O’zbekistonda siyosiy partiyalarning huquqiy asoslari - Huquqshunoslik - Slaydlar

O’zbekistonda siyosiy partiyalarning huquqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

724.8173828125 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTONDA SIYOSIY PARTIYALARNING HUQUQIY ASOSLARI www.arxiv.uz

1. O‘zbekistonda ko‘ppartiyaviylikni vujudga kelishi. 2. O‘zbekistondagi partiyalar va ularning huquqiy maqomlari. 3. Siyosiy partiyalarning hozirgi hayotimizda tutgan o‘rni. REJA: www.arxiv.uz

Mustqillik yillarda qabul qilingan rasmiy hujjatlar ko‘ppartiyaviylik tizimi qonuniy asoslanishi bilan birga siyosiy partiyalarning huquqiy maqomlari ham o‘zining yuridik intiqomini topdi. Odatda rivojlangan demokratik davlatlarda siyosiy muholifatdagi partiyalar saylovlarda g‘oliblik shohsuppasiga ko‘tarilgan raqiblariga rasmiydasturlari asosida hokimyatda faollik ko‘rsatishlariga to‘sqinlik qilmaydi. O‘zbektston Respublikasi milliy mustaqillikka erishgan dastlabki kundan boshlab ko‘ppartiyaviylik va hur fikrlilik tarafdori ekanligini butun dunyoga oshkor qildi. KO‘PPARTIYAVIYLIK www.arxiv.uz

O‘zbekiston Prezidenti I.Karimov mamlakatimiz istiqboldagi taraqqiyotining asosiy shartlaridan biri bo‘lgan ko‘ppartiyaviylik muhitiga e'tibor bermoqda. Bu borada quyidagi s‘ozlar ayniqsa diqqatga loyiqdir: «Biz o‘zboshimchalik, valyuntarizm, avtoritar tafakkur va boshqaruv apparatining korrupsiyasi singari illatlar paydo bo‘lmasligiga jiddiy kafolat ham bo‘lmaydi».KO‘PPARTIYAVIYLIK MUHITI www.arxiv.uz

O‘zbekistonda ko‘ppartiyaviylik muhitining yaratilishida yurtboshimizning quyidagi so‘zlari muxim ahamiyatga ega bo‘ldi: «Ko‘ppartiyaviylik zamoniga o‘rganishimiz kerak. Bu yuz, ikki yuz partiya degani emas, albatta. Qolaversa, maqsad partiya-partiya bo‘lib xalqni parchalab yuborish emas. Aksincha, to‘rtta bo‘lar, beshta bo‘lar partiyalar, lekin ular ko‘cha va maydonlarda janjal qilmasdan, mana shu yerda, parlamentda bahslashib, tortishib, xalqqa foydali fikrni ko‘zlashga o‘rganishlari kerak. Biz ongimizni ana shunga moslashtirishimiz darkor. Bu yo‘lda qanday to‘siqlar bo‘lsa olib tashlaylik». www.arxiv.uz

 Xozirgi zamon jamiyatlarining siyosiy xayoti murakkab, ziddiyatli va serqirrali bo’lib, unda ko’p sonli ishtirokchilar, yahni siyosat subhektlari ishtirok etadi. Bu ishtirokchilar orasida eng ko’zga ko’rinarli o’rinlardan birini siyosiy partiyalar egallaydi. Bugungi rivojlangan dunyoda siyosiy partiya mavjud bo’lmagan davlat borligini tasavvur qilish mushkul, deyarli barcha davlatlarda ikki yoki ko’ppartiyaviy tizim mavjud. TSivilizatsiyaning eng muxim yutuqlaridan bo’lmish siyosiy partiyalar ijtimoiy xayotdagi demokratiya va barqarorlikni tahminlashda asosiy omillardan biri bo’lib, u ijtimoiy tashkilotlar orasida eng siyosiylashgan tashkilotdir. KO’PPARTIYAVIYLIK TIZIMI www.arxiv.uz

