Yassaviya, kubraviya, naqshbandiya tariqatlarida falsafa

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3016 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: YASSAVIYA, KUBRAVIYA, NAQSHBANDIYA TARIQATLARIDA FALSAFA

R E J A :R E J A : 1. 1. TASAVVUF NAZARIYOTCHILARI .TASAVVUF NAZARIYOTCHILARI . TASAVVUF FALSAFASI VA UNING TASAVVUF FALSAFASI VA UNING MARKAZIY OSIYODAGI OQIMLARI MARKAZIY OSIYODAGI OQIMLARI 2. 2. AHMAD YASSAVIY AHMAD YASSAVIY 3. 3. KUBRAVIYAKUBRAVIYA 4. 4. NAQSHBANDIYANAQSHBANDIYA 1. 1. TASAVVUF NAZARIYOTCHILARI .TASAVVUF NAZARIYOTCHILARI . TASAVVUF FALSAFASI VA UNING TASAVVUF FALSAFASI VA UNING MARKAZIY OSIYODAGI OQIMLARI MARKAZIY OSIYODAGI OQIMLARI 2. 2. AHMAD YASSAVIY AHMAD YASSAVIY 3. 3. KUBRAVIYAKUBRAVIYA 4. 4. NAQSHBANDIYANAQSHBANDIYA

1. TASAVVUF NAZARIYOTCHILARI . TASAVVUF FALSAFASI VA UNING MARKAZIY OSIYODAGI OQIMLARI Tasavvuf islom olamidagi xalqlarning ijtimoiy- falsafiy,madaniy-ma’naviy hayotida keng tarqalgan, eng murakkab hamda o’zaro ziddiyatlarga to’la g’oyaviy oqimlardan biri sanalib, paydo bo’lishining birinchi asrlarida (IX-X) bid’at ta’limotlar qatoriga qo’yilgan, uning trg’ibotchisi va tashviqotchilari beayov quvg’in etilgan. Ko’pchilik mualliflarning fikricha, tasavvuf, arabcha,”suf” so’zidan sufiy so’zi yasalgan. Sufiylar -aksar qo’y junidan to’qilgan chakmon yoki po’stin kiyib yuruvchi darveshlardir.

Корхоналар иқтисодий фаоллиги ROBI’A(VIII ASR) IBROHIM IBN ADHAM(VIII ASR) BOYAZID TAYFUR AL- BISTOMIY (vafoti 875- 878) ABU BAKR ASH-SHIBLI(X ASR) HUSAYN IBN MANSUR AL- HALLOJ (922-Y QATL ETILGAN) TASAVVUFNING YIRIK NAZARIYOTCHILARI

TASAVVUFNING YIRIK NAZARIYOTCHILARI FARIDIDDIN ATTOR (VAFOTI 1230 ) JALOLIDDIN RUMIY (XIII ASR) QODIRIYA TARIQATINIG ASOSCHISI ABDUL QODIR AL- JILONIY YOKI GILONIY(1077-66) KUBRAVIYA TARIQATINIG ASOSCHISI NAJMIDDIN AL- KUBRO(145-1221)N A Z A R I Y O T C H I L A R IBN AL- ARABIY (VAFOTI 1260)

$Taqvodorlar yuragi billur kabi shaffof, “gunohkor” yuragi esa “zang”bilan qoplangan va hqiqatni eshtishga kar.yuraklarni “rahmdil” qilish yo’li, ularni ilohiy bilimlarni qabul qilishga va dunyoviy hislardan, istaklardan nafratlanishga tayyorlash tasavvufning bilish nazariyasi,ruhshunosligi va amaliyotining mavzusini tashkil etadi.payg’ambar risolati haqidagi ta’limotda(nubuvvat)”Muhammad qalbi”(shuningdek,keyingi davr tasavvufida “Muhammad ruhi”)nur chiqaruvchi manba bo’lib , odamlar hali badan shakliga kirmasdan oldin ular ruhini nurafshon qilgan. Yurak (qalb)tushunchasi tasavvufda zikr bilan yaqindan bog’liqdir:haqiqiy zikrning qulog’i faqat til (zikr al-lison) gina emas,balki inson badanining butun a’zolari bo’lib, oxirida ulardaneng muhimi sifatida yurak(zikr al-qalb)tan olinadi.qalb orqali amalga oshiriladigan zikr natijasida Alloh sufiy yuragidan “joy oladi” va uning barcha xatti- harakatlarining yagona kuyiga aylanadi; sufiy ilohiy siymoga aylanadi.Yurak (qalb) dunyoda Xudoni sig’dirishga qodir bo’lgan yagona mohiyat hisoblanadi. “ Qalbshunoslik”ning tasavvufiy unsurlarini umumlashtirgan G’azzoliy ayni bir vaqtda yurakni tabiiy badan(lahm) sifatida ham ifodaladi, ya\ni qalb o’zida inson tabiatining oliy va quyi jihatlarini birlashtiradi.Bir tomondan istak va ehtiroslar, ikkinchidan badan qismlari, yurak yashashini qo’llab-qo’ltiqlash uchun zarur va shuning uchun “qalb jo’shqinligi”(junud al-qalb) deb ataydilar.$

