Majburiyat huquqi - Huquqshunoslik - Slaydlar

Majburiyat huquqi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

641.5 KB

Ko'chirib olish

Majburiyat huquqi

Majburiyat huquqi M ajburiyatlarga oid munosabatlarni tartibga solib turuvchi fuqarolik huquqiy normalar majmui. M. h. Oʻzbekiston Respublikasi FK 3-boʻlimini tashkil qiladi va u 2 qismdan — majburiyatlar toʻgʻrisidagi umumiy qoidalar hamda majburiyat turlari koʻrsatilgan maxsus qismdan iborat. Umumiy qoidalarda majburiyat tushunchasi va uning qoʻllanilishi bilan bogʻliq munosabatlar doirasi, majburiyatning vujudga kelish asoslari hamda majburiyatning taraflari tavsiflab berilgan, majburiyatni bajarish, bajarilishini taʼminlash usullari, majburiyatdagi shaxslarning oʻzgarishi, majburiyatni buzganlik uchun javobgarlik, majburiyatning bekor boʻlishi asoslari koʻrsatib oʻtilgan. Maxsus qism normalari alohida majburiyatlarni tartibga soladi.

Majburiyatlar majburiyat shartlariga va qonun hujjatlari talablariga muvofiq, bunday shartlar va talablar boʻlmaganida esa — ish muomalasi odatlariga yoki, odatda, qoʻyiladigan boshqa talablarga muvofiq lozim darajada bajarilishi kerak. Majburiyatning bajarilishi neustoyka, garov, qarzdorning mol-mulkini ushlab qolish, kafillik, kafolat, zakalat hamda qonun hujjatlari yoki shartnomada nazarda tutilgan boshqa usullar bilan taʼminlanishi mumkin. Majburiyatlar qonunlarda yoki shartnomada nazarda tutilgan asoslarga koʻra, toʻliq yoki qisman bekor boʻladi.

Majburiyat va majburiyat huquqi tushunchalari Fuqarolik huquqida majburiyat deb shunday fuqarolik huquqiy munosabatga aytiladiki, unga asosan bir shaxs (qarzdor) boshqa shaxs (kreditor) foydasiga muayyan harakatlarni amalga oshirishga, chunonchi: mol-mulk topshirish, ishni bajarish, xizmatlar ko`rsatish, pul to`lash va hokazo yoki muayyan harakatdan o`zini saqlashga majbur bo`ladi; kreditor esa, qarzdordan o`zining majburiyatlarini bajarishni talab qilish huquqiga ega bo`ladi (FK 234-modda). Yuqorida berilgan ta`rifga ko`ra, majburiyat keng ma`noda huquq subyektlari hisoblangan shaxslar (tashkilotlar va fuqarolar) o`rtasida bo`ladigan fuqarolik-huquqiy xarakterdagi munosabatlarni bildiradi.

Majburiyat tushunchasi huquqning boshqa sohalarida ham, chunon-chi, ma`muriy huquq, oila huquqi, mehnat huquqi sohalarida ham beriladi. “Majburiyat” atamasi boshqa ma`nolarda ham ishlatiladi, masalan, majbu-riyat deb faqat muayyan bir harakatni qilishga, chunonchi, ijara haqini to`lashga, sotib olingan narsaning qiymatini to`lashga qaratilgan burchga ham aytiladi. Majburiyat subyektlari va obyektlari uning muhim unsurlari hisoblanadi. Majburiyat subyektlari muayyan huquqlarga ega bo`lgan va zimmasiga majburiyat olgan shaxslardir. Har bir majburiyatda, albatta, ikki taraf ishtirok etadi. Muayyan bir harakatning qilinishini yoki muayyan harakatni qilishdan saqlanishni talab etishga haqli bo`lgan taraf – kreditor deb ataladi. Muayyan harakatni qilishga yoki harakat qilishdan saqlanishga majbur bo`lgan taraf esa qarzdor deb ataladi.

