Yorugʻlik difraksiyasi - Fizika - Slaydlar

Yorugʻlik difraksiyasi

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

16165.451171875 KB

Ko'chirib olish

www.umft.uz Yorugʻlik difraksiyasi01

www.umft.uz  Yorugʻlik difraksiyasi.  Yorugʻlik difraksiyasining hosil boʻlish shartlari.  Gyuygens prinsipi.  Frenel zonalari.  Difraksion panjara.  Rentgen nurlarining difraksiyasi. Ma’ruza rejasi100D

www.umft.uz Yorug‘likning to‘siqlarni aylanib o‘tish hodisasi yorug‘likning difraksiyasi deb ataladi. Optikada, bu hodisa yorug‘likning geometrik soya sohalariga kirishini bildiradi. Gyuygens prinsipi Gyungens prinsipi asosan, to‘lqin yetib brogan har bir nuqta ikilamchi to‘lqinlar manbaiga aylanadi, manbani o‘rab oluvchi egri chiziq keying ondagi to‘lqin fronti holatini belgilaydi.αϑ 2 γ ϑ 1 0A 01 01 0C08 0B 05 15 0A 15 0F16 14 02 14

www.umft.uz Gyuygens-Frenel prinsipi To‘lqin fronti sirtida yotgan barcha ikkilamchi manbalar bir-biriga nisbatan kogerentdir. Fazoning istalgan nuqtasidagi to‘lqinlar amplitude va fazasi — bu ikkilamchi manbalar nurlagan to‘lqinlar interferensiyasi natijasidir.15 17 0A 25 13 13 18 14 27 11 08

www.umft.uz Qandaydir S sirtda yotgan M nuqtadagi tebranishning natijaviy amplitudasini aniqlash uchun S sirtdagi barcha dS elementlaridan shu nuqtaga kelayotgan barcha tebranishlar amplitudasini toppish zarur, keyin ularning amplitude va fazalarini hiosobga olgan holda qo‘shish kerak. S sirtning barcha dS elementlari kogerent deb hisoblanadi. Diagrammada vektor —S sirtdagi barcha dS elementlaridan M nuqtaga kelayotgan dE tebranishlar amplitudalarining vektor yig‘indisidan iborat natijaviy amplitudadir. 0A 28 0D 11 09 09 1A 0E 16 09 0D 0F 0D 24

www.umft.uz Parallel yorug‘lik nurlari dumaloq to‘siqda hosil qilgan difraksion manzara

www.umft.uz Parallel yorug‘lik nurlari dumaloq to‘siqda hosil qilgan difraksion manzara

www.umft.uz Parallel yorug‘lik nurlaring chiziqli to‘siqda hosil qilgan difraksion manzarasi1A 0B

www.umft.uz λ ─ to‘lqin uzunligi va ℓ ─ to‘siq o‘lchamlari nisbati natijaviy to‘lqinning ko‘rinishini aniqlaydi.

www.umft.uz To‘siqlar o‘lchamlari ─ m tartibida bo‘lganda yorug‘lik to‘lqinlari difraksiyasini kuzatish mumkin. To‘siqlar o‘lchamlari to‘lqin uzunligi tartibida bo‘lganda, to‘siqlar ikkilamchi sferik to‘lqinlar manbaiga aylanadilar, yorug‘lik to‘siq orqasidagi jadallik taqsimoti manzarasini belgilaydi.21 0B 0A20 1F 24 0A 25 08 02

www.umft.uz Frenel sohalari S to‘lqin sirtini halqali sohalarga ajratamiz. Halqalarning o‘lchamlari halqalar chegarasidan M nuqtagacha bo‘lgan masofa yarim to‘lqin uzunligiga farq qilish shartini qanoatlantirishi kerak.

