish Jinoyat ishini qo‘zg‘atish uchun ko‘p hollarda quyidagi holatlar asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin: o‘tkazilgan taftish, inventarizatsiya va boshqa tekshiruv materiallari, shuningdek, tezkor-qidiruv yo‘li bilan to‘plangan materiallar, agar bu materiallarga ko‘ra korxona muassasa va tashkilotlarda tekshiruv natijasida rastrata yoki moddiy qimmatliklar kamomati aniqlangan bo‘lsa. Bulardan tashqari surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud bevosita o‘zi aniqlagan jinoyat belgilari ham talon-toroj haqida jinoyat ishini qo‘zg‘atish uchun asos bo‘ladi.

Taftish moliya-xo‘jalik organlari tomonidan belgilangan reja asosida yoki to‘satdan o‘tkaziladi va bu to‘g‘rida akt tuziladi. Aktda qanday korxonada talon-toroj faktlari topilganligi, kim tomonidan va qaerda aniqlanganligi to‘liq ko‘rsatilgan bo‘lishligi lozim. Akt besh kundan kechiktirilmasdan prokuratura yoki ichki ishlar organlariga berilishi kerak. Taftish materiallari asosida qo‘zg‘atilgan jinoyat ishi bo‘yicha amalga oshiriladigan dastlabki tergov harakatlari: a) taftish asosida aniqlangan va shubhali hisoblangan hujjatlarni ko‘zdan kechirish va olib qo‘yish; b) taftish tomonidan aniqlangan qalbakilashtirilgan hujjatlarni tayyorlagan shaxslarni so‘roq qilish; v) daliliy ashyo bo‘ladigan hujjat va predmetlarni qidirib topish maqsadida ayblanuvchilarning turar joylarida, ish joyida tintuv o‘tkazish, moddiy zararni qoplashni ta’minlash uchun mulklarni aniqlash va ro‘yxatga olish; g) taftish materiallarida ko‘rsatilgan shaxslarni so‘roq qilish.

JPKning 161-moddasiga muvofiq tergovchi zarur bo‘lgan hujjatlarni olib qo‘yish huquqiga ega. Tergovchi jinoyat ishini tergashda qanday hujjat zarurligini va olib qo‘yilishi lozim bo‘lganlarini belgilab qo‘yishi zarur. Bunday vaqtlarda tergovchiga mutaxassis - hisobchi, iqtisodchi, kriminalistlar katta yordam ko‘rsatishlari mumkin. Hisobchi yoki iqtisodchilar tergovchiga hujjatlarni tahlil qilishning qanday usullaridan foydalanishi, tergovchini qiziqtirayotgan operatsiya qanday hujjatlar bilan rasmiylashtirilishi to‘g‘risida, kriminalist esa ko‘zdan kechirilayotgan hujjatda qanday o‘zgartirishlar, qalbakiliklar mavjudligi to‘g‘risida ma’lumotlar berishlari lozim. Agar jinoyat ishi fuqarolarning, mansabdor shaxslarning bergan shikoyat va arizalarini tekshirilishi asosida qo‘zg‘atilgan bo‘lsa, dastlabki tergov harakatlari va tashkiliy tadbirlar ushbu materiallarda mavjud bo‘lgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Ko‘p hollarda bunday vaqtlarda tergov ishini boshlashdan oldin inventarizatsiya va taftish o‘tkazish tashkil etiladi. Tergovchi taftishchi bilan doimiy aloqada bo‘lishi lozim. Taftishchi tergovchiga suiiste’mol qilinish faktlari to‘g‘risida axborotlar berib tursa, tergovchi esa taftishchiga jinoyat ishi bo‘yicha to‘plangan yangi materiallar to‘g‘risida ma’lumot berib turadi. Taftishchi suiiste’mol qilinish faktlarini aniqlagandan keyin bu to‘g‘rida xususiy dalolatnoma tuzadi va uni darhol tergovchiga taqdim etadi. Bu dalolatnomaning mazmuni bilan manfaatdor shaxslarni tanishtirish shart emas, chunki ular keyinchalik tuzilgan umumiy dalolatnoma mazmuni bilan tanishtiriladi.