G’azzoliy qalbni insonning xatti-harakatlarini aks G’azzoliy qalbni insonning xatti-harakatlarini aks ettiruvchi ko’zguga o’xshatadi:ezgu ishlar qalbni ettiruvchi ko’zguga o’xshatadi:ezgu ishlar qalbni “sayqallashtiradi”, uni Xudoni mushohada qilishga va u “sayqallashtiradi”, uni Xudoni mushohada qilishga va u bilan aloqaga bog’lashga yaqinlashtiradi, buning aksi bilan aloqaga bog’lashga yaqinlashtiradi, buning aksi o’laroq, yomon ishlar uni “xiralashtiradi” va o’laroq, yomon ishlar uni “xiralashtiradi” va uzoqlashtiradi.Ibn Arabiy fikricha,inson yuragi shunday uzoqlashtiradi.Ibn Arabiy fikricha,inson yuragi shunday joyki, yagona ilohiy Mutlaqning ikki bir –biriga keskin joyki, yagona ilohiy Mutlaqning ikki bir –biriga keskin qarama-qarshi bo’lgan tomonlari : ruhiy va moddiy qarama-qarshi bo’lgan tomonlari : ruhiy va moddiy uchrashadilar.uchrashadilar. Ba’zi sufiylar hamda Ba’zi sufiylar hamda shialar yurakda shialar yurakda Qur’ondagi Qur’ondagi ma’nolar “yashiringan”vahiy va his-tuyg’udan yuqori ma’nolar “yashiringan”vahiy va his-tuyg’udan yuqori turgan bilimlarni anglash a’zosini ko’rdilar.Shialar “qalbiy turgan bilimlarni anglash a’zosini ko’rdilar.Shialar “qalbiy bilim”ni (ma’rifayi qalbiya) o’z imomlarining afzalligi bilim”ni (ma’rifayi qalbiya) o’z imomlarining afzalligi hisobladilar, boshqa sufiylar esa “sirli qutb” va muqaddas hisobladilar, boshqa sufiylar esa “sirli qutb” va muqaddas sufiylar (avliyo)qalbi deb bildilar.sufiylar (avliyo)qalbi deb bildilar. Tasavvuf Markaziy Osiyoda keng tarqalgan edi.U, Tasavvuf Markaziy Osiyoda keng tarqalgan edi.U, ayniqsa,G’azzoliy, Ahmad Yassaviy (XI), Sulaymon ayniqsa,G’azzoliy, Ahmad Yassaviy (XI), Sulaymon Boqirg’oniy (XII asr), Bahouddin Naqshband va boshqalar Boqirg’oniy (XII asr), Bahouddin Naqshband va boshqalar nomi bilan bog’langannomi bilan bog’langan ..