Majburiyatda ishtirok etuvchi kreditorning huquqi nisbiy huquq bo`ladi, chunki kreditor faqat ma`lum shaxs yoki shaxslarga (bir qarzdor yoki bir necha qarzdorlarga) nisbatan talab qo`yish huquqiga ega. Majburiyatda kreditorning talab qilish huquqi va shunga yarasha qarzdorning burchi nimaga qarata belgilangan bo`lsa, shuning o`zi majbu-riyat obyekti hisoblanadi. Jumladan, huquq va burchlar biron-bir ashyoni olishga, topshirishga, muayyan pul summasini to`lashga, biron-bir ishning bajarilishiga qaratilgan huquqiy harakatlardan iborat bo`lishi mumkin. Majburiyatlar majburiyat huquqi tushunchasini keltirib chiqaradi. Majburiyat huquqi – mulk topshirish, ishlarni bajarish, xizmat ko`rsatish yoki pul to`lash bilan bog`liq bo`lgan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladigan fuqarolik huquqiy normalar yig`indisidir. Majburiyat huquqi jamiyatimizda mulkiy munosabatlarning eng muhim va keng sohasini, o`zining fuqarolik-huquqiy xarakteridagi qoidalari bilan tartibga soladi. U tashkilotlar bilan fuqarolar o`rtasidagi munosabatlarni ham, chunonchi, fuqarolarga xilma-xil tovarlar, oziq-ovqat mahsulotlarini sotishda, ularga har turdagi xizmatlar ko`rsatish, uy-joylar berish va boshqa hollarda vujudga keladigan munosabatlarni ham tartibga soladi.

Jamiyatdagi majburiyatga oid huquqiy munosabatlar fuqarolar va tashkilotlarning xilma-xil ehtiyojlarini qondirish, ta`minlash maqsadlarida o`rnatiladi. Majburiyatlar to`g`risidagi normalar mulkning bir shaxsdan ikkinchi shaxsga o`tishini, ishlab chiqarish va maishiy xizmat ko`rsatish korxonalari orqali xilma-xil xizmatlar ko`rsatilishini tartibga soladi. Maj-buriyatlar vositasida mulk va mulkiy huquqlar qo`riqlanishi ta`minlanadi, fuqaroning sog`lig`iga zarar yetkazilganda, fuqaro o`ldirilganida ko`rilgan zararlar qoplanadi va hokazo. Majburiyat huquqi fuqarolar bilan fuqarolar o`rtasidagi munosabat-larni ham, jumladan, bozorlarda oziq-ovqat mahsulotlarini olishda, uy-joy sotib olish va boshqa hollarda bo`ladigan o`zaro munosabatlarni ham tartibga soladi. U tashkilot va fuqarolarga yetkazilgan mulkiy zararning to`lanishini, shuningdek qonun yoki shartnomalar bilan belgilangan asoslar bo`lmay turib olingan narsalarning qaytarilishini ta`minlaydigan huquq-larni ham o`z ichiga oladi.

Majburiyat huquqi tizimi ikki asosiy bo`limdan: majburiyatlar to`g`risidagi umumiy qoidalar va majburiyatlarning ayrim turlariga oid maxsus qoidalardan iborat. Majburiyat to`g`risidagi umumiy qoidalarda (FKning 234-385- mod-dalari) majburiyatlarning kelib chiqishi va bajarilishi, majburiyatlarning bajarilishini ta`minlash, talab qilish huquqini birovga o`tkazish va qarzni ko`chirish, majburiyatlarni buzganlik uchun javobgarlik va nihoyat majburiyatlarning bekor qilinishi asoslari, majburiyat munosabatlarini vujudga keltiruvchi asosiy huquqiy vosita hisoblangan shartnomalar va ularni tuzish, o`zgartirish hamda bekor qilish tartibi kabi masalalar belgilanadi. Majburiyatlarning ayrim turlariga bag`ishlangan FK normalari majburiyat huquqi tomonidan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar nihoyatda ko`p va xilma xil bo`lganligi tufayli Kodeksda salmoqli o`rinni egallaydi. Majburiyat huquqining mazkur maxsus qismi normalari mazmuni va hajmi bo`yicha teng bo`lmagan ikki turkumga: shartnomali majburiyatlar institutlariga va shartnomasiz (shartnomadan tashqari) majburiyatlar institutlariga bo`lingan.

Shartnomali majburiyatlarga oid huquqiy institutlar jumlasiga oldi-sotdi, mahsulot yetkazib berish, qarz, kontraktatsiya, pudrat, mulk ijarasi, lizing, uy- joy ijarasi, yuk va yo`lovchilar tashish, franshizing, sug`urta kabi bir qator shartnomalar asosida bo`ladigan munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy normalarga taalluqlidir. Shartnomadan tashqari majburiyatlarga oid huquqiy institutlarni asosan quyidagilar: zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlar, asossiz boylik orttirish oqibatida kelib chiqadigan majburiyatlar tashkil etadi.