Bugungi kunda O‘zbekistonda 5 ta siyosiy partiya mavjud. Bular: Xalq demokratik partiyasi (XDP) 1991- yil 1- noyabrda tashkil etilgan; Adolat sotsial-demokratik partiyasi (ASDP) 1995- yil 18- fevralda tashkil topgan; Milliy tiklanish demokratik partiyasi (MTDP) 1995- yil 3- iyunda tashkil topgan; «Fidokorlar milliy demokratik partiyasi (FMDP) 1998- yil 28-dekabrda, Liberal demokratik partiyasi esa (LDP) 2003- yil 15-noyabrda tashkil topgan. Bundan tashqari «Xalq birligi» (1995- yil) jamoatchilik harakati faoliyat ko‘rsatmoqda. O‘ZBEKISTONDAGI SIYOSIY PARTIYALAR www.arxiv.uz

„ Siyosiy partiya" tushunchasining lug’aviy mahnosi nima, uning paydo bo’lishi va keyingi tarixi qaysi davrlarga borib taqaladi degan savol tug’ilishi tabiiy. Darxaqikat, „partiya" atamasi lotincha „‘arts" so’zidan olingan bo’lib, „qism, bo’lak" degan mahnolarni anglatadi. Siyosiy partiya deganda fuqarolarning muayyan siyosiy maqsadlar atrofida birlashgan va muayyan siyosiy tashkilotlarga uyushgan qismi, bo’lagi tushuniladi. „ SIYOSIY PARTIYA" TUSHUNCHASI www.arxiv.uz

Bu siyosiy tashkilotlarning jamiyatda tutgan o‘rni va mehnatkashlar ommasi o‘rtasidagi obro‘- e'tibori ular ishlab chiqqan va amal qilayotgan dasturlarning nechog‘lik xalq ommasi istak va intilishlarini ifoda etganligi va mazkur siyosiy partiyalarning qay darajada hokimiyatga hamda o‘zaro bir-birlari bilan muxolifatga aylanganliklariga bog‘liqdir. www.arxiv.uz

Dastlabki partiyalar Qadimgi Gretsiyada xududiy bo’linish asosida tashkil topgan bo’lib, Platon, Aristotelg’ va boshqa olimlar tomonidan salbiy baxolangan edi. Xususan, Aristotelg’ Qadimgi Gretsiyadagi uch asosiy siyosiy partiya — dengiz soxilida, tekislikda va tog’li xududlarda istiqomat qiluvchi fuqarolar o’rtasidagi mavjud kurash, o’zaro raqobat xaqida yozib, bu partiyalar ijtimoiy yaxlitlik va davlat birligiga raxna solishi mumkin, deya qayd etgan edi. Qadimgi Rimda „partiya" tushunchasi asosan u yoki bu imperator (masalan, TSezarg’ yoki Sula) siyosatini qo’llab-quvvatlovchi guruxni ifodalash uchun ishlatilganligi tarixdan ma’lum. O’rta asrlardagi siyosiy partiyalar jamiyatda ziddiyatlar kuchayganda, feodallar va boshqa sinflar o’rtasida yuzaga kelgan ijtimoiy kelishmovchiliklar sharoitida vujudga kelgan. DASTLABKI PARTIYALAR www.arxiv.uz

Muxolifat nima? Darhaqiqat, «muxolifat» deganda biz nimani tushunamiz? Arabcha «muxolifat» - «kelishmovchilik», «teskarilashish», «qarama-qarshilik», «ziddiyat» kabi ma'nolarni anglatadi. Muxolifat turli ko‘rinishlarda sodir bo‘lishi mumkin: a) parlament doirasidagi muxolifat; b) parlament doirasidan tashqaridagi muxolifat; d) siyosiy partiyalar saflaridagi o‘zaro ichki partiyaviy muxolifatlar. MUXOLIFAT NIMA? www.arxiv.uz

Ommaviy siyosiy partiyalarning vujudga kelishi va siyosiy mavqeining kuchayib borishida XIX asrning ikkinchi yarmida Yevropa mamlakatlarida umumiy saylov xuquqining fuqarolar tomonidan siyosiy xuquq sifatida qo’lga kiritilishi siyosat subhektlari sonining keskin oshuvini tahminladi. Quyidagi dalillarga ehtibor beraylik: Angliyada 1830 yilda saylov xuquqidan 200 ming, 1832 yilda 600 ming, 1883 yilga kelib esa 9 million fuqaro foydalanadigan bo’ldi. XX asrda Xitoy kommunistik partiyasi eng ko’p ahzolari bo’lgan (50 mingdan ortiq) ommaviy siyosiy partiyaga aylandi. OMMAVIY SIYOSIY PARTIYA www.arxiv.uz