2. AHMAD YASSAVIY Ahmad Yassaviy (1091-1167) o’z “dunyoqarashi”nima nafas olgan bo’lsa, deyarli hammasini quyidagicha ifodaladi: Haqiqatga shunday kishi erishadiki, u barcha dunyoviy narsalardan shariatni afzal ko’radi; o’zidan , o’z hayotidan kechib tariqat tomon boradi; ruhan va qalban ma’rifatga beriladi(Ahmad Yassaviy. “Hikmatlar”). Xudoga intiluvchilar orasida faqat shunday kishi uning joyini biladiki, u o’z pirining (ma’naviy ustoz)buyruqlariga bo’ysunadi, sabru qanoat qiladi, ozi bilan kifoyalanadi, o’zini azoblarga , qiyinchiliklarga mahkum etadi, ovqatni kam iste’mol qiladi.Din va sufiylar aytgan ko’rsatmalarni bajarish, azob-uqubbat, ochlik, sabru-qanoat,muayyan voqeiy ehtiroslarga bo’lgan o’z istaklarini so’ndirish orqali inson “nafratli” dunyodan ozod bo’ladi va Xudoga singib ketadi.

3. 3. KUBRAVIYAKUBRAVIYA Najmiddin Kubro (1145-1221) tasavvufning yirik Najmiddin Kubro (1145-1221) tasavvufning yirik nazariyotchisi va sufiylikning “Kubraviya” tariqatinig nazariyotchisi va sufiylikning “Kubraviya” tariqatinig asoschisi edi. U Xivakda(Xorazm)tug’olgan bo’lib, Ruzbehon asoschisi edi. U Xivakda(Xorazm)tug’olgan bo’lib, Ruzbehon al-Vazzon al-Misriy, Abu Mansur Xafda, Bobo Faraj al-Vazzon al-Misriy, Abu Mansur Xafda, Bobo Faraj Botriziy,Umar ibn Yasir al- Biblisiy va Ismoil al-Kasri kabi Botriziy,Umar ibn Yasir al- Biblisiy va Ismoil al-Kasri kabi mashhur sufiylarning shogirdi edi.mashhur sufiylarning shogirdi edi. Urganchda u xonaqoh va kubraviya birodarlik jamiyatini Urganchda u xonaqoh va kubraviya birodarlik jamiyatini vujudga keltirdi.Kubroning shogirdlari orasida mashhur vujudga keltirdi.Kubroning shogirdlari orasida mashhur tasavvuf nazariyotchilari chiqqanligi uchun, uni shayx tasavvuf nazariyotchilari chiqqanligi uchun, uni shayx valitarosh(“avliyolar yetkazuvchi ustoz”)deb ham valitarosh(“avliyolar yetkazuvchi ustoz”)deb ham atadilar.ular orasida Najmiddin Doya Roziy (vafoti 1256), atadilar.ular orasida Najmiddin Doya Roziy (vafoti 1256), Sadidin Xamuya (vafoti 1252),Sayfiddin Boxarziy (vafoti Sadidin Xamuya (vafoti 1252),Sayfiddin Boxarziy (vafoti 1261) va boshqalar bor edi. Kubro bilishning tasavvufiy 1261) va boshqalar bor edi. Kubro bilishning tasavvufiy yo’liga asoslangan maktabini vujudga keltirdi. Kubro fikricha, yo’liga asoslangan maktabini vujudga keltirdi. Kubro fikricha, inson olam (mikrokosm) bo’lib, o’zida katta olam inson olam (mikrokosm) bo’lib, o’zida katta olam (makrokosm)da nima bo’lsa, hammasiga ega va demak, u (makrokosm)da nima bo’lsa, hammasiga ega va demak, u o’zida “shavqatli, rahmdil Alloh”ning sifatlarini istisno o’zida “shavqatli, rahmdil Alloh”ning sifatlarini istisno qilganda, ilohiy xususiyatlarini ham mujjassamlashtira olishi qilganda, ilohiy xususiyatlarini ham mujjassamlashtira olishi mumkin.mumkin. Kubroning aqidasicha, uzlatda o’tirgan paytda Butun Kubroning aqidasicha, uzlatda o’tirgan paytda Butun diqqat-e’tiborni to’xtovsiz ravishda Xudoning ismlariga diqqat-e’tiborni to’xtovsiz ravishda Xudoning ismlariga to’plash ilohiy fahmlash va bilimga olib keladi. to’plash ilohiy fahmlash va bilimga olib keladi.

KUBROVIYA TARIQATINING KUBROVIYA TARIQATINING ASOSIY QOIDALARIASOSIY QOIDALARI

TAVBA O’Z XOHISHI BILAN XUDOGA O’Z XOHISHI BILAN XUDOGA QAYTISH, O’Z IRODASI BILAN XUDOGA QAYTISH, O’Z IRODASI BILAN XUDOGA MEHR QO’YISH, O’ZINING “MEN”IDAN MEHR QO’YISH, O’ZINING “MEN”IDAN KECHISH.KECHISH.

