Direksion, azimut va rumb burchaklar - Geometriya - Slaydlar

Direksion, azimut va rumb burchaklar

Yuklangan vaqt:

22.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

446.3564453125 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Direksion, azimut va rumb burchaklar

Reja: 1. Xaqiqiy azimut, direksion burchak va rumblar. 2. Meridianlar yaqinlashish burchagi. 3. Direksion burchak va rumb burchaklari orasidagi munosabat.

Biror bir joyning planini chizish uchun, joyda olinayotgan ochiq yoki yopiq poligon (ko`p burchak) tomonlarining gorizont tomonlariga nisbatan yo`nalishini aniqlash kerak bo`ladi, shuning uchun ham chiziqlarni oriyentirlashni bilish zarur. Har qanday chiziqning yo’nalishi, shu chiziq bilan boshlang’ich yo’nalish deb qabul qilingan chiziq orasida hosil bo’lgan burchak yordamida aniqlanadi. Bu burchak oriyentirlash burchagi deb ataladi. Masalan: OX – boshlang’ich yo’nalish OC chizig’ining OX ga nisbatan yo’nalishi α oriyentirlash burchagi yordamida aniqlanadi.

Chiziq yo`nalishining asosiy (boshlang`ich) yo`nalishga nisbatan aniqlanishiga chiziqni oriyentirlash deyiladi. Har qanday chiziqning yo’nalishi bu berilgan chiziq bilan boshlang’ich yo’nalish deb qabul qilingan chiziq orasida hosil bo’lgan burchak yordamida aniqlanadi. Bu burchak oriyentirlash burchagi deyiladi. Chiziqlar yo`nalishi azimut, direksion burchak va rumb deb yuritiladigan burchaklar bilan aniqlanadi:

Azimut. O’q meridianning shimoliy yo`nalishidan soat strel`kasi yo`nalishi bo`yicha o`lchanadigan burchakka – azimut deyiladi va u “A” harfi bilan belgilanadi. Joyda biror chiziq yo’nalishini aniqlashda boshlang’ich yo’nalish qilib geografik meridian qabul qilinsa, ular orasidagi oriyentirlash burchagiga haqiqiy azimut, magnit meridiani qabul qilinsa – magnit azimut deyiladi.

Azimutlar to`g`ri va teskari bo`ladi. Agarda azimutlar MN yunalishida o`lchanayotgan bo`lsa – to`g`ri azimut, agarda azimutlar NM yo`nalishida o`lchanayotgan bo`lsa – teskari azimut bo`ladi. Teskari azimut, to`g`ri azimutdan 180 0 ga farq qiladi, ya`ni: A tes = A to`g` + 180 0 bo’ladi;

Direksion burchak. Bir to`g`ri chiziqda yotgan ikki nuqtadan o`tgan meridianlar bir – biriga parallel bo`lmaganligi sababli, bu nuqtalardagi azimutlar bir – biriga teng bo`lmaydi, ya`ni: A 1 ≠ A 2 , ana shu sababli, 2 – chi nuqtadagi azimutni aniqlash qiyin bo’ladi, shuning uchun ham, bu yerda azimut o`rniga direksion burchakdan foydalaniladi va u “α” harfi bilan belgilanadi

Direksion burchak deb, zonaning o`q meridiani yoki unga parallel bo`lgan chiziqning shimoliy uchidan, soat strel`kasi yo`nalishi bo`yicha chiziqqacha o`lchanadigan bo`rchakka aytiladi, u 0 0 dan 360 0 gacha bo`ladi. Direksion burchak ham azimut singari to`g`ri va teskari bo`ladi. Teskari direksion burchak to`g`ri direksion burchakdan 180 0 ga farq qiladi, ya`ni: α 1 = α + 180 0 ; Haqiqiy azimut, magnit azimuti va direksion burchak boshlang’ich yo’nalishning shimoliy tomonidan boshlab soat strelkasi yo’nalishi bo’yicha 0 0 dan 360 0 gacha o’lchanadi.

Haqiqiy azimut bilan magnit azimuti, δ – burchakka, haqiqiy azimut bilan direksion burchak, γ – burchakka farq qiladi

Rumb. Berilgan chiziq o`tgan o`q meridianining shimol yoki janub uchidan chiziq yo`nalishigacha bo`lgan o`tkir burchakka rumb deyiladi va u “r” harfi bilan belgilanadi, hamda 0 0 da 90 0 gacha o`lchanadi

Rumb magnit meridianidan boshlanib hisoblansa magnit rumbi , geografik meridianidan hisoblansa – haqiqiy rumb deyiladi. Chiziq yo`nalishini rumb bilan aniqlashda rumbning son qiymatidan tashqari chiziq joylashgan chorak nomi ham ko`rsatiladi. Masalan : OK chizig`ining rumbi ShSh q ; r 1 = 50 0 yoki chizig`ining rumbi JG`; r 3 = 40 0 deb o`qiladi.

