Tuproq fermentlari va uning tavsifi - Geologiya - Slaydlar

Tuproq fermentlari va uning tavsifi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

880.609375 KB

Ko'chirib olish

Tuproq fermentlari va uning tavsifi

Turli organik va kimyoviy birikmalarning tuproqda parchalanishi  Organik birikmalarning tuproqda parchalanishi murakkab va uzoq kechadigan jarayon bo‘lib, unda mexanik, fizik, biologik va biokimyoviy omillar natijasida juda murakkab o‘zgarishlar ro‘y beradi. Mukammal tuzilgan strukturali organik birikmalar oddiy shakldagi birikmalargacha, jumladan to‘liq minerallashgan (SO2, NH3, H2O kabi) mahsulotlarga qadarli parchalanishi va qisman gumus moddalari to‘planadi. Tuproqdagi organik moddlarning qayta, o‘zgarishida turli organizmlar (bakteriyalar, lishayniklar, zamburug‘lar, suv o‘tlari, umurtqali va umurtqasiz jonivorlar) ning roli katta. Har bir gruppa makro va mikroorganizmlarning tuproq paydo bo‘lishi va organik moddalar transformatsiyasidagi roli kattadi

Fermentlar tabiati bilan oqsil moddalarning eng yirik va o’ziga xos sinfi hisoblanadi.  Fermentlarning asosiy manbai tuproqda yashovchi tirik organizmlar: bakteriyalar, aktinomitsetlar, umurtqasiz jonivorlar va o‘simliklar hisoblanadi. Tuproq fermentlari organik qoldiqlarning qayta o‘zgarishida aktiv qatnashadi. Ular katalizatorlar sifatida organik moddalarning parchalanish va sintezi jarayonlarini million marotabagacha tezlashtiradi.

 Tuproqdagi barcha fermentlar kompleksi tuproqning fermentativ aktivligini belgilaydi. Bu aktivlik ayniqsa tuproqning yuza qismlarida yuqori bo‘ladi tuproqning biologik aktivligiga bog‘liqdir. Tuproqdagi fermentlarning bir qismi parchalanadi, boshqasi tuproq minerallari va organik moddalari bilan biriktirib, barqaror holatga o‘tadi. Ko‘pchilik olimlar fikricha fermentlarning asosiy qismi birikkan holatdadir. Sorbilangan (yutilgan) fermentlarning katalitik reaksiyasi past bo‘lsa – da, ammo kimyoviy reaksiyaga nisbatan ancha yuqoridir

Kimyoviy komponentlarning tuproqda parchalanishi va o‘zgarishi  Tuproqda turli kimyoviy birikmalarning parchalanishi va murakkab o‘zgarishi ro‘y beradi.

Oqsillarning parchalanishi.  Mikroorganizmlarning, jonivorlar va o‘simliklar tarkibidagi oqsillar proteaza fermentlari ishtirokida aminokislotalarga parchalanadi. Uning bir qismi mikroorganizmlar tomonidan o‘zlashtiriladi, qolgan qismi parchalanib, amin shaklida yo‘qoladi. Nobud bo‘lgan organizmlardagi oqsillar tuproqdagi azotning asosiy manbaidir. O‘simlik qoldig‘ida odatda 1 foizgacha azot saqlanib, S:N nisbati 50 gacha bo‘lishi mumkin. Ammo qoldiqlarning qayta o‘zgarishi natijasida tuproq azot bilan boyib boradi va S:N nisbati ham qisqaradi (1:10 – 1:12). Shuning uchun ham S:N nisbati organik moddalarning gumusga – aylanish darajasini aniqlashga imkon beruvchi bilvosita ko‘rsatkich hisoblanadi.Mono va disaharidlarning o‘zgarishi.

