Neft va neft mahsulotlari tarkibidagi oltingugurtli organik birikmalar. Ularni ajratish usullari va sanoatdagi ahamiyati - Geologiya - Slaydlar

Neft va neft mahsulotlari tarkibidagi oltingugurtli organik birikmalar. Ularni ajratish usullari va sanoatdagi ahamiyati

Yuklangan vaqt:

01.09.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8068.3955078125 KB

Ko'chirib olish

Neft va neft mahsulotlari tarkibidagi oltingugurtli organik birikmalar. Ularni ajratish usullari va sanoatdagi ahamiyati Reja: 1.Neftdagi oltingugurtli birikmalar va ularning ajratilishi. 2.Gidrodesulfurizatsiya jarayoni va texnologiyasi. 3.Ekologik va sanoatdagi ahamiyati.

Neft - murakkab tarkibli tabiiy aralashma. Unda oltingugurt 0,1% dan 5% gacha bo'lishi mumkin. Oltingugurtli birikmalar ekologik va texnologik jihatdan muhim.

Oltingugurtli organik birikmalar turlari Tiollar (merkaptanlar) – R-SH Sulfidlar (tioefirlar) – R-S-R' Disulfidlar – R-S-S-R' Tiofenlar – aromatik tuzilishga ega, barqaror. Sulfoksidlar va sulfonlar – kuchli oksidlangan birikmalar

Oltingugurtli birikmalar neft sifatiga salbiy ta'sir ko‘rsatadi. Oltingugurtli organik birikmalar turlari va ularning xususiyatlari. 1. Tiollar (merkaptanlar) — R–SH O‘ta o‘tkir va yoqimsiz hidga ega. Past qaynash haroratiga ega. Yonilg‘i sifatini pasaytiradi.

2. Sulfidlar (sulfid efirlari) — R–S–R' Tabiiy holatda neftda ko‘p uchraydi. Oson oksidlanadi va yoqilg‘ining saqlanish muddatini qisqartiradi. 3. Disulfidlar — R–S–S–R' Merkaptanlarning oksidlanishidan hosil bo‘ladi. Merkaptanlarga qaraganda kamroq faol.

4.Tiofenlar (aromatik tuzilma) Tiofen, benzotiofen, dibenzotiofen kabi shakllarda uchraydi. Neft mahsulotlarining eng barqaror va olib tashlash qiyin bo‘lgan oltingugurtli birikmalaridir. 5.Sulfonlar va sulfoksidlar (O kislorodli) Odatda neftni oksidlovchi ishlov berishda hosil bo‘ladi. Yuqori qutblilikka ega.

Oltingugurtli birikmalarni ajratish usullari: Oltingugurtli birikmalarni neft mahsulotlaridan ajratish (ya’ni, desulfurizatsiya) juda muhim, chunki ular yonilg‘ilarda qolsa, yonish jarayonida oltingugut birikmalaridan SO va SO3 zararli gazlari ₂ ajraladi. Bu gazlar ajralishi natijasida:

Kislota yomg‘iri keltirib chiqaradi. Atmosfera ifloslanishiga sabab bo‘ladi. Texnik uskunalarga zarar yetkazadi (korroziya). Xalqaro ekologik talablar (masalan, Euro-5 va Euro-6) bo‘yicha yoqilg‘ilarda oltingugurt miqdori qat’iy chegaralangan.

Oltingugurtli organik birikmalarni ajratish usullari: 1. Adsorbsion usul (yutib olish) 2. Ekstraksion usul (eritib ajratish) 3. Kimyoviy usul (reaksiyalar bilan parchalanish) 4. Biologik usul (bakteriyalar yordamida ajratish) 5. Gidrodesulfurizatsiya (vodorod bilan katalitik tozalash)

Oltingugurtli birikmalarni ajratish (desulfurizatsiya) usullari a) Fizik usullar : Oltingugurtli birikmalarni maxsus suyuq erituvchilar yordamida ajratish. Prinsipi : Erituvchi oltingugurtli moddalarni neftdan ko‘proq yutadi. Erituvchilar: Aceton, metanol, dimetilsulfoksid (DMSO). Misol: Dizel fraksiyasidan merkaptanlarni DMSO yordamida ajratish.