Siyosiy partiyalarning huquqiy maqomlari Mustaqillik yillarida qabul qilingan rasmiy hujjatlarda ko‘ppartiyaviylik tizimi qonuniy asoslanishi bilan birga siyosiy partiyalarning huquqiy maqomlari ham o‘zining yuridik intiqomini topdi. Odatda rivojlangan demokratik mamlakatlarda siyosiy muxolifatdagi partiyalar saylovlarda g‘oliblik shohsupasiga ko‘tarilgan raqiblariga rasmiy dasturlari asosida hokimiyatda faollik ko‘rsatishlariga to‘sqinlik qilmaydilar. Hokimiyat uchun kurash asosan saylovlar kompaniyasi davrida olib boriladi. Bu - demokratik jarayon qaror topgan jahondagi ilg‘or mamlakatlarda hayot sinovidan o‘tgan tajriba. SIYOSIY PARTIYALARNING HUQUQIY MAQOMLARI www.arxiv.uz

Siyosiy partiyalar bugunga kelib, dunyoning rivojlangan davlatlarida xalq bilan xokimiyat o’rtasida asosiy bog’lovchi bo’g’in bo’lgan demokratik institutga aylandilar. Bundan xulosa shuki, siyosiy partiya jamiyatning bir bo’lagi bo’lib, u muayyan gurux yoki qatlamning maqsad va manfaatlarini ifoda etuvchi, uni umumdavlat va umummillat manfaatlari bilan uyg’unlashtirgan xolda faoliyat ko’rsatadigan, rivojlanishning siyosiy yo’nalishlarini aniqlab beradigan siyosiy tashkilotdir. Siyosiy partiya odatda muayyan siyosiy dastur asosida faoliyat ko’rsatadi. Buning boisi — siyosiy partiya atrofida jamiyatning muayyan guruxlari, tabaqalari, sinflari mahlum bir maslak, g’oya asosida birlashadilar. SIYOSIY PARTIYALAR www.arxiv.uz

O‘zbekiston Respublikasi ham shu yo‘ldan borishni o‘z taraqqiyotining asosiy mezoni qilib olgan va bu borada amaliy qadamlar qo‘ymoqda. Albatta, siyosiy partiyalar jamiyatda amal qilishlari lozim bo‘lgan huquqiy maqomlarni bilmasalar harakat dasturlari nechog‘lik oliyjanob bo‘lmasin, uni amalga oshirib bo‘lmaydi. Shu ma'noda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1996-yil 25- dekabrda qabul qilgan «Siyosiy partiyalar to‘g‘risida»gi qonun katta ahamiyat kasb etadi. Unda ko‘ppartiyaviylikning asosiy mezonlari, siyosiy partiyalar faoliyatining huquqiy asoslari har tomonlama ko‘rsatib berilgan. PARTIYALAR FAOLIYATINING HUQUQIY ASOSLARI www.arxiv.uz

Siyosiy partiyalar odatda butun jamiyatning emas, balki jamiyatdagi muayyan bir ijtimoiy guruxning, goxida esa axoli qatlamlari katta bir qismining manfaatlarini ifoda etadilar. Buning uchun siyosiy partiyalar jamiyatdagi muayyan guruxlar manfaatlaridan kelib chiqib, xarakat qiladilar. Bu manfaatlar ular uchun ijtimoiy baza, manba bo’lib xizmat qiladi, partiyalar ushbu manfaatlarni ximoya qiladilar va ularni qondirish uchun xokimiyatga erishishni o’z oldilariga maqsad qilib qo’yadilar. Siyosiy partiyalar xamisha xam o’z tub maqsadlarini ochiq bayon etmasliklarining sababi jamoatchilik xayrixoxligini yo’qotishni istamasliklaridadir. Chunki keng jamoatchilikning, butun jamiyatning xayrixoxligiga, qo’llab- quvvatlashiga erishish yo’llarini qidirish — siyosiy partiyaning muxim xususiyatlaridan biridir. SIYOSIY PARTIYALAR www.arxiv.uz