Majburiyatlarni buzganlik uchun qo`llaniladigan sanksiyalar 1. Ixtiyoriy bajarilmagan burchni majburiy ijro ettirish. Masalan, olingan qarz puli ixtiyoriy ravishda to`lanmaganida uni majburan undirish mumkin bo`ladi. 2.Shartnomada ko`rsatilgan majburiyat bajarilmaganda uni bir to-monlama bekor qilish. Masalan, ijaraga oluvchi o`z majburiyatini bajar-maganda ijaraga beruvchining talabi bilan shartnoma muddatidan avval bekor qilinishi mumkin. 3.Majburiyatning ijro etilishi tartibini o`zgartirish. Masalan, mahsu-lot oluvchi tashkilot avval mahsulotlari uchun haq to`lashni kechiktir-ganida mahsulot yetkazuvchi u bilan aksept shakli bo`yicha hisob-kitob qilmay, balki haridor tashkilotga noqulay bo`lgan akkreditiv shakli bo`yicha hisoblashish tartibiga o`tishi mumkin. 4.Tuzuk taraf zimmasida bo`lgan majburiyatlar hajmini kamaytirish-ga qaratilgan sanksiyalar. Bunga misol qilib haridor o`ziga shartnoma shartlariga nomuvofiq sifatdagi ashyo topshirilganida, uning narxini tegishlicha kamaytirishni talab qila olishligini ko`rsatish mumkin. 5. Notuzuk tarafning zimmasida bo`lgan majburiyatlar hajmini oshirish. Bunday sanksiya qo`llanilishida majburiyat buzgan notuzuk taraf o`zi uchun noqulay bo`lgan ba`zi vazifalarni, qo`shimcha majburiyatlarni bajarishga majbur qilinadi. Masalan, sifatli narsa o`rniga sifatsiz ashyo topshirgan sotuvchi bu ashyoning nuqsonlarini tuzatish uchun yoki kam-chiliklarni yo`qotish uchun haridor tomonidan qilingan xarajatlarni to`lashga majbur qilinishi mumkin. 6. Mulkiy javobgarlik choralari sifatida ko`riladigan sanksiyalar. Bu to`g`rida quyiroqda bayon etiladi.

Majburiyatlarning vujudga kelish asoslari Fuqarolik huquqlari va burchlarini keltirib chiqaradigan holatlar maj-buriyatga oid huquqiy munosabatlarni ham vujudga keltiradigan asoslar bo`lib, ular FKning 8-moddasida ko`rsatilgan. FKning 234-moddasida normalanganidek, majburiyatlar shartnomadan, ziyon yetkazish natijasida hamda fuqarolik qonunlarida nazarda tutilgan boshqa asoslardan kelib chiqad

Ma`lumki, FKning deyarli barcha me`yorlari shartnomalardan kelib chiqadigan majburiyatlarni tartibga solishga qaratilgan. Bu huquqiy nor-malar vositasida tartibga solinadigan majburiyatlar jumlasiga mulkni bosh-qa shaxsning egaligiga topshirish (oldi-sotdi, ayirboshlash, hadya shartno- malari)dan, mulkni operativ boshqarish huquqini o`tkazish (mahsulot yetkazib berish shartnomasi)dan, foydalanish huquqini o`tkazish (mulk ijarasi va uy-joy ijarasi, tekin foydalanish to`g`risidagi shartnomalar)dan, biror ishni bajarish yoki xizmat ko`rsatish (pudrat, yuk tashish, topshiriq, vositachilik, sug`urta, transport ekspeditsiyasi shartnomalari)dan va boshqa shartnomalardan kelib chiqadigan majburiyatlar kiradi. Hozirgi bozor munosabatlari sharoitida turi tadbirkorlik subyektlari o`rtasida tuzi-ladigan shartnomalardan kelib chiqadigan majburiyatlar alohida aha-miyatga egadir.

Davlat organlarining qonunda fuqarolik huquq va majburiyatlari vujudga kelishining asosi sifatida nazarda tutilgan hujjatlari ham majbu-riyatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday hujjatlar turli ko`rinishlarda – davlat buyurtmasi yoki ma`muriy hujjatlar shaklida bo`lishi mumkin.

E’tiboringiz uchun raxmat.

O'xshashlar

Mehnat huquqi

Mualliflik huquqi

Mehnat huquqi

Oila huquqi

Mulk huquqi