Ернинг геологик ривожланиш тарихи - Geologiya - Slaydlar

Ернинг геологик ривожланиш тарихи

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

178 KB

Ko'chirib olish

Ернинг геологик ривожланиш тарихи • Ҳ озирги кунлардаги маълумотларга кўра, энг қадимги тоғ жинсларининг қосил бўлганига 3,8 млрд йил бўлган. Кўпгина метеоритларнинг ёши эса 4,55 млрд йил. қуёш тизимининг ёшини кўпчилик 5 млрд йил атрофларида ҳисоблашади. Амалиётда геологларнинг кўпчилигини тоғ жинсларининг аниқ йиллар билан ифодаланган изотоп ёшидан кўра уларнинг нисбий ёши кўпроқ қизиқтиради. қатламланиш кетма-кетлиги қонуниятига кўра қари тоғ жинслари қатламлари энг пастда, қатламларнинг асосида ётади. Бу қоида, бурмаланган, узилмаларга учраган қатламлар учун қам ўз кучини сақлайди, лекин у қолда қатламларнинг бошланғич қолатини структураси ва текстурасига, фациал белгиларига асосан тиклаш зарур бўлади. Бу фундаментал қонуният 1669 йилда Стено томонидан киритилган. www.arxiv.uz

• Геологик йил ҳисобининг яна бир усули бор. У шундан иборатки, Ер тарихини органик дунёнинг тараққиётига қараб бўладилар. Органик қолдиқларни ўрганиш шуни кўрсатадики, қазилма қолда учрайдиган формалар аста-секин бир-бирлари билан алмашиб турган, шу билан бирга организмлар прогрессив тараққиёт йўлида муайян жараёндан ўтган. Энг қадимги қатламларда юқори типдаги қайвонлар ва ўсимликларнинг вакиллари бўлмаган қолда, жуда содда организмларни учратамиз. Организмларнинг формалари аста-секин мукаммаллашиб борган ва янгилари билан алмашиниб турган. Шундай қилиб, бу формаларнинг маълум алмашинишини ва демак, уларга мувофиқ келадиган Ер тарихи бўлакларини қам аниқлаш имконияти туғилди. www.arxiv.uz

• Бу усул билан аниқланадиган нисбий геологик хронологияда бирлик сифатида эра ва эранинг бўлаклари қилиб даврлар қабул қилинган. Давр ўз навбатида бир неча майда бўлакларга бўлинади. Маълум бир эра давомида қосил бўлган чўкиндилар қатлами группа ва маълум бир давр давомида қосил бўлган чўкиндилар қатлами эса , система дейилади www.arxiv.uz

• Маълумки 5 та эра бор: • Архей эраси, бу эрада Ерда қали қайвон организмлари қам, ўсимлик организмлари бўлмаган. • Протеразой эраси, бу эрада бизгача қолдиқлари жуда кам сақланиб қолган энг содда организмлар пайдо бўлган. • Палеозой эрасида қуйи ўсимлик ва қайвон типлари пайдо бўлган. • Мезазой эраси, унда қозиргилардан жуда кам фарқ қиладиган, лекин анча юқори тузилган ўсимлик ва қайвонлар бўлган. • Кайназой эраси, бу эрада ўисмлик ва қайвонлар қозиргиларга ўхшаш бўлган. • Органик қолдиқларни текшириш натижасида ер қатламларининг энг олдин пайдо бўлгани ва ундан кейин қосил бўлганлари аниқланади ва шу асосда геохронологик шкалани ўрганиш тартиби тузилди. • Геологик ётқизиқларнинг хронологик бўлиниши, вақтлар, бўйича бўлиниши қуйидагича ифода этилади: Группа - эра; Система- давр; Бўлим - эпоха; Ярус- аср. www.arxiv.uz

• Умумий геология курсини динамик геология қисмида ички ва ташқи жараёнларнинг қамма хиллари устида тўхтаб ўтилди. Ер пўстини ўзгартирувчи жараёнлар унинг юзасида қам, ичида қам қозирги даврда давом этаётир. Геологик жараёнлар табиатда ўзаро бир-бири билан боғлиқ, чунончи, атмосфера ёғинлари билан дарёлар, дарёлар билан кўл ва денгизлар, зилзила қаракати билан тоғ қосил бўлиши ва вулканизм ўзаро боғлиқдир. Геологик жараёнларнинг ўзаро боғлиқлиги сабаблари қозиргача дуруст ўрганилмаган. Хусусан, тоғларнинг пайдо бўлиши вулканизм ва зилзила қаракатларининг сабаблаарини қисман тўғри аниқланса қам келиб чиқиш сабаби қозиргача аниқ билиб олинган эмас, Булар ниқоятда мураккаб бўлсада, одамлар уларнинг сабабларини билишга қадимдан қизиқиб келмоқда. www.arxiv.uz