 Tirik o‘simlik materiallari, ularning qoldiqlari va to‘shamalarida mono va disaharidlar miqdori 4 foizdan, foizning o‘ndan bir ulushiga qadarli o‘zgarib turadi. Odatda disaharidlar monosaharidlarga nisbatan ko‘proq bo‘ladi. Bijg‘ituvchi va boshqa mikroorganizmlar qand moddalarni ko‘p o‘zlashtirishi natijasida uning miqdori ham keskin o‘zgaradi. Oqsil va qand moddalari tuproqda tez parchalanadi.  Kraxmal gidrolizi amilaza fermentlari ishtirokida boradi. O‘simlik qoldiqlarining qayta o‘zgarishi bilan kraxmal miqdori tez va keskin kamayishi mumkin.

 Sellyulozaning faqatgina 5 foizi sellyuloza fermentlarini sintezlaydigan mikroorganizmlar tomonidan parchalanadi, chunki sellyuloza molekulalari pektin va mum qobig‘i bilan o‘ralgani uchun uning parchalanishi susayadi.  Tundra zonasida sellyulozaning parchalanishi juda sekin bo‘lib, yil davomida 2–5 foizdan 0,5 foizni tashkil etadi. Tundra tuproqlari noqulay sharoitda o‘simlik qoldiqlaridagi sellyulozaning minerallanishi uchun 20 – 50 yil, tundrada esa hatto 200 yil vaqt bo‘ladi. Ignabargli o‘rmonlardagi podzol tuproqlarda sellyuloza 5-6 yilda, chim – podzol tuproqlarda 3-4, boshoqli ekinlar o‘sadigan dashtlardagi tipik qora tuproqlarda 2 yilda to‘liq parchalanadi.

Tuproqdagi organik moddalar o‘zining tabiati va tuproq paydo bo‘lish jarayonlardagi roliga ko‘ra ikki guruppaga bo‘linadi  Aromatik birikmalar asosan zamburug‘lar ishtirokida parchalanadi. Masalan, ligninning tarkibiy qismlarga parchalanishi oksidoreduktaza, liaza, ekteraza, laktaza kabi fermentlar ta’sirida boradi. Lignin strukturali birikishiga ko‘ra, parchalanishga ancha chidamli bo‘lganidan, chiriyotgan qoldiqlarda nisbatan ko‘proq to‘planadi.

Tuproqlarning fermentativ aktivligi ham yuqori.  Organik moddalar tuproq yuzasi havosi tarkibidagi karbonat angidridi miqdorini oshiradi. Bu o‘z navbatida fotosintez jarayonini kuchaytiradi. Yuqori biologik aktiv tuproqlarda, odatda, ekinlardan yuqori hosil olish uchun qulay sharoit mavjud bo‘ladi.

 Mikroorganizmlar bilan bir qatorda, organik moddalarning qayta o‘zgarishi va parchalanishida hamda gumusli moddalarning hosil bo‘lishida fermentlarning ahamiyati ham katta.Fermentlar tabiati bilan oqsil moddalarning eng yirik va o’ziga xos sinfi hisoblanadi.

 Fermentlarning asosiy manbai tuproqda yashovchi tirik organizmlar: bakteriyalar, aktinomitsetlar, umurtqasiz jonivorlar va o‘simliklar hisoblanadi. Tuproq fermentlari organik qoldiqlarning qayta o‘zgarishida aktiv qatnashadi. Ular katalizatorlar sifatida organik moddalarning parchalanish va sintezi jarayonlarini million marotabagacha tezlashtiradi.

 Tuproqdagi barcha fermentlar kompleksi tuproqning fermentativ aktivligini belgilaydi. Bu aktivlik ayniqsa tuproqning yuza qismlarida yuqori bo‘ladi tuproqning biologik aktivligiga bog‘liqdir.

 Tuproqdagi fermentlarning bir qismi parchalanadi, boshqasi tuproq minerallari va organik moddalari bilan biriktirib, barqaror holatga o‘tadi. Ko‘pchilik olimlar fikricha fermentlarning asosiy qismi birikkan holatdadir. Sorbilangan (yutilgan) fermentlarning katalitik reaksiyasi past bo‘lsa – da, ammo kimyoviy reaksiyaga nisbatan ancha yuqoridir

 Chunki bu organik kislotalar mikroorganizmlar plazmasiga aylanadi. Lignin, oshlovchi moddalar va boshqa qator aromatik tabiatga ega bo‘lgan va qiyin o‘zlashtiriladigan organik moddalar gumus moddalarning bevosita manbaidir. Bu moddalarning parchalanish mahsulotlari oksidlanadi, kondensatlanadi (quyuqlashadi) va qoramtir rangli murakkab gumus moddalarga aylanadi.