www.umft.uz =b+m , , … … &#55349;&#56372; = &#55349;&#56372; 1− &#55349;&#56372; 2+ &#55349;&#56372; 3 − &#55349;&#56372; 4 + … = A=+(- + )+(- + )+…= = m-sohaning tashqi chegarasidan M nuqtagacha bo‘lgan masofa 1-, 2-, … m-sohalardagi tebranishlar amplitudalari Natijaviy tebranish amplitudasi m-Frenel sohasidagi tebranish amplitudasi shu sohaga yondoshgan sohadagi tebranishlar amplitudalarining arifmetik yig‘indisiga teng M nuqtadagi tebranishning natijaviy amplitudasi

www.umft.uz Barcha Frenel sohalarining yuzasi Ϭ=πλ = To‘lqin frontining yo‘liga dumaloq teshikli ekran joylashtiramiz. Dumaloq teshikli ekran faqat Frenelning birinchi sohasini ochganda M nuqtadagi jadallik, to‘kqin sirtidagi sohalar to‘la ochilgandagiga nisbatan 4 marta katta bo‘ladi. Ikkinchi soha ochilishi boshlanishi bilan M nuqtadagi jadallik to‘la ochilgandagiga nisbatan kamayib boradi va ikkinchi soha to‘la ochilganda deyarli nolga teng bo‘ladi. m-Frenel sohasining tashqi chegarasi radiusi 38 24 2F 24

www.umft.uz Yig‘iladigan nurlar difraksiyasi ( Frenel difraksiyasi ) – to‘siqdan chegaralangan masofada sferik to‘lqinlarning difraksiya manzarasini kuzatish. Parallel nurlarning difraksiyasi Fraungofer difraksiyasi, difraksiyamni ko‘zg‘atuvchi to‘siqdan yorug‘lik manbai va kuzatish nuqtasi katta masofaga uzoqlashirilganda kuzatiladi. Parallel nurlar – nuqtaviy yorug‘lik manbai yig‘uvchi linza fokusiga joylashtirilganda hosil bo‘ladi. To‘siqdan keyin o‘rnatilgan ikkinchi yig‘uvchi linza orqali ekranda difraksiyaviy manzara kuzatish uchun fokuslanadi.

www.umft.uz Dumaloq teshikdagi Frenel difraksiyasi Difraksion manzara B nuqta markazida takrorlanadigan yorug‘ va qorong‘u halqalar ko‘rinishiga ega bo‘ladi. *m – butun bo‘lganda, markaziy halqa qorong‘u bo‘ladi, ▪ m – toq bo‘lsa, yorug‘ bo‘ladi. E ekranning B nuqtasida yorug‘lik amplitudasi: “+“ ishora Frenel sohalarining toqlari ochilganda, “-” ishora esa juft sohalar ochilganda E B b2404 07 07 24

www.umft.uz B nuqtada doimo, birinchi ochilgan Frenel sohasi yarmining ta’siriga tegishli interferensiya maksimumi kuzatiladi. Markaziy maksimum yorug‘ va qorong‘u halqalar kuzatiladi. ( - E ekranning B nuqtasidagi yorug‘likning amplitudasi quyidagicha bo‘ladi B EDumaloq diskdagi Frenel difraksiyasi07 31 19 0A 24 24

www.umft.uz Difraksiyaviy spektr Cheksiz uzun teshikdagi Fraungofer difraksiyasi Frenel sohalari soni juft bo‘lganda: Difraksiya maksimumi kuzatilishi sharti A sinφ=±2m Frenel sohalari soni toq bo‘lganda: Difraksiya maksimumi kuzatilishi sharti A sinφ=±2m 4412

www.umft.uz Amplituda maksimal bo‘ladigan yo‘nalishlar =± (m=1,2,3, …) Amplituda nolga teng bo‘ladigan yo‘nalishlar Difraksiya natijasida ekranda olinadigan jadalliklar taqsimoti difraksion spektr deb ataladi. Tirqish oq nur bilan yoritilganda markaziy maksimum oq yo‘l ko‘rinishida kuzatiladi. Yondoshgan maksimumlar rangbarang bo‘lib, difraksiya manzarasi markazida binafsha rangida bo‘ladi. 2F 24 31212F 24