Ayniqsa, qonunning 12-moddasida siyosiy partiyalar huquqlarining aniq belgilab berilganligi hayotiy ahamiyat kasb etadi:  o‘z faoliyati to‘g‘risidagi axborotni erkin tarqatish, o‘z g‘oyalari, maqsadlari va qarorlarini targ‘ib qilish;  saylab qo‘yiladigan davlat organlaridagi o‘z vakillari orqali tegishli qarorlarni tayyorlashda ishtirok etish;  qonunda belgilab qo‘yilgan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, davlat hokimiyati organlari saylovlarida ishtirok etish;  partiya faoliyati bilan bog‘liq yig‘ilishlar, konferensiyalar va boshqa tadbirlarni o‘tkazish; qonun xujjatlarida nazarda tutilgan tartibda ommaviy axborot vositalari ta'sis etish va boshqa ommaviy axborot vositalaridan foydalanish;  O‘zbekiston Respublikasining siyosiy partiyalari bilan ittifoq(blok) tuzish, ular bilan va boshqa jamoat birlashmalari bilan shartnoma munosabatlari o‘rnatish. QONUNNING 12-MODDASIDA SIYOSIY PARTIYALAR HUQUQLARI www.arxiv.uz

1. Muayyan siyosiy maqsadni ishlab chiqishi, partiya o’z mafkurasi va dasturini yaratib, uni mahqullovchi jamoat chilik fikrini shakllantirishga xarakat qiladi. 2. Siyosiy faoliyatda ishtirok etish. Bunda, muayyan manfaatlar ximoya etiladi. 3. Fuqarolarning siyosiy faolligini qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish. Bunda, fuqaro ruxiyati partiya maqsadlarini amalga oshirishga yo’naltiriladi va jamoat chilikning fikrini shakllantirishda OAV dan foydalaniladi. 4. Partiyaning xukmron elitasini shakllantirish, xokimiyatning vakillik organlari va jamiyat o’rtasidagi aloqani tahminlash, boshqa siyosiy institutlar bilan birgalikda davlat va ijtimoiy boshqaruvning mexanizmini shakllantirish, xokimiyat tuzilmalari va mexanizm-larining barqarorligini tahminlash. 5. Siyosiy madaniyatni oshirish. 6. Parlament va xukumat faoliyatiga tahsir ko’rsatish. 7. Siyosiy yetakchilarni tarbiyalash. 8. Davlat oldida turgan maqsadlarning shakllanishi va amalga oshirilishida faol ishtirok etish. SIYOSIY PARTIYANING VAZIFALARI: www.arxiv.uz

Siyosiy partiyalar ushbu qonunda hamda O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonunlarida nazarda tutilgan o‘zga huquqlarga ham ega bo‘lishlari mumkin. Albatta siyosiy partiyalar o‘z harakat dasturlari asosida xilma-xil qarashlarni ilgari suradilar va rivojlangan huquqiy demokratik jamiyatni barpo qilishga hissa qo‘shadilar. Ammo siyosiy partiyalar milliy istiqlol mafkurasi tamoyillarini o‘z harakatlarining bosh mezoniga aylantirmoqlari lozim. Milliy istiqlol g‘oyasiga zid dasturni ilgari suruvchi partiyalar faoliyatiga yo‘1 qo‘yish mumkin emas. SIYOSIY PARTIYALAR HUQUQLARI www.arxiv.uz

Xulosa qilib aytganda, siyosiy partiyalar faoliyatining asosiy yo’nalishlari quyidagilardir: 1) muayyan ijtimoiy guruxlarning manfaatlarini aniqlash va asoslash; 2) siyosiy doktrina va dasturlarni yaratish; 3) xokimiyat uchun kurashda ishtirok etish va davlat xokimiyatini amalga oshirishda davlat faoliyati dasturini yaratish; 4) jamiyatni yoki uning muayyan qismini siyosiy tarbiyalash, jamoatchilik fikrini shakllantirish; 5) davlat apparata uchun xodimlarni tayyorlash va tavsiya etish. SIYOSIY PARTIYALAR YO’NALISHLARI www.arxiv.uz