 Biokimyoviy jarayonlarning borishi, ayniqsa tuproq gumusining kimyoviy tarkibi, Vilyams bo‘yicha yashil va xlorofillsiz o‘simliklarning biologik gruppalari (formatsiyalari) ning tipi bilan bog‘liq. Jumladan, daraxtsimon o‘simliklar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan zamburug‘lar, aktinomitsetlar va anaerob bakteriyalar ta’sirida suvda eriydigan kren kislotasi (fulvokislota) sintezlanadi. Ana shunday sharoitda podzol tuproqlar paydo bo‘ladi.

 O‘tsimon o‘simliklar va ular bilan bog‘liq holda yashaydigan aerob va anaerob mikroorganizmlar ta’sirida ulmin kislotasi (qo‘ng‘ir guminlar), dasht o‘tsimon o‘simliklari formatsiyasi aerob mikroorganizmlar ishtirokida gumin kislotasini hosil qiladi. V.R.Vilyamsning bu sxemasi umumiy bo‘lsada, ammo unda gumus paydo bo‘lishining kompleks faktorlari, jumladan organik moddalar manbai, ularni parchalashda ishtirok etadigan organizmlar va chirindi paydo bo‘lish sharoitlariga katta e’tibor berilgan V.R.Vilyamsning gumus kislotalari organizmlarning ekzoenzimlar (sirtqi achitqi) lardan iborat, degan fikri xato edi.

 Ko‘mir va torf kimyosi tadqiqotchilari (J.Fisher va G.Shreder, 1921, 1922; V.Fuks, 1931, 1939) gumusning biokimyoviy hosil bo‘lish konsepsiyasiga qarama – qarshi fikrlarni aytdilar. Ular ko‘rsatishicha o‘simlik qoldiqlari tarkibidagi lignin moddalari deyarli o‘zgarmagan holda chirindi tarkibiga lignin moddalari deyarli o‘zgarmagan holda chirindi tarkibiga kirib, uning asosini tashkil etadi [

 Tuproq fermentlari organik qoldiqlarning qayta o‘zgarishida aktiv qatnashadi. Ular katalizatorlar sifatida organik moddalarning parchalanish va sintezi jarayonlarini million marotabagacha tezlashtiradi. Tuproqdagi barcha fermentlar kompleksi tuproqning fermentativ aktivligini belgilaydi. Bu aktivlik ayniqsa tuproqning yuza qismlarida yuqori bo‘ladi tuproqning biologik aktivligiga bog‘liqdir. Tuproqdagi fermentlarning bir qismi parchalanadi, boshqasi tuproq minerallari va organik moddalari bilan biriktirib, barqaror holatga o‘tadi. Ko‘pchilik olimlar fikricha fermentlarning asosiy qismi birikkan holatdadir. Sorbilangan (yutilgan) fermentlarning katalitik reaksiyasi past bo‘lsa – da, ammo kimyoviy reaksiyaga nisbatan ancha yuqoridir

 Kraxmal gidrolizi amilaza fermentlari ishtirokida boradi. O‘simlik qoldiqlarining qayta o‘zgarishi bilan kraxmal miqdori tez va keskin kamayishi mumkin.  Sellyulozaning faqatgina 5 foizi sellyuloza fermentlarini sintezlaydigan mikroorganizmlar tomonidan parchalanadi, chunki sellyuloza molekulalari pektin va mum qobig‘i bilan o‘ralgani uchun uning parchalanishi susayadi.

O'xshashlar

Tuproq tarkibi

Tuproq fizikasi

Okeanlar va dengizlar tavsifi

Tuproq tarkibidagi suv

Tuproq namligini aniqlash