Quyosh energiyasidan elektr energiyasi ishlab chiqarish - Fizika - Slaydlar

Quyosh energiyasidan elektr energiyasi ishlab chiqarish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

248.345703125 KB

Ko'chirib olish

Quyosh energiyasidan elektr energiyasi ishlab chiqarish Reja: 1 Energiya tushunchasi 2 Energiya sifati 3 Quyosh – biosfera energiyasining asosiy manbai 4 Fotosintez va xemosintez 5 Energiyani qayta hosil qiluvchi x¢jayralar 6 Insoniyatning avtotrofligi

1 Energiya tushunchasi. «Energiya» yunoncha so’z bo’lib, «faoliyat» degan ma‘noni bildiradi. Haqiqatan ham har qanday faoliyat energiya sarf qilish yoki energiya chiqarish bilan bog’liq. Energiya materiyaning asosiy xususiyati bo’lib hisoblanadi. Fizikada energiya deganda, materiyaning har xil shakldagi harakati tushuniladi. Uning ilmiy ibora sifatida kiritilishi materiyaning har xil shakldagi (mexanik, issiqlik, kimeviy, yadroviy, gravitatsion va boshqa) harakati, biri ikkinchisini aylantirish xususiyatiga ega. Energiya-keng ma‘noda kuch demakdir. Termodinamikaning birinchi qonuniga (energiyaning saqlanish qonuniga) ko’ra – energiya hosil bo’lmay qolmaydi, yo’qolmaydi; faqat bir turdan boshqa turga o’tadi. Tabiatda va ishlab chiqarish faoliyati jarayonida energiya hosil bo’lishi doimiydir. Shuning uchun Yerda hayot rivojlanishi tarixini inson paydo bo’lishi va insoniyat rivojlanishini – energiyaga egalik qilish va uni qayta shakllantirishning tarixiy kurashi deb qarash mumkin.

2 Energiyaning sifati. Energiyaning sifati eksergiya bilan tavsiflanadi. Eksergiya – qaysidir jarayonga qo’llangan energiyaning foydali qismi; umumiy holda – termodinamik tizimning ma‘lum holatdan atrof- muhit bilan tenglik holatiga o’tish paytidagi maksimal ishidir. Eksergiya – energiyaning tashkil etuvchisi bo’lib, atrof- muhitning ma‘lum sharoitida energiyaning zarurligi va aylantirilishi bilan tavsiflanadi. Yuqori sifatli energiya hosil qilish uchun past sifatli energiya sarf qilishga to’g’ri keladi. Kuyosh energiyasi oqimi, ya‘ni uning biosferada qayta aylantirish zanjiriga olingan qismi, tartibini tashkil etadi va energiyaning ba‘zi qismini eksergiyasini oshiradi. L.I.Tsvetkova va boshkalar fikricha, (1999 y.) tabiatda energiyaning sifat ko’rsatkichi bo’lib, quyosh yorug’ligining kaloriya miqdori xizmat qiladi va u 1 kaloriya yuqori sifatli energiya hosil qilishi uchun tarqalishi lozim. Har xil energiya manbalarining sifati quyidagi jadvalda keltirilgan

(G. Odum va Yu.Odum Bo’yicha, 1978 ) Energiya manbai 1 kkal shartli yoqilg’i olish uchun sarflanadigan energiya, kkal 1kkal shartli yoqilg’i ekvivalenti (issiqlik) Tarqaluvchi issiqlik energiyasi Quyosh yorug’ligi O’simliklar biomassasi Yog’och Toshko’mir, neft Elektr energiyasi 10000 2000 20 2 1 0,25 0,0001 0,0005 0,05 0,5 1 4

SHunday qilib, qazib olinadigan yonilg’ining ishchi potentsiali, quyosh yorug’ligi ishchi potentsialidan 2000 marta ko’p, lekin elektr energiyasi ishchi potentsialidan 4 marta kam. Kuyosh – biosfera energiyasining asosiy manbai. Yer yuzasiga asosiy energiya miqdori Quyoshdan tushadi. Energiyaning boshqa manbalar (Yerning ichki issiqligi, kosmik nurlar) xissasini unga taqqoslaganda juda kam. Yerning bir birlik yuzasiga tushadigan Quyosh energiyasi vaqt bo’yicha o’zgarmas bo’lganligi sababli, Quyosh doimiysi deb ataladi. Kosmik kuzatish ma‘lumotlariga ko’ra, quyosh doimiysi 1,36(103 vt/m2 ga teng. Lekin bu yerda qyosh aktivligining davriyligi ko’p bosqichli tavsifga ega ekanligini hisobga olish kerak. Har bir sekundda Quyoshdan 3,38(1026 vt bo’lgan energiya tarqaladi. Bu qiymat Quyoshning yorug’ligi deb ataladai. Yorug’likni yer yuzasi maydoniga nisbati, oqim qalinligi yoki Quyosh yorqinligini anglatib 6,29(107 vt/m2 qiymatga teng bo’ladi. Quyoshdan har sekundda chiqarilayotgan energiya bir soat mobaynida 2,5 mln. km2 muzni eritish va qaynash darajasiga yetkazishi ya‘ni, yer atrofidagi 1000 km qalinlikdagi muz qatlamini eritishi mumkin.

