logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Fizika
  4. Galileo Galiley haqida

Galileo Galiley haqida

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3720.5 KB
Ko'chirib olish
• GALILEI Galileo (1564.15.2, Piza - 1642.8.1, Archetri, Florensiya yaqinida tug’ilgan. ) — italyan fizigi, astronomi va mexanigi; aniq tabiatshunoslik asoschilaridan biri . • Galileo aslzodalar oilasida dunyoga kelgan. • Otasining undovi bilan Piza universitetiga kirib (1581), tibbiyotni urgana boshlagan. • Universitetda Aristotel fizikasi bilan tanishgan. • Yevklid va Arximed matematikasini o’rgangan. • Geometriya va mexanikaga qiziqib ketgach, tibbiyotdan voz kechib, 4 yil mobaynida matematikani o’rgangan. Uning iste’dodi fan sohalari bilan cheklanib qolmaydi: u musiqachi, rassom, san’at shinavandasi, adabiyotshunos bo’igan. • . Galiley lotin tilini mukammal egallagan Galiley tajribalar o'tkazish yo'li bilan tabiatdagi hodisalarni o'rgandi. • Galiley 1592-yil o’zining birinchi teleskopini yasadi • Arximedni o‘ziga ustoz deb bilgan • 1589 yilda Galiley Piza dorilfununida professor ilmiy unvonini oldi. • Olim 1610 yildan Florentsiya gertsogi saroyida xizmat qila boshladi • Galiley jismlarning tushishi va mayatnikning tebranish qonunini kashf etdi, inertsiya hodisasini birinchi bo'lib ko'rsatdi. • Galiley jismlarning erkin tushishini qanday ro'y berishini o'rganish uchun "piza" minorasining eng yuqorisiga chiqib turli vazndagi jismlarni yerga tashlardi, ularning tushish vaqtlarini hisoblardi. U yana vaakum idishlardayam har xil jismlarning, masalan qush pati va temir sharchani tushishini kuzatdi • Galiley dunyoqarashi – mexanistik materializm. U olamdagi barcha hodisalar moddiy asosga ega bo‘lib, mexanika qonunlariga bo‘ysunadi, deb tushungan. Mexanistik materializmning barcha nuqsonlari Galiley dunyoqarashiga ham taalluqli. • . Keyinchalik inersiya qonunini kashf etgan. • Kuchlarni qo’shish qoidasini ifodalab bergan • Ko’chirma harakat tezligi doimiy bo’lgan chog’dagi nisbiylik prinsipini yaratgan, • Mexanik harakatning asosiy ko’rsatkichlarini miqdoriy jihatdan aniqlagan. • Jismning qiya tekislikdagi harakati, ma’lum burchak ostida otilgan jismning harakati, erkin tushish haqidagi qonunlarni dastlab Galiley kashf etgan, • . Galiley — Nyuton mexanikasi ilmning muhim tarmogʻiga aylandi • Abu Rayhon Beruniy kabi U ham Aristotelning "engillik kuchi" tushunchasiga qarshi chiqib, faqat og’irlik kuchini tan oldi. U tabiiy hodisalarni tajriba va matematik fikrlash asosida tushuntirishga harakat qilgan. • Kattalashtiruvchi optik truba — teleskop orqali osmonni kuzatgan birinchi inson mashhur italyan olimi Galileo Galiley bo‘lgan. • Bu teleskop jismlarni 30 marta kattalashtirish quvvatiga ega edi. • Galileyning teleskopi ikkita linzadan – obyektiv, ya’ni, buyumga qaratilgan, nurlarni yig’uvchi qavariq linzadan, hamda, ko’zga qaratilgan sochuvchi linza – okulyardan iborat bo’lgan. Buyumdan kelib tushayotgan nurlar avvaliga obyektivda sinib, so’ngra, ko’zga tushib tasvir hosil qilishdan avval esa, okulyarda sochilishga uchragan. Teleskop ». Galiley ko’rish trubasining ishlash mohiyatini bilmagan, lekin, optika qonunlaridan xabardor bo’lganligi uchun, u haqida tezkorlik bilan o’z tushunchasiga ega bo’lib, o’zi ham, ko’rish trubasi yasashga muvaffaq bo'lgan. Bu haqda Galiley shunday deydi: “ Avvaliga men, qo’rg’oshindan trubka yasadim  – deb yozadi u, -  