Bizga ma`lumki to`g`ri burchakli koordinatalar sestemasida absissa o`qlari har bir zonaning o`q meridianiga parallel qilib o`tkazilgan chiziqlardan iborat. Geografik meridianlar ikki nuqtada, ya`ni geografik qutblarda birlashadi. Shuning uchun geografik meridiani yo`nalishi bilan absissa o`qi meridianidagina bir – biriga to`g`ri keladi. Boshqa meridianlar yo`nalishi absissa (o`q meridianga parallel chiziqlar) yo`nalishiga to`g`ri kelmasdan, meridian bilan absissa o`qi orasida qandaydir burchak hosil bo`ladi. Agar nuqtalaridan o’q meridianiga parallel chiziqlar o’tkazsak  ɣ va –ɣ burchaklar hosil bo’ladi. Bu burchaklar meridianlar yaqinlashish burchaklari bo’ladi.

Yer yuzasida berilgan har qanday chiziq yo’nalishining haqiqiy azimuti, shu chiziqning boshlang’ich nuqtasidan o’tkazilgan geografik meridianning shimoliy tomonidan, direksion burchagi esa absissa o’qi deb qabul qilingan har bir zonaning o’q meridiani yoki unga parallel qilib o’tkazilgan chiziq (absissa o’qi) ning shimoliy tomonidan boshlab, soat strelkasining aylanishi bo’yicha hisoblanadi. Joyda yoki topografik kartada berilgan chiziq yo’nalishlarining haqiqiy azimuti va direksion burchagi qiymatlari 0 0 dan 360 0 gacha o’zgaradi. Berilgan yo’nalishning haqiqiy azimuti va o’sha joydagi meridianlar yaqinlashish burchagi ma’lum bo’lgandagina uning direksion burchagini yoki direksion burchagi va meridianlar yaqinlashish burchagi ma’lum bo’lganda haqiqiy azimutini topish mumkin.

Yer yuzasida yoki topografik va planda berilgan biron bir chiziq yo’nalishining direksion burchagi – α ma’lum bolganda, uning rumbi – r ni, aksincha, rumbi ma’lum bo’lganda uning direksion burchagini aniqlash mumkin. Rasmga asoslanib direk-sion burchak bilan rumb o’rtasidagi munosabatni aniqlash mumkin.

Choraklar bo’yicha berilgan chiziq yo’nalishining direksion burchagi – α ma’lum bo’lganda shu yunalishning rumb burchagini qo’yidagicha aniqlash mumkin: I – chorakda, ShSh Q : r 1 = α 1 ; II – chorakda, JSh Q : r 2 =180 0 – α 2 ; III – chorakda, JG’ : r 3 = α 3 – 180 0 ; IV – chorakda, ShG’: r 4 =360 0 – α 4 ;

yoki, berilgan chiziq yo’nalishining rumbi ma’lum bo’lganda shu chiziqning direksion burchagini qo’yidagicha aniqlash mumkin: I–chorakda, ShSh Q : α 1 =r 1 ; II–chorakda, JSh Q : α 2 =180 0 –r 2 ; III–chorakda, JG’: α 3 =180 0 +r 3 ; IV–chorakda, ShG’: α 4 =360 0 –r 4 ;

Yer yuzidagi har qanday chiziqning haqiqiy azimuti bilan magnit azimuti bir – biridan magnit strelkasining og’ish burchagiga farq qiladi. Geografik qutblar bilan magnit qutblari bir nuqtada joylashmaganligidan geografik meridian bilan magnit meridian orasida qandaydir bir burchak hosil bo’ladi, bu burchakka magnit strelkasining og’ish burchagi deyiladi Magnit meridiani geografik meridianiga nisbatan sharq tomonga og’sa – sharqiy hisoblanib, ishorasi musbat, ya’ni: (  ) bo’ladi, haqiqiy azimut, A  M a  δ formulasi bilan aniqlanadi. Magnit meridiani geografik meridianiga nisbatan g’arb tomonga og’sa – g’arbiy hisoblanib, ishorasi manfiy, ya’ni: (–) bo’ladi, haqiqiy azimut, A  M a – δ formulasi bilan aniqlanadi.

A – OC chizig’ining haqiqiy azimuti. M a – OC chizig’ining magnit azimuti. δ – magnit strelkasining og’ish burchagi bo’ladi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Uchburchak tashqi burchagi xossasi

Ko’pyoqlar dunyosi

Berilgan burchakka teng burchak yasash

Sonli to’plamlar, haqiqiy sonlar to`plami, haqiqiy sonning moduli

Tekislikning parallel va perpendikulyarligi