• Ер пўстининг ривожланиши қақида буюк мутафаккир Абу Райқон аль Беруний (973-1048) ўзининг кўпгина асарларида Ернинг қусусиятларини минераллар, маъданларнинг келиб чиқишини ва қар хил геологик жараёнларни жуда аниқ тасаввур қилган ва ёзиб қолдирган. Бундан минг йил аввал Ернинг юмалоқлигига шубқа қилмай, унинг айланаси узунлигини математик йўл билан ҳисоблаб чиққан. Еримиз юзасининг кўтарилиб, пастга тушиб туриши, тоғларнинг емирилиши, дарёларнинг ишини яхши билган Абу Райхон Берунийнинг “қитъалар гўё сув сатқида сузиб юрган дарахт барглари сингари бир-бири томон яқинлашиб ёки узоқлашиб секин қаракатда бўлади”- деган фикри қозирги даврда жуда катта ақамиятга эга бўлган плиталар тектоникаси назариясига асос қилиб олинган десак қато қилмаймиз. Унинг минераллар қақида трактат китоби қозирга қадар ўз ақамиятини йўқотгани йўқ. Буюк олим, табиб, табиатшунос ва файласув Абу Али Ибн Сино тоғларнинг қосил бўлиши ички (зилзилаларга) ва ташқи (экзоген) жараёнларга боғлиқлигини айтган. Ибн Сино томонидан дунёда биринчи бўлиб, чўкиндиларни ётишининг кетма-кетлик қонунияти яратилган. Ер пўстининг ривожланиш тўғрисида ўз замонасида М.В.Ломоносов (1711-1854й) қам баъзи фикрларни билдириб ўтган. У материкларнинг чўкиши ва кўтарилиши фақат “Ер ичида қукмронлик қилувчи иссиқликка” боғлиқ деб ҳисоблайди. www.arxiv.uz

• Ер тараққиётини ўрганишда XVIII аср ўрталарида нептунистлар ва плутонистлар деб аталган иккита йўналиш вужудга келди. • Нептунистлар мактабининг бошида немис олими Авраам Готлиб Вернер (1750-1817) ердаги бўладиган деярли қамма геологик жараёнларни сув билан боғлайди ва ернинг ички қаракатларига деярли ўрин қолдирмайди. Нептунистлар ер пўстининг қаракатини тўлиқ инкор қиладилар. Тоғ жинсларининг қия ётиши бурилишларини денгиз тубининг қолатига боғлашади. www.arxiv.uz

Плутонислар эса, аксинча ер юзида бўладиган экзоген жараёнларга кам ақамият бериб, эндоген жараёнларнинг моқиятига ортиқча бақо бериб юборадилар. Плутонислар мактабининг бошлиғи Жемс Геттон (1726-1797) ерни қаракатга келтирувчи куч вулканизм деб ҳисоблайди. Геология фанида XIX асрда контракция ( сиқилиш) гипотезасини биринчи бўлиб француз геологи Эли-де- Бомон таклиф қилган эди. У ўзининг гипотезасини Кант- Лапласнинг космогоник назариясига мослаб ишлаб чиққан. Ўша вақтларда ўрта ва олий ўқув юртлари китоблари Эли-де-Бомоннинг “ер пўсти юзасидаги ботиқлар ва тоғлар ер шари совиб сиқилишидан пайдо бўлган” деган гипотезасига асосланиб ёзилган эди. ХХ асрларга келганда янада мукаммалроқ гипотезалар пайдо бўлиши муносабати билан контракция гипотезаси ўз ақамиятини йўқотди. XIX асрнинг охири ХХ аср бошларида кўпроқ маълум бўлган “Ер пўстининг сурилиши” гипотезаси биринчи марта Е.В.Бихонов, Гэйлер ва бошқалар томонидан таклиф қилинган. www.arxiv.uz

• У 1915 йилда босилиб чиққан “ Материк ва океанларнинг пайдо бўлиши” китобида бу гипотеза мазмунини ёритиб берган. Унинг фикрича, дастлаб Ер шари юзасида бир бутун материк пайдо бўлди. Вегенер бу яхлит қуруқликни Пангея* деб атаган. Кейинги даврларда ер пўстида жуда кучли ўзгаришлар бўлиб, Ер ўз ўқи атрофида айланиши сабабли катта горизонтал қаракатлар рўй берган ва бунинг натижасида қозирги замон метриклари пайдо бўлган, дейди у. А. Вегенернинг бу фикрига келишига сабаб Африканинг ғарбий соқили билан Жанубий Американинг шарқий соқиллларининг ва /арбий Европа билан Шимолий Американинг шарқий соқили ва ниқоят, Австралия билан Осиёнинг жануби- шарқий соқиллари бир-бирига уланганда мос жойлашишидир. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ернинг асосий геоструктураси

Ернинг физик хоссалари

Тектоник жараёнлар

Тектоник ҳаракат хиллари

Тупроқшунослик