Qayd etilgan holatlarni aniqlash va dalillar to‘plash uchun tergovchi quyidagi dastlabki tergov harakatlarini va tashkiliy tadbirlarni ko‘rishi zarur: 1) jinoyat ustida ushlash (xom ashyoni hech qanday hujjatsiz sotish, qabul qilish); 2) ushlanganlarni shaxsiy tintuv qilish; 3) xizmat xonalarida tintuv o‘tkazish va ularni ko‘zdan kechirish; 4) tintuv o‘tkazish va ko‘zdan kechirishda tayyorlanayotgan hujjatlar, predmetlar, tayyor mahsulotlarni muhrlash zarurati bo‘lsa, ayrimlarini olib qo‘yish; 5) pul va mulkni band qilish, ularni olib qo‘yish va qo‘riqlashga topshirish; 6) talon-toroj qilishda gumon qilingan shaxsni so‘roq qilish; 7) talon-toroj faktlarini ko‘rgan guvohlarni so‘roq qilish; 8) omborlarda, savdo- muassasalarida va tashkilotlarda, kassadagi pul mablag‘larini inventarizatsiya qilish yoki moddiy qimmatliklarning qoldiqlarini hisobga olish; 9) xaridorlarni aldash holatlarini aniqlash maqsadida nazorat tarzda xarid qilish yoki qishloq xo ‘jalik mahsulotlarini nazorat uchun topshirishni o‘tkazish.

1) talon-toroj qilingan mulk; 2) jinoiy yo‘l bilan topilgan pullar; qimmatliklar, omonat kassa daftarchasi, jinoiy yo‘l bilan topilgan mulklar; 3) talon-toroj qilish uchun tayyorlangan, hisobda bo‘lmagan xomashyo, yarimfabrikatlar va tayyor mahsulotlar; 4) jinoiy bitim bilan aloqador bo‘lgan turli yozuvlar; 5) tergov uchun kerakli bo‘lgan talon-toroj jinoyati ishtirokchilarining uy manzillari, telefon raqamlari va boshqa ma’lumotlar; 6) turli hujjatlar va yorliqlarning toza blankalari; 7) tergovchini qiziqtirayotgan tashkilot va korxonalarning moliya- xo‘jalik faoliyatini ifoda etadigan buxgalteriya hujjatlari va boshqalar.Tergovning boshlang‘ich bosqichida quyidagilarni qidirib topishi juda zarur deb hisoblanadi: 28 3A 1A 3B 1B0A 2A 2B 0F 29 2D 1B

Taftish va inventarizatsiya materiallari asosida qo‘zg‘atilgan jinoyat ishlari bo‘yicha quyidagi dastlabki tergov harakatlari o‘tkaziladi: 1 ) taftishchi va inventarizatsiya o‘tkazgan shaxsni so‘roq qilish; 2) dalolatnomada ko‘rsatilgan shaxslarni so‘roq qilish; 3) kamchilik borligini tasdiqlovchi hujjatlarni o‘rganish, taftish dalolatnomasi bilan birga, berilgan hujjatlarni olib qo‘yish yoki ularning yo‘qolmaslik chorasini ko‘rish; 4) kamchilik uchun javobgar shaxsni so‘roq qilish; ularni tintuv qilish; 5) ularning pul va mulkiga hibs solish. Ushlash vaqtida talon-torojqiligan shaxsdan barcha o‘g‘irlangan mulklar, xomashyo, yarimfabrikatlar, tayyor mahsulotlar, pullar, hujjatlar olib qo‘yilishi zarur.

Davlat mulkini talon-toroj qilish jinoyatlarini tergovini rejalashtirish Davlat mulkini talon-toroj qilish jinoyatlari bo‘yicha tushgan materiallarni tergovchi o‘z yurituviga qabul qilar ekan, bevosita shu ishda mavjud bo‘lgan ma’lumotlardan foydalanib tergov harakatlarining boshlang‘ich tayyorlash hamda tashkiliy choralarini o‘tkazish rejasini tuzadi. Tashkiliy choralarni ko‘rish bosqichi tergov harakatlarini boshlang‘ich davrini to‘g‘ri tashkil qilishni ta’minlaydi, bu davr esa o‘z mobaynida ish uchun zarur bo‘lgan dalillarni to‘plashda va ulardan unumli foydalanishda xizmat qiladi. Tergovning boshlang‘ich bosqichida bir qator tashkiliy chora-tadbirlar o‘tkazish zarurati tug‘iladi, bular inventarizatsiya, taftish va shunga o‘xshash tekshirishlar hisoblanadi.

