Ish vaqti va dam olish vaqti - Huquqshunoslik - Slaydlar

Ish vaqti va dam olish vaqti

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

802.955078125 KB

Ko'chirib olish

ISH VAQTI VA DAM OLISH VAQTI Reja: 1. Ish vaqti, uning turlari va davomiyligi 2. Dam olish vaqti, uning turlari va ahamiyati 3. Yillik mehnat ta`tili 4. Ijtimoiy ta`tillar va ularni berish asoslari

Xalqaro Mehnat Tashkiloti va boshqa insonparvar xalqaro tashkilotlar xodimlarni ishlab chiqarishda zo`riqishi tufayli kasalliklarga chalinishlarining oldini olish, belgilanganidan ko`proq vaqt davomida ishlashlariga yo`l qo`ymaslikka qaratilgan tadbirlarni belgilaydi. Ish vaqti mehnat shartnomasining muhim shartlaridan biridir. Chunki ish vaqtining oqilona me`yorlarini belgilash xodimlar uchun ham, ish beruvchi uchun ham, davlat- jamiyat uchun ham muhim ahamiyatga ega.

Xodimning mehnat munosabatiga kirishganligi uning korxonadagi ichki mehnat tartibiga, mehnat intizomiga, korxona tartibiga rioya etish lozimligini taqozo etadi. Shu sababli mehnat huquqida ish vaqti deganda xodim ichki mehnat tartibi qoidalariga ko`ra mehnat burchlarini bajaradigan vaqt tushuniladi. Xodim ish vaqti davomida korxonada bo`lgan holda ayrim hollarda esa korxonadan boshqa joyda bo`lsada, ish beruvchining topshiriqlarini, davlat-jamiyat vazifalarini bajarishi nazarda tutiladi.

Ish vaqti uzunligi mehnatning eng muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Shunga ko`ra ish vaqtining eng ko`p miqdori xodim va ish beruvchi manfaatlarini hisobga olgan holda davlat tomonidan belgilab qo`yiladi. Ish vaqti normalarining belgilanishi xodim mehnatini miqdor va sifat jihatidan o`lchash vositasi hamda shunga ko`ra ish haqi to`lash me`yori, korxona mehnat natijalarini aniqlashga yordam beruvchi ko`rsatkich vazifalarini bajaradi. Ish haftasi deganda xodim hafta davomida ishlashi lozim bo`lgan vaqtga aytiladi va umumiy qoidaga ko`ra haftalik ish soati qirq soatdan ko`p bo`lishi mumkin emas. Besh kunlik va olti kunlik ish haftasi mavjud. Besh kunlik ish haftasi ish kunining uzunligi sakkiz soatdan, olti kunlik ish haftasida esa yetti soatdan, oltinchi kuni esa besh soatdan ortiq bo`lishi mumkin emas.

O`zbekiston Respublikasi MKning 116-moddasiga ko`ra ish vaqtining qisqartirilgan muddati quyidagilar uchun belgilanadi:  o`n sakkiz yoshga to`lmagan xodimlar;  I va II guruh nogironlari bo`lgan xodimlar;  noqulay mehnat sharoitlardagi ishlarda band bo`lgan xodimlar;  alohida tusga ega bo`lgan ishlardagi xodimlar;  budjetdan ta`minot oluvchi muassasa va tashkilotlarda ishlovchi homilador va uch yoshga to`lmagan farzandlari bo`lgan ayollarga – haftasiga 35 soatdan ortiq bo`lmagan ish vaqti belgilanadi.  MKning 242-moddasiga muvofiq o`n olti yoshdan o`n sakkiz yoshgacha bo`lgan xodimlarga haftasiga o`ttiz olti soatdan, o`n beshdan o`n olti yoshgacha bo`lgan shaxslar (ta`til davrida ishlayotgan 14-16 yoshgacha bo`lgan o`quvchilar)ga yigirma to`rt soatdan oshmaydigan qilib belgilanadi.  MKning 220-moddasiga hamda O`zbekiston Respublikasi «Nogironlarni ijtimoiy himoyalash to`g`risida»gi Qonunining 30-moddasiga ko`ra I va II guruh nogironlariga mehnatga haq to`lash kamaytirilmagan holda ish vaqti haftasiga o`ttiz olti soatdan oshmaydigan qisqartirilgan muddati belgilanadi. Mehnat to`g`risidagi qonun hujjatlari alohida tusga ega bo`lgan va zararli ishlab chiqarish sharoitida ishlayotgan xodimlar uchun, yoshi, salomatligi holati va boshqa xususiyatlarini hisobga olib, qisqartirilgan ish vaqti normasini belgilaydi.

Korxonalarda bunday ishlarning ro`yxati va ularni bajarishda ish vaqtining muayyan muddati tarmoq (tarif) kelishuvlarida agar ular tuzilmagan bo`lsa, ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organlari bilan kelishib olinganidan keyin belgilanadi. Mehnat sharoiti o`ta zararli va o`ta og`ir ishlarda band bo`lgan xodimlar uchun ish vaqtining muddati chegarasi O`zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan belgilangan. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka-masining 1997 yil 11 martda qabul qilingan 133-sonli «O`zbekiston Respublikasining MKning talablarini ro`yobga chiqarish uchun zarur bo`lgan me`yoriy hujjatlarni tasdiqlash to`g`risida»gi qarorining 8-ilovasida ana shunday o`ta zararli va o`ta og`ir ishlardagi eng ko`p ish vaqti normasi belgilab berilgan .