www.umft.uz EDifraksion panjarada Fraungofer difraksiyasi Bir o‘lchamli difraksion panjara ─ bir tekislikda yotgan va bir xil qalinlikdagi tiniq bo‘lmagan oraliqlar bilan bo‘lingan, teng qalinlikli parallel tirqishlardir. a ─ har bir tirqishning kengligi b ─ tirqishlar orasidagi tiniq bo‘lmagan sohalar kengligi ─ birlik uzunlikka to‘g‘ri keluvchi tirqishlar soni N ─ tirqishlar soni 1A

www.umft.uz&#55349;&#56424;&#55349;&#56468;&#55349;&#56464;&#55349;&#56468;&#55349;&#56458;&#55349;&#56474; &#55349;&#56462;&#55349;&#56450;&#55349;&#56460;&#55349;&#56468;&#55349;&#56458;&#55349;&#56462;&#55349;&#56470;&#55349;&#56462;&#55349;&#56461;&#55349;&#56450;&#55349;&#56467; &#55349;&#56460;&#55349;&#56470;&#55349;&#56475;&#55349;&#56450;&#55349;&#56469;&#55349;&#56458;&#55349;&#56461;&#55349;&#56450;&#55349;&#56453;&#55349;&#56458;&#55349;&#56456;&#55349;&#56450;&#55349;&#56463; &#55349;&#56468;&#55349;&#56457;&#55349;&#56450;&#55349;&#56467;&#55349;&#56469; dsin φ = ± &#55349;&#56462; &#55349;&#57152; (&#55349;&#56462; = &#55349;&#57295; ,&#55349;&#57296; ,&#55349;&#57297; ,… ) d=a+b d= &#55349;&#56427;&#55349;&#56458;&#55349;&#56455;&#55349;&#56467;&#55349;&#56450;&#55349;&#56460;&#55349;&#56468;&#55349;&#56458;&#55349;&#56464;&#55349;&#56463; &#55349;&#56465;&#55349;&#56450;&#55349;&#56463;&#55349;&#56459;&#55349;&#56450;&#55349;&#56467;&#55349;&#56450; &#55349;&#56453;&#55349;&#56464;&#55349;&#56458;&#55349;&#56462;&#55349;&#56458;&#55349;&#56474;&#55349;&#56468;&#55349;&#56458; A &#55349;&#56462;&#55349;&#56450;&#55349;&#56473; = &#55349;&#56437; A &#55349;&#57295; &#55349;&#56424;&#55349;&#56468;&#55349;&#56464;&#55349;&#56468;&#55349;&#56458;&#55349;&#56474; &#55349;&#56462;&#55349;&#56458;&#55349;&#56463;&#55349;&#56458;&#55349;&#56462;&#55349;&#56470;&#55349;&#56462;&#55349;&#56461;&#55349;&#56450;&#55349;&#56467; &#55349;&#56460;&#55349;&#56470;&#55349;&#56475;&#55349;&#56450;&#55349;&#56469;&#55349;&#56458;&#55349;&#56461;&#55349;&#56450;&#55349;&#56453;&#55349;&#56458;&#55349;&#56456;&#55349;&#56450;&#55349;&#56463; &#55349;&#56468;&#55349;&#56457;&#55349;&#56450;&#55349;&#56467;&#55349;&#56469; I &#55349;&#56462;&#55349;&#56450;&#55349;&#56473; = &#55349;&#56437; &#55349;&#57296; I &#55349;&#57295; 01 0607 08090C 021107 24 0708 0B 0C 020D 06 12 0406 02 01 0302 0303 0302 05 24 0A 24 24 0107 24 24 24 0E 06 02 18 0E 01 24 01 06 0809 02 24 0F 06 02 18 02 0F 01 24