Tayyorlov bosqichi rejasi tergovchi tomonidan ishni ko‘rgunga qadar tuziladi va quyidagilarni aniqlash maqsad qilib qo‘yiladi. a) talon-toroj sodir bo‘lgan joyni, ya’ni muassasa, tashkilot yoki korxonaning ishlash sharoiti bilan tanishadi, shu bilan birgalikda, o‘sha muassasa, tashkilot, korxona mahsulot bilan ta’minlab turadigan yoki shu korxonalarni tayyor mahsulotlari qaysi tashkilot orqali realizatsiya qilinganligi hisobga olinib, bu korxonalarning ishlash sharoiti bilan ham tanishadi; b) o‘sha tashkilot yoki korxonaning hisob-kitob hamda hujjat oboroti tizimini o‘rganadi, shu bilan birgalikda ba’zi bir zveno, sex o‘rtasidagi birgalashib qilinadigan harakatni aniqlaydi; v) gumon qilinayotgan mansabdor shaxslar to‘g‘risida ma’lumotlar to‘playdi, bu ma’lumotlar o‘z ichiga gumon qilinayotgan shaxslarning yaqin aloqalari, tanish- bilishlari, yashash joylari, mulkiy ahvoli (avtomashinasi, qimmatbaho buyumlari, dachasi bor yoki yo‘qligi) kabi faktorlarni o‘z ichiga oladi; g) jinoiy yo‘l bilan talon-toroj qilingan mulk yashirilishi mumkin bo‘lgan joy aniqlanadi.

Inventarizatsiya va taftish materiallariga ko‘ra dastlabki tergov harakatini boshlang‘ich bosqichini o‘tkazish quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - tekshirish davomida kamomad yoki ortiqcha mahsulot chiqqanligi sabablari haqida mansabdor shaxs so‘roq qilinadi; - inventarizatsiyada ishtirok etgan taftishchilar va hisob-kitob ishlari bilan shug‘ullanadigan shaxslar so‘roq qilinadi; - jinoyat ishi uchun kerakli hujjatlar olinadi va ko‘rib chiqiladi. Tergovning dastlabki vaqtida jinoyat izini o‘zida saqlagan ma’lumotlar soni kam bo‘ladi. Bu esa ishni rejalashtirishni qiyinlashtiradi, chunki tergovchi har bir yangi ochilgan holatdan keyin rejani ko‘rib chiqishi va uni to‘ldirib turishi lozim. SHuning uchun ham rejalashtirish uzluksiz davom etadigan jarayondir, u faqat tergov tugashi bilan tugaydi. Rejalashtirishda ikki asosiy qismni ajratish mumkin: a) har bir bosqich uchun tergovchining maqsad va vazifalarini aniqlash; b) bu vazifalarni hal qilishning ko‘proq samarali usullarini va tergov olib borishning to‘g‘ri yo‘nalishini tanlash.

Tergov yo‘nalishini aniqlashda quyidagi asosiy holatlar hisobga olinishi kerak: 1. Avvalo dastlabki tergov harakatlari rejalashtiriladi, bu harakatlarning bajarilishi jinoyat izlari va boshqa dalillarni tez topish, jinoyatchini aniqlash va o‘zlashtirilgan mulk yashirilgan joyni aniqlashga yordam beradi. Bunday tergov harakatlariga asosan hodisa joyini, hujjatlarni ko‘zdan kechirish, guvohlarni so‘roq qilish, tintuv, jinoyatchini qidirish kabi harakatlar kiradi. Tergovning keyingi bosqichida o‘tkaziladigan harakatlarga - tanib olish uchun ko‘rsatish - tergov eksperimenti, yuzlashtirish, so‘roq qilish, ekspertiza tayinlash kabi harakatlar kiradi. 2. Rejalashtirish tergov harakatlarining sodir qilingan jinoyat xarakteri, gumon qilinuvchining shaxsi, uning ko‘rsatuvlari, dalillarining mazmuni, ilmiy-texnik va boshqa vositalarni qo‘llashda mutaxassislarni ishga jalb qilish kabilarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. 3. Tergov olib borishning usul va yo‘nalishini belgilashda, surishtiruv organlari xodimlariga qanday topshiriqlar berish kerakligini ilgaridan ko‘zda tutmoq zarur. Bundan asosiy maqsad, dalillar manbaini topish, tezkor-qidiruv tadbir-choralarini muvofiqlashtirish ko‘zda tutiladi.

Dastlabki va keyingi tergov harakatlarini o‘tkazish Hujjatlar talon-toroj jinoyatlarini tergashda muhim dalillardan biri hisoblanadi. Talon- toroj jinoyatlarini tergashda tergovchi hujjatlarni to‘plash, ko‘zdan kechirish va tekshirish ishlarini amalga oshiradi. Tergovchi mutaxassis-buxgalter yordamida muhrlangan hujjatlarni to‘playdi, zarur hollarda me’yoriy hujjatlarni tegishli korxonalardan talab qilib oladi. Tergovchi to‘plagan barcha hujjatlarni diqqat bilan tahlil qiladi, ularni tekshirib chiqadi. Hujjatlarni tekshirish usullari uch tur ga bo‘linadi: 1) ayrim xisob-kitob hujjatlarini tekshirish usuli; 2) bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq operatsiyalarni ifoda etuvchi bir necha hujjatlarni tekshirish usuli; 3) bir turdagi xodimlarning harakatini ifoda etuvchi hujjatlarni tekshirish usuli.