Qisqartirilgan ish vaqti mehnat qonunlarida bevosita belgilab qo`yilgan boshqa ayrim hollarda ham (masalan, ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta`lim oluvchi xodimlar uchun) nazarda tutilishi mumkin. Normal yoki qisqartirilgan ish vaqti xodim va ish beruvchi kelishuviga ko`ra yoki ulardan birining talabi bilan ham uzaytirilishi mumkin emas. MKning 119-moddasiga ko`ra xodim bilan ish beruvchining o`rtasidagi kelishuvga binoan ishga qabul qilish chog`ida ham, keyinchalik ham to`liqsiz ish kuni yoki ish haftasi belgilab qo`yilishi mumkin. Mehnat Kodeksining 229- moddasiga ko`ra ayollar va oilaviy vazifalarni bajaruvchi boshqa shaxslarga (homilador yoki 14 yoshga yetmagan bolali ayollar va boshqalar) qonunlarda nazarda tutilgan boshqa hollarda ish beruvchi xodimning iltimosiga ko`ra to`liqsiz ish kuni yoki ish haftasi belgilashga majbur.

Ish vaqtidan tashqari ish vaqti deganda xodim uchun belgilangan kundalik ish (smena) muddatidan tashqari vaqtdagi ish tushuniladi. Ish vaqtidan tashqari ishlash xodimning roziligi bilan qo`llanilishi mumkin. Biroq, quyidagi xodimlarni ish vaqtidan tashqari ishlarga jalb etishga yo`l qo`yilmaydi: a) ish smenasi muddati 12 soatdan iborat xodimlar; b) o`ta zararli va o`ta og`ir ishlarda band bo`lgan xodimlar; v) o`n sakkiz yoshga to`lmagan xodimlar. Xodimni surunkasiga ikki smenada ishlatish taqiq-lanadi. Qonun hujjatlarida dam olish kunlari, bayram kunlari va tungi vaqtlarda ishga jalb etish yuzasidan muayyan cheklashlar belgilab qo`yilgan (MKning 228, 245, 220-moddalari). 18 yoshga to`lmagan xodimlarni dam olish kunida ishga jalb etish taqiqlanadi.

Dam olish huquqi va bu huquqni amalda ta`minlanishi ayrim shaxs, oila, davlat va jamiyat ravnaqi, uning barkamolligi uchun, taraqqiy topishi uchun xizmat qiladi. Shu sababli mehnatga oid qonun hujjatlarida xodimlar dam olish huquqlariga katta ahamiyat beriladi, dam olish vaqtini berish, undan samarali foydalanishga ko`maklashish majburiyatini ish beruvchi zimmasiga yuklaydi.Dam olish vaqti, uning turlari va ahamiyati Dam olish huquqi fuqarolarning eng muhim iqtisodiy-ijtimoiy huquqlaridan bo`lib, unga doir qoidalar xalqaro-huquqiy hujjatlar bilan belgilab qo`yilgan. Jumladan, Xalqaro Mehnat Tashkilotining 47-sonli «Ish haftasini 40 soatgacha qisqartirish to`g`risida»gi, 52-sonli «Yillik haq to`lanadigan ta`tillar to`g`risida»gi Konvensiyalarida, eng umumiy va prinsipial qoidalar esa BMTning 1966 yil 19 dekabrdagi «Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to`g`risida»gi xalqaro Paktida nazarda tutilgan.

Dam olish vaqtining quyidagi turlari mavjud: a) ish kuni (smena) davomidagi tanaffuslar; b) kundalik dam olish vaqti; v) dam olish kunlari; g) bayram kunlar; d) yillik mehnat ta`tillari. MKning 126-moddasiga ko`ra dam olish vaqti deganda xodim mehnat vazifalarini bajarishdan holi bo`lgan va bundan u o`z ixtiyoriga ko`ra foydalanishi mumkin bo`lgan vaqt tushuniladi. Xodimning dam olishga oid subyektiv huquqi ish beruvchining qonunda belgilangan vaqtda xodimni ishdan ozod qilish majburiyatiga mos keladi.

Kundalik dam olish vaqti (ish kunlari orasidagi dam olish vaqti)ning muddati o`n ikki soatdan kam bo`lishi mumkin emas. Dam olish kuni (ya`ni, ish haftalari, ish smenalari o`rtasidagi dam olish vaqti) besh kunlik ish haftasida ikki kun, olti kunlik ish haftasida bir kun miqdorida beriladi. Xodimlarning dam olish kunlari ishga jalb etishga qoida tariqasida yo`l qo`yilmaydi. Alohida hollarda qonunlarda belgilangan cheklashlar hisobga olingan holda dam olish kunlari ishga jalb etishga yo`l qo`yilishi mumkin.

ADABIYOTLAR RO`YXATI : 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T. «Adolat» 2014 y. 2. O`zbekiston Respublikasining «Mehnat kodeksi». T. «Adolat» 2014 y. 3. O`zbekiston Respublikasining Mehnat huquqi. Oliy o`quv yurtlari uchun darslik. A.A.Inoyatov. –T. «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» 2002 y. 4. O`zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligi bo`yicha me`yoriy huquqiy hujjatlar to`plami. Toshkent, «Iqtisodiyot va huquq dunyosi», 2006 y. 5. Gasanov M.YU. Sokolov E.A. , «O`zbekistonning yangi mehnat qonunchiligi», «Ish vaqti va dam olish vaqti» , T. 2000 y. №2

O'xshashlar

Xalqaro huquqda tan olish va huquqiy vorislik

Ish yuritishni to'xatib turish. Arizani (shikoyatni) ko'rmasdan qoldirish. Ish yuritishni tugatish

Davlat fuqarolik xizmati to'g'risidagi qonun taqdimoti

Birinchi instansiya sudida ish yuritish

Ma’muriy sud ish yurituvi (zakovat o'yini)