ZUHD FID- DUNYO BARCHA DUNYOVIY NARSALARDAN BARCHA DUNYOVIY NARSALARDAN (MOL- MULK) VOZ KECHISH, ULARGA (MOL- MULK) VOZ KECHISH, ULARGA EGA BO’LISH ISTAGI VA RAG’BATINI EGA BO’LISH ISTAGI VA RAG’BATINI HAM SO’NDIRISH.HAM SO’NDIRISH.

ARCHA SOHALARDA XUDONING RAHMATI VA QUDRATIDA ISHONISH, BU DUNYODAGI FAOL FAOLIYATDAN VOZ KECHISH BARCHA SOHALARDA MO’TADILLIKKA RIOYA ETISH VA OZ NARSA BILAN QANOATLANISH, PAST NIYATLARDAN QUTILISH (OVQAT YEYISHDA ME’YORNI SAQLAMASLIK, HASHAMATLI BOY KIYIMLARGA HIRS QO’YISH, BEKORCHILIKKA RUJU QO’YISH VA SHUNGA O’XSHASHLAR)TAVAKKAL ALAL- LOH QANOAT

U Z L A T Y olg’izlik da bo’lib, ruhni m u stahk am lash, odam lar b ilan aloq aga ch ek qo’yish: gap irm aslik , eshitm aslik, qaram aslik . F aq at shayxga xizm at qilish va uning qo’lid a, xud di g’assoln in g q o’lid a m urda q and ay bo’lsa, o’sh and ay bo’lish. MULOZAMAT AZ-ZIKR (UZLUKSIZ ZIKR) O’z xohishicha Xudoning ismini fikrida yod qilib turish va butun qalbni u bilan to’ldirish.shunday qilganda pastkshlik,hasad, ochko’zlik, Ikkiyuzlamachilik kabi razil va riyokorlik ko’ngilga yo’l topa olmaydi.

TAVAJJUH ILAL-LOH-TAVAJJUH ILAL-LOH- butun ichki mohiyatini butun ichki mohiyatini Xudoga qaratish,unga cheksiz muhabbat qo’yish,undan Xudoga qaratish,unga cheksiz muhabbat qo’yish,undan boshqa narsa borligini his etmaslikdir.o’z vujudini boshqa narsa borligini his etmaslikdir.o’z vujudini yo’qotish,Haqning abadiy va azaliy vujudini boshqa yo’qotish,Haqning abadiy va azaliy vujudini boshqa bilim bilan ko’ra bilishdir.bilim bilan ko’ra bilishdir.

SABR - SABR - o’z ixtiyori bilan nafs doirasidan mashaqqatlar o’z ixtiyori bilan nafs doirasidan mashaqqatlar chekib bo’lsa ham,o’zini olib qochishdir. Maqbul bo’lgan chekib bo’lsa ham,o’zini olib qochishdir. Maqbul bo’lgan to’g’ri yo’ldan adashmasdan borish uchun kishi o’z to’g’ri yo’ldan adashmasdan borish uchun kishi o’z mayllarini so’ndirishi lozim.Bundan ko’zlangan maqsad mayllarini so’ndirishi lozim.Bundan ko’zlangan maqsad shundaki, dil kuduratlardan poklanishi, ruh esa, agar nafs shundaki, dil kuduratlardan poklanishi, ruh esa, agar nafs natijasida zanglabqolgan bo’lsa, jilo topishi zarur.natijasida zanglabqolgan bo’lsa, jilo topishi zarur.

MUROQABA (TAFAKKURGA G’ARQ BO’LISH) Erishilgan darajada mushohada yuritish, qalbni arzimas his- tuyg’ulardan holi qilib tozalash va xotirjamlikka erishish. Kurash, riyozat chekish yo’li bilan hosil qilingan yo’l haqqoniy tuhfa etilgan tabiiy amal bo’lib, yaratilish haqiqatining g’alabasi sifatida paydo bo’ladi va shuning uchun ham rivojlanib boradi.