Hujjatlar forma bo‘yicha tekshirib ko‘rilgandan keyin arifmetik va normativ tekshiruvdan o‘tkaziladi. Arifmetik tekshiruv da hujjatlardagi gorizantal va vertikal grafalarda chizilgan yozuvlar (raqamlar) solishtirib tekshiriladi. Normativ tekshiruv da esa hujjat mazmunining harakatdagi normativ aktlarga - instruksiyalar, nizomlar, qoidalar, xarajat, chiqim normalariga mos kelishi tekshiriladi. O‘zaro nazorat usulida bir turdagi operatsiyaning turli hujjatlarda ifoda etilishi solishtirib tekshiriladi. O‘zaro nazorat usuli har bir xo‘jalik operatsiyasining turli buxgalteriya hujjatlarida ifoda etilishiga asoslangan. Buxgalteriya hujjatlari boshqa turli-tuman boshqa hujjatlar bilan solishtirib ko‘rilishi mumkin. Masalan, kortateka va omborlardagi jurnal yozuvlari bilan transport hujjatlari, mehnat daftarchalari, moddiy javobgar shaxsning yozuvlari va boshqalar.

Buxgalteriya hujjatlarini tekshirishning xususiy usullari ham mavjud. Ularga quyidagilar kiradi: 1) tovar-moddiy qimmatliklar va pul mablag‘lari harakatini bevosita ifoda etuvchi kirim- chiqim hujjatlaridagi ma’lumotlarni ushbu operatsiyani boshqa tarzda ifoda etuvchi hujjatlar-ma’lumotlar bilan solishtirib ko‘rish; 2) moddiy-tovar boyliklarni olish va berish operatsiyasini ifoda etuvchi hujjatlardagi ma’lumotlarni birinchi operatsiya bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan boshqa operatsiyalarni ifoda etuvchi hujjat ma’lumotlari bilan solishtirib ko‘rish; 3) moddiy-tovar boyliklarning bir joydan boshqa joyga ko‘chirilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ular tashib o‘tkazilgan taralar to‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan solishtirib ko‘rish; 4) buxgalteriya hisoboti to‘g‘risidagi ma’lumotlarini tezkor uchyot ma’lumotlari bilan solishtirib ko‘rish; 5) nazorat kassa tasmasidagi ma’lumotlarni kassa cheklar ma’lumotlari bilan solishtirib ko‘rish; 6) pul mablag‘lari va moddiy tovar boyliklarni berish to‘g‘risidagi pul vositalari va moddiy tovar boyliklarni yozish va berish uchun asos bo‘lgan hujjatlardagi ma’lumotlar bilan solishtirib ko‘rish.

Buxgalteriya hujjatlarini tekshirishning xususiy usullari ham mavjud. Ularga quyidagilar kiradi: 1) tovar-moddiy qimmatliklar va pul mablag‘lari harakatini bevosita ifoda etuvchi kirim- chiqim hujjatlaridagi ma’lumotlarni ushbu operatsiyani boshqa tarzda ifoda etuvchi hujjatlar-ma’lumotlar bilan solishtirib ko‘rish; 2) moddiy-tovar boyliklarni olish va berish operatsiyasini ifoda etuvchi hujjatlardagi ma’lumotlarni birinchi operatsiya bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan boshqa operatsiyalarni ifoda etuvchi hujjat ma’lumotlari bilan solishtirib ko‘rish; 3) moddiy-tovar boyliklarning bir joydan boshqa joyga ko‘chirilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ular tashib o‘tkazilgan taralar to‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan solishtirib ko‘rish; 4) buxgalteriya hisoboti to‘g‘risidagi ma’lumotlarini tezkor uchyot ma’lumotlari bilan solishtirib ko‘rish; 5) nazorat kassa tasmasidagi ma’lumotlarni kassa cheklar ma’lumotlari bilan solishtirib ko‘rish; 6) pul mablag‘lari va moddiy tovar boyliklarni berish to‘g‘risidagi pul vositalari va moddiy tovar boyliklarni yozish va berish uchun asos bo‘lgan hujjatlardagi ma’lumotlar bilan solishtirib ko‘rish.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Kriminalistika. Darslik. TDYTU. Toshkent – 2016 2. Kriminalistika. Darslik. TDYTU. Toshkent – 2018 3. Kriminalistika. Darslik. TDYTU. Toshkent – 2015 4. Kriminalistika. O’quv qo’llanama. Toshkent - 2003

O'xshashlar

Jinoyatda ishtirokchilik

Ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo ijrosini tashkil qilish

Voyaga yetmaganlarning mehnat qilish huquqlari

Nizolar, ularni hal qilish yo'llari

Intellektual mulk ob’ektlarini muhofaza qilish usullari