Adsorbsiya: Oltingugurtli moddalarning qattiq yuzaga yutilishi. Materiallar: Aktiv uglerod, zeolit, aluminosilikatlar. Afzallik: Qayta ishlanishi mumkin; ekologik. Misol: Adsorberga o‘tkazilgan benzin fraksiyasi, aktiv uglerod orqali merkaptanlardan tozalanadi.

Kimyoviy usul (reaksiyalar bilan parchalanish) Oltingugurtli birikmalar kimyoviy modda bilan reaksiya qilib, yangi moddaga aylanadi. 1. Benzilmerkaptanni NaOH bilan parchalatib, benzilmerkaptid olish: Reaksiya tenglamasi: C H CH SH (benzilmerkaptan) + NaOH → ₆ ₅ ₂ C H CH S Na (benzilmerkaptid natriy tuzi) + ₆ ₅ ₂ ⁻ ⁺ H O ₂

Katalizatorlarning ishlash muddati – oltingugurt katalizatorlarni zaharlaydi. Kimyo sanoatida xom ashyo – ayrim oltingugurtli mahsulotlar (masalan, tiofen) maxsus kimyoviy sintezlar uchun kerak bo‘ladi.

Gidrodesulfurizatsiya (HDS) Vodorod yordamida oltingugurtli birikmalarni parchalab H S hosil qilish.₂ Sharoitlar: 300–400°C, 30–130 atm, katalizator – Mo/Co/Al O . ₂ ₃ Afzallik: Eng samarali sanoat usuli.

Tiofen

Biodesulfurizatsiya Maxsus mikroorganizmlar (bakteriyalar) oltingugurtli birikmalarni parchalaydi. Mikroorganizmlar: Rhodococcus, Thiobacillus ferrooxidans. Sharoit: 25–40°C, neytral pH, past energiya sarfi. Afzallik: Ekologik xavfsiz, past haroratda ishlaydi. Misol: Rhodococcus bakteriyasi tiofenni parchalab, oltingugurtni sulfat sifatida ajratadi.

Sanoatdagi ahamiyati Atrof-muhitni muhofaza qilish – oltingugurt SO ga ₂ aylanib, atmosferani ifloslantiradi, yomg‘irlarni kislotali qiladi. Yoqilg‘i sifati – past oltingugurtli yoqilg‘ilar (ultra-low sulfur diesel – ULSD) dvigatellar uchun xavfsizroq va ekologik.

Mahsulotlarni diversifikatsiyalash: Ajratilgan oltingugurtdan kuydirilgan oltingugurt, sulfat kislota kabi qimmatli kimyoviy moddalar ishlab chiqariladi.

Xulosa: Neft va neft mahsulotlari tarkibidagi oltingugurtli organik birikmalarni aniqlash va ularni samarali ajratish sanoat va ekologiya uchun nihoyatda muhimdir. Gidrotazalash usuli eng keng tarqalgan bo‘lib, yoqilg‘ining sifati va atrof-muhit xavfsizligini ta’minlaydi. Bu jarayon nafaqat zararli gazlar chiqarilishini kamaytiradi, balki neftni chuqur qayta ishlash va mahsulot sifatini oshirishga ham xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Абдуллаев Р.Н., Сулейманов С.М. — Нефтепродукты и нефтехимия: химия и технология — Т.: Фан, 2010. 2. Султанов А.Н. — Нефть, газ и продукты их переработки — Москва: Химия, 2006. 3. Ashirov A.A. — Neft va gaz kimyosi — Toshkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi, 2015.

4. Gary, J.H., Handwerk, G.E. — Petroleum Refining: Technology and Economics — CRC Press, 2007. 5. Speight, J.G. — The Chemistry and Technology of Petroleum — CRC Press, 2014. 6. Ogunsona, E.O., Tade, M.O. — Desulfurization of Fossil Fuels — Springer, 2021.

E'tiboringiz uchun rahmat.!

O'xshashlar

Neftni fraksiyalarga ajratish va neft mahsulotlari

Neft, gaz va neft mahsulotlarini saqlash idishlari

Gidrokreking jarayon katalizatorlari

Neft, gaz va gazokondensat

Neft-gaz kollektorlari, ulardagi neft- gaz va suvlarning xususiyatlari