Yerga quyosh nurlanishining ikki milliarddan bir qismi tushadi, lekin yorqinlik quvvati bizning planetamizda katta bo’lib 1,75(1017 vt ga teng. Yerga tushayotgan quyosh yorug’lik energiyasining bir qismi kosmosga qaytadi. Qaytayotgan quyosh yorug’lik energiyasi albedo deb ataladi (lotincha olbus - ok) va A xarfi bilan belgilanadi. Yaqingacha Yer kosmosga 30-40% yorug’likni qaytaradi deb hisoblanardi. Yer yo’ldoshlaridan olingan ma‘lumotlar bu qiymat 28% ni tashkil qilishini ko’rsatdi. Bu ko’rsatkichni hisobga olgan holda Yer 1,26(1017 vt miqdorda yorug’lik quvvatini oladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib sayyoramizning issiqlik nurlanishi 257 k yoki – 160S deb olish mumkin. Yerning yuza harorati va radiatsiyasi mos kelmasligining asosiy sababi issiqlikni kosmosga asosan yer yuzasi emas, balki yerning atmosferasi qaytaradi.

Fotosintez va xemosintez. Barcha fotosintez va zootsenozning katta qismini organik modda va energiya bilan ta‘minlovchi organizmlar – avtotroflar bo’lib, u foto va xemotorflarga bo’linadi. Fototorflar uchun o’z navbatida energiyaning asosiy manbai quyosh radiatsiyasi bo’lib, fotosintez jarayonida assimilyatsiyalanadi va unda uglevod (qand) hosil bo’ladi xamda kislorod ajralib chiqadi. Fotosintezning umumiy reaktsiyasi quyidagicha: quyosh yorugligi 6СО 2 +6Н 2 О________________ С 6 Н 12 О 6 +6О 2 xlorofill Umuman bu reaktsiya ancha qiyin va bir qancha oraliq elementlarga ega. Kislorod SO2 ning yutilishi hisobiga emas, suvning parchalanishiga qarab hosil bo’ladi.

Energiyani qayta hosil qiluvchi xo’jayralar. Inson va hayvon xo’jayralari yashash uchun energiyani, oqsillarni, uglevodlarni hazm qilish orqalix oladi. Hazm qilish organlarida ular aminokislota, qand, glitserin, yog’ kislotalariga parchalanib xo’jayra ichiga tushadi va qayta parchalanadi. Bu jarayon ikki bosqichda amalga oshadi. Oldin oziq modda kislorodsiz mayda bo’laklarga parchalanadi. Masalan, glyukoza molekulasidan ikki molekulali pirouzum kislotasi hosil bo’ladi: С 6 Н 12 О 6  2С 3 Н 4 О 3 +4Н Keyin pirouzum kisloтаси kislorod bilan birgalikda is gazi va suvgacha tushadi 2С 3 Н 4 +5О 2  6СО 2 +4Н 2 О Ikki jarayon ham juda qiyin va ko’p bosqichli bo’lib fermentlar ishtirokida amalga oshadi.

Insoniyatning avtotrofligi. Fotosintez jarayoni ma‘lum bo’lgandan keyin V.I.Vernadskiyda birinchi marta, insonlar jamiyatni geterotrofdan (boshqalar bilan oziqlanuvchi) avtotrofga o’tkazishi mumkin bulgan g’oyasi tugildi. Insoniyatning avtotrofligi deganda, insonning energiya va sintezlangan oziqni boshka organizmlardan foydalanmasdan quyoshdan olishini nazariy imkoniyati tushuniladi. Bu kelajakda inson ko’p miqdorda oziqni yuqori molekulali tabiiy organik birikmalardan emas, balki oqsil, yog’, uglevod va boshqa zarur elementlarning past molekulali hatto, alohida elementlaridan foydalanishni bildiradi. Hozirgi davrda o’simliklardan olinuvchi oziqni sun‘iy fotosintez yo’li bilan olish bo’yicha izlanishlar olib borilmoqda. Insoniyatning avtotroflik g’oyasi ekologik jihatdan qimmatli bo’lib, uning atrof- muhit va organik dunyoga ta‘sirini kamaytiradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI 1. I.A.Karimov “ Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari” 2009 yil 2. I.A.Karimov. O`zbekiston Respublikasi Oliy majlisi qonunchlik palatasi va senatining qo`shma majlisida “Mamlakatimiz demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqorolik jamiyatini rivojlantirish kontseptsiyasi ” mavzusida ma`ruzasi Toshkent 2010 yil 12 noyabr 3. I.A.Karimov ``O`zbekiston mustaqillikga erishish ostonasida” Toshkent -2011 4. Umumiy astronomiya. M Mamadazimov.Toshkent 2008-yil. (139-142) b 5. I. Sattorov “Astrofizika” I-qism Toshkent 2009. (95-102) b 6. “Zamonaviy fizika va astronomiyaning dolzarb muammolari “ II Respublika ilmiy konferensiya materiallari.234 b. Qarshi 2010-yil. 7. G.S Landsberg.Optika.Toshkent-<< o`qituvchi >> - 1981-yil. 8. M.S.Navashin. Teleskop astronoma-lyubitelya M.1967-yil. 9. B.T Qo`yliyev “ Optika” Toshkent 2009-yil. 126 b. 10. Mirsallimova T., Raximova A. “Umumiy astronomiya kursi” T.1976. 130 b 11. C.C G`ulomov va boshqalar.Axborot tizimlari va texnologiyalari.T.<< SHarq>> 2000-yil.

O'xshashlar

Shamol energiyasidan foydalanish

Elektrotexnikaning asosiy qonunlari

Qayta tiklanadigan energetik resurslar va noan’anaviy energiya manbaalari

Energiya turlari va manbalari

Quyosh batareyalari