RIZO Shaxsning nafs erkinligidan chiqib,Xudo xushnudligiga kirishi va azaldan nimaga ishongan bo’lsa, o’shani o’z bo’yniga olishidir.O’z irodasicha, toabad qoladigan narsaga voqelik qaytib, o’limga o’xshash o’tkinchi narsaga e’tiroz bildirishdir.

4. 4. NAQSHBANDIYANAQSHBANDIYA Bahovuddin Muhammad Burhoniddin Muhammad al- Buxoriy Naqshband (1318-1389)- XIV asr Marzaziy Osiyo tasavvufining eng yirik vakili edi. Naqshbandiya tariqatining ma’naviy asoschisi Xoja Yusuf al-Hamadoniy (vafoti 1140) hisoblanadi.Naqshband Buxoro yaqinida tug’ildi.U vafotidan keyin muqaddas shaxs hisoblanib,Xudo oldida vositachi,karomat ko’rsatuvchi va Buxoroning homiysi sifatlariga ega bo’ldi.Qabri ustiga o’rnatilgan maqbara ziyorat qilinadigan joyga aylandi. naqshband o’z ta’limotida tasavvufning ikki maktabi-Ahmad Yassaviy va Abdulholiq al-G’ijduvoniy (vafoti 1180) qoidalarini bir-birlariga qo’shdi.Naqshband ta’limoti Markaziy Osiyoning turkiy qabilalari orasida islomning sunniy oqimini yoydi va mustahkamladi. Naqshband haqiqiy solikni chalg’ituvchi zohiriy taqvodorlik va marosimchilikni rad qildi: 40 kunlik ro’za tutish,daydilik,gadoylik, ko’pchilik oldida musiqa, ashula va raqs ijro etishni, baland ovoz bilan zikr aytishni ma’qullamadi.

U silot al- baraka ning (“sharofat zanjiri”) ya’ni go’yo muqaddaslik sharofati tariqatining rahbariga uning asoschisi, tomonidan berilishini foydasiz, deb hisobladi. Chunki baraka har qanday solikka bevosita Xudo tomonidan beriladi.Shuning uchun u jazava vaqtida “pirni ko’rish”(mushohada) zarurligini ham rad etdi. Ruhiy poklik, manfaatparastlikdan yuz o’girish, ko’ngilli ravishda faqirlikda yashash – uning asosiy talablari edi.Al - G’ijduvoniyning tariqat qoidalariga (qotimati qudsiya) u yana uch qoidani qo’shdi:

VUQUF -I- ZAMONIY VUQUF -I- ADABIY VUQUF -I- QALBIY

Naqshbandiydan keyin , Alouddin Attor (vafoti Naqshbandiydan keyin , Alouddin Attor (vafoti 1400) va Xoji Muhammad Porso (1345-1420) 1400) va Xoji Muhammad Porso (1345-1420) naqshbandiyaning tashkiliy tuzilishini naqshbandiyaning tashkiliy tuzilishini mustahkamladilar va uning ta’sirini ko’chmanchi mustahkamladilar va uning ta’sirini ko’chmanchi turk qabilalari orasida kengaytirdilar. turk qabilalari orasida kengaytirdilar. Naqshbandiya o’z ta’sirining cho’qqisiga xoji Naqshbandiya o’z ta’sirining cho’qqisiga xoji Ubaydulloh Ahror (1404-1490) davrida erishdiki, Ubaydulloh Ahror (1404-1490) davrida erishdiki, u zot savdo va yer egalari doiralarining qo’llab-u zot savdo va yer egalari doiralarining qo’llab- quvvatlashiga tayanib,temuriy o’zaro urushlarga quvvatlashiga tayanib,temuriy o’zaro urushlarga faol va uddaburonlik bilanaralashib, 40 yil faol va uddaburonlik bilanaralashib, 40 yil davomida butun mintaqaning amaldagi davomida butun mintaqaning amaldagi hukmdori bo’ldi.hukmdori bo’ldi.

O'xshashlar

Fan va falsafa

Falsafa ma’naviy qadriyat sifatida

Falsafa tarixi va nazariyasi

Sotsial falsafa masalalari. Siyosat falsafasi

Falsafa va hozirgi dunyo globallashuvi