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisidagi siyosiy partiya fraksiyasi qonunda ko‘zda tutilgan quyidagi huquqlardan foydalandi:  sessiya kun tartibini tuzishda ishtirok etish;  sessiya kun tartibidagi har bir masala bo‘yicha muzokaralarda fraksiya vakiliga kafolatlangan so‘z berilishi;  tegishli ravishda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisiga va O‘zbekiston Respublikasi Hukumatiga, vazirlarga, davlat organlarining boshqa rahbarlariga so‘rovlar bilan murojaat etish;  Oliy Majlis rahbarligiga, qo‘mita va komissiyalar raisligiga nomzodlar bo‘yicha takliflar kiritish;  sessiyada muhokama qilinayotgan masala bo‘yicha fraksiya fikrini deputatlar orasida tarqatish;  O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputatlari uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni amalga oshirish. www.arxiv.uz

Siyosiy partiyalarning jamiyatning siyosiy tizimida tutgan o’rniga ko’ra „so’l", „markaz" va „o’ng" partiyalarga bo’linishi Buyuk Fransuz inqilobi davrida ro’y berdi. 1789 yilda Frantsiyada Tahsis majlisi deputatlari majlisida zalda qirol xokimiyatini tiklash tarafdorlari - o’ngda, respublikachi- inqilobchilar esa — majlis raisining chap tomonida o’rin egalladilar. SHundan buyon „so’l" qarash tarafdorlari axolining kambag’al qatlamlari manfaat-larini ifoda etuvchi qathiyatli, inqilobiy, radikal kayfiyatli kuchlar xisoblanadi. Jamiyatning o’ziga ancha to’q qatlamlari manfaatlarini ifoda etuvchi reformistik, konservativ qarash va faoliyat tarafdorlari esa „o’ng" kuchlar yoki „o’ng partiyalar"ga kiritiladi SIYOSIY PARTIYALAR O’RNI www.arxiv.uz

Siyosiy partiya fraksiyasining rahbari Oliy Majlis Kengashi tarkibiga kiradi. Fraksiyalarning faoliyatiga tashkiliy, texnikaviy va boshqa xizmatlar ko‘rsatish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining kotibiyati tomonidan ta'minlanadi. Bundan tashqari mazkur qonunda siyosiy partiyalarni demokratik tamoyillar asosida tashkiliy va amaliy jihatdan shakllantirish va ular faoliyatining qonuniy yo‘nalish va asoslari belgilab berilgan. O‘zbekiston Respublikasi milliy mustaqillikka erishgandan keyingi yillarda jami bo‘lib 5 ta siyosiy partiya vujudga keldi va faoliyat ko‘rsatdi. www.arxiv.uz

Xozirgi sharoitda quyi palatani real xokimiyat kuchiga ega bo’lgan siyosiy partiya vakillari bilan mustaxkamlash va eng muximi, xar bir siyosiy partiyaning ijtimoiy obro’yini oshirishga imkon yaratish, sog’lom, yaratuvchi siyosiy oppozitsiyaga keng yo’l berish orqali siyosiy xayotda demokratiya printsipini mustaxkamlash zarur. Aks xolda quyi palata o’zining siyosiy vazifasini samarali bajara olmaydi. Xususan, qayd etilgan so’nggi masala to’g’risida Prezident I. A. Karimovning „Bizning zaif tomonimiz — xaqiqiy oppozitsiya yo’q. Xukmronlik qilayotgan kuchga nisbatan oppozitsiya yo’q. Biz oppozitsiya deganda rasmiy siyosatga qarshi kuchni tushunamiz. Qonunchilik palatasida xaqiqiy oppozitsiya paydo bo’lishi lozim. Bu yerda tortishuvlar bo’lishi kerak. Bo’lmasa, xaqiqatni yuzaga chiqarib bo’lmaydi. Xaqiqat baxslarda tug’iladi, deb bejiz aytilmagan" 1 degan so’zlari diqqatga sazovor. www.arxiv.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! www.arxiv.uz

O'xshashlar

O’zbekistonda huquqiy demokratik davlat qurishning konstitutsiyaviy asoslari

Mahalliy byudjet qonuniy-huquqiy asoslari

Yer kadastrining huquqiy asoslari o’rganish

Yer tuzishning huquqiy asoslari o’rganish

O'zbekiston respublikasida prokuratura organlarining huquqiy asoslari