uning bir tomoniga ikkita ko’zoynak shishasini, ularning har ikkisining ham bir tarafi tekis, ikkinchi tarafi qavariq-sferik, bir uchidagisi esa botiq edi. Ko’zimni botiq shishaga qo’yib, buyumlarni ancha katta va yaqindan ko’rdim. ” Ko’rish trubasi ( ko’zoynak ) • Oy sirtining notekisligini, Venera fazasining Uzgarishini, Quyosh dog’larini, Yupiterning 4 ta yuldoshini kashf qildi • Quyoshning uz o’qi atrofida aylanishini isbotladi • Geliotsentrik sistematlt to’griligiga asosli dalillar keltirgan • 1609-yil kuzida u birinchi marta teleskop bilan Oyni kuzatdi va uning sirtidagi notekisliklar — oy tog‘lari va vodiylari borligini aniqladi. • Teleskop orqali qaraganda Venera Oyga o‘xshab o‘z ko‘rinadigan shaklini yoki boshqacha aytganda, fazalarini o‘zgartirib turi shi seziladi. Nikolay Kopernik ham ta’kidlaganidek, Venera Yer atrofida emas, balki Quyosh atrofida aylanishini ayni shu bilan izohlash mumkin edi • Quyoshda esa Galiley xira dog‘larni ko‘rdi. Ularning siljishini kuzatib, Quyosh o‘z o‘qi atrofida aylanishini isbotladi. • Ulkan sayyora — Yupiter Galileyga eng g‘aroyib manzara bo‘lib ko‘rindi. Uning atrofida to‘rtta yo‘ldosh—oy aylanib turardi. • Т eleskop bilan qaralganda Somon yo‘li oddiy ko‘zga ko‘rinmaydigan son-sanoq siz yulduzlarga bo‘linadi. Galiley oldida po yonsiz yulduzlar olami namoyon bo‘ldi, ular ning har biri xuddi bizning Quyoshimizga o‘xshagan olisdagi quyoshlar edi. • "Kichik tarozular" asari (1586-1655 yil nashr qilingan).Asar matematikaga bag’ishlangan. • "Yulduz xabarchisi" (1610—11) asari astranomiyaga bag’ishlangan • "Olam tuzilishining ikki asosiy sistemasi haqida dialog" (1632) asarida geliotsentrik sistematlt to’g’riligiga asosli dalillar keltirgan • «Dioptrika» ilmiy ish (1610) bo’lib, unda ko’rish trubalari va optik asboblarni nazariy jihatdan tahlil qilib bergan. N. Kopernikning geliotsentrizmini qat’iy yoqlagani uchun G. 1633 yilda katolik cherkov tomonidan inkvizitsiya sudiga berilgan, natijada N. Kopernik ta’limotidan voz kechishga majbur bo’lgan va 1633 yil 22 iyunda cherkovda sud bo’lib o’tgan unga Yer harakati to’g’risida gapirish va asarlarini nashr qilish taqiqlab qo’yilgan. G. umrining oxirigacha "inkvizitsiya asiri" hisoblangan. U 1637 yilda ko’r bo’lib qolgan. Asrlar o’tib haqiqat qaror topdi: 1992 yilda Rim papasi Ioann Pavel 2 inkvizitsiya sudi karorini notog’ri deb topdi va G.ni oqladi. 1633 yilda ruhoniylar Galileyning «Olamning ikki tizimi haqidagi suhbatlar» nomli asarini muhokama qilib, unda ilgari surilgan ilmiy fikrlarni (Yerning Quyosh atrofida aylanishi, Quyoshning esa tinch turishi) rad etdilar. Rim papasi Galiley ustidan sud olib borish to‘g‘risida ko‘rsatma berdi. Yoshi 70 ni qoralab qolgan xasta Galileyni Rimga keltirib, zo‘rlik bilan sayyoralar olamiga oid fikrlaridan voz kechishga majbur qiladilar. Sud tugagandan keyin Galiley Florentsiyaga qaytadi va reaktsion ruhoniylarning ta’qibiga qaramay, ilmiy tadqiqotlarini davom ettiradi. Olim 1642 yili shogirdlari Viviani va Torricheli qo‘lida jon beradi. Katolik cherkovi 1971 yilga kelibgina Galiley ustidan chiqarilgan ayblov hukmini bekor qildi.

O'xshashlar

Fizika tarixi
Magnetizm haqida dastlabki ma'lumotlar
Fizika haqida boshlang'ich qiziqarli ma'lumotlar
Fizika fanini boshqa fanlar bilan aloqasi analogiya haqida ma’lumot
Fizikaning boshqa fanlar bilan aloqadorligi. Kinetika asoslari. Moddiy nuqtaning to'g'ri chiziqli harakati