www.umft.uz To‘rtta tirqishdagi difraksion manzara (N=4)m ≤ dsin φ = ± &#55349;&#56462; ꞌ &#55349;&#57152; &#55349;&#56437; &#55349;&#56440; &#55349;&#56464;′&#55349;&#56468;&#55349;&#56457;&#55349;&#56458;&#55349;&#56462;&#55349;&#56452;&#55349;&#56457;&#55349;&#56450; &#55349;&#56462;&#55349;&#56458;&#55349;&#56463;&#55349;&#56458;&#55349;&#56462;&#55349;&#56470;&#55349;&#56462;&#55349;&#56461;&#55349;&#56450;&#55349;&#56467; &#55349;&#56460;&#55349;&#56470;&#55349;&#56475;&#55349;&#56450;&#55349;&#56469;&#55349;&#56458;&#55349;&#56461;&#55349;&#56450;&#55349;&#56453;&#55349;&#56458;&#55349;&#56456;&#55349;&#56450;&#55349;&#56463; &#55349;&#56468;&#55349;&#56457;&#55349;&#56450;&#55349;&#56467;&#55349;&#56469; 21 0708 06 24 07 0B 0C 020D 06 04 12 18 24

www.umft.uz

www.umft.uz Interferensiya manzarasini tirqishlar orasidagi masofaga bog‘liq o‘zgarishi2B 200D

www.umft.uz Kristall panjaradagi difraksiya ϑ ─ sirpanish burchagi Jadallik maksimumlari atomlar tekisligidan aks etgan, bir xil fazada bo‘lgan barcha to‘lqinlar yo‘nalishida kuzatiladi. Uch o‘lchovli, panjara doimiysiga ega bo‘lgan kristallar rentgen nurlanishi difraksiyasini kuzatish uchun qo‘llaniladi.2C

www.umft.uz Difraksion panjaraning aniqlash kuchi a) b) A) ─ ikkita chiziq alohida chiziqlar deb tasavvur qilinadi B) ─ ikkita chiziq bitta deb tasavvur qilinadiDifraksion panjaraning aniqlash kuchi deb R= o‘lchovsiz kattalikka aytiladi. Bu kattalik ikkita yonma-yon turgan spectral chiziqlarni alohida aniqlash imkoniyatini ko‘rsatadi. R= 24 09 24

www.umft.uz Difraksion panjaraning aniqlash kuchi Agarda, bitta maksimum markazi, ikkinchisining markazidan taxminan d , eng kichik to‘lqin uzunligi masofasida joylashsa, bu holda spektral chiziqlar alohida aniqlangan hisoblanadilar. Difraksion panjara uchun aniqlash kuchi R = Mn ga teng. Bu yerda N tirqishlar soni, m ─ maksimum kuzatilish tartibi.R= =mN 24 090205 24

www.umft.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Abduraxmanov Q.P., Egamov O‘. UMUMIY FIZIKA KURSI 2. Савельев И.В. Основы теоретической физики, 1,2,3 том, 1991г. 3. Трофимова Т.И. Курс физики,1990 г. 4. А.Н.Огурцов. Лекции по физике . 5. Яворский Б.М., Детлаф А.А., Лебедев А.К. Справочник по физике. 6. Оплачко Т.М.,Турсунметов К.А. ФИЗИКА, часть 2, 2006 г.19

www.umft.uz TA’LIM SAYTLARI VA INTERNET RESURSLARI 1. fizika.uz – talabalar va fizika o‘qituvchilari uchun sayt 2. neutrino.ucoz.ru – TATU Fizika kafedrasi dotsenti O. E. Tigayning shaxsiy sayti 3. estudy.uz – TATU talabalari uchun fizikadan masofaviy ta’lim tizimi 4. Yenka.com 5. http://phet.Colorado.edu/ 6. http://www.falstad.com/mathphysics.html 7. http://www.quantumatomica.com.uk/download.html 8. http://school-collection.edu.ru21

O'xshashlar

Yorugʻlik bosimi. Lebedev tajribasi

Optika

Geometrik optika. Linzalar. Optika

Toʻlqinlar superpozitsiyasi

Yorug